Wykłady z ekonomii.doc

EKONOMIA

Podręcznik:

M. Gulcz – „Ekonomia” (I część – Mikroekonomia, II część - Makroekonomia)

Ekonomia jest nauką wyjaśniającą i badającą zachowania ludzi, zmierzającą do ustalenia tego, w jaki sposób społeczeństwo rozwiązuje problem wykorzystania rzadkich zasobów w celu uzyskania maksymalnych możliwości do osiągnięcia w danych warunkach korzyści (a więc skupiającą się na określeniu zasad racjonalnego gospodarowania ).

Przedmiotem ekonomii jest obszar ludzkich zachowań obejmujący produkcję, wymianę dóbr i usług oraz czyniony z nich użytek.

Ekonomia pozytywna – zajmuje się obiektywnym, naukowym objaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki.

Ekonomia normatywna – dostarcza zaleceń opartych na subiektywnych sądach wartościujących.

Wśród podstawowych założeń przyjmowanych w analizie ekonomicznej znajdują się te, dotyczące:

·         racjonalności działań ludzkich,

·         optymalizacji decyzji gospodarczych,

·         dążenia do stanu równowagi.

Kluczowym dla ekonomii jest problem rzadkości, wynikający z rozbieżności między potrzebami ludzi, które są nieograniczone i ograniczone możliwościami ich zaspokajania (dostępnych dóbr jest bowiem zbyt mało w stosunku do potencjalnych sposobów wykorzystania). Rzadkość zasobów pociąga za sobą konieczność dokonywania wyborów między konkurencyjnymi celami.

Wybór celów oraz środków umożliwiających ich osiągnięcie stanowi istotę procesu gospodarowania. Gospodarowanie oznacza ciągłe dokonywanie wyborów o charakterze ekonomicznym, czyli podejmowanie decyzji o sposobie rozdysponowania (alokacji) posiadanych zasobów.

Mikroekonomia koncentruje się na decyzjach alokacyjnych indywidualnych podmiotów gospodarujących (producentów i konsumentów), natomiast makroekonomia analizuje powyższe problemy na poziomie gospodarki jako całości, przy czym jednym z istotnych jej aspektów jest określenie potrzeby i zakresu ingerencji państwa w działanie mechanizmu rynkowego.

Problem rzadkości i konieczność dokonywania wyborów implikują występowanie kosztu alternatywnego.

Koszt alternatywny ponoszony jest zawsze, gdy pojawia się konieczność dokonania wyboru i odzwierciedla wartość najcenniejszej spośród odrzuconych alternatyw.

Z uwagi na fakt, iż dokonanie każdego wyboru wiąże się z jednoczesnym uzyskaniem korzyści i ponoszeniem określonych kosztów, w procesie gospodarowania pojawia się kwestia optymalizacji podejmowanych decyzji.

Optymalna decyzja oznacza osiągnięcie najlepszego z możliwych w danych warunkach (przy istniejących ograniczeniach) poziomu działalności gospodarczej, stanowiącego punkt równowagi podmiotu gospodarującego.

Krzywa możliwości produkcyjnych

Krzywa możliwości produkcyjnych wskazuje na to, że gdy wzrasta produkcja jednego dobra, trzeba zrezygnować z coraz większej ilości dobra drugiego (lub przy zmniejszaniu produkcji określonego dobra uzyskujemy w zamian coraz to większe ilości innego dobra). Wklęsłość krzywej względem początku układu współrzędnych to następstwo prawa malejących przychodów. Przemieszczając się po krzywej z punktu A do B, z B do C, z C do D uzyskujemy malejące przyrosty produkcji dobra X, poświęcając w zamian rosnące ilości dobra Y.

Krzywa możliwości produkcyjnych oddziela od siebie dwa zbiory - kombinacji nieefektywnych, ale osiągalnych (pod krzywą) i kombinacji nieosiągalnych (nad krzywą). Położenie w punkcie G, to sytuacja, w której nie wykorzystujemy wszystkich zasobów, którymi dysponujemy w danym momencie. Kombinacja w punkcie H jest nieosiągalna przy danych zasobach oraz danym poziomie wiedzy i techniki. Punkt H może zostać osiągnięty w dłuższym okresie czasu, np. w wyniku postępu technicznego. Punkty zawierające się na krzywej możliwości produkcyjnych (np. B, C) pokazują sytuację, w której dostępne zasoby są wykorzystywane w pełni efektywnie. Przejście z punktu A do B, z B co C itd. oznacza przemieszczanie zasobów produkcyjnych (np. maszyn, siły roboczej) z produkcji dobra Y do produkcji dobra X.

W ekonomii występują trzy rodzaje zasobów:

·         ziemia,

·         kapitał,

·         praca.

Pieniądz nie jest kapitałem, ale może być zamieniony na jeden z czynników produkcji.

Nie ma wyborów optymalnych bez analizy obecnej sytuacji. W procesie optymalizacji decyzji niezwykle użytecznym narzędziem okazuje się tzw. analiza marginalna skupiająca się na efektach spowodowanych zmianą rozmiarów prowadzonej działalności.

Korzyści wynikające ze zmiany skali prowadzonej działalności (konsumpcji bądź produkcji) o jednostkę – określane mianem korzyści (zysków) marginalnych – zmniejszają się wraz ze wzrostem tej działalności (zasada malejących korzyści marginalnych). Natomiast koszty spowodowane wspomnianą zmianą skali działalności o jednostkę – określona mianem kosztów marginalnych ulegają stopniowemu zwiększeniu (zasada rosnących kosztów marginalnych).

Podmiot dążący do maksymalizacji zysku powinien zwiększać prowadzoną działalność aż do momentu zrównania się korzyści marginalnych z kosztami marginalnymi. W takiej sytuacji osiągana korzyść netto jest największa z możliwych do uzyskania.

Zgodnie z zasadą optymalizacji:

·         zwiększać skalę prowadzonej działalności, jeśli korzyści marginalne przewyższają koszty marginalne;

·         ograniczyć skalę prowadzonej działalności, jeśli koszty marginalne przewyższają korzyści marginalne;

·         utrzymać skalę prowadzonej działalności na niezmienionym poziomie, jeśli koszty marginalne zrównają się z korzyściami marginalnymi.

Krzywa możliwości produkcyjnych przedstawia maksymalne kombinacje produkcji dwóch dóbr możliwe do osiągnięcia przy pełnym wykorzystaniu dostępnych zasobów i istniejącej technologii.

Krzywa ta ilustruje problem wyboru i zjawiska rosnącego kosztu alternatywnego.

Kombinacje produkcji obrazowane przez punkty położone nad krzywą są nieosiągalne.

Kombinacje produkcji obrazowane przez punkty położone pod krzywą oznaczają produkcję nieefektywną.

Kombinacje produkcji obrazowane przez punkty położone na krzywej przedstawiają warianty produkcji nie dopuszczające do marnotrawstwa dostępnych zasobów.

Wybór konkretnego wariantu uzależniony jest od przyjętych kryteriów decyzyjnych.

W wyniku powstania dodatkowych zasobów (rozwój ekstensywny) lub zmiany technologii produkcji (rozwój intensywny) krzywa możliwości produkcyjnych może ulec przesunięciu, co oznacza zwiększenie możliwości wytwórczych (wyznaczających nowy zakres dostępnych wariantów produkcji).

System gospodarczy, w którym koordynacja działalność indywidualnych podmiotów odbywa się na rynku (z wykorzystaniem mechanizmu rynkowego) określany jest mianem gospodarki rynkowej.

Rynek to:

·         mechanizm koordynujący zachowanie nabywców i sprzedawców uczestniczących w procesie wymiany dóbr,

·         miejsce, zorganizowane zazwyczaj w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr;

·         całokształt transakcji kupna – sprzedaży określonego dobra dokonujących się w określonych warunkach wynikających z relacji między podażą a popytem.

Odbywające się na rynku transakcje kupna – sprzedaży dokonywane są po określonej cenie, przy czym to rynek decyduje o systemie cen (W którym znaczenie istotniejsze od absolutnego poziomu cen stają się relacje między cenami poszczególnych dóbr).

Podmioty indywidualne traktują ów system cen jako podstawowy parametr w kalkulacji rentowności prowadzonej działalności.

Poziom i zmiany cen relatywnych stanowią więc informacje na podstawie której podejmowane są decyzje alokacji zasobów. Tym samym ceny generują sygnały wskazujące kierunki, w jakich powinny przepływać zasoby – są zachętą do podejmowania lub rozszerzania działalności albo też do jej zaniechania lub zmniejszenia.

Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy chcą i są w stanie kupić przy różnych poziomach ceny w ustalonym okresie przy założeniu niezmienności pozostałych czynników.

Wielkość (rozmiary) popytu to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy określonym poziomie ceny w ustalonym okresie.

Prawo popytu stwierdza, że wzrost ceny powoduje spadek rozmiarów popytu, zaś obniżenie ceny wywołuje wzrost rozmiarów popytu.

Krzywa popytu:

·         jest graficzną ilustracją prawa popytu

·         obrazuje zależność między ceną danego dobra a wielkością zapotrzebowania na to dobro przy założeniu, że pozostałe czynniki zostają niezmienione.

Rys. Zmiany popytu

Czynniki określające położenie krzywej popytu (powodujące zmianę popytu):

·         liczba konsumentów

·         dochody konsumentów (nabywców)

·         ceny innych dóbr (powiązanych z danym dobrem):

o       ceny dóbr substytucyjnych

o       ceny dóbr komplementarnych

·         gusty i preferencje nabywców

·         oczekiwania:

o       odnośnie przyszłych dochodów

o       odnośnie przyszłych cen.

Podaż to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnych poziomach ceny w ustalonym okresie przy założeniu niezmienności pozostałych czynników.

Wielkość (rozmiary) podaży to ilość dobra, jaką sprzedawcy są w stanie zaoferować przy określonym poziomie ceny w ustalonym okresie.

Prawo podaży stwierdza, że wzrost ceny powoduje wzrost rozmiarów podaży, zaś obniżenie ceny wywołuje spadek rozmiarów podaży.

Krzywa podaży:

·         jest graficzną ilustracją prawa podaży

·         obrazuje zależność między ceną a ilością oferowanego przez sprzedawców towaru przy założeniu, że pozostałe czynniki pozostają niezmienione.

Równowaga rynkowa

Konkurencja między podmiotami gospodarczymi jest cechą gospodarki rynkowej. Może ona przybierać różne formy (konkurencja cenowa i pozacenowa) oraz zachować się różnym stopniem natężenia.

W teorii ekonomii w oparciu o kryterium natężenia konkurencji między obecnymi na rynku przedsiębiorcami wyróżnia się cztery modele rynku:

·         konkurencję doskonałą,

·         konkurencję monopolistyczną,

·         oligopol,

·         monopol pełny.

Rynek konkurencji doskonałej charakteryzuje się następującymi cechami:

·         na rynku obecna jest ogromna liczba producentów oferujących swoje towary,

·         udział w rynku poszczególnych producentów jest znikomy,

·         produkty wytwarzane przez poszczególnych producentów są identyczne,

·...