HISTORIA MYŚLI EKONOMICZNEJ

Co stanowi przedmiot badań historii myśli ekonomicznej.

Historia myśli ekonomicznej wyjaśnia powstawanie i rozwój koncepcji, teorii i poglądów dotyczących życia gospodarczego, a więc stosunków międzyludzkich w procesie produkcyjnym, podziału, wymiany i konsumpcji na przestrzeni całych dziejów ludzkości od czasów antycznych. Historia myśli ekonomicznej krytycznie ocenia stosowane metody badań (sposoby dociekań). Historia myśli ekonomicznej wyjaśnia znaczenie poszczególnych teorii dla rozwoju myślenia ekonomicznego.

Historia myśli ekonomicznej jest historią ekonomii politycznej, która stała się samodzielną dyscypliną wiedzy (nauką) w XVIII w. Możliwe to było dzięki temu, iż od czasów starożytnych rozwijała się ekonomia polityczna. Nie wyczerpywała ona jednak zainteresowań myśli ekonomicznej, gdyż historia myśli ekonomicznej zajmowała się również innymi dziedzinami ekonomii takimi jak np. ekonomiki branżowe (ekonomika przedsiębiorstw) jak również dziedziny które powstały obok ekonomii lecz ich związek jest bardzo silny np.: ekonometria, cybernetyka, matematyka ekonomiczna, planowanie.

Historia myśli ekonomicznej interesuje się również innymi przejawami rozumowania ekonomicznego np. publicystyka ekonomiczna (rozwój poglądów), rozwój partii politycznych i związana z tym efektywna polityka gospodarcza państwa (głoszona w programach i rzeczywiście realizowana).

Geneza historii myśli ekonomicznej

Te rozważania prowadzono już w starożytności, a później w średniowieczu, ale w tych epokach nie miały charakteru samodzielnego, bo prowadzono je na marginesie innych rozwiązań o charakterze społecznym, politycznym. Ówcześni pisarze, myśliciele nie dostrzegali jeszcze, że życiem gospodarczym rządzą odrębne prawa. Uważali, że państwo (a później kościół – średniowiecze) kierują życiem całego społeczeństwa, w tym życiem gospodarczym. Dopiero początki produkcji kapitalistycznej w Anglii, później Francji i w związku z tym różnorodność zjawisk ekonomicznych spowodowały, że wyodrębniły się rozważania ekonomiczne z rozważań polityczno – filozoficznych, prawnych i etycznych.

Na przełomie XV i XVI w. rozwinął się pierwszy samodzielny kierunek myśli ekonomicznej i polityki ekonomicznej – merkantylizm. Miał on głównie praktyczny charakter. Zasługą merkantylistów jest to, że oddzielili badanie zjawisk ekonomicznych od religijnych. W połowie XVIII w. we Francji rozwinął się fizjokratyzm, nazywany szkołą nauki ekonomii. Fizjokraci jako pierwsi dostrzegli istnienie praw ekonomicznych i w ten sposób stworzyli podstawy do rozwoju nauki ekonomii. W oparciu o dorobek myśli ekonomicznej, a zwłaszcza przedstawicieli fizjokratycznych i merkantylistycznych , powstała szkoła klasyczna ekonomii. Jej przedstawiciele to Adam Smith i David Ricardo. Oni opracowali pierwsze całościowe zestawy ekonomiczne tworzące naukę ekonomii.

MERKANTYLIZM

Merkantylizm – to kierunek myśli ekonomicznej i polityki ekonomicznej, który rozwinął się w Europie Zachodniej na przełomie XV i XVI w. Jest to pierwszy samodzielny kierunek myśli ekonomicznej pozbawiony rozwiązań o charakterze religijnym. Ma praktyczny charakter. Służy celom polityki gospodarczej. Merkantylizm to ideologia pierwotnej akumulacji kapitału, czyli tworzenia podstaw finansowych kapitalizmu.

Akumulacja pierwotna to proces historyczny polegający na oddzieleniu drobnych wytwórców (rzemieślników i chłopów) od ich narzędzi i przejęciu ich przez nową klasę kapitalistów (przedsiębiorców) w sposób burzliwy. Akumulacja pierwotna najbardziej widoczna w Anglii, gdzie drogą rugów nakładano na chłopów bardzo duże podatki, usuwano ich z ziemi zamieniając w ten sposób uzyskaną ziemię na pastwiska dla owiec, w związku z rozwojem przemysłu włókienniczego. Merkantylizm to okres ingerencji państwa w stosunki gospodarcze. Do powstania tego kierunku przyczynił się rozwój techniki i technologii i wynalazki (kompas, maszyny parowe, druk). Merkantylizm jest pierwszą próbą teoretycznego wyjaśnienia systemu kapitalistycznego. To merkantyliści skupili uwagę nie na produkcji, ale na sferze wymiany zwłaszcza na ruchu pieniądza. Uważali bowiem, że o bogactwie społeczeństwa decyduje ilość pieniądza w kraju. Żądano od państwa prowadzenia polityki ograniczającej wywóz pieniądza z kraju.

Merkantylizm rozwijał się w dwóch etapach:

1.       Merkantylizm wczesny – głoszono wówczas zasadę dodatniego bilansu płatniczego. Państwo ograniczało import towarów,

2.       Merkantylizm właściwy – manufakturowy, głoszono zasadę dodatniego bilansu handlowego. Nie ograniczano importu, ale starano się, żeby eksport towarów był wyższy od importu. Jest to okres rozwoju manufaktur i produkcji proeksportowej.

Najwcześniej merkantylizm rozwinął się we Włoszech. Jeszcze przed odkryciem Ameryki. W 1453 r. po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego idee merkantylizmu stały się popularne w Hiszpanii i Portugalii. Na przełomie XV i XVI w. dokonali oni licznych odkryć geograficznych i zdobywali kolonie w Ameryce Środkowej i Południowej. W XVI w. Hiszpania stała się potęgą morską – liczne kolonie (Meksyk, Kalifornia, Peru, Chile). Cenną kolonią Portugalii stała się Brazylia. Pod koniec XVI w. w Hiszpanii utrata politycznego znaczenia Hiszpanii. W 1588 r. została pokonana flota Hiszpańska przez zjednoczone floty Anglii i Holandii. Miejsce panowania Hiszpanii zajęła Anglia wysuwając się na czoło państw rozwiniętych gospodarczo. Merkantylizm hiszpański był typowym merkantylizmem wczesnym, nie dbano o rozwój produkcji, istniały olbrzymie kontrasty społeczne (przepych dworu i ogromna nędza wsi).

Merkantylizm rozwijał się w różny sposób w różnych krajach:

Merkantylizm francuski wprowadzony przez Colberta (minister Ludwika XIV) to merkantylizm przemysłowy. Colbert popierał rozwój przemysłu, kosztem rolnictwa – nakładano na rolnictwo wysokie podatki. Ludwik XIV dbał o rozwój produkcji w kraju. Był mecenasem kultury, sztuki. Za jego czasów powstał Wersal. Wystawne życie dworu, wojny z Hiszpanią i Anglią powodowały wzrost podatków, tzw. pogłówne: „Po nas choćby potop”. Wykonano złote naczynia, młoteczki, kowadełka. W manufakturach pracowali chłopy pańszczyźniani.

Merkantylizm angielski tzw. merkantylizm handlowo – przestrzenny. W Anglii dbano o rozwój gospodarczy. Za czasów Elżbiety I (córka Henryka VIII) rozwinęły się manufaktury, gdzie pracowali ludzie wolni. Anglia jako pierwsze państwo, przeszła rewolucję burżuazyjną w latach 1640 – 1660 przejście do kapitalizmu (wcześniej niż we Francji).

Merkantylizm holenderski tzw. handlowo – morski był nastawiony na osiąganie korzyści z handlu morskiego, tworzono podstawy kapitalizmu.

Rozkład merkantylizmu i początki ekonomii klasycznej

Merkantylizm stracił swoje znaczenie najwcześniej w Anglii. Pod koniec XVII w. Anglia wkroczyła na drogę kapitalistycznej produkcji. Hasła merkantylistyczne stały się nieaktualne, tj. „ograniczenie produkcji, handlu”. Przedsiębiorcy żądali opieki ze strony państwa: „wolny handel, zniesienie ceł”. Anglia nie obawiała się konkurencji z zagranicy, import dotyczył półproduktów, rozwijała się Anglia, rósł dochód narodowy i dobrobyt. Czołowym przedstawicielem tego okresu w Anglii jest William Pretty „Coś niecoś o momencie”. Typowy człowiek odrodzenia. Podważył twierdzenie merkantylistów, że „jeden kraj bogaci się kosztem drugiego; zyski kraju są wynikiem wymiany nie ekwiwalentnej, a więc nierównych wartości”. Pretty mówił, że zyski w kraju są wynikiem tego, że kraj wytwarza towary po kosztach niższych aniżeli inne kraje, np. posiada dogodne warunki przyrodnicze, posiada wykwalifikowanych robotników. Poddał krytyce pogląd merkantylistów, że o bogactwie kraju decyduje ilość zasobów kruszców w obiegu. O bogactwie kraju decyduje nie ilość pieniądza w kraju, ale szybkość jego obiegu.

PODSUMOWANIE MERKANTYLIZMU:
Pierwotna akumulacja
Rozwój produkcji manufakturowej
Bogactwo utożsamiane z pieniądzem
Dbanie o rynki zagraniczne rozwój produkcji pro eksportowej
Ingerencja państwa w stosunki gospodarcze

FIZJOKRATYZM

Fizjokratyzm, czyli panowanie praw natury.

Fizjokratyzm rozwinął się we Francji w połowie XVIII w., gdy dominowały jeszcze stosunki feudalne. Bankructwo pierwszego banku emisyjnego przyczyniło się do tego, że właściciele kapitału zaczęli go inwestować w rolnictwie. Wtedy powstały na wsiach nowoczesne gospodarstwa oparte na pracy najemnej. Twórcą fizjokratyzmu był F. Quesney, autor pracy pod tytułem „Tablice ekonomiczne”, opublikowanej w 1758 r. Był lekarzem faworyty króla Ludwika XV Pompadou. Centralne miejsce w teorii fizjokratów zajmuje teoria pracy produkcyjnej. Fizjokraci uważali, że produkcyjna jest tylko praca w rolnictwie, bo tylko w rolnictwie (ale tylko w gospodarstwach nowoczesnych) powstaje produkt dodatkowy, tj. nadwyżka wartości ponad koszty produkcji. Uczniowie Quesney’a traktowali system teoretyczny, jako ostateczny, zakończony, który wymaga tylko popularyzacji na drodze powszechnej oświaty. Wielką zasługą fizjokratyzmu był rozwój oświaty, szkolnictwa, nauki – jest to okres oświecenia.

Polscy fizjokraci, ks. Antoni Popławski, Hieronim i Walery Stroynowscy stali się założycielami pierwszych szkół podstawowych na wsi. Krytykowali stosunki pańszczyźniane, przyczynili się do zniesienia poddaństwa chłopów. Komisja Edukacji Narodowej Hugo Kołłątaja i Stanisława Staszica doprowadziła w 1780 r. do przeprowadzenia reformy programów nauczania Akademii Krakowskiej (czyli UJ), w wyniku której wprowadzono do wykładów naukę ekonomii pod nazwą Umiejętności Polityczne.

Quesney rozwinął wizję ustroju naturalnego opartego na prawach danych przez naturę , a najważniejsze jego zdaniem jest to: prawo do posiadania własności prywatnej oraz prawo do wolności gospodarowania. Quesney stworzył model, opisywał to co być powinno, a nie to co jest. Ujął naukę ekonomii jako normatywną – wytyczającą pewne normy, zasady postępowania. Wg Quesney’a motywem działalności gospodarczej ludzi jest chęć osiągania korzyści, zysków i to jest zgodne z prawami natury. Jednak działalność jednych jednostek nie może narażać praw drugich i dlatego na straży porządku naturalnego powinien stać rząd i prawo. Uważał, że nie ma gwarancji dobrego rządu i dlatego pewniejszą gwarancję porządku naturalnego jest oświata powszechna. Ludzie, którzy poznają zasady porządku naturalnego będą go realizować bez zarzutu, bez problemów. Znaczenie „Tablicy ekonomicznej” to jest pierwszy w dziejach nauki ekonomii schemat przepływu pomiędzy klasami wytworzonego produktu. Quesney w sposób ilościowy, rachunkowy i liczbowy przedstawił wymianę pomiędzy klasami oraz warunki osiągnięcia przez gospodarkę stanu równowagi globalnej, a więc równowagi między globalnym popytem i globalną podażą.

Quesney podzielił społeczeństwo na trzy klasy:

1.       klasa właścicieli – król oraz właściciele świeccy i duchowni posiadali ziemię, której nie uprawiali, ale wydzierżawiali ją rolnikom dzierżawcom, za co otrzymowali czynsz dzierżawny,

2.       klasa rolników dzierżawców – klasa produkcyjna; w wyniku swojej działalności otrzymywała produkt czysty, czyli nadwyżkę ponad koszty produkcji. Jedynie ta klasa pomnażała bogactwo społeczne,

3.       klasa jałowa obejmująca przemysłowców, rzemieślników i kupców; nie dodawała ona bogactwa społecznego, ale w wyniku swojej działalności przynosiła jedynie ekwiwalent zużytych środków konsumpcyjnych.

Dodatkowo wyróżnił klasę biedoty wiejskiej i miejskiej, której egzystencja zależy od sytuacji ekonomicznej trzech podstawowych klas.

Quesney w swoich tablicach ekonomicznych opisuje proces wymiany wytworzonego produktu pomiędzy klasami, zaczynając od klasy produkcyjnej. Klasa ta dokonuje nakładów pierwotnych, którymi są niezbędne nakłady kapitałowe w wysokości 3 mld liwrów, a uzyskany produkt ma wartość 5 mld liwrów, z czego wynika, że produkt czysty ma wartość 2 mld liwrów, które przekazuje klasie posiadaczy w formie czynszu dzierżawnego. Ponadto klasa rolników dzierżawców (produkcyjna) kupuje u klasy jałowej za 1 mld liwrów narzędzia niezbędne do produkcji rolnej. Klasa właścicieli ziemskich otrzymuje 2 mld liwrów i wydaje je na zakup: środków żywności u rolników za 1 mld liwrów, a także u klasy jałowej artykuły wytworzone przez tą klasę za 1 mld liwrów. Klasa jałowa uzyskane 2 mld liwrów (1 od rolników i 1 od właścicieli) przeznacza na zakup artukułów konsumpcyjnych u rolników za 1 mld liwrów oraz surowców niezbędnych do produkcji przemysłowej u rolników za 1 mld. liwrów. W ten sposób do klasy produkcyjnej wraca zainwestowane 3 mld liwrów, które po ponownym zainwestowaniu przyczyni się do pomnożenia bogactwa społecznego (produktu czystego).
Quesney pragnął rozszerzenia zakresu działania tablicy ekonomicznej i usunięcia trudności gospodarczych, w których znalazła się Francja. Wprowadzenie tych zasad do rzeczywistości było niemożliwe, bo doprowadzenie do nowego porządku publicznego wymagało zmiany ustroju społeczno – kapitalistycznego.

Podstawowym hasłem fizjokratów było hasło leseferyzmu, czyli wolnej konkurencji, która gwarantowała by realizację praw danych przez naturę. To hasło fizjokratów zostało później przejęte przez ekonomię klasyczną i zostało dopiero wyparte przez koncepcję interwencjonizmu państwowego stworzoną w latach 30 – tych XX w. przez Keynes’a. Fizjokraci tworzą pierwszą szkołę nauki ekonomii, w odróżnieniu od merkantylistów badali zjawiska gospodarcze w sferze produkcji, a nie handlu. Dostrzegli, że bogactwo powstaje w produkcji. Stwierdzili istnienie obiektywnych praw ekonomicznych, które rządzą tylko gospodarką.

PODSUMOWANIE FIZJOKRATYZMU:

Fizjokratyzm to pierwsza szkoła ekonomii politycznej, gdyż stworzyła teorię ekonomii, ponieważ dostrzegał prawa rządzące gospodarką i zajmował się ich analizą. Ekonomia klasyczna nawiązała do dorobku fizjokratów do idei interesu osobistego i liberalizmu ekonomicznego.

SZKOŁA  KLASYCZNA

Szkoła klasyczna. Twórcami ekonomii klasycznej w Anglii byli Adam Smith i David Ricardo. Smith uważany jest za teoretyka systemu manufakturowego, zaś Ricardo 40 lat później pisał w okresie I rewolucji przemysłowej, która polegała na zastąpieniu pracy ręcznej pracą maszyn. Obaj ekonomiści byli rzecznikami interesów nowej klasy kapitalistów i uważali ją za nosicielkę postępu technicznego. Preferowaną metodą badań klasyków była dedukcja, a więc badana od ogółu do szczegółu w oparciu o przyjęte badania metodologiczne, którymi były i człowiek ekonomiczny i wolna konkurencja. Smith nawiązując do interesu własnego Quesney’a sformułował koncepcję człowieka ekonomicznego, który ukazuje, że człowiek jest ekonomistą, a więc dąży do maksymalizacji korzyści. Smith i Ricardo postulowali liberalizm ekonomiczny. Klasycy, podobnie jak fizjokraci, dostrzegali istnienie obiektywnych praw ekonomicznych (niezależnych od woli ludzkiej). Smith wyjaśniał mechanizmy działania tych praw. U fizjokratów prawa ekonomiczne miały charakter abstrakcyjnych ponadczasowych praw natury. U Smith’a tracą abstrakcyjny charakter i stają się prawami działającymi realnie poprzez masowe działanie podmiotów gospodarczych (jednostek gospodarujących).  Rozważania klas cechuje ahistoryczne ujęcie pracy gospodarki, ponieważ uwieczniają stosunki kapitalistyczne. Klasycy traktowali społeczeństwo jako sumę jednostek gospodarczych, a interes społeczny jako sumę interesów indywidualnych, tzn. punktem wyjścia ich analizy była działalność poszczególnych jednostek gospodarczych – jest to wyrazem indywidualizmu metodologicznego. Dowodzili, że wzrost bogactwa jednostek oznacza wzrost bogactwa całego społeczeństwa i należy stworzyć warunki do rozwoju jednostki prywatnej. Te warunki tworzy tylko wolna konkurencja. Smith rozwinął teorię niewidzialnej ręki rynku wolno konkurencyjnego, która kieruje gospodarką. Klasycy uważali wolną konkurencję za system najbardziej sprawny ekonomicznie, który uruchamia samoczynnie regulatory, które prowadzą do ustalania się stanów równowagi w gospodarce.

Adam Smith był wykładowcą na Uniwersytecie w Glasgow. W 1776 r. ukazało się jego dzieło „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”. Wg Smith’a przedmiotem badań ekonomicznych jest analiza czynników, które przyspieszają lub hamują wzrost bogactwa społecznego.

Czynniki wzrostu bogactwa społecznego (wzrostu gospodarczego):

Najważniejszym czynnikiem bogactwa społecznego jest praca ludzka, a o jej znaczeniu w gospodarce decydują:

-          ilość osób zatrudnionych w sferze produkcji

-          wydajność pracy, której wzrost jest uwarunkowany postępem techniczno – organizacyjnym.

Drugim ważnym czynnikiem wzrostu bogactwa społecznego jest kapitał i akumulacja kapitału. Kapitał jest to zasób dóbr produkcyjnych wykorzystywanych w procesie produkcyjnym. Tempo akumulacji zależy od wysokości stopy zysku i siły konkurencji. Pod naciskiem rynku (konkurencji) przedsiębiorcy muszą inwestować, podnosić jakość wytwarzanych produktów, obniżać koszty tak, aby ich produkty stały się konkurencyjne. Smith i Ricardo dowodzili, że w warunkach wolnej konkurencji dokonuje się optymalna alokacja pracy i kapitału pomiędzy poszczególne gałęzie produkcji. W warunkach wolnego rynku dokonuje się swobodny przepływ kapitałów z gałęzi mniej rentownych do bardziej rentownych. W ten sposób produkcja (podaż) dostosowuje się do struktury popytu w skali makroekonomicznej.

Teoria wartości Smith’a – dogmat.

Smith odróżniał wartość użytkową od wartości wymiennej.

Wartość użytkowa jest to obiektywna zdolność towaru do zaspakajania potrzeb

Wartość wymienna jest to ilościowy stosunek wymienny jednego towaru na drugi, jego najwyższą formą jest cena, czyli pieniężne wyrażenie wartości towaru.

Smith wysunął trzy koncepcje wartości wymiennej:

1.       o wartości wymiennej towaru decyduje nakład pracy niezbędny do jego wytworzenia,

2.       o wartości wymiennej towaru decyduje ilość pracy, którą można uzyskać w wymianie za swój towar.

3.       o wartości wymiennej towaru decydują koszty produkcji, czyli suma wynagrodzeń czynników produkcji, zysku, płacy i renty).

Z trzecią koncepcją wiąże się twierdzenie Smith’a zwane dogmatem: „Ceny towarów składają się z dochodów i rozkładają się na dochody”. To twierdzenie nie jest słuszne, ponieważ produkt globalny (PKB) składa się nie tylko z dochodów!!, ale z wartości wytworzonych produktów. Gdyby dochody uzyskane ze sprzedaży towarów były w całości przeznaczane na konsumpcję (co wynika z dogmatu), to nie byłoby środków na odnowienie środków produkcji. To twierdzenie uniemożliwiło Smith’owi kontynuowanie rozważań fizjokratów na temat reprodukcji w skali społecznej. Smith później zmienił swoje poglądy i wprowadził dwa nowe pojęcia:

1.       dochód brutto, czyli tzw. „roczny produkt ziemi i pracy” (współczesny PKB, czyli suma wartości wytworzonych w ciągu roku towarów i usług),

2.       dochód netto, czyli jest to ta część dochodu brutto, która może być przeznaczona na konsumpcję bez naruszenia kapitału potrzebnego do odnowienia procesów produkcji (współczesny dochód narodowy, czyli PKB minus amortyzacja).

Te dwa pojęcia przeczą dogmatowi, ponieważ ceny towarów nie rozkładają się tylko na dochody, ale i na część stanowiącą wartość włożonego do produkcji kapitału.

David Ricardo – był angielskim ekonomistą i tworzył w dobie pierwszej rewolucji przemysłowej. Był przemysłowcem i działaczem politycznym. W 1817 r. ukazało się dzieło pod tytułem „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”, które obok dzieła Smith’a stało się podstawą nauki ekonomii. Wg Ricarda przedmiotem badań ekonomii jest analiza praw, które rządzą produkcją i podziałem wytworzonych dóbr, przy czym podkreślał, że stosunki podziału zależą od stosunków produkcji, czyli od form własności, struktur klasowych społeczeństwa. Jest to prawdą.

Teoria wartości i ceny Ricard’a.

Ricardo podobnie jak Smith odróżniał wartość użytkową od wartości wymiennej, czyli ceny. Twierdził, że wartość użytkowa nie może być podstawą wartości wymiennej, chociaż stanowi niezbędną jej przesłankę. Bo jeżeli produkt nie ma wartości użytkowej, to nie uzyskuje ceny. O wartości wymiennej towaru (cenie) decydują dwa czynniki: rzadkość towaru (dobra trudno pomnażalne, unikatowe), oraz nakład pracy niezbędny do wytworzenia towaru. Ten nakład pracy jest decydujący do większości dóbr ekonomicznych. Ricardo dostrzega, że wielkość wartości wymiennej nie jest stała i zmienia się wraz z postępem technicznym, który podnosi wydajność pracy i obniża koszty produkcji. Ricardo formułuje twierdzenie, zwane prawem Ricarda:

„Wartość towarów jest wprost proporcjonalna do nakładów pracy i odwrotnie proporcjonalna do wydajności pracy”!!

Ricardo w odróżnieniu do Smith’a twierdził, że o wartości towaru decyduje nakład pracy ( a u Smith’a były trzy koncepcje), ale opiera to na niewłaściwym ujęciu kapitału. Ricardo ujmuje kapitał ahistorycznie, utożsamia go z każdym narzędziem pracy, nawet kamieniem człowieka pierwotnego, a w istocie kapitał jest kategorią historyczną, która pojawiła się w gospodarce towarowo – pieniężnej.

Ricardo podobnie jak Smith dzieli kapitał na trwały i obrotowy, ale dokładniej przedstawił rolę kapitału w procesie tworzenia wartości towaru. Ricardo stwierdza, że wartość towaru określana jest przez pracę, wydatki bezpośrednie na jego wytworzenie, jak i wartość kapitału przeniesionego w procesie produkcji na produkt. Widzi zatem różnicę pomiędzy pracą żywą, a uprzedmiotowioną, a więc pracę przenoszoną na gotowy produkt, albo w jednym cyklu produkcyjnym, jeśli chodzi o kapitał obrotowy, albo w kilku lub kilkunastu cyklach produkcyjnych jeśli chodzi o kapitał trwały. Odpisywał wartość na poszczególne wyroby (amortyzacja stopniowa). Ricardo jako pierwszy wyróżniał wartość i wartość wymienną, czyli cenę. Nie dostrzegał, że cena jest rynkową postacią wartości, która jest kategorią produkcji. Twierdził, że w większości przypadków cena pokrywa się z wartością, a przypadki odchyleń cen od wartości są zjawiskami wyjątkowymi. W rzeczywistości jest na odwrót. W większości przypadków ceny odchylają się od wartości pod wpływem wahań popytu i podaży a przypadki pokrywania się cen z wartością mają miejsce wtedy, gdy popyt jest równy podaży. Wartość jest kategorią produkcji i zależy od kosztów produkcji, natomiast cena jest kategorią rynkową. Jej poziom zależy od kosztów produkcji i warunków rynkowych, czyli wahań popytu i podaży. W sytuacji, gdy popyt jest większy od podaży to ceny rosną i stają się wyższe od wartości. W przypadku, gdy podaż jest większa od popytu – ceny maleją i stają się niższe od wartości. Gdy popyt jest równy podaży to cena jest równa wartości.

Teoria kosztów komparatywnych, czyli porównawczych.

Przy pomocy tej teorii Ricardo uzasadniał ideę wolnego handlu. Ricardo odrzucał pogląd merkantylistów, że handel zagraniczny prowadzi do wzrostu masy wartości w kraju, gdyż oznaczałoby to, że wymiana ma charakter nie ekwiwalentny, że towary wymieniane są nierównej wartości. Wg Ricard’a wymiana z zagranicą prowadzi nie do wzrostu masy wartości towaru, ale do wzrostu masy wartości użytkowych, czyli ilości towarów, które zaspakajają potrzeby społeczeństwa. Ricardo wskazywał na korzyści płynące z międzynarodowego podziału pracy, ze specjalizacji poszczególnych krajów w produkcję tych towarów, których koszty komparatywne są niższe niż w innych krajach, np. posiadają one bogate złoża naturalne itp. Ricardo dowodził, że w warunkach wolnego handlu i międzynarodowego podziału pracy zwiększa się masa wartości użytkowej w kraju, a więc rośnie dobrobyt społeczeństwa. Nie wziął jednak pod uwagę, że specjalizacja krajów i wolny handel przynoszą korzyści wszystkim uczestnikom wymiany jedynie wtedy, gdy kraje te znajdują się na jednakowym poziomie rozwoju gospodarczego. Natomiast w sytuacji, gdy wymiana dotyczy kraju rolniczego, surowcowo – rolniczego to wymiana bezcłowa zwiększa zależności ekonomiczne kraju rolniczego od przemysłowego. Wtedy zwiększają się różnice w poziomie zagospodarowania tych krajów.

...