EFEKTY SZCZEPIEŃ:
OCHRONA INDYWIDUALNA OSOBY ZASZCZEPIONEJ
zależy od:
· wystarczalności odpowiedzi układu odpornościowego (miana przeciwciał);
· czasu utrzymywania się ochronnego poziomu przeciwciał (częstość ekspozycji na zakażenie bezobjawowe lub dawki przypominające szczepionki);
· pamięci immunologicznej indukowanej przez antygen;
OCHRONA POPULACJI = ODPORNOŚĆ ZBIOROWISKOWA lub „GROMADNA” (HERD IMMUNITY) przed chorobami, których rezerwuarem zarazka jest człowiek.
Powstaje po uodpornieniu masowymi szczepieniami wysokiego odsetka osób wrażliwych w populacji narażonej na zakażenie (zwykle > 80%, zależnie od szczepionki nawet > 90% i 95%) = wysokiego pokrycia (coverage) szczepieniami populacji docelowej. Prowadzi to do:
· zmniejszenia źródeł zakażenia;
· zmniejszenia krążenia zarazka w populacji narażonej;
· ochrony osób nie objętych szczepieniami.
Może doprowadzić do eliminacji i eradykacji określonej choroby zakaźnej (vide polio).
WARUNKI SKUTECZNOŚCI SZCZEPIEŃ
· zdolność organizmu do odpowiedzi immunologicznej;
· odpowiednia immunogenność szczepionki (skład antygenowy, stan w momencie podania, znaczenia „łańcucha chłodniczego – cold channel” dla stanu szczepionek żywych);
· właściwa (wystarczająca) dawka szczepionki;
· prawidłowa technika szczepienia.
BARIERY SKUTECZNOŚCI SZCZEPIEŃ
· niedostatek wiedzy i fałszywe oceny i poglądy lekarzy i pielęgniarek (m. i. obawa o „przeładowanie układu odpornościowego”, niedokładna znajomość oraz przecenianie przeciwwskazań do szczepień i stosowanie ich „large manum”, traktowanie przeciwwskazań czasowych jako stałe, przypisywanie szczepionkom odległych skutków ubocznych, przesadna ocena reaktywności szczepionek);
· niewiedza i przesądy społeczeństwa; wiara w mity będące, przynajmniej częściowo, ekspresją w/w błędnych poglądów lekarzy i w dużej mierze efektem wyolbrzymiania przez media niepożądanych odczynów poszczepiennych – NOP (paradoksalnie, im większe są efekty szczepień i – co za tym idzie – im mniejsze zagrożenie chorobami którym zapobiegają, tym większą uwagę przywiązuje się do NOP);
· działalność ruchów anty szczepionkowych zniechęcających do poddawania się szczepieniom.
BEZPIECZEŃSTWO SZCZEPIEŃ
Priorytet bezpieczeństwa szczepień wynika z zasady: „primum non nocere” i faktu, że temu zabiegowi poddawane są osoby zdrowe.
Bezpieczeństwo szczepień jest stanem równowagi pomiędzy ryzykiem wystąpienia choroby, jej powikłań i zgonu a ryzykiem NOP. W ocenie tej równowagi należy brać pod uwagę takie czynniki jak:
· stopień narażenia na zachorowanie (sytuacja epidemiologiczna choroby na danym obszarze, przynależność do grupy wysokiego ryzyka zakażenia);
· ciężkość choroby i jej następstw;
· częstość poważnych NOP.
PRZECIWWSKAZANIA DO SZCZEPIEŃ
TEST:
KTÓRE Z PONIŻEJ WYMIENIONYCH STANÓW SĄ PRZECIWWSKAZANIAMI DO SZCZEPIEŃ?
· zapalenie dróg oddechowych i biegunka z temperaturą do 38,5o C;
· alergia, astma, gorączka sienna;
· drgawki w rodzinnym wywiadzie;
· leczenie antybiotykami, kortykosteroidami w małych dawkach, i miejscowo stosowanymi sterydami;
· dermatozy, egzema i miejscowe zapalenie skóry;
· przewlekle schorzenia serca, płuc, nerek i wątroby;
· ustabilizowane zaburzenia neurologiczne i zespół Downa;
· żółtaczka po urodzeniu w anamnezie;
· wcześniactwo;
· niedożywienie;
· karmienie piersią;
· ciąża u matki;
· przebycie odry, świnki, różyczki;
· inkubacja choroby zakaźnej.
Przeciwwskazania do szczepień stosowanych w programie EPI – wg ustaleń GRUPY EUROPEJSKIEJ WHO).
PRZECIWWSKAZANIA DO SZCZEPIEŃ SĄ NIELICZNE, A LICZBA OSÓB, DO KTÓRYCH ONE SIĘ STOSUJĄ, JEST JESZCZE MNIEJSZA!
Przeciwwskazania do szczepień są następujące:
1. OSTRE CHOROBY.
Szczepienia należy odkładać ostrych stanach chorobowych, które przebiegają z gorączką lub zaburzeniami układowymi o istotnym znaczeniu klinicznym. W takich przypadkach należy szczepić dzieci natychmiast po wyzdrowieniu.
Jeżeli istnieje duże ryzyko zachorowania wynikające z sytuacji epidemiologicznej, szczepienie można odkładać tylko w przypadkach ostrych chorób Z ZAGROŻENIEM ŻYCIA. Mało istotne choroby (minor illnesses), takie jak zapalenie dróg oddechowych lub biegunka, z temperaturą do 38,5o, NIE STANOWIĄ PRZECIWWSKAZAŃ DO SZCZEPIENIA!
2. ZABURZENIA ODPORNOŚCI.
Żywe szczepionki wirusowe nie powinny być stosowane w przypadkach:
a/. chorób z niedoborami immunologicznymi, jak hypo- lub agammaglobulinemia;
b/. immunosupresji związanej z chorobami nowotworowymi;
c/. immunosupresji związanej z leczeniem sterydami w wysokich dawkach, środkami antymetabolicznymi, napromieniowaniem itp.
Natomiast w przypadkach objawowych i bezobjawowych zakażeń HIV można stosować żywe szczepionki wirusowe.
3. CIĄŻA.
Żywych szczepionek wirusowych nie należy podawać kobietom ciężarnym.
4. UCZULENIE NA SKŁADNIKI SZCZEPIONKI.
Osoby podające w wywiadzie anafilaktyczne odczyny na białko (uogólniona wysypka, obrzęki ust i gardła, spadek ciśnienia tętniczego, wstrząs) nie powinny otrzymywać niektórych szczepionek produkowanych na tkankach kurzych jaj, jak szczepionka p/o grypie czy żółtej febrze.
Stwierdzona nadwrażliwość na określone antybiotyki stanowi przeciwwskazanie do stosowania szczepionek, które zawierają te substancje.
NIEPOŻĄDANE ODCZYNY POSZCZEPIENNE
Niepożądany odczyn poszczepienny – NOP (Adverse Event Following Immunization – AEFI) jest to medyczny objaw, czasowo związany ze szczepieniem, który może być spowodowany różnymi przyczynami.
W/w definicja zastąpiła przedtem używane określenia: odczyn poszczepienny (= przejściowa ogólna lub miejscowa reakcja na wprowadzoną szczepionkę) i powikłanie (reakcja nadmierna lub patologiczna o cechach choroby poszczepiennej).
NOP może być wynikiem:
1. Działania szczepionki (vaccine induced AEFI)
Są to objawy i choroby będące wynikiem indywidualnej reakcji organizmu człowieka na zastosowanie szczepionki.
2. Błędu szczepienia (programmatic error AEFI)
Są to objawy i choroby będące wynikiem błędu w przeprowadzeniu szczepienia, a także wynikiem błędów w produkcji szczepionki (np. szczepionka zakażona), a także błędów w sposobie jej dystrybucji i magazynowania (np. przerwanie „łańcucha chłodniczego” szczepionek żywych).
3. Współistnienia objawów lub chorób (coincydental AEFI)
Są to objawy choroby czasowo, lecz przypadkowo, związane z ze szczepieniem, spowodowane przyczynami nie związanymi ze szczepieniem.
PROGRAMY I POLITYKA SZCZEPIEŃ
· Rozszerzony Program Szczepień WHO (EPI – Expanded Programm of Immunisation) obejmujący szczepienia p/o błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio, odrze i gruźlicy.
· Program Szczepień Ochronnych (PSO) obowiązujący w Polsce obejmuje I. Kalendarz szczepień
A. Szczepienia dzieci i młodzieży wg wieku
B. Szczepienia osób narażonych w sposób szczególny
na zakażenie
II. Szczepienia zalecane – nie finansowane ze środków
publicznych
· Ocena ekonomiczna szczepień.
POSTĘPY I PERSPEKTYWY WAKCYNOLOGII.
MMikulicz