WYKŁAD 1 FARMAKOLOGIA
Podstawy farmakokinetyki i farmakodynamiki (losy leków w ustroju, mechanizmy działania leków, receptory farmakologiczne i neuroprzekaźniki, działania lecznicze, niepożądane i toksyczne leków, interakcje leków, synergizm, antagonizm).
Farmakologia
- farmakokinetyka
- farmakodynamika
- farmakogenetyka
- farmakoekonomika
Lek - substancja chemiczna, która w wyniku procesu technologicznego, po uzyskaniu odpowiedniej postaci może reagować z komórkami i tkankami żywego ustroju, prowadząc do korzystnego efektu terapeutycznego.
Postacie leków:
- stałe (tabletki, drażetki, proszki, czopki)
- płynne (roztwory, krople, roztwory do inekcji)
- miękkie (maści, kremy, mazidła)
Pochodzenie leków:
- mineralne
- roślinne (alkaloidy, glikozydy, olejki eteryczne, śluzy)
- zwierzęce (heparyna, insulina, surowice odpornościowe)
- syntetyczne (chemiczne), są otrzymywane na drodze syntezy chemicznej
Inny podział:
- magistralne – przygotowywane w aptece
- oficjalne (gotowe)
Podział wg działania:
- etioterapeutyczne (przyczynowe)
- symptomatyczne (objawowe)
Działanie:
- leki działająco obwodowo – tkanki, narządy
- leki działająco ośrodkowo – zmiana funkcjonowanie OUN
- do użytku zewnętrznego (stężenie lecznicze) – skóra, błona śluzowa
- do użytku wewnętrznego (dawka)
Dawka minimalna – najmniejsza dawka, która wywołuje efekt.
Dawka maksymalna – największa bezpieczna dawka
Drogi podania leków:
- enternalne – przez przewód pokarmowy (doustna, podjęzykowa, doobytnicza)
- parenteralne – pozajelitowe (wstrzyknięcia – podskórne, dożylne, domięśniowe; przez drogi oddechowe)
Podział leków:
- oryginalne (innowacyjne) – ciągle wprowadzane do lecznictwa, nowe mechanizmy, nowe techniki
- generyczne (odtwórcze)
Synteza substancji czynnej:
badanie in vitro na hodowlach komórkowych
badanie na zwierzętach
opracowanie postaci farmaceutycznej
- badanie I fazy – na zdrowym osobniku.
- badanie II fazy – kliniczne na małych grupach
- badanie III fazy – kliniczne, wieloośrodkowe
- badanie IV fazy – po wprowadzeniu leku na rynek.
Leki oryginalne (innowacyjne)
Wytwórca leków oryginalnych korzystają z:
- ochrony patentowej
-wyłączność danych (nad produkcją)
Genetyki są ekwiwalentami oryginalnych leków zawierają:
- identyczną substancję czynną
- są identyczne pod względem jakości i siły działania
- są biorównoważne
- mają niższa cenę
Powstają po wygaśnięciu danych i patentu
Nazwa leku:
- nazwa międzynarodowa, rodzajowa – kwas acetylosalicylowy
- nazwa handlowa (zależna od producenta) Aspiryna, Etopiryna, Alka – Selzer, Polopiryna
FARMAKOLOGIA
- FARMAKOKINETYKA – wchłanianie, dystrybucja, metabolizm, wydalanie
- FARMAKODYNAMIKA
- FARMAKOEKONOMIKA – analizuje relacje pomiędzy kosztami i ogniskami leczenia; - dokonuje wyboru właściwego leku w oparciu o ocenę jego efektywności zarówno klinicznej jak i ekonomicznej.
Farmakokinetyka – losy leku w ustroju LADME
Podanie leku
Uwolnienie substancji czynnej z podłoża Liberation
Absorpcja – wchłanianie się do krążenia dużego Absorbtion
Dystrybucja – rozmieszczenie w tkankach i narządach Distribution
Metabolizm – przygotowanie leków do wydalenia Metabolism
Wydalanie Elimination
Wchłanianie leku zależy od:
- właściwości fizykochemicznych leku
- postaci leku
- drogi podania (efekt pierwszego przejścia) – przy podaniu doustnym, trafiają do żyły wrotnej wątroby, wstępny metabolizm zanim dojdzie do jakichkolwiek efektów działania leku. Wpływa to na biodostępność.
- biodostępność – część dawki leku, który trafia do krążenia dużego
Biodostępność
Dawka rozłożony w może się rozkłada się w zmetabolizowany stężenie leku może nie
leku przewodzie wchłonąć ścianie jelit w wątrobie być takie jak przed
pokarmowym podaniem
via intravenosa (i.v.) – 100%
via intramuskularis (i.m.), via subcutanea (s.c.) – 75 – 100%
per rectum – 30 – 100%
transdermal – 80 – 100%
Miejsce działania Rezerwy tkankowe
receptory
Krew
Wydalanie Lek wolny Wydalanie
Leki związane
z białkiem Metabolity
Metabolizm
Lek wolny to frakcja leku, która działa, ulega dystrybucji, wywołuje efekty, może tworzyć rezerwy tkankowe, jest metabolizowana i wydalana.
Lek związany z białkami jest nieaktywny farmakologicznie. Po pewnym czasie jest uwalniany. Działają długo bo są stopniowo uwalniane od białek.
Dystrybucja leku
- szybkość przepływu krwi przez tkanki i narządy
- szybkość transportu przez błony biologiczne
Kompartyment
- jest to obszar kinetyczne jednorodny, obejmuje te tkanki i narządy organizmu, w których lek osiąga jednakowe stężenie lecznicze.
Model jednokompartmentnowy – rozmieszczenie leku w całym organizmie jest identyczne, dystrybucja leku jest szybka.
Model dwukomparmentnowy
- duży centralny (krew, narządy bogato unaczynione: mózg, wątroba, nerki)
- mały obwodowy (pozostałe tkanki i narządy)
Lek w czasie dystrybucji musi pokonać:
Bariera naczyniowa - z krwi do tkanki lub narządu
Bariera krew – mózg - chroni OUN przed czynnikami zew.
Bariera łożyskowe
Transport leków przez błony biologiczne:
- dyfuzja bierna – zgodna z gradientem stężeń, zawsze od stężenia wyższego do niższego i nie wymaga ze strony organizmu nakładów energii
- dyfuzja ułatwiona – nie wymaga nakładów energii i też odbywa się z gradientem stężeń, przy udziale białek błonowych (nośników) dla przenoszonych substancji
- transport aktywny – odbywa się wbrew gradientowi stężeń, przy udziale nośników i nakładzie energetycznym dostarczanym przez ATP
- wielkość cząsteczki leku
- rozpuszczalność w lipidach
- stopień jonizacji
- uwarunkowania genetyczne (polimorfizm transporterów błonowych)
Metabolizm leków:
- wątroba – cytochrom P450 (CYP)
- jelito cienkie i grube
- nerki
- płuca
- enzymy osoczowe
Reakcje I fazy Reakcje II fazy
Lek Metabolity I fazy Metabolity II fazy
utlenienie sprzężenie z kwasem
redukcja glukuronowym, siarkowym,
hydroliza octowym, aminokwasami
deaminacja
Czynniki wpływające na metabolizm leków:
- stany patologiczne – szczególnie wątroby
- płeć – szybszy metabolizm leków leków u mężczyzn
- wiek – mniejsza aktywność enzymów mikrosomalnych u noworodków i u osób w starszym wieku
- droga podania – po doustnym podaniu (efekt pierwszego przejścia)
- czynniki genetyczne – polimorfizm
- interakcje leków – leki wpływają na aktywność enzymów mikrosomalnych
Wydalanie – leki i metabolity mogą być wydalane z ustroju z moczem, żółcią, śliną, potem, mlekiem matki oraz z wydychanym powietrzem.
FARMAKODYNAMIKA – działanie leków na ustrój. Reakcje ustroju na lek. Mechanizmy działania leków i interakcje.
Działanie leków:
- działanie lecznicze
- działanie niepożądane – gdy lek stosowany jest zgodnie z zasadami i wskazaniami i w zakresie dawki terapeutycznej. Mogą wystąpić, ale nie muszą. Mogą byś silne lub słabe.
- działanie toksyczne - po przekroczeniu dawki max leki stają się trucizną.
- tachyfilaksja – kolejne podanie leku powoduje słabszy efekt farmakologiczny – efedryna
- tolerancja – utrata działania leczniczego ale dłużej niż poprzednio. Dla leków które mogą powodować lekozależność.
- kumulacja – leki które łączą się z białkami. Gdy pacjent nie przestrzega norm czasowych dawkowania to się wtedy kumuluje dawka.
Działanie niepożądane
- dające się przewidzieć, związane z mechanizmem działania leku (nie powodują trwałego uszczerbku na zdrowiu)
- niezależne od dawki, o podłożu immunologicznym, genetycznym, zależnym od płci i wieku. Większa możliwość wystąpienia gdy stosuje się leki przewlekle lub maksymalne dawki.
- jeśli lek jest podawany na podstawie recepty wówczas wyboru leku dokonuje lekarz, ryzyko wystąpienia niekorzystnych skutków (reakcji niepożądanych) jest mniejsze
- każdemu lekowi dopuszczonemu legalnie do obrotu musi towarzyszyć „ulotka dla pacjenta”. Powinna ona zawierać wszystkie informacje niezbędne by pacjent mógł korzystać z leku z maksymalnym bezpieczeństwem.
Mechanizm działania leków:
-fizykochemiczne
- osmotyczne środki przeczyszczające
- środki neutralizujące
- środki obniżające napięcie powierzchowne
Łączenie się leków z białkami:
- enzymy
- receptory
Receptory farmakologiczne
Leki mają powinowactwo do receptora:
Noradrenalina
- receptory adrenergiczne α, β
Dopamina
- receptor dopaminy (DA)
Serotonina
- receptor serotoniny
Acetylocholina (ACh)
- receptor cholinergiczny M i N
Kwas gamma aminomasłowy GABA
- receptory GABA – A, GABA – B
Endorfiny, enkefaliny
- receptory opioidowe mi, kappa, delta
Ligandy Interakcja
LIGAND – RECEPTOR
Aktywacja białka G
Aktywacja lub hamowanie
enzymów błonowych
Nasilenie lub osłabienie syntezy Odpowiedź komórki
przekaźnika II rzędu
Receptory jonotropowe – regulują bezpośrednio przepływ jonów przez kanały jonowe. Receptory jonotropowe występują w oun, w płytce nerwowo – mięśniowej i zwojach układu autonomicznego, np. cholinergiczny receptor nikotynowy, kompleks receptorowy GABA, receptor glutaminergiczny.
Receptory metabotropowe – pobudzenie tego receptora prowadzi do zwiększenia lub zmniejszenia syntezy wtórnego przekaźnika (jony wapnia, trójfosforan inozytolu, dwuacyloglicerol (DAG), cykliczny AMP) w komórce. Receptorami tego typu są: receptory alfa - i beta – adrenergiczne, oraz cholinergiczny receptor muskarynowy. Receptory metabotropowe związane z są z wewnątrzbłonową jednostką regulacyjną, tzw. białkiem G, które pośredniczy w aktywacji enzymów błonowych, fosfolipazy C lub cyklazy adenylowej. Z kolei te enzymy biorą udział w syntezie wtórnych przekaźników w komórce.
Farmakokinetyczne – Farmakodynamiczne
- wchłanianie – receptorowe
- dystrybucja – nie receptorowe
- biotransformacja
- wydalanie
Ligandy receptorów
Agonista Antagonista
Powinowactwo Powinowactwo
Pobudzanie receptora Blokowanie receptora
(aktywność wewnętrzna)
Odpowiedź komórki Brak odpowiedzi komórki
Synergizm addycyjny
- działanie leków podanych razem jest sumą aktywności oznaczonej dla każdego z nich oddzielnie
- występuje gdy mechanizm działania punktu uchwytu obu leków jest taki sam
Synergizm hiperaddycyjny (potencjalizacja)
- działanie leków zastosowanych łącznie przewyższa sumę działania poszczególnych składników
- leki mają różne punkty uchwytu
Antagonizm
występuje gdy aktywność skojarzonego działania leku jest mniejsza od aktywności każdego z nich stosowanych osobno
- konkurencyjny (kom petycyjny)
- funkcjonalny
- chemiczny
Niebezpieczeństwo związane z zażywaniem leków:
- działanie niepożądane
- interakcje lekowe – wynik stosowania więcej niż jednego leku, prowadzący do niekorzystnej zmiany działania co najmniej jednego z nich
fizjoterapia_um