ENTOMOLOGIA – WYKŁAD 2 – 13.10.2010
ROZTOCZE
· Typ: Stawonogi (Arthropoda)
○ Podtyp: Szczękoczułkowce (Chelicerata)
§ Gromada: Pajęczaki (Arachnida)
· Podgromada: roztocza (Acarida)
· Rząd: Prostigmata
־ Nadrodzina: Przędziorki (Tetranychoidea)
· Rząd: Astigmata
־ Nadrodzina: Rozkruszki (Acaroidea)
Morfologia
· wielkość ok 1mm długości
· wyglądem odbiegają od innych pajęczaków:
Ø brak podziału ciała na głowotułów i odwłok
Ø zanika też segmentacja ciała
· o ich przynależności do pajęczaków świadczy obecność:
Ø 4 par odnóży
Ø narządów gębowych (szczękoczułki i nogogłaszczki)
Ciało roztoczy powstało z 13 segmentów:
Ø Gnatosomy – część przednia (ale nie głowa) z narządami gębowymi
Ø Idiosomy – część tylnia
Gnatosoma – chelicery:
§ główny narząd pobierania pokarmu
§ są zazwyczaj 3-członowe
§ mają kształt:
־ nożyc – roztocze żywiące się pokarmem stałym np. rodzaj rozkruszkowate
־ sztylecików – do pobierania pokarmu płynnego z komórek roślinnych, rodzaj przędziorkowate, szpecielowate
Gnatosoma – pedipalpy:
§ składają się z 2-6 członów
§ służą do przytrzymywania pokarmu w czasie żerowania
§ funkcjonują też jako narządy zmysłu, węchu i smaku
§ mogą być bardzo duże (drapieżne roztocza) lub zredukowane (rozkruszki)
Idiosoma:
§ ma kształt owalny
§ znajdują się tu:
־ oczy u niektórych gatunków
־ odnóża kroczne
§ na ciele i nogach roztoczy występują liczne szczecinki, pierzaste, łuskowate lub kolcowate
Odnóża:
־ są członowane
־ mogą pełnić różne funkcje (do biegania, pływania, jako narządy zmysłu)
־ larwy mają zwykle 3 pary odnóży, osobniki dorosłe – 4 pary
־ u niektórych roztoczy we wszystkich stadiach rozwoju występują 2 pary nóg (szpeciele)
Rozwój
§ biseksualność
§ dymorfizm płciowy - samce są zwykle mniejsze, mogą mieć kształt ciała inny niż samica
§ partenogeneza
○ z jaj niezapłodnionych lęgną się osobniki:
־ jednej płci (samce – partenogeneza arenotokiczna, samice – telytokiczna)
־ lub obu płci (partenogeneza amfitokiczna)
§ jajorodność, jajożyworodność, żyworodność; przeważają gatunki jajorodne
§ stadia rozwojowe:
○ jajo,
○ larwa,
○ protonimfa,
○ deutonimfa,
○ niekiedy tritonimfa,
○ postać dorosła
§ epimorfoza – każde stadium rozwojowe poprzedzone znieruchomieniem ciała
§ hypopus – specyficzne stadium rozwojowe, nie żeruje, jest wytrzymałe na niekorzystne czynniki środowiska
§ mogą zapadać w stan diapauzy:
○ diapauza jajowa (przędziorek owocowiec),
○ imaginalna (przędziorek chmielowiec)
Znaczenie roztoczy dla człowieka – korzyści:
Ø stanowią istotny element mezofauny w glebie (humifikacja gleby, poprawiają jej strukturę i zwiększają żyzność)
Ø są drapieżcami – niszczą szkodliwe owady oraz roztocza żyjące na roślinach lub w produktach spożywczych w czasie ich magazynowania
Ø są pasożytami szkodliwych gryzoni
Ø niektóre roztocza żerujące na chwastach zostały użyte do biologicznego ich zwalczania
Dobroczynkowate (Plytoseiidae) – roztocze drapieżne
- zimują zapłodnione samce
- nimfy i postacie dorosłe zjadają jaja i ruchliwe stadia roślinożernych przędziorków
- kanibalizm
- są wykorzystywane do biologicznego zwalczania przędziorków w szklarniach i sadach (dobroczynek szklarniowy i gruszowy)
Roztocze fitofagiczne – typy uszkodzeń:
v przędziorki – chelicerami przekłuwają komórki epidermy, miękiszu palisadowego i gąbczastego, wiązek przewodzących i komórki aparatów szparkowych
- skutki – na liściach jasne, później żółknące i brązowe plamki, oprzęd (np. przędziorek chmielowiec)
v szpeciele – mają krótsze chelicery, uszkadzają tylko skórkę rośliny:
- powstają zniekształcenia w postaci:
§ pilśni (pilśniowiec orzechowy)
§ pęcznienie pąków (wielkopąkowiec porzeczkowy)
§ rożków na liściach (rożkowiec lipowy)
Wpływ żerowania na roślinę:
§ zahamowanie wzrostu roślin
§ zmniejszenie powierzchni liści; pędy i korzenie są skrócone
§ rośliny zawiązują mniej pąków kwiatowych, kwiaty są mniejsze
§ zmniejsza się ilość i pogarsza jakość plonu
§ zmiana poziomu regulatorów wzrostu roślin pod wpływem składników w ślinie roztoczy
§ wzrost transpiracji (wskutek uszkodzenia mezofilu liści i aparatów szparkowych)
§ zaburzenia w procesie fotosyntezy i oddychania u porażonych roślin, zachwianie równowagi hormonalnej rośliny
§ zmiana poziomów biochemicznych w roślinie w kierunku korzystnym dla żerujących roztoczy
ŚLIMAKI
· Typ: Mięczaki (Molusca)
§ Gromada: ślimaki (Gastropoda) – brzuchonogi
· Podgromada: płucodyszne (pulmonata)
· Rząd: trzonkooczne (Stylommatophora)
־ Rodzina: Pomrowiowate (Limacidae)
Ø Gatunek: pomrowik polny (Deroceros agreste)
Ø Gatunek: pomrowik plamisty (Deroceras reciculats)
־ Rodzina: Ślinikowate (Arionidae)
Ø Gatunek: ślinik wielki (Arion rujes)
Ø Gatunek: ślinik luzatyński (Arion lusitanins)
Ø Gatunek: ślinik zmienny (Arion distinctus)
־ Rodzina: Ślimakowate (Helicidae)
Ø Gatunek: ślimak winniczek (Helix pomatia)
· ciało ma budowę asymetryczną
· jest pokryte nabłonkiem wydzielającym śluz
Ø jest on szczególnie obfity na spodniej stronie nogi, co ułatwia poruszanie się
· ciało dzieli się na:
Ø głowę
Ø nogę
Ø worek trzewiowy
· głowa:
Ø otwór gębowy
Ø dwie pary czułków:
+ przednie krótsze (dotykowe i węchowe)
+ tylne dłuższe z oczami na wierzchołkach
Ø otwór płciowy (pod prawym czułkiem)
· noga – mięsista podstawa na której opiera się całe ciało
Ø brzuszna część nogi tworzy płaską stopę
Ø na granicy między nogą a płaszczem u form roślinożernych znajduje się otwór oddechowy prowadzący do jamy płaszczowej
· wór trzewiowy – okryty jest płaszczem wytwarzającym u wielu ślimaków muszlę
Ø muszla może ulec wtórnemu uwstecznieniu, aż do całkowitego zaniku (ślimaki nagie)
Ø u nasady muszli, z prawej strony znajduje się:
+ otwór oddechowy
+ otwór wydalniczy
+ otwór odbytowy
rotheden