Borges Jorge Luis - Powszechna historia nikczemnosci.pdf - Borges Jorge Luis - ssaaggaa

1. POWSZECHNA HISTORIA NIKCZEMNOŚCI

I inscribe this book to S.D.: English,

innumerable and an Angel.

Also: I offer her that kernel of myself

that I have saved, somehow -

the central heart that deals not

in words, traffics not with dreams

and is untouched by time, by joy,

by adversities.

PRZERAŻAJĄCY WYBAWICIEL LAZARUS MORELL

W 1517 roku ojciec Bartłomiej de las Casas użalił się nad losem Indian,

których wyniszczano w pracowitym piekle antylskich kopalni złota, i zaproponował

cesarzowi Karolowi V przywóz Murzynów, aby ich wyniszczać w pracowitym piekle

antylskich kopalni złota. Owej dziwnej odmianie filantropii zawdzięczamy

niezliczoną ilość rzeczy: bluesy z Nowego Orleanu, mitologiczną wielkość Abrahama

Lincolna, pięćset tysięcy zabitych w wojnie domowej między Stanami Południa i

Północy, trzy miliardy trzysta tysięcy dolarów wydanych na renty i emerytury

wojskowe, pojawienie się słowa "lincz" w słownikach języka, śniady wdzięk pani X,

nieszczęsną rumbę Manisero, zgodne współżycie religii krzyża i węża w murzyńskiej

republice Haiti, poezję kubańską, habanerę - matkę tanga, kongę i mambo.

Ponadto: karygodne i wspaniałe życie niegodziwego wybawiciela, Lazarusa

Morella.

Miejsce

Ojciec Wód, Missisipi, najbardziej rozległa rzeka świata, była sceną godną

tego niezrównanego łotra. (Rzekę odkrył Alvarez de Pineda, a pierwszym

podróżnikiem na jej wodach był Hernando de Soto, były konkwistador Peru, który

skracał był długie miesiące więzienia królowi Inków Atahualpie, ucząc go gry w

szachy. Umarł i wody tej rzeki posłużyły mu za grób.)

Missisipi jest rzeką o szerokim łonie: w swej nieskończoności jest siostrą

Parany, Urugwaju, Amazonki i Orinoka. Jest to rzeka-Mulat, ponad czterysta ton

błota niesionego przez jej wody znieważa rokrocznie Zatokę Meksykańską. Tyle

czcigodnego i prastarego świństwa zbudowało deltę, gdzie olbrzymie błotne cyprysy

rosną na wydzielinach kontynentu w bezustannym rozkładzie i gdzie labirynty z

błota, zdechłych ryb i sitowia rozszerzają granice swego cuchnącego królestwa. W

dół rzeki, na wysokości Arkanzasu i Ohio, wlecze się piaszczysta nizina. Zamieszkuje

ją żółtawe plemię nędznych ludzi, ze skłonnością do febry, spoglądających chciwie

na kamień i żelazo; między nimi bowiem nie ma nic poza piaskiem i drzewem, i

mętną wodą.

Ludzie

W początkach dziewiętnastego wieku (data, o którą nam chodzi) rozległe

plantacje bawełny znajdujące się na obu brzegach były uprawiane przez Murzynów,

pracujących od świtu do zachodu słońca. Spali w drewnianych chatach, na ubitej

ziemi. Poza stosunkiem matka - dziecko, pokrewieństwa były umowne i mętne.

Posiadali imiona, ale mogli obejść się bez nazwisk. Nie umieli czytać. Wzruszonym

dyszkantem podśpiewywali w angielszczyźnie o powolnych samogłoskach. Pracowali

w szeregach, ugięci pod batem nadzorcy. Uciekali, a mężczyźni o gęstych brodach

wskakiwali na piękne konie i puszczali ich śladem ogromne wilczury.

Do mętnego osadu prymitywnych nadziei i afrykańskich lęków dołożyli

słowa Pisma: byli więc chrześcijanami. Śpiewali głęboko i tłumnie: "Go down

Moses." Missisipi służyła im za wspaniały obraz nędznych wód Jordanu.

Właścicielami owej spracowanej ziemi i owych Murzynów byli łapczywi i

leniwi panowie o wspaniałych czuprynach, zamieszkiwali długie domostwa,

budowane frontem do rzeki, z nieodzownym pseudogreckim portykiem z białej sosny.

Dobry niewolnik kosztował ich do tysiąca dolarów i nie wytrzymywał długo.

Poniektóry okazywał niewdzięczność; zapadał na byle jaką chorobę i umierał. Trzeba

było z niepewnego elementu wyciągnąć jak największą korzyść. Dlatego też trzymali

niewolników na polu od świtu do zachodu słońca i dlatego też wymagali od nich

corocznych plonów bawełny, tytoniu lub cukru. Ziemia, miętoszona i męczona ową

niecierpliwą gospodarką, wyczerpywała się po kilku latach, zagmatwana i błotnista

pustynia wkraczała na teren plantacji. W opuszczonych folwarkach, na

przedmieściach, wśród gęstych zarośli trzcin i wśród podłych, zabagnionych ziem,

mieszkali tak zwani poor whites - biała hołota. Byli rybakami, koniokradami,

myśliwymi nieokreślonych zwierząt. Żywili się niekiedy wyżebraną u Murzynów

resztką kradzionej strawy i zachowywali w swoim poniżeniu jedyną dumę posiadania

krwi bez plamki, bez cienia domieszki. Lazarus Morell był jednym z nich.

Człowiek

Dagerotypy Morella, reprodukowane niekiedy przez amerykańskie

czasopisma, nie są autentyczne. Ten brak prawdziwych wizerunków człowieka tak

pamiętanego i sławnego nie jest chyba przypadkiem. Można z całym

prawdopodobieństwem przypuścić, że Morrel oparł się srebrzystej płytce głównie po

to, by nie zostawiać niepotrzebnych śladów, dając jednocześnie pożywkę tajemnicy i

legendzie... Wiemy skądinąd, że za młodu nie był specjalnie obdarzony przez naturę i

że oczy ustawione zbyt blisko siebie oraz wąskie, jednowymiarowe usta nie

zjednywały mu sympatii. Lata późniejsze nadały mu ten szczególny majestat

towarzyszący szpakowatym włosom oraz śmiałym i bezkarnym zbrodniarzom. Był

starym arystokratą z Południa, pomimo nędznego dzieciństwa i haniebnego życia.

Pismo Święte nie było mu obce, a gdy zdarzało mu się wygłaszać kazanie, robił to ze

szczególnym przekonaniem. "Widziałem Lazarusa Morella na ambonie - pisze

właściciel domu gry z Baton Rouge, Luizjana - słuchałem jego budujących słów i

widziałem, jak łzy napływały do jego oczu. Wiedziałem, że jest to bezbożnik, złodziej

niewolników i morderca urągający Bogu, ale moje oczy także płakały."

Mamy też dobre świadectwo o tych wylewach świątobliwej czułości, które

pozostawił nam sam Morell. "Otworzyłem Biblię na chybił trafił, znalazłem stosowny

werset z listów świętego Pawła i mówiłem godzinę i dwadzieścia minut. Crenshaw i

towarzysze też nie tracili czasu, uprowadzili bowiem wszystkie konie moich

nabożnych słuchaczy. Sprzedaliśmy je w stanie Arkansas, z wyjątkiem jednego

rączego gniadosza, którego zostawiłem dla siebie. Co prawda Crenshaw miał na

niego chętkę, ale zdołałem go przekonać, że nie miałby z konia pożytku."

Metoda

Kradzież koni w jednym stanie i sprzedawanie w drugim było rzeczą uboczną

w zbrodniczej karierze Morella, ale stanowiło pierwowzór metody, która obecnie

zapewnia mu poczesne miejsce w Powszechnej historii nikczemności. Metoda ta jest

jedyna w swoim rodzaju, nie tylko dzięki specyficznym okolicznością, które ją

wyznaczyły, ale także dzięki nieodstępnej podłości, dzięki zgubnemu kupczeniu

nadzieją, dzięki stopniowemu rozwojowi, który przywodzi na myśl stopniowe

narastanie okropności w koszmarnym śnie. Al Capone i Bugs Moran obracają

wielkimi kapitałami i usłużnymi kulomiotami w wielkim mieście, lecz interesy ich są

prostackie. Walczą o monopol i to wszystko...

Jeśli chodzi o ludzi, Morell miał ich pod swoimi rozkazami około tysiąca.

Wszyscy byli zaprzysiężeni. Dwustu wchodziło w skład Wysokiej Rady, która

podejmowała decyzje, wykonywane przez pozostałych ośmiuset. Ryzyko spadało na

podwładnych. W wypadku niesubordynacji oddawano ich w ręce oficjalnej

sprawiedliwości lub też wrzucano do rzeki o bystrym nurcie i gęstej wodzie, z

nieodłącznym kamieniem uwiązanym u nóg. Byli to często Mulaci. Ich zbrodnicza

misja przedstawiała się, jak następuje:

Rozjeżdżali się - z pewną chwilową ostentacją pierścieni, dla wzbudzenia

szacunku - po rozległych plantacjach Południa. Wybierali jakiegoś nieszczęsnego

Murzyna i proponowali mu wolność. Mówili mu, by uciekł od swego pana, aby oni z

kolei mogli sprzedać go na jakąś inną odległą plantację. Przyrzekali mu pewien

procent od sprzedaży i pomoc w powtórnej ucieczce. Wówczas - powiadali - będzie

przez nich doprowadzony do stanu, gdzie nie istniało niewolnictwo. Pieniądz i

swoboda; brzęczące srebrne dolary i wolność na dodatek - trudno było znaleźć coś

bardziej ponętnego. Niewolnik decydował się na ryzyko pierwszej ucieczki.

Naturalną drogą była rzeka. Łódź, ładownia rzecznego parowca, barka,

ogromna tratwa z nadbudówką na rufie lub z napiętą płachtą z brezentu: miejsce nie

miało znaczenia; ważna była świadomość, że jest się w ruchu, że jest się poza

niebezpieczeństwem, na niezmordowanej rzece... Sprzedawali go na inną plantację.

Uciekał po raz drugi, kryjąc się wśród gęstych trzcin lub na wysokich, zarośniętych

brzegach. Wówczas zjawiali się jego straszni dobroczyńcy (których już zaczynał

podejrzewać), mówili mu o jakichś nieokreślonych wydatkach związanych z ich

procederem i oświadczali, że muszą sprzedać go po raz drugi i ostatni. Zapewniali, że

przy następnym spotkaniu uzyska należną mu część pieniędzy z obu sprzedaży oraz

wolność. Murzyn pozwalał sprzedać się, pracował przez pewien czas i przedsiębrał

ostatnią ucieczkę, narażając się na pościg sfory drapieżnych psów i na krwawą karę.

Powracał spocony, brocząc krwią, słaniając się z niewyspania i rozpaczy.

Ostateczna wolność.

Należy jeszcze rozważyć prawną stronę całego procederu. Ludzie Morella

przytrzymywali Murzyna, dopóki właściciel nie ogłosił publicznie o ucieczce i nie

wyznaczył nagrody dla "znalazcy". Każdy wówczas mógł zatrzymać takiego

niewolnika, pozostając w zgodzie z prawem, późniejsza sprzedaż była więc

Borges Jorge Luis - Powszechna historia nikczemnosci.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: