Modul_5_Elementy_metodologii.pdf

Elementy metodologii

Wstęp

1. Deﬁnicje

1.1. Cel deﬁnicji

1.2. Budowa deﬁnicjinormalnych

1.3. Zadania deﬁnicji

1.4. Warunki poprawności deﬁnicji

2. Podział logiczny

2.1. Wprowadzanie ładu pojęciowego

2.2. Formalne wyznaczniki podziału logicznego

2.3. Naturalność podziału

2.4. Podział dychotomiczny

2.5. Zasada abstrakcji a podział logiczny

2.6. Klasyﬁkacja

3. Porządkowanie

3.1. Rodzaje relacji porządkujących

3.2. Zbiory uporządkowane

3.3. Systematyzacja

3.4. Uporządkowania wielowymiarowe

3.5. Problemy dotyczące porządkowania w humanistyce

4. Pytania

4.1. Pytania i ich funkcja

4.2. Podział pytań

5. Odpowiedzi

5.1. Klasyﬁkacjaodpowiedzi

5.2. Pytania właściwie postawione

5.3. Pytania sugestywne

5.4. Zastosowania

Bibliograﬁa

Słownik

Spis symboli

Wstęp

Ten moduł poświęcony jest częściowo zagadnieniom metodologicznym. Temat

1 omawia problematykę deﬁniowania w języku naturalnym. Kolejne dwa tematy

dotyczą kwestii wprowadzania ładu pojęciowego za pomocą podziału logicznego

i porządkowania .

Ostatnie dwa tematy poświęcone są analizie pytań i odpowiedzi. Chcemy pokazać,

że logika nie ogranicza się jedynie do tego, co może być ujęte w postaci zdań

oznajmujących. Pytania, ze względu na swą wartość poznawczą, są szczególnie

interesującym przedmiotem badań. Warto również podkreślić, że chociaż logika pytań

jest obecnie dziedziną popularną w logice światowej, to pionierskie rozważania na

tym polu były podjęte w latach 30. w Polsce, niezależnie — przez Romana Ingardena

i Kazimierza Ajdukiewicza.

1. Deﬁnicje

Tworzenie deﬁnicji to jeden z najpopularniejszych środków wyjaśniania

znaczenia wyrażeń. Każdy człowiek może znaleźć się w sytuacji, kiedy

użyte przez niego zwroty nie zostaną zrozumiane przez odbiorców. Umiejętność

zbudowania zadowalającej deﬁnicji należy więc traktować jako jeden z elementów

najogólniej rozumianej kultury logicznej. Problematyka ta jest bardzo bogata, toteż

ograniczymy się tylko do podania elementarnych informacji dotyczących deﬁnicji

w językach naturalnych. Omawiając deﬁnicje, skupimy się przede wszystkim na

deﬁniowaniu wyrażeń nazwowych.

1.1. Cel deﬁnicji

Celem deﬁnicjiniezawszejestwyjaśnianie znaczenia słów. Często deﬁnicjebudujesię

raczej w celu podania zwięzłej charakterystyki deﬁniowanego przedmiotu. Dlatego

należy odróżnić dwa typy deﬁnicji: realne (charakterystyka przedmiotu) i nominalne

(charakterystyka znaczenia).

Różnica między obu rodzajami deﬁnicji nie zawsze jest wyraźna. Deﬁnicje

realne występują przede wszystkim w podręcznikach z nauk humanistycznych

i przyrodoznawstwa. W naukach formalnych, takich jak matematyka, częściej

mamy do czynienia z deﬁnicjami nominalnymi. Różnicę między dwoma typami

deﬁnicjimożna zaobserwować również, porównując hasła w encyklopedii z hasłami

w słowniku.

Powyższe rozróżnienie często jest (mylnie) utożsamiane z formą podania deﬁnicji

(stylizacją). Porównajmy dwie deﬁnicje:

1. Przez „ sorites ” będziemy rozumieli to samo, co „sylogizm łańcusznikowy”.

2. Sorites jest to sylogizm łańcusznikowy.

Pierwsza z nich ma stylizację metajęzykową, co uwydatnia jej nominalny charakter.

Druga jest sformułowana w języku przedmiotowym, co jednak nie oznacza, że

jest deﬁnicją realną. Wydaje się, że nie należy przeceniać znaczenia takiej czy innej

stylizacji w formułowaniu deﬁnicji, zwłaszcza że możliwe są również rozwiązania

pośrednie, np.:

3. „ Sorites ” oznacza sylogizm łańcusznikowy.

1.2. Budowa deﬁnicjinormalnych

Powyższe deﬁnicje to przykłady deﬁnicji normalnych , które mogą mieć postać

równości lub równoważności. Deﬁnicjetakiemają budowę trójczłonową: składają się

z deﬁniendum , łącznika deﬁnicyjnego (zwanego często spójką deﬁnicyjną) i deﬁniensa .

Często spotykane formy łącznika to:

„...jest to...”, „...oznacza...”, „...znaczy tyle, co...”, „...to to samo, co...”, „przez...

rozumiemy to samo, co...”, „... i ...oznaczają to samo”, „...wtw...” itd.

Deﬁniendum to ta część deﬁnicji,która zawiera wyjaśniany termin. Ze względu na jego

budowę można wyróżnić deﬁnicjewyraźne i kontekstowe . Podane wyżej przykłady to

deﬁnicje wyraźne, gdyż deﬁniendum nie zawiera żadnych innych wyrażeń. Czasem

jednak wygodniej jest zbudować deﬁnicję, w której deﬁniendum zawiera typowy

kontekst użycia dla objaśnianego znaczenia. Jest to wygodne rozwiązanie, zwłaszcza

w przypadku deﬁnicji funktorów. Podaje się je wówczas wraz z argumentami. Oto

przykłady:

4. Dziadkiem Kowalskiego nazywamy ojca ojca Kowalskiego, lub ojca matki

Kowalskiego.

5. Logarytm liczby a przy podstawie b, to liczba c taka, że liczba b podniesiona do

potęgi c jest równa liczbie a.

Deﬁniens jest tą częścią deﬁnicji, która służy wyjaśnieniu znaczenia deﬁniowanego

terminu. Tutaj również można wyróżnić wiele rozwiązań. Jedna z najbardziej

znanych to deﬁnicjaklasyczna , zwana też — od imienia autora — arystotelesowską.

Jest to deﬁnicja równościowa i wyraźna, której deﬁniens składa się z dwóch części:

rodzaju najbliższego ( genus proximum ) i różnicy gatunkowej ( differentia speciﬁca ). Oto

przykład:

6. Dom jest to budynek mieszkalny.

Słowo „budynek” to rodzaj najbliższy, czyli zbiór przedmiotów zawierający

zbiór domów (rodzaj), a ponadto spełniający warunek bycia najmniejszym takim

zbiorem. Słowo „mieszkalny” to nazwa tej cechy, która w obrębie zbioru budynków

przysługuje właśnie domom, a innym budynkom nie. Jest zatem różnicą gatunkową,

gdyż w obrębie rodzaju pozwala wyróżnić pewien gatunek.

Przez wiele wieków uznawano za poprawną tylko taką formę deﬁnicji, dziś

zdajemy sobie sprawę z jej istotnych ograniczeń. Deﬁnicja klasyczna jest wyrazem

Arystotelesowskich przekonań ontologicznych, w myśl których cały wszechświat

jest uporządkowaną hierarchicznie strukturą rodzajów i gatunków. Wysiłek badacza

zmierza ku temu, aby dla każdej dającej się naturalnie wyróżnić klasy obiektów

znaleźć jej miejsce w hierarchii i dać temu wyraz w deﬁnicji klasycznej.

Pomĳając ﬁlozoﬁczną kwestię, czy taka wizja wszechświata jest poprawna, można

stwierdzić, że w wielu dziedzinach zdaje ona egzamin, a co za tym idzie, tworzenie

deﬁnicjiklasycznychjesttamnietylkomożliwe, ale często bardzo naturalne i proste

(np. w biologii). W wielu przypadkach jednak niezwykle trudno takie deﬁnicje

zbudować z tego powodu, że chociaż jesteśmy w stanie wskazać jakiś rodzaj, to nie

wiemy, czy jest on najbliższy.

Jeszcze częściej mamy kłopoty ze wskazaniem takiego zbioru cech, którego

koniunkcję można uznać za różnicę gatunkową. Nawet tam, gdzie jest to możliwe,

z braku wiedzy czasami wygodniej jest nam użyć innej formy deﬁniensa.Przykładowo

z pewnością jest możliwe zbudowanie deﬁnicji klasycznej dla wyrażenia „drób”,

dla większości ludzi jednak bardziej naturalna i łatwiejsza do zbudowania będzie

deﬁnicja następująca:

7. Drób są to: kury, kaczki, gęsi, indyki i perliczki.

Deﬁniens powstaje tutaj przez wyliczenie nazw tych zbiorów, których suma daje

zakres terminu deﬁniowanego.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: