Tytuł oryginału
The Wind’s Twelve Quarters
Data wydania oryginalnego 1975
Data wydania polskiego 1980
Ursula K. Le Guin należy dziś do najwybitniejszych na świecie pisarzy uprawiających fantastyką naukową, stanowiąc jednocześnie najlepszy przykład zdumiewającej inwazji kobiet na ten do niedawna czysto męski rodzaj literatury.
Urodziła się w Berkeley w Kalifornii w roku 1929. Jest córką znanego antropologa Alfreda L. Kroebera (litera K po imieniu to ślad panieńskiego nazwiska) i pisarki Theodory Kroeber, autorki m. in. Książki o Indianinie Ishim, ostatnim członku swego plemienia. Wyniesiona z domu świadomość bogactwa i różnorodności kultur miała później wyraźny wpływ na twórczość pisarki.
Po ukończeniu uniwersytetu Columbia (praca dyplomowa z francuskiego renesansu) wyjeżdża na roczne stypendium do Paryża, gdzie wychodzi za mąż za historyka Charlesa Le Guin. Obecnie wraz z mężem i trójką dzieci mieszka na północnym zachodzie Stanów Zjednoczonych, w deszczowym Oregonie.
Tom niniejszy jest jakby podsumowaniem dotychczasowej twórczości autorki w formach krótkich, należy jednakże pamiętać, że sława i pozycja literacka Ursuli Le Guin opierają się przede wszystkim na powieściach. Najważniejsze z nich to fantastyczno–baśniowa trylogia o planecie Earthsea (Ziemio–morze?) oraz dwie powieści fantastyczno–naukowe „The Left Hand of Darkness” („Lewa ręka ciemności”, 1989) i „The Dispossessed” („Wydziedziczeni”, 1974).
„Lewa ręka ciemności” to opowieść o przeżyciach pierwszego posła Wspólnoty na najdalszej z zaludnionych planet zwanej Zimą. Jej mieszkańcy są hermafrodytami, płeć rozwija się u nich okresowo i ten sam osobnik bywa w życiu raz kobietą, raz mężczyzną. Wielkim osiągnięciem autorki jest plastyczna wizja lodowatej planety z jej społecznościami, obyczajowością i religiami. Na tym tle rozgrywa się dramat walki o przyciągnięcie planety do Wspólnoty, którego odpowiednikiem w skali jednostkowej są dzieje trudnej przyjaźni ambasadora z miejscowym dostojnikiem. Opowiadanie „Królowa Zimy”, które poprzedza powieść i daje przedsmak atmosfery tego świata, jest chyba najmocniejszym psychologicznie i artystycznie wykorzystaniem paradoksu czasu w całej literaturze fantastycznej.
Powieść „Wydziedziczeni” przedstawia świat, w którym grupa entuzjastów filozofii społecznej Odo wywędrowała na księżyc zrywając więzy z macierzystą planetą posiadaczy–wyzyskiwaczy. I znowu autorka potrafiła stworzyć przekonywające, trójwymiarowe społeczeństwo. Ubóstwo księżycowej przyrody, surowy klimat, stała konieczność współdziałania podtrzymują utopijny system społeczny, przypominający najbardziej izraelskie kibuce. Ceną, jaką się płaci za równość i stabilizację, jest stagnacja, obawa przed odmiennością, kult szarości. W mrówczym społeczeństwie geniusz jest mało potrzebny, nawet podejrzany, a właśnie genialny uczony jest bohaterem powieści. Autorka nie przedstawia schematu swego społeczeństwa (co jest zmorą utworów utopijnych), ale pokazuje je w działaniu, pokazuje ukształtowanych przez nie ludzi. Obraz jest tak wyważony, że jego ocena może być różna w zależności od preferencji czytelnika. Stąd podtytuł: Niejednoznaczna utopia. Bohaterem powieści jest Shevek, genialny fizyk, którego odkrycie umożliwia zbudowanie aparatu (ansible) do natychmiastowego przekazywania informacji. Ma to olbrzymie znaczenie przy dystansach kosmicznych, ale społeczeństwo Sheveka nie ma takich zainteresowań. Uczony wyjeżdża na planetę, gdzie najbogatsze państwo przypomina model USA. Sheveka chcą tu kupić, on jednak nie akceptuje bogactwa za cenę nierówności. Jako uczony świadom swojej odpowiedzialności konsekwentnie realizuje dwa cele: chce uczynić swoje odkrycie narzędziem pokojowej współpracy i jednocześnie wyprowadzić swoje społeczeństwo z izolacji.
Ursula Le Guin należy do tych pisarzy, którzy – jak Robert Heinlein czy Larry Niven – stworzyli swoją własną przyszłą historię. Znaczy to, iż jej powieści i część opowiadań, choć dzieją się w różnych miejscach i czasach, umiejscowione są w pewnej wyimaginowanej wersji historii. Jest to ciekawy wynalazek fantastyki naukowej, dzięki któremu poszczególne utwory zyskują dodatkową perspektywę i jakby uprawdopodabniają się nawzajem w świadomości czytelnika. Tak na przykład opowiadanie „Dzień przed rewolucją” jest właściwie opisem śmierci starej kobiety, ale czyta się je inaczej, jeżeli zna się „Wydziedziczonych” i wie się, że ta stara kobieta to twórczyni ruchu społeczno–politycznego Odo.
W historii stworzonej przez Ursulę Le Guin istnieje prastara cywilizacja haińska, która dała początek wszystkim znanym we wszechświecie cywilizacjom. Z czasem dawne kolonie straciły kontakt z metropolią i z sobą nawzajem, rozeszły się kulturowo, a nawet biologicznie. Potem kontakt został ponownie nawiązany i równoprawne cywilizacje utworzyły Wspólnotę – dobrowolny związek zamieszkanych światów. Kontakty są możliwe dzięki statkom–światłowcom i ansible – aparatowi pozwalającemu na natychmiastowe porozumienie się na prawie dowolną odległość – wynalezionemu przez Sheveka z powieści „Wydziedziczeni”.
W powieściach Le Guin najważniejsza jest nie akcja, lecz psychologia bohaterów. Samotny człowiek staje się osią wydarzeń niezwykłej wagi, nagle ogniskuje się na nim sprawa równowagi, harmonii świata. A może to problem psychologiczny jednostki zostaje podniesiony do skali kosmicznej. Powieści Le Guin są zawsze historią dojrzewania bohatera. Jest nim zwykle ktoś wyposażony w niezwykłą moc (siła magiczna Geda z „Ziemiomorza”, dar telepatyczny Falka z „Miasta złudzeń”, geniusz Sheveka z „Wydziedziczonych”), kto w nieprosty sposób uczy się nią posługiwać dla dobra ludzi, zdobywając gorzką wiedzę o cenie, jaką trzeba płacić za wszystko, bo każdy wybór oznacza rezygnację z innych możliwości.
Swoista filozofia Ursuli Le Guin, znajdująca konsekwentny wyraz we wszystkich jej utworach, począwszy od pierwszej powieści, oparta jest na dawnej myśli chińskiej – taoizmie, a zwłaszcza na poglądach zawartych w starożytnej Księdze Przemian (I–cing). Zgodnie z tą filozofią nadrzędną zasadą świata jest ruch, a jedyną stałą rzeczą jest zmiana. Modelem takiego świata jest nie solidna budowla, lecz raczej rowerzysta lub linoskoczek, a ścieranie się przeciwstawnych sił i tendencji jest niezbędne do utrzymania świata w stanie dynamicznej równowagi. W powieściach Le Guin jest stale obecna dialektyka jedności i różnorodności, a przeciwieństwa przechodzą w siebie nawzajem (lewą ręką ciemności jest jasność). W tak rozumianym świecie nie ma miejsca na ostateczną klęskę i ostateczne zwycięstwo. Rzeczy mało ważne okazują się najważniejsze, prowincjonalne, zamierające kultury stają się zbawieniem ludzkości, drobne fakty decydują o losach cywilizacji. W odróżnieniu od ogromnej większości utworów fantastyczno–naukowych świat Le Guin jest zawsze wielomodelowy, odmienność kulturalna nie jest czymś przejściowym, lecz jest cechą stałą i pożądaną, a kontakt między odmiennymi cywilizacjami jest najwyższą wartością. (W powieści „Planeta zesłania” przypadkowy telepatyczny kontakt między przedstawicielami dwóch cywilizacji zmienia historię wszechświata). Temat kontaktu kultur i cywilizacji, trudność i potrzeba zrozumienia „obcych” występuje w większości utworów Le Guin. Typowym przykładem jest nowela „Słowo las znaczy świat” – swoisty wyraz protestu przeciwko wojnie wietnamskiej – w której zadufanie ziemskich kolonistów i niedocenienie wartości miejscowej kultury prowadzi do tragicznej rzezi.
Nowela ta jest jednocześnie najmocniejszym w twórczości Le Guin atakiem na dominację mężczyzn. Koloniści, wzorowani niewątpliwie na zawodowych wojskowych, to władczy, agresywni, studwudziestoprocentowi mężczyźni. Na leśnej planecie (obraz lasu odgrywa ważną rolę w utworach pisarki, która zresztą mieszka w słynącym z lasów Oregonie) zostają oni upokorzeni przez „miękką”, matriarchalną cywilizację krajowców. Jednak nie można Ursuli Le Guin zaliczyć do grupy zacietrzewionych feministek, które w latach siedemdziesiątych zaczęły brać odwet na mężczyznach za czasy poniewierki i lekceważenia w utworach science fiction. Zgodnie ze swoją taoistyczną filozofią wypowiada się ona za harmonijną równowagą pierwiastka męskiego i żeńskiego w świecie. „Wygląda na to, że znów poszukiwałam równowagi – pisała w związku z Lewą ręką ciemności – między agresywną prostolinijnością »męskości«, parciem aż do granic, nie uznającą ograniczeń logicznością, a cyklicznością pierwiastka żeńskiego, cnotą cierpliwości, dojrzałością, życiowym praktycyzmem.”
Ta koncepcja świata jest osią łączącą utwory Le Guin w wyjątkowo spójną i konsekwentną całość, obejmującą zarówno fantastykę baśniową, jak i science fiction. Pod względem stylistycznym widać natomiast wyraźną ewolucję autorki od fantastycznego romantyzmu do surowego realizmu (o ile można użyć tego słowa w stosunku do literatury z założenia fantastycznej) „Wydziedziczonych” i tomu „Opowieści z Orsinii”.
W czasie kilkunastoletniej zaledwie kariery literackiej Ursula Le Guin zdołała stworzyć własny styl science fiction i zdobyć pozycję czołowej reprezentantki gatunku. Formalnym tego potwierdzeniem jest dwukrotne zdobycie dwóch najważniejszych dorocznych nagród – Hugo i Nebula – przyznawanych za twórczość fantastyczno–naukową. W roku 1969 została także wyróżniona powieść „Lewa ręka ciemności”, a...
marc144