HISTORIA FILOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ
Teologia i nauka
1. Albert Wielki
· Albert urodził się w Lauingen w 1206 roku. Studiował filozofię w Padwie, wstąpił do zakonu dominikanów. Nauczał w Kolonii i na Uniwersytecie Paryskim, gdzie jego uczniem był przez kilka lat Tomasz z Akwinu. Przez dwa lata sprawował funkcję biskupa Ratyzbony, poczym powrócił do Kolonii. Zmarł w 1280 roku.
· Albert przez całe swe życie pozostawał otwarty na wszelkie problemy intelektualne, a pomimo to nie zrezygnował z prowadzenia badań w dziedzinach empirycznych. Obok Bacona, jako pierwszy z łacinników, zdał sobie Albert sprawę z implikacji, które niosła ze sobą nauka grecko-arabska. Pierwszym zadaniem chrześcijan jest osiągnięcie mistrzostwa w zakresie wszelkich form wiedzy filozoficznej i naukowej – to zwrotny punkt w historii myśli Zachodu.
· Fakt, że Albert postulował rozdzielenie filozofii i teologii nie oznaczał jeszcze, że wypracował on własny system – jego podejście do filozofii było podejściem uczonego. Metafizyka zajmuje się Bogiem jako pierwszym Bytem, natomiast przedmiotem teologii jest Bóg poznany przez wiarę.
· Doktryna Alberta nie jest systemem jednorodnym, ale raczej mieszaniną elementów arystotelesowskich i neoplatońskich. Albert odwołuje się do Arystotelesa, gdy przedstawia dowód na istnienie Boga z ruchu. Albert twierdzi, że pierwsza zasada jest też rozumna, ożywiona, wszechmocna, wolna – jest swoją własną inteligencją. Wola Boga nie różni się od Jego istoty.
· Połączenie Arystotelesa i Pseudo-Dionizego gwarantuje Bożą transcendencję i stanowi podstawę doktryny analogii. Stworzenie świata interpretuje Albert w sposób neoplatoński: pierwsza zasada jest źródłem, z którego wypływa druga inteligencja – i tak dalej. Z każdej podporządkowanej inteligencji wyprowadzona zostaje właściwa jej sfera, dopóki nie pojawi się w końcu ziemia. Albert wyraźnie zaznacza, że cały proces emanacyjny odbywa się w zależności od najwyższej przyczyny i w konsekwencji cały musi być odnoszony do Boga. Sam proces przedstawiany jest w sposób różnorodny – raz jako rozprzestrzenianie się dobra, innym razem jako rozpraszanie się światła.
· Nie można mówić o zamkniętym systemie Alberta Wielkiego – jego myśl jest etapem prowadzącym do uznania filozofii arystotelesowskiej za intelektualne narzędzie służące przedstawieniu wizji chrześcijańskiej.
· Albert udowadnia wreszcie, przeciwko awerroistom, indywidualną nieśmiertelność dusz ludzkich (skoro każdy człowiek ma własne esse, to musi mieć także własną, nieśmiertelną duszę), które są formami ciał (mających w możności życie). W psychologii Albert idzie głównie za Arystotelesem (wyróżniając, między innymi, te same trzy władze duszy).
2. Roger Bacon
· Bacon urodził się w Ilchester około 1212 roku. Studiował w Oksfordzie pod kierunkiem Roberta Grosseteste. Następnie przeniósł się do Paryża, lecz nie darzył zbyt wielkim szacunkiem tamtejszych profesorów (Aleksander z Hales, Albert Wielki). Głównym zarzutem, który wyprowadzał przeciwko ówczesnym myślicielom, była nieznajomość nauk przyrodniczych i języków. Około 1250 roku wstąpił do zakonu franciszkańskiego i przez pewien czas nauczał w Oksfordzie. Musiał zrezygnować z tej posady, gdy ściągnął na siebie podejrzenia i wrogość swoich przełożonych. Głównym dziełem Bacona jest „Opus maius” – pozostałe są zazwyczaj jego streszczeniami lub komentarzami do niego.
· W pierwszej części „Opus maius” Bacon wymienia cztery główne przyczyny ludzkiej ignorancji i niepowodzenia w dochodzeniu do prawdy: uleganie niegodnemu autorytetowi, wpływ przyzwyczajenia, potoczne uprzedzenia, pokrywanie własnej ignorancji pozorną mądrością. Z tych czterech ostatnia jest najbardziej niebezpieczną.
· W części drugiej Bacon podkreśla dominujący charakter teologii pośród nauk. Wszelka prawda zawiera się w Piśmie Świętym, ale w celu jego wyjaśnienia należy odwołać się do prawa kanonicznego i do filozofii. Nie należy potępiać filozofii za odwołanie się do rozumu, gdyż rozum pochodzi od Boga, który oświeca indywidualny umysł ludzki, wspomagając go w jego aktywności. Celem filozofii jest doprowadzenie człowieka do poznania i służenia Bogu – jej uwieńczeniem jest filozofia moralna.
· Część trzecią poświęca Bacon zagadnieniom języka, podkreślając znaczenie naukowych badań nad językami. Bez realnej znajomości hebrajskiego i greckiego nie można właściwie przetłumaczyć i zrozumieć Pisma Świętego.
· W części czwartej Bacon omawia matematykę, „bramę i klucz” do pozostałych nauk.
· Przedmiotem części piątej jest optyka. Bacon zajmuje się tu budową oka, zasadami i warunkami widzenia, odbiciem, załamaniem, praktycznymi zastosowaniami optyki.
· W części szóstej Bacon zajmuje się nauką eksperymentalną. Rozumowanie może doprowadzić umysł do poprawnego wniosku, ale tylko doświadczenie usuwa wątpliwości. Są jednak dwa rodzaje doświadczenia: zmysłowe oraz to, które jest doświadczeniem rzeczy duchowych i wymaga łaski. Ten drugi typ rozwija się przez różne stadia do stanów mistycznej ekstazy.
· W ostatniej, siódmej części „Opus maius” Bacon zajmuje się filozofią moralną, która wiąże się z działaniami, dzięki którym stajemy się dobrzy lub źli. Poucza też człowieka o jego stosunkach z Bogiem, bliźnimi i samym sobą. Wiąże się tym samym z teologią i ma udział w jej godności.
Wilkesa