Marek Jab�onowski Z DZIEJ�W GOSPODARCZYCH POLSKI LAT 1918-1939 Wydanie pierwsze Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1992 Spis tre�ci Wst�p . 6 Cz�� I. Problemy pierwszych lat niepodleg�o�ci i ewolucja gospodarki 11 I. Terytorium 11 1. Po�o�enie . 11 Czas . 12 2. Granice 12 3. Kszta�t pa�stwa 20 4. Obszar 22 5. Podzia� administracyjny . 23 Statut organiczny wojew�dztwa �l�skiego 25 6. Wolne Miasto Gda�sk 29 II. Ludno�� 33 1. Spo�ecze�stwo .' 33 Struktura zawodowa 36 Struktura narodowo�ciowa 41 2. Osadnictwo . 47 Wychod�stwo 51 3. Problemy o�wiaty . 55 Analfabetyzm . 61 Edukacja "Ku obronie Rzeczypospolitej" . 63 III. Dziedzictwo zabor�w i lat wojny 1914-1918 67 1. Stan zniszcze� w gospodarce 67 Rolnictwo . 67 Przemys� 68 Transport 70 2. Problemy skarbowo�ci 71 3. Po�o�enie ludno�ci . 72 4. R�nice dzielnicowe 75 5. Dziedzictwo spo�eczno-psychologiczne . 82 IV. Ewolucja gospodarki . 84 1. Okres odbudowy gospodarczej i wielkiej inflacji . 85 Wielka inflacja 89 2. Okres o�ywienia gospodarczego i wzgl�dnej stabilizacji 92 Reformy Grabskiego 93 Czas stabilizacji . 96 Polsko-niemiecka wojna gospodarcza 99 Powszechna Wystawa Krajowa . 101 3. Okres wielkiego kryzysu gospodarczego i depresji pokryzysowej 103 4. Okres interwencjonizmu pa�stwowego . 108 Pocz�tki planowania 112 Wojsko a gospodarka w latach 1936--1838 115 V. Problemy ekonomiczne i spo�eczne wsi 122 1. Sytuacja bytowa ludno�ci wsi 122 2. Techniczne wyposa�enie rolnictwa 126 3. O�wiata rolnicza . 129 4. Struktura agrarna i pr�by jej przeobra�enia . 135 Cz�� II. Potencja� gospodarczy Polski 144 VI. Bogactwa naturalne . 144 VII. Rolnictwo 151 1. Lasy 161 VIII. Przemys� 163 1. Przemys� og�lny . 163 Zaolzie 176 Przemys� wojenny . 178 Centralny Okr�g Przemys�owy 181 Zak�ady Po�udniowe 184 3. Energetyka . 186 IX. Transport i ��czno�� . 199 1. Koleje 190 Po��czenie Herby Nowe - Gdynia 197 2. Transport samochodowy . 199 3. Drogi l�dowe 202 �r�dl�dowe drogi wodne . 204 4. Gdynia . .206 Flota handlowa . 210 5. Transport lotniczy . 213 6. ��czno�� .216 Radiofonia . 219 Polska Agencja Telegraficzna 221 X. Wymiana towarowa . 222 1. Handel zagraniczny . 222 2. Handel wewn�trzny . 229 XI. Finanse . 234 1. Dochody i wydatki pa�stwa 234 D�ugi pa�stwowe . 237 Rezerwy finansowe kraju 239 Plan finansowania wojny . 240 2. Kapita�y obce 241 XII. Sp�dzielczo�� . 246 XIII. Podstawa potencja�u gospodarczego Polski . 255 Uwagi ko�cowe 257 Premierzy i kierownicy wybranych resort�w gospodarczych 1918-1939 265 Indeks nazwisk 270 Wst�p Skala i charakter obchod�w siedemdziesi�tej rocznicy odzyskania niepodleg�o�ci dowiod�y, �e utrzymuje si� zainteresowanie m�odej generacji Polak�w fenomenem odbudowy rozbitego przez zaborc�w pa�stwa polskiego po 123 latach niewoli oraz dwudziestoletnim okresem istnienia II Rzeczypospolitej, w tym jej dziejami gospodarczymi. Przyczyn tego zjawiska, jak si� wydaje, nale�y upatrywa� w wyj�tkowej trudno�ci zamkni�cia postrzegania przesz�o�ci w takim kszta�cie, kt�ry by�aby sk�onna akceptowa� wi�kszo��, w odrzucaniu indoktrynacji zmierzaj�cej przez lata do wytworzenia w �wiadomo�ci polskiego spo�ecze�stwa obrazu istniej�cego systemu jako konieczno�ci dziejowej, w ci�g�ym rozwoju historii jako nauki, w nowym odczytywaniu dziej�w przez kolejne pokolenia. Licznych dowod�w na to dostarczaj� wieloletnie debaty w �rodowisku historyk�w, wypowiedzi publicyst�w, polityk�w, socjolog�w, prawnik�w i ekonomist�w, a tak�e dyskusje i rozmowy z m�odzie��. Z zainteresowaniem nie zawsze idzie w parze pog��biona wiedza, wok� historii najnowszej rozpowszechniono bowiem wiele p�prawd i mit�w. Publikowana praca ma na celu przedstawienie pewnego wycinka polskiej rzeczywisto�ci doby II Rzeczypospolitej. Chodzi o to, by w spos�b syntetyczny, prze-�de wszystkim m�odzie�y ucz�cej si� i studiuj�cej, ukaza� wybrane problemy gospodarki polskiej lat 1918- 1939. W niekt�rych przypadkach podj�to zagadnienia polityczne, o�wiatowe i kulturalne, jednak�e w kontek�cie problematyki gospodarczej, bez pr�b generalnych ocen. Zgodnie z postulatami m�odzie�y, co wynika z do�wiadcze� dydaktycznych autora, tekst zosta� wzbogacony kartogramami, szkicami, tabelami, wykresami i zestawieniami. Ich zadaniem jest jego uplastycznienie. Zajmuj�cy si� dziejami gospodarczymi Polski lat mi�dzywojennych napotykaj� liczne trudno�ci materia�owe. Dzi�ki pracy takich autor�w, jak: Andrzej Ajnen-Tdel, Jerzy Ciepielewski, Marian M. Drozdowski, Marian Eckert, Tadeusz Grabowski, Leon Grosfeid, Andrzej Jezierski, Hanna J�druszczak, Zbigniew Landau, Mieczys�aw Mieszczankowski, J�zef Popkiewicz, Franciszek Ryszka, Jerzy Tomaszewski czy Janusz Zarhow-wski� wiele zagadnie� zosta�o ju� dobrze poznanych i usystematyzowanych. W procesie tym pewn� rol� odegra�y tak�e publikacje powstaj�ce poza zasi�giem cenzury, zw�aszcza na emigracji, gdzie znalaz�o si� wie- 1 Z uwagi na rozmiary � charakter pracy zdecydowano si� -nie podawa� szczeg�owej bibliografii. Zainteresowani stosunkowo �atwo znajd� potrzebne im informacje. Patrz m.in.: Z. Landau: Gospodarka Polski lat 1918-1939 w publikacjach powojennych, W: "Kwartalnik Hstoryczny" 1962 nr l; tego� autora Przegl�d problematyki z zakresu historii gospodarczej II Rzeczypospolitej za lata 1962-1969. W: "Kwartalnik Historyczny" 1970 nr 3 czy Z. Kolankowski: �r�dla do dziej�w Polski 1918-1939. W: Historia Polski. T. IV: 1918-1939 cz. l, "Warszawa 1984. lu �wiadk�w i uczestnik�w wydarze� lat 1918-1939.1 Systematyzacji tej nigdy nie b�dzie mo�na uzna� za zako�czon�, ci�gle bowiem pojawiaj� si� nowe problemy i pytania, a w konsekwencji ustalenia. W odniesie- 1 Przyk�adowo mo�na wskaza� wspomnienia: S. Kirkora: Ewakuacja � Ministerstwa Skarbu we wrze�niu 1939 r. (Ze wspomnie� osobistych). "Zeszyty. Historyczne" (Pary�) 1971, nr 20; L. Rayskiego: S�owa prawdy o lotnictwie polskim 1919- -1939. Londyn 1948; F. S. Sk�adkowskiego: Prace i czynno�ci rz�du polskiego we wrze�niu 1939 r. W: "Kultura" (Pary�) 1948, nr 5; Opowie�ci administracyjne, czyli pami�tnik niebo-haterski. W: "Kultura" (Pary�) 1951, nr 7-9 oraz Kwiatuszki administracyjne i inne. Londyn 1959; Diariusz i teki Jana Szembeka. Londyn 1964, t l i tam�e W 1965 r. - t. 2, w 1969 r. - t. 3 i w 1972 r. - t. 4 czy J. Zaj�ca: Dwie wojny. Londyn 1964, t. l. M�j udzia� w wojnie o niepodleg�o�� i w obronie powietrznej Polski, a tak�e opracowania: A. Alberta: Najnowsza historia Polski 1918-1980. Warszawa 1983 i Londyn 1989; T. D�browskiego: Przygotowania w dziale �ywno�ciowym oraz stan zapas�w w 1939 r. W: "Bellona" (Londyn) 1953, z. 3 oraz Przygotowania w dziale mundurowym oraz stan zapas�w w 1939 r. W: "Bellona" (Londyn) 1952, z. 3; K. Glabisza: Polskie i niemieckie przygotowania do wrze�niowego starcia. W: "Niepodleg�o��" (Londyn) 1952, t. 4; I. B., J. W. Przygotowania przemys�u do wojny. W: "Bellona" (Londyn) 194il, z. 11; W. J�-drzejewicza: Fundusz obrony narodowej w czasie II wojny �wiatowej. W: "Zeszyty Historyczne' (Pary�) 1962, nr l; S. Kir^ kora: Pr�by dozbrojenia Polski. W: "Zeszyty Historyczne" (Pary�) 1970, nr 20 oraz Sprawy finansowe Polski w przededniu ostatniej wojny. W: "Zeszyty Historyczne" (Pary�) 1972, nr 21; J. Laryszy: Koncentracja polska w 1939 r. a koleje. W: "Bellona" (Londyn) 1942, z. 4; L. K. �ycie gospodarcze Polski w okresie miedzy wojnami �wiatowymi. W: "Bellona" (Londyn) 1947, z. 4; Materia�y do zagadnienia przemys�u wojennego w Polsce (1918-1939). W: "Niepodleg�o��" (Londyn) 1958, t. 6, W. Pob�g-Malinowskiego: Najnowsza historia polityczna Polski, t. 2: 1914-1939, wyd. drugie Londyn 1983; Polskie si�y zbrojne w II wojnie �wiatowej, t. l; Kampania wrze�niowa 1939 r., cz. l: Polityczne i wojskowe po�o�enie Polski przed wojn�. Londyn 1951; K. Sosnkowskiego: Przyczynki do sprawy zbroje� niu do wielu innych pozostaj� jeszcze w�tpliwo�ci. W niekt�rych przypadkach znalaz�o to swoje odbicie na stronach tej ksi��ki. Przyk�adem mo�e by� umykaj�ca uwadze wielu autor�w, b�d� traktowana bardzo pobie�nie, sprawa udzia�u przedstawicieli wojska w w procesach wypracowywania, a nast�pnie realizacji wielu decyzji o charakterze gospodarczym. Mo�na go zaobserwowa� praktycznie we wszystkich sferach aktywno�ci gospodarczej po 1935 r. Zamierzeniem autora nie by�o ca�kowite wyczerpanie tematu, nie jest to bowiem mo�liwe w popularnonaukowej publikacji o ograniczonej obj�to�ci. Stara� si� on natomiast tak dobra� przedstawione zagadnienia i jednocze�nie wypracowa� struktur� pracy, by mo�liwie wszechstronnie przedstawi� kluczowe - w jego opinii - kwestie gospodarki polskiej, na tym za� tle ukaza� jej potencja� w ostatnich latach przed wybuchem wojny. Nie unika� przy tym przedstawiania wybranych problem�w szczeg�owych. Konsekwencj� przyj�tych ustale� by� podzia� pracy na dwie cz�ci. W pierwszej, w zasadzie wykorzystuj�cej istniej�ce ju� przyczynki i opracowania syntetyczne, przedstawiono problemy pierwszych lat niepodleg�o�ci oraz ewolucj� gospodarki, w drugiej, opartej g��wnie na materia�ach �r�d�owych, potencja� II Rzeczypospolitej (baz� surowcow�, przemys�, komunikacj�, handel, finanse, sp�dzielczo��). polskich 1935-1939. Londyn 1973; W. Stachiewicza: Przygotowania wojenne w Polsce 1935-1939. W: "Zeszyty Historyczne" (Pary�) 1977, nr 40; A. Wasiuty�skiego: Kilka uwag o gospodarczym potencjale Polski przed 1939 r. W: "Bellona" (Londyn) 1052, z. 4; J. Wiatra: Przyczynki do historii materia�owego przygotowania obrony Polski w latach 1921-1939. W: "Bellona" (Londyn) 1959, z. 3 czy P. Zaremby: Historia dwudziestolecia. (1918-1939). Pary� 1981. Czytelnik otrzyma zarys informacji o gospodarce Polski mi�dzywojennej nie bez trudno�ci realizuj�cej stoj�ce przed ni� zadania, cz�stokro� w warunkach kryzysu. W okresie tym spo�ecze�stwo polskie odnotowa�o pora�ki, ale i wypracowa�o warto�ci o nieprzemijaj�cym znaczeniu. Wiele z nich leg�o u podstaw rozwoju kraju w nowej, powojennej rzeczywi...
mykolas.uodas