Księga Rut. Propozycja nowego przekładu na podstawie tekstu masoreckiego..pdf

Teresa Stanek

Księga Rut – propozycja tłumaczenia

Wprowadzenie

Księga Rut 1 , nazywana perełką literatury hebrajskiej, niezmiennie wzbudza wzruszenie i zachwyt.

Źródłem takiej opinii są: kunsztowna struktura narracji, konstrukcje charakterów i dobór

słownictwa. Lakoniczne w słowach - ale stanowiące prawie 2/3 tekstu - dialogi zostały subtelnie

wplecione w pozornie rozwlekłą i swobodną refleksję narratora, tworząc sceny pełne dynamizmu,

wewnętrznej integralności i doskonale zakorzenione w świecie otaczającym opowiadającego i

słuchającego. Przesłanie przekazywane jest przede wszystkim przez wydarzenia i relacje pomiędzy

bohaterami opowiadania aniżeli przez refleksję narratora, co nadaje opowiadaniu ogromny

dynamizm wewnętrzny. Dramatis personae naszkicowane z wielkim realizmem, zróżnicowane pod

względem psychologicznym i doskonale wpisane w całokształt opowiadania, zostały całkowicie

podporządkowane przebiegowi akcji. Słownictwo Księgi jest równocześnie oszczędne i

zharmonizowane z celem opowiadania. Subtelna ale wyraźna gra słów pozwala na

wielopłaszczyznową interpretację oraz łatwość zapamiętania tekstu. Ruth is replete with examples of

oral wordplay and the thematic key words meant to stimulate an audience’s memory. With the

exception of Genesis, another book full of folktales with versions, which may have circulated by

word of mouth, this type of paronomasia is nowhere else as densely deployed in Hebrew narratives 2 .

Księga ma strukturę koncentryczną 3 , dzielącą całość opowiadania w naturalny sposób na cztery

jednostki (zgodne z podziałem na rozdziały) 4 , z których każda kończy się krótkim podsumowaniem

wydarzeń przeszłych i dyskretnym wyrazem oczekiwania na przyszłe. Jej szkielet wyznacza

zestawienie opozycji: przeszłość - przyszłość, obczyzna – ojczyzna, śmierć – życie, głód – obfitość,

ucieczka – powrót, samotność – wspólnota.

Ruth also requires patient visual study to unlock a few examples of gematria 5 . Chce się dodać, że

jest ich znacznie więcej niż kilka. Autor korzysta obficie z tej możliwości, jaką daje myślenie ludów

starożytnego Bliskiego Wschodu, traktujące liczby jako nośniki treści (a nie tylko wartość

numeryczną) i wiele istotnych informacji przekazuje po prostu poprzez zastosowanie odpowiednich

liczb 6 . W pierwszym rzędzie jest to liczba postaci stworzonych dla tego właśnie opowiadania: jest to

siedem osób tworzących przebieg akcji oraz ósma – nowo narodzone dziecko, które jakgdyby

otwiera nową epokę.

Liczba 7 oznacza doskonałość i zwykle wiąże się z działaniem Boga. 7 + 1 – oznacza że dzieło Boga

funkcjonuje swoim własnym rytmem, zgodnym z Jego zamysłem 7 .

1 Komentarze, zagadnienia datacji i interpretacji Księgi oraz jej miejsca w Kanonie: Sasson J.M., Ruth. A New

Translation with a Philological Commentary and a Formalist-Folklorist Interpretation . Baltimore – London 1979; Bush

F.W., Ruth . w: Word Biblical Commentary . Por. także: Wprowadzenia do tłumaczeń Księgi Rut.

2 J.Sasson, Ruth. w: The Literary Guide to the Bible . s.321.

Przedstawienie struktury tekstu: F.W.Bush, Ruth ., w: Word Biblical Commentary.

4 A.L.Laffey, Ruth , w: The New Jerome Biblical Commentary . R.E.Brown, J.A.Fitzmyer, R.E.Murphy (ed.), Englewoood

Cliffs, Prentice Hall 1990, s.553-557. Liczba 4 u ludów starożytnego Bliskiego Wschodu oznacza pełnię kosmiczną,

pełnię z tego świata.

5 J.Sasson, Ruth. w: The Literary Guide to the Bible . s.321.

O znaczeniu liczb u ludów starożytnego Bliskiego Wschodu: Wyatt N., Space and Time in Religious Life of the Near

East , przykłady takiego zastosowania liczb w dziełach teologicznych: Hornung E., Jeden czy wielu? Koncepcja Boga w

starożytnym Egipcie . Warszawa 1991, Hughes J., Secrets of the Times . Sheffield, Sheffield Academic Press 1990.

7 Na schemacie 7-emki oparta jest konstrukcja opowiadania o stworzeniu świata Rdz 1,1-2,3: wiersz: 1,1 – 7 słów,

wiersz: 1,2 – 14 słów, wiersze: 2,1-3 – 35 słów; w opowiadaniu o stworzeniu świata powtarzają się słowa: Bóg – 35 razy,

ziemia – 21 razy, niebo – 21 razy; zdanie widział Bóg że dobre - 7 razy. Świat został stworzony w siedem dni – ósmego

Kolejnym przykładem jest częstotliwość występowania imion:

· 21 razy No’omi ( Lubamoja ) – 3 x 7 – liczba 3 oznacza intensywność, kompletność. Postać ta

jest centralną w opowiadaniu; to przez jej życie i doświadczenie ujawnia się najpełniej tajemnica

Boga szukającego człowieka .

· 20 razy Bo’az ( Mocarz ) = 2 razy 10; liczba 10 wyraża pełnię. Postać ta jest zupełnie niezwykła.

Został przedstawiony jako jeden z centralnych charakterów opowieści oraz postać od której

najwięcej zależy, a jednocześnie tak, że naprawdę nic o nim nie wiemy. Jest całkowicie

pozbawiony rysów psychicznych, tak charakterystycznych dla bohaterów narracji biblijnych oraz

cech negatywnych; jego działanie jest doskonałe we wszystkich aspektach. Jego dobroć i hojność

oraz skutki jego działania przekraczają wszelkie oczekiwania i wydają się całkowicie ponad

miarę.

· 12 razy Rut (7+5 - Rut Moabitka) – liczba 12 w pierwszym rzędzie odnosi się do pokoleń

Izraela. Ruta została przedstawiona jako Matka Dawida – tego, który zjednoczył plemiona

Izraela tworząc imperium, a zwykle przedstawia jakiś lud: 12 pokoleń Izmaelitów (Rdz 25,13-

16), Edomitów (Rdz 36, 10-14), Aramejczyków (Rdz 22,20-24) 8 . Liczba 5 stanowi wartość

numeryczną litery h - związanej ze świętym imieniem Jahwe.

· 6 razy Elimelech ( Królbożek ) – ta liczba zawsze oznacza brak doskonałości; albo jako

niedopełniona 7-ka albo jako 3 x 2 9 .

· 4 razy Mahlon ( Niemoc ) – liczba 4 oznacza ziemską doskonałość.

· 3 razy Kilion ( Zanik ) i 3 razy Owed – postacie te są zestawione i przeciwstawione;

przeznaczeniem pierwszego jest śmierć, drugiego życie.

· 18 razy Jahwe – wartość słowa yax - żyjący ; por. przypis . (W tłumaczeniu pomijam czterokrotnie

– wtedy, gdy występuje w idiomach).

· 10 razy błogosławieństwo - co odpowiada 10-ciokrotnemu – powiedział Bóg w Rdz 1,1-2,3.

· 7 razy Moab

· 7 razy Betlehem

Akcja opowiadania ujęta została w cztery sceny, co można odczytywać jako próbę objęcia

całokształtu ludzkiego doświadczenia. Kilka innych przykładów gematrii podaję także w przypisach

do tłumaczenia.

Przedstawione wyżej cechy Księgi – stanowiące o jej uroku – stwarzają często niepokonalne

trudności w jej tłumaczeniu. Każde tłumaczenie jest w pewnym sensie interpretacją i wiąże się ze

zmianami w przekazywaniu niuansów słownych. W przypadku narracji biblijnych w ogóle – a

Księgi Rut w szczególności – tłumaczenie (i interpretacja) tekstu wiąże się radykalnie ze sposobem

jego „czytania”. W pierwszym rzędzie dotyczy to kwalifikacji gatunku literackiego Księgi, a

następnie struktury literackiej tekstu. Struktura tekstu Księgi Rut w żadnej mierze nie odpowiada

strukturze noweli czy opowiadania w literaturze zachodniej, ale stanowi przykład hebrajskiej

literatury teologicznej – zastosowanie paronomazji, gematrii, paralelizmów służy wyrażeniu

ukrytych i symbolicznych treści za pośrednictwem (pozornie prostego) opowiadania.

Studia nad strukturami literackimi narracji biblijnych wskazują na świadome stosowanie

specyficznych technik literackich, nie znanych w literaturze zachodniej. Ich istota tkwi w

dnia zaczął “żyć swoim życiem”; Aaron był wprowadzany w czynności kapłańskie przez siedem dni - ósmego zaczął

samodzielną posługę; trzy najważniejsze święta żydowskie (Pesach, Święto Tygodni i Święto Namiotów) trwają przez

siedem dni, a ósmego następuje uroczyste zakończenie.

8 12 słów zawiera wiersz Rdz 1,27 – stanowiący centralny element opisu stworzenia człowieka.

Por. Wj - z Egiptu wyszło 600.000 mężczyzn, którzy potem poumierali na pustyni; Ap 13,18.

wykorzystywaniu właściwości gramatycznych i leksykalnych języka hebrajskiego oraz doborze

słownictwa do budowania wielopłaszczyznowych pokładów treściowych. W ten sposób struktura

literacka staje się także przekaźnikiem treści, szczególnie na płaszczyźnie ideologicznej 10 . Kluczem

do takiego czytania tekstu są słowa lub informacje które wydają się być nie na miejscu, ponieważ

przerywają ciągłość narracji lub przekazują pozornie niepotrzebne szczegóły, powtórzenia, różne

warianty tego samego wydarzenia. Właściwością opowiadań biblijnych jest właśnie używanie tego

typu słów i wtrąceń dla ujawnienia powiązania danego wątku narracyjnego z innymi opowiadaniami

( {fhfr:ba) - {f):rfBih ), przesłania moralnego (Rdz 38 w cyklu o Jakubie), ujawnienie przeznaczenia

bohatera (1Sam 9,11), a zawsze wskazuje na konieczność interpretacji opowiadania na różnych

płaszczyznach 11 .

Księga Rut jest tak napisana, że chciałoby się powiedzieć, że jest utkana ze słów, które nie powinny

się tam znaleźć . Cechą wielu tłumaczeń tej Księgi jest tendencja do zastępowania owych niejasnych

słów, które powodują chropowatość tłumaczenia, takimi, które bardziej odpowiadają zachowaniu

płynności tekstu. Przykładem takiego właśnie podejścia do tekstu jest tłumaczenie J.M.Sasson,

również oparte na tekście masoreckim 12 . We wstępie Sasson wyjaśnia dlaczego, a w komentarzu

filologicznym podaje w jakich miejscach dokonuje zmian – dość radykalnie zmieniających tekst.

Dzięki temu uzyskuje płynność i zrozumiałość opowiadania, ale – moim zdaniem – traci

jednocześnie jego specyfikę.

Przedstawiany przekład – oraz wynikająca z niego interpretacja – koncentruje się na analizie

struktury literackiej tekstu oraz wykorzystuje ową dwuznaczność słów, z takim upodobaniem

stosowaną przez autora. Dla konstrukcji opowiadania kluczowymi słowami są: czasowniki

pochodzące od rdzeni: \lh – chodzić (18 razy), )wb – przybywać (18 razy), bw$ – powracać

(15 razy), b$y - mieszkać, siedzieć (11 razy) oraz rzeczowniki rA(an hfrA(:n - chłopiec,

dziewczyna (panna) ; zawsze dotyczy młodych ludzi, którzy będą w przyszłości rodzicami; którzy

zapewnią Izraelowi potomstwo i wieczne trwanie .

Szczególną uwagę zwróciłam na:

- słowa od rdzenia bw$ . Jakkolwiek rdzeń ten nadaje się do opisania powrotu do miejsca

geograficznie określonego, to jednak w Biblii czasowniki pochodzące od tego rdzenia często

Dobrym wprowadzeniem do analiz strukturalnych tekstu są: R.Alter, F.Kermode (ed.), The Literary Guide to the Bible .

Cambridge, Massachusetts 1987. Long V.Philips, The Art of Biblical History . Michigan, Grand Rapids / Zondervan

1994, Sternberg Meir. The Poetics of Biblical Narative. Ideological Literature and the Drama of Reading. Bloomington

1985. O potrzebie i możliwościach interpretacji struktury tekstu jako przesłania teologicznego: Abrams M.H., The

Mirror and the Lamp. Omantic Theory and the Critical Tradition . NY 1953. Leach A., Aycock D.A., Structuralist

Interpretation of Biblical Myth . Cambridge 1983, Sasson J., Studies in the Literature of the Ancient Near East . New

Haven 1984, Thiselton A.C., New Horizons in Hermeneutics. The Theory and Practise of Transforming Biblical

Reading . Michigan, Grand Rapids 1992. O możliwości interpretacji datacji w Biblii jako nośnika treści teologicznych:

Finegan J., Handbook of Biblical Chronology. Principles of Time reckoning in the Ancient World and Problems of

Chronology in the Bible . Peabody, 1998, Hughes J., Secrets of the Times . Sheffield 1990.

Ogólne zasady interpretacji struktury narracji biblijnych: Alter R, The Art of Biblical Narrative. New York 1981. Alter

R, The World of Biblical Literature . New York 1992. Coats G.W. Saga, Legend, Novella, Fable. Narrative Forms in Old

Testament Literature. Sheffield 1985. Fishbane M., Inner-biblical Exegesis: Types and Strategies of Interpretation in

Ancient Israel , w: Midrash and Literature (eds. G.H. Hartman – S. Budick) New Haven 1986. Przykłady zastosowania

analiz struktury literackiej tekstu przedstawiają m.in. dzieła: Eslinger L.M. House of God or House of David : the

Rhetoric of 2 Samuel 7. Fishbane M., Text and Texture. Close Readings of Selected Biblical Texts . NY 1979.

Fokkelmann J.P., Narrative Art in Genesis . Sheffield 1991.

12 Sasson J.M., Ruth. A New Translation with a Philological Commentary and a Formalist-Folklorist Interpretation .

Baltimore – London, The John Hopkins University Press 1979. Wszystkie konsultowane przeze mnie tłumaczenia Księgi

Rut (podane w bibliografii) wprowadzają dość radykalne zmiany, wynikające z dostosowywania tekstu hebrajskiego do

wymogów narracji w literaturze zachodniej.

odnoszą się do nawrócenia do Boga (). Język hebrajski zna inne słowo - rzx - oznaczające powrót

w sensie fizycznym i mogłoby ono równie dobrze być zastosowane do opisania sytuacji powrotu z

Moabu do Betlehem. Zastosowanie rdzenia bw$ sugeruje że chodzi o taki powrót , którego źródłem

jest Bóg; to On znajduje człowieka pustego i to On przywraca go na jego miejsce, przywracając mu

także jego przyszłość w osobie potomka 13 .

- słowa: rA(an hfrA(:n - chłopak, dziewczyna (także l.mn.): hfrA(:n - 7-krotnie; w. 2,5.6.8.22.23; 3,2;

4,12. rA(an – 6-krotnie: w. 2,5.6.9.15.21. 14 Terminy te sugerują odniesienie do znanego w Biblii

motywu studni – Rdz 24,11nn; Rdz 29,1nn; Wj 2,15nn 15 . W Rozdziale II współgrają ze wzmianką o

czerpaniu wody , a w Rozdziale IV z zapowiedzią narodzin Dziecka 16 .

Uwzględnienie specyfiki tekstu hebrajskiego na płaszczyźnie leksykalnej przez dosłowność w

tłumaczeniu, w efekcie daje poczucie swoistego dyskomfortu w czytaniu tekstu, ale pozwala na

uzyskanie większej głębi na płaszczyźnie teologicznej. W konsekwencji takiego ujęcia, odczytuję

Księgę Rut jako kontemplację tajemniczego działania Boga, który przywraca człowiekowi jego

przyszłość tam, gdzie już nie ma żadnej przyszłości - w tajemnicy śmierci 17 .

Akcja Księgi Rut rozpoczyna i kończy się w Betlehem judzkim – czyli: w domu chleba , ziemi

Jahwe. Czteroosobowa rodzina 18 wychodzi, aby zagościć na polach Moabu . I tam, na polach – które

kojarzą się z życiem, nadzieją, przyszłością; tam, gdzie oni oczekują swojej własnej i upragnionej

przyszłości (przez małżeństwo i nadzieję potomstwa) – spotykają śmierć 19 . Dopiero powrót odwraca

ten bolesny cios, i dopiero pola Betlehem okazują się płodne. Źródłem i sprawcą powrotu do Domu

Chleba jest sam Jahwe. Okazuje się, że kiedy człowiek w swoim chodzeniu po drogach swojego

świata podąża za swoją tęsknotą , za własnymi projektami na lepsze życie – spotyka śmierć; dopiero

” przywrócony” przez Boga na jego własne i prawdziwe miejsce – odnajduje, że zostało mu

zwrócone życie .

Zestawienie Moabu i Judy jako miejsca akcji od razu wprowadza w symboliczne znaczenie całego

opowiadania: nawet powierzchowna znajomość geografii Palestyny wskazuje, że jeśli w Judzie brak

deszczu, to tym bardziej nie należy oczekiwać go w Moabie! Historie biblijne, mówiąc o okresach

głodu w Palestynie, wysyłają swoich bohaterów (zgodnie z rzeczywistością) do Egiptu lub ziemi

Filistynów . Skoro Juda w Biblii zawsze jest pojmowana jako ziemia Jahwe, Moab natomiast jako

odwieczny wróg Ludu Jahwe , to “chodzenie” do Moabu wprowadza nas symbolicznie w postawę

13 Dla takiej interpretacji kluczowym jest tłumaczenie w. 4,15 i zestawienie tego wiersza z 1,21 - dwukrotne użycie

rdzenia bw$ w formie hif’il. Moim zdaniem te wiersze stanowią klamrę, spinającą całość dziejów głównej postaci

opowiadania – No’omi (tłumaczę imię: Lubamoja ). Bardzo trudny tekst hebrajski, przez wyrażenie $epen byi$”m:l ,

wskazuje na znacznie głębsze znaczenie narodzin tego dziecka, aniżeli pociecha na starość .

14 Użycie tych właśnie słów brzmi również nienaturalnie w języku hebrajskim, ale wydaje się że zbytnie

“naturalizowanie” ( nadzorca żniwiarzy, kobieta ) nie służy prawdzie tekstu.

15 Woda źródlana wśród ludów starożytnego Bliskiego Wschodu była symbolem życia, dlatego spotkania u studni

ujawniają w sposób symboliczny dobrą przyszłość , która jest zawsze związana z potomstwem.

16 Wyrażenie: }”B daluy - Syn urodził się przypomina Izajaszowe: }atin }”B - da

został dany (Iz 9,5).

17 Stosowana tutaj terminologia w dużej mierze pochodzi z dzieł Księdza Profesora Tomasza Węcławskiego. Por:

T.Węcławski, Abba. Wobec Boga Ojca . Kraków 1999. Królowanie Boga. Dwa objaśnienia wiary Kościoła . Poznań

2003.

18 Liczba 4 oznacza pełnię, aluzja do kompletności tej rodziny? Małżeństwa z dwojgiem synów typowe dla Patriarchów:

Izaak i Rebeka, Jakub i Rachela, Juda i Tamar.

19 Pole to miejsce gdzie rośnie chleb; miejsce, które przez zdolność rodzenia które ujawnia przyszłość, ale dla tych,

którzy odeszli z Domu Chleba pole stało się miejscem śmierci. Nazwę tego kraju można wyprowadzić od rdzenia b(y –

tęsknota, pragnienie . Por. także przypis .

eley daluy - Dziecko się urodziło, Syn

człowieka “chodzącego” swoimi drogami – a nie drogami Jahwe 20 , a powrót z pól Moabu do Domu

Chleba jest nie tylko dziełem człowieka, ale nade wszystko dziełem Boga – jest symbolem

nawrócenia. To dzięki Bogu, przez nawrócenie i zamieszkanie w domu , człowiek odarty ze

wszystkiego odzyskuje utracone dobro – swoje własne życie a hojność Boga sprawia, że człowiek

obdarowany z Jego nadobfitości staje się także nadzieją dla innych.

Wydaje się, że autor Księgi Rut boryka się z problemem odpowiedzialności, grzechu, cierpienia i

śmierci nie mniej niż autor Księgi Hioba 21 . Jednakże podejmuje ten problem zupełnie inaczej – tak

subtelnie, że ulega się złudzeniu, jakoby to było ładne opowiadanie , gdzie happy end wydaje się

pewną oczywistością. W istocie wskazuje jednak na rozwiązanie, które przekracza nie tylko ludzkie

możliwości, ale także wszelkie ludzkie oczekiwania. W ostateczności to Bóg sprawia, że utracone

przez tych konkretnych ludzi dobro ( ich życie ) zostaje im nie tylko przywrócone , ale staje się

również darem dla mieszkańców Efrata i Betlehem . W ten sposób Księga otrzymuje w naturalny

sposób wymiar przekraczający czas i okoliczności jej powstania a przez odniesienie do Dawida –

uniwersalny charakter mesjański.

Komentatorzy upatrują podwójnej wersji opowiadania o narodzinach dziecka: narodzin Wykupiciela

oraz narodzin Syna . 22 Sądzę, że takie ujęcie wskazuje na podwójne znaczenie Księgi: jako

opowiadania o losie konkretnego człowieka, któremu Bóg przychodzi z pomocą w jego nieszczęściu

oraz jako przesłania mesjańskiego – adresowanego (symbolicznie) do mieszkańców Betlehem i

Efrata – które wskazuje, że Bóg przychodzi na ratunek całej nieszczęsnej ludzkości. Genealogia

Dawida znajdująca się na końcu Księgi stanowiąc integralną jej część 23 , wskazuje na daleko

sięgające konsekwencje zaangażowania Boga w ludzkie sprawy oraz konsekwencje wierności i

odpowiedzialności człowieka chodzącego Bożymi, a nie swoimi drogami. W ten sposób Rut

wpisuje się w specyfikę myślenia biblijnego, które wielkie dzieła Boga ujawnia poprzez ludzkie

dzieje.

Struktura genealogii nawiązuje do genealogii biblijnych o znaczeniu ideologicznym – przedstawia

10 pokoleń, a Boaz zajmuje na liście 7-me miejsce – to jest miejsce które przeznaczone jest dla

najważniejszej postaci (Rdz 5,3-32; 11,10-26). Po nim Dawid stanowi 3-cie pokolenie, wskazując

jednocześnie na konkretność i uniwersalizm przesłania mesjańskiego. Rozpoczyna się od Peresa –

20 W opisie wyjścia z Betlehem użyty jest czasownik |alfh – chodzić , co sugeruje odniesienia tekstów mądrościowych,

np. do Ps 1; Ps 119. Inna interpretacja: Moab leży na wschód od Judy; w myśleniu wielu ludów starożytnych wschód

oznacza przeszłość – to co człowiek ma już za sobą; zachód oznacza przyszłość – to co dopiero będzie (por. N.Wyatt,

Space and Time in Religious Life of the Near East ). W Biblii wschód ( {edeq ) jest także pojmowany jako miejsce w

pewnym sensie oddzielone od Boga: na wschodzie osiada Adam wyrzucony z raju; Lot po rozstaniu z Abrahamem.

Wschód w sensie geograficznym częściej oddaje się słowem xar:zim .

Tak: Sasson, Campbell, Bush. Przedstawienie dyskusji:

J.M.Sasson kwalifikuje Księgę Rut jako Folklorists Tale natomiast Bush jako przypowieść mądrościową. Tak też

postrzegali tę Księgę Rabini, widząc w niej przypowieść, która ukazuje jak ważnymi w oczach Boga są dzieła

miłosierdzia; chociaż Księga Rut nie uczy niczego o zachowywaniu przykazań to jednak znalazła się wśród Ksiąg

Świętych . Midrash Rut.

22 Dyskusja: J.M.Sasson, Rut, s.158-160.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: