EKOLOGIA JAKO PROBLEM GEOPOLITYCZNY ŚWIATA
Środowisko naturalne, którego częścią jest człowiek, jako jeden z gatunków zwierząt, ma olbrzymi wpływ na warunki życia i działalności gospodarczej. Człowiek funkcjonuje w przyrodzie w sposób znacznie odbiegający od tego, co w ekologii przyjęto nazywać wzajemnymi relacjami między układami żywymi i ich środowiskiem.
Środowisko przyrodnicze wywiera na nas wpływ bezpośredni i pośredni. Wpływ bezpośredni – poprzez na przykład wymuszanie odpowiedniego do pogody ubioru, czy rodzaju pracy wykonywanej na zewnątrz, natomiast pośredni w osadnictwie, rolnictwie, górnictwie. Szczególne znaczenie ma pogoda i klimat, których człowiek nie może jeszcze dowolnie modyfikować. Siły natury pokazują jednak człowiekowi od czasu do czasu jego miejsce na Ziemi w czasie zjawisk naturalnych, które ze względu na niekorzystny z gospodarczego punktu widzenia charakter nazwano klęskami żywiołowymi.
Równowaga środowiska przyrodniczego polega na ustaleniu na określonym poziomie ilości przemieszczanej, przekształcanej i magazynowanej energii i materii oraz na określeniu stałych relacji między tymi procesami. W warunkach naturalnych środowisko przyrodnicze jako system znajduje się w stanie równowagi, nie oznacza on jednak zastoju w przyrodzie; im częściej przyroda jest zmieniana, tym słabsza jest jej równowaga. Zakłócenia równowagi ekologicznej polegają na zaburzaniu zdolności do samoregulacji i samorozwoju środowiska. Zaburzenie funkcjonowania jednego elementu środowiska powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu pozostałych elementów. Procesy naturalne zakłócające równowagę ekologiczną to na przykład wybuchy wulkanów, uderzenia meteorytów, powodzie. Do procesów naturalnych zakłócających równowagę ekologiczną naukowcy mają jednak stosunek pobłażliwy, ponieważ natura radzi sobie z takimi zakłóceniami stosunkowo szybko, a przystosowania do środowiska są elementem ewolucji, dzięki któremu na Ziemi pojawiają się nowe gatunki zwierząt.
Prawdziwym problemem są procesy związane z działalnością człowieka. Szybki wzrost gospodarczy, olbrzymi przyrost naturalny i urbanizacja powodują nieodwracalne zmiany w środowisku, których efektu nie jesteśmy w stanie przewidzieć. Ujemne skutki działalności człowieka w środowisku polegają na rabunkowej eksploatacji zasobów, na zanieczyszczaniu, skażeniu, czyli wprowadzaniu do środowiska substancji obcych, będących wytworem działalności człowieka, lub elementów naturalnych, ale w ilościach znacznie przekraczających możliwości adaptacyjne przyrody, oraz na deformacji poszczególnych elementów środowiska, prowadząc często do ich całkowitej zagłady biologicznej.
RODZAJE ZAGROŻEŃ
Koncentracja ludności i potencjału produkcyjnego na stosunkowo małych obszarach powoduje kumulację różnego typu zagrożeń: zanieczyszczenia powietrza, wody, ograniczenia i zmniejszenia powierzchni ziemi uprawnej. Wysoki poziom koncentracji zanieczyszczeń powoduje, że procesy samooczyszczania na tych obszarach stają się niemożliwe. Dla przedsięwzięcia odpowiednich kroków, mających na celu przeciwdziałanie stale wzrastającym zagrożeniom, przyjmuje się następującą klasyfikację zagrożeń:
· Zanieczyszczenie i skażenie powietrza atmosferycznego
· Zanieczyszczenie wód powierzchniowych
· Zanieczyszczenie wód głębinowych
· Zanieczyszczenie mórz
· Zniekształcenie rzeźby terenu
· Degradacja gleb
· Dewastacja szaty roślinnej
· Zniszczenie świata zwierzęcego
· Uciążliwe hałasy i wibracje
· Uciążliwe wyziewy
· Zagrożenie promieniowaniem jonizującym i substancjami radioaktywnymi
· Uciążliwości związane ze składowaniem śmieci i ścieki komunalne
· Uciążliwości związane z odpadami poprzemysłowymi oraz zagrożenia wynikające z niskiego standardu urządzeń sanitarnych i komunalnych
W zależności od charakteru zagrożeń mogą one mieć różny zasięg, dlatego też mówi się o zanieczyszczeniach lokalnych (hałdy czy wysypiska śmieci), zanieczyszczeniach regionalnych (zanieczyszczenie wód) oraz o zagrożeniach globalnych (zanieczyszczenie powietrza).
MIĘDZYNARODOWE DZIAŁANIA NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA
Istnieje potrzeba rozwiązywania problemów w ramach współpracy międzynarodowej. Pierwsze przejawy problemów, jakie spowodowała działalność gospodarcza człowieka widoczne były już w w. XIX, dopiero jednak w drugiej poł. XX w. społeczność międzynarodowa zaczęła szukać rozwiązania problemów środowiskowych. Podstawową formą takiej działalności jest stworzenie systemu dokładnych informacji o ilości i jakości zasobów Ziemi. Istotne znaczenie ma współpraca międzynarodowa w zakresie przeciwdziałania wszelkim zanieczyszczeniom i skażeniom oraz degradacjom środowiska. Współpraca zmierzająca do zmniejszenia zanieczyszczeń środowiska może przybierać różne formy. Pierwsza dotyczy zawierania umów o rezygnacji z użytkowania lub wytwarzania dóbr szczególnie niebezpiecznych dla środowiska. Inną formą współpracy jest ustalenie wspólnych, dopuszczalnych norm zanieczyszczeń, zwłaszcza tych zasobów, które podlegają wspólnemu użytkowaniu przez kilka państw. Przykładem może być konwencja o Ochronie Morskiego Obszaru Morza Bałtyckiego zobowiązująca do podejmowania wszelkich środków prawnych, organizacyjnych i technicznych zmierzających do ograniczenia i wyeliminowania wszelkich zanieczyszczeń. Konwencja ta oraz Konwencja o Rybołówstwie i Ochronie Zasobów Żywych w Morzu Bałtyckim, Wielkim i Małym Bełcie stanowią pierwsze w skali światowej porozumienia międzynarodowe.
Obok wymiany technologii i urządzeń, służących zmniejszaniu zanieczyszczeń, szybko rozwinęła się współpraca w dziedzinie prac badawczych. Współpraca na tym polu jest realizowana w ramach takich organizacji, jak Unia Europejska, FAO, Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej czy Światowa Organizacja Zdrowia.
Pierwszym tego rodzaju opracowaniem był raport sekretarza generalnego ONZ U. Thanta „Człowiek i środowisko” z 1969r., który zawierał apel o podjęcie planowej międzynarodowej akcji ratowania środowiska naturalnego. Raport ten obudził sumienia i stał się iskrą zapalną dla działań ekologicznych prowadzonych przez rządy i organizacje pozarządowe na całym świecie. Zgromadzenie Ogólne NZ podjęło uchwałę o zwołaniu światowej konferencji poświęconej problematyce ochrony środowiska. Konferencja ta odbyła się w dniach 5 do 16 czerwca 1972r. w Sztokholmie. Problem ochrony środowiska był również rozważany na międzynarodowej konferencji w Helsinkach w 1976r. Niektóre kraje, np. Japonia, wydają coroczne raporty o stanie środowiska. W roku 1992 w Rio de Janeiro z inicjatywy ONZ odbyła się druga, po sztokholmskiej, konferencja na temat „Środowisko i Rozwój”, zwana „Szczytem Ziemi”. Podpisano tam 5 istotnych dla ochrony środowiska dokumentów:
1. Deklarację z Rio zawierającą 27 praw i obowiązków państw, dotyczących ochrony środowiska i zasad rozwoju krajów biednych.
2. Globalny program działań „Agenda 21” mówiący międzynarodowej strategii wprowadzania ekologicznego rozwoju.
3. Konwencję w sprawie zmian klimatu, zalecającą taką restrukturyzację światowej gospodarki, która zahamowałaby emisję zanieczyszczeń do atmosfery.
4. Konwencję o różnorodności biologicznej mającą na celu ukrócenie procesu wyniszczania gatunków flory i fauny.
5. Konwencję o ochronie lasów, zagrożonych przez rabunkową gospodarkę i politykę państw.
Agenda 21 zobowiązywała także kraje wysoko rozwinięte do pomocy krajom Trzeciego Świata w zakresie ochrony środowiska i innych obszarach. W czasie Szczytu Ziemi w 1992 r. podpisano także Konwencję w sprawie zmian klimatu i Konwencję o różnorodności biologicznej. W 2002 r. ONZ zwołało Światowy Szczyt Zrównoważonego Rozwoju w Johannesburgu.
W 1997r. została zwołana konferencja ONZ w Kioto. Przedstawiono i przedyskutowano na niej ważny protokół określający zadania i zobowiązania stron do ograniczenia i redukcji emisji gazów szklarniowych. ONZ skutecznie inspiruje przedsięwzięcia mające na celu ochronę środowiska i realizację zasad ekorozwoju. Najważniejsze elementy tych działań znalazły konkretyzację w umowach międzynarodowych, tj. w ponad 150 konwencjach, traktatach i deklaracjach. Jednak realizacja postanowień wynikających z obrad, konwencji, protokołów i traktatów napotyka wiele barier. Oprócz bariery finansowej wymienia się często barierę związaną z brakiem świadomości ekologicznej.
Najważniejszym aktem prawnym o skali międzynarodowej stała się uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1982 r. Światowa Karta Ochrony Przyrody, która określa prawa i obowiązki człowieka w zakresie gospodarowania zasobami środowiska i zobowiązuje wszystkie kraje do przestrzegania tych zasad.
Rozwiązywanie środowiskowych problemów lokalnych bardzo często wymuszane jest przez pozarządowe organizacje i ruchy ekologiczne.
· Greenpeace – międzynarodowa organizacja pozarządowa działająca na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Organizacja koncentruje swoje działania na najbardziej istotnych, globalnych zagrożeniach dla bioróżnorodności i środowiska. Postulant Greenpeace’u to: ochrona lasów i lasów deszczowych, ochrona oceanów i mórz, ochrona przed substancjami toksycznymi, globalne ocieplenie i zmiany klimatyczne, energia oraz organizmy modyfikowane genetycznie.
· WWF (World Wide Fund for Nature) – specjalizuje się w ochronie dzikich obszarów przyrody i promowaniu działań proekologicznych, zwłaszcza w szkołach i biznesie.
· Polski Klub ekologiczny – stowarzyszenie ogólnopolskie, powstałe w 1980 r. jako pierwsza w krajach postkomunistycznych organizacja pozarządowa. Prowadzi programy poświęcone energetyce jądrowej, problemom zanieczyszczeń trans granicznych, ochronie parków narodowych i obszarów chronionych.
· Klub Ekologiczny Gaja – działający na Podbeskidziu, zaangażowany w wiele różnych kampanii, m.in. „Zwierzę nie jest rzeczą”, „Teraz Wisła”.
ZANIECZYSZCZENIA
Pojęcie zanieczyszczenie można zdefiniować, jako występowanie wszelkich substancji niepożądanych, obcych w dowolnym elemencie środowiska, w stężeniu zmieniającym jego właściwości i mogących wywierać szkodliwy wpływ na organizm ludzki. Pojęcie to obejmuje również różne odmiany energii, które występują w ilościach przekraczających ich naturalny poziom. Wśród zanieczyszczeń spotyka się w coraz większej ilości substancje, które są wytworem człowieka i nie znajdują swych odpowiedników w przyrodzie. Określane są one mianem ksenobiotyków. Są one niepodatne na rozkład, gdyż istniejące w przyrodzie substancje białkowe spełniające funkcję katalizatorów nie są zdolne do ich rozkładu.
Przez skażenie rozumiemy zanieczyszczenie środowiska lub jego elementu, prowadzące do całkowitego zniszczenia normalnej struktury ekosystemu, którego nie można usunąć metodami konwencjonalnymi.
ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO
Przenikanie do atmosfery rozmaitych substancji oraz różnych postaci energii nazywa się emisją. Wielkość emisji określa ilość danego zanieczyszczenia przenikającego do atmosfery w określonym czasie, na przykład w kg/rok. Główne źródła zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego to: małe rozproszone stacjonarne źródła punktowe uwalniające głównie produkty spalania paliw kopalnych, duże źródła punktowe emitujące produkty spalania paliw i zanieczyszczenia wynikające z profilu produkcji oraz środki transportu, które wprowadzają do atmosfery zanieczyszczenia gazowe i pyłowe (emitowane wraz z gazami odlotowymi oraz powstające wskutek ścierania opon, nawierzchni dróg i okładzin hamulcowych).
Źródłem ogromnych ilości zanieczyszczeń przenikających do atmosfery są wybuchy wulkanów. W wyniku przebiegu procesów biologicznych powstają szkodliwe dla organizmów żywych substancje, które przenikają do atmosfery, gdzie wskutek oddziaływania promieniowania słonecznego ulegają przemianie. Główną przyczyną rosnącego zanieczyszczenia atmosfery w skali lokalnej, jak i regionalnej jest nadmierna koncentracja zarówno zakładów przemysłowych, jak i ludzi na względnie małej powierzchni.
Skutki zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego można podzielić na cztery podstawowe grupy: biologiczne, termiczne, ekonomiczne i estetyczne. Skutki biologiczne obejmują choroby układu oddechowego, które stają się skutkami ekonomicznymi, gdy konieczna jest hospitalizacja chorych. Płuca stanowią główną drogę, którą wnikają zanieczyszczenia z powietrza. Znaczne zanieczyszczenie powietrza miejskiego może powodować zaostrzenie niewydolności układu oddechowego i krążenia, upośledzenie rozwoju organizmu, upośledzenie wentylacji płuc, przemijające podrażnienie oczu i układu oddechowego. Skutki ekonomiczne zanieczyszczenia powietrza wywołane są procesami korozji, przyspieszonym niszczeniem materiałów, stratami w rolnictwie i leśnictwie oraz wydatkami związanymi z absencją w pracy, kosztami leczenia i hospitalizacją ludzi.
Środki transportu stanowią jedno z najważniejszych źródeł zanieczyszczeń powietrza. Udział gazów silników spalinowych w ilości zanieczyszczeń powietrza szacuje się na 50%. Dane wskazują, że wnoszą one do atmosfery więcej zanieczyszczeń niż przemysł i energetyka razem wzięte.
ZANIECZYSZCZENIA WÓD
Głównymi źródłami zanieczyszczenia wód są ścieki miejskie, przemysłowe, wody opadowe i rolnictwo. Pod pojęciem ścieki rozumiemy wody zużyte w wyniku działalności ludzkiej, które wraz z zanieczyszczeniami odprowadzane są do płynących lub stojących wód powierzchniowych za pośrednictwem sieci kanalizacyjnej lub rowów. Rozróżnia się ścieki: bytowo-gospodarcze, przemysłowe, deszczowe oraz rolnicze. Różnorodność ścieków wymaga dostosowania procesów oczyszczających do właściwości substancji zanieczyszczających, co nie zawsze jest technicznie możliwe. Woda opuszczająca oczyszczalnie ścieków nie jest naprawdę czysta, usuwanie zanieczyszczeń bowiem nie jest kompletne i w zależności od wielu czynników waha się od 50 do 95%. Obecne w wodzie zanieczyszczenia stanowią nie tylko istotne zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt, ale także wpływają ba ograniczenie ilości dyspozycyjnych zasobów wód. Ograniczenie to, będące zagrożeniem dla wzrostu społeczno – gospodarczego, nabiera szczególnego znaczenia w Polsce wobec pogłębiającego się problemu niedostatku wody. Istotnym problemem jest także zanieczyszczenie wód podziemnych, ważnego źródła wody ujmowanej do picia. Zła jakość wód powoduje również wzrost kosztów jej uzdatniania i zakłócenie procesów technologicznych. Zrzucanie do wód powierzchniowych podgrzanych wód pochodzących z układów chłodniczych elektrowni i elektrociepłowni spowodowało pojawienie się nowego rodzaju zanieczyszczenia, zwanego zanieczyszczeniem termicznym. Do najbardziej niebezpiecznych zanieczyszczeń mineralnych w wodzie należy zaliczyć substancje toksyczne - jony metali ciężkich. Ich toksyczność określona jest przez postać, w której dany metal występuje. Problemem jest także wzrost stopnia zasolenia wód, który wynika z wprowadzania do wód powierzchniowych zasolonych wód dołowych, zawierających znaczne ilości jonów chloru i siarczanu. Ponadto istnieją zanieczyszczenia fizyczne wynikające z obecności w wodzie substancji radioaktywnych, ciał stałych i ze zrzutu podgrzanych wód pochłodniczych. Zagrożenie radioaktywne powodowane jest głównie działalnością elektrowni węglowych, jądrowych i zakładów przeróbki materiałów radioaktywnych.
Klasyfikacja ze względu na skutki, jakie wywołują, dzieli zanieczyszczenia na fizyczne, chemiczne i biologiczne. Fizyczne związane są ze wzrostem temperatury, powodującym zwiększenie szybkości biochemicznego rozkładu substancji organicznych. Wzrost temperatury wody zwiększa również szybkość przechodzenia zawiesin do osadu. Skutki chemiczne związane są ze zmianą chemizmu wód. Skutki biologiczne wynikają z zakłócenia struktury populacji flory i fauny wodnej. Czynnikiem powodującym to zakłócenie jest występujący w wodzie deficyt tlenu. Obecność w ściekach ogromnych ilości bakterii chorobotwórczych stanowi zagrożenie wystąpienia różnych chorób zakaźnych. Pochłonięcie przez organizm substancji radioaktywnych wywołuje w organizmach żywych skutki genetyczne i choroby popromienne. Przenikanie do wód powierzchniowych połączeń bogatych w składniki biogeniczne prowadzi do masowego rozwoju bakterii i glonów, powodującego zmianę barwy wody na zieloną, tworząc tak zwane zakwity wody. Wiele spośród mikrozanieczyszczeń organicznych występujących w wodzie uzdatnionej wykazuje właściwości rakotwórcze. Woda wodociągowa w Polsce odpowiada zaledwie w około 90% przyjętym normom i nie spełnia wymogów stawianych przez Światową Organizację Zdrowia.
PROBLEM ODPADÓW
Postęp cywilizacyjny, dynamiczny wzrost zaludnienia oraz konieczność zaspokajania coraz to większych potrzeb ludzkości sprawia, że wzrasta ilość pozostałości poprodukcyjnych i pokonsumpcyjnych. Polska zajmuje czołowe miejsce w Europie w ilości wytwarzanych odpadów, co wynika ze zbyt niskiego stopnia ich gospodarczego wykorzystania oraz stosowania przestarzałych metod produkcji i odzysku.
Odpady stałe to substancje powstałe w wyniku bytowania lub działalności gospodarczej człowieka, nieprzydatne i uciążliwe dla środowiska. Nieracjonalne gospodarowanie nieodnawialnymi zasobami naturalnymi jest główna przyczyną wytwarzania nadmiernej ilości odpadów przemysłowych. Odpady stanowią potencjalne źródło wtórnych zasobów surowcowych i paliw. Gospodarczy odzysk zasobów przetworzonych, recykling, to najlepszy sposób na opanowanie zalewu odpadów i śmieci. Funkcja ekologiczna wielokrotnego wykorzystania zasobów w obiegu gospodarczym polega na ograniczeniu pozyskiwania nieodnawialnych surowców materiałowych i energetycznych oraz sprzyja zmniejszeniu stopnia zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego. Funkcja edukacyjna polega na uświadomieniu społeczeństwu korzyści ekonomicznych i ekologicznych płynących z wykorzystania odpadów, poprzez recykling, spalanie i kompostowanie.
Problemem jest brak wysypisk, które byłyby ekologicznie bezpieczne. Wysypiska śmieci traktowane są jako zło konieczne i coraz trudniej znaleźć miejsce na ich lokalizację. W promieniu kilku kilometrów czuć obrzydliwy zapach, są źródłem skażenia wód podziemnych, siedliskiem owadów przenoszących zarazki, gryzoni oraz drobnoustrojów chorobotwórczych.
ZANIECZYSZCZENIA GLEB
Termin zanieczyszczenie gleb oznacza nienaturalne nagromadzenie w glebie składników chemicznych wywołujących zaburzenie w środowisku glebowym, które znajduje odbicie w przebiegu wegetacji roślin, zmniejszeniu plonów i obniżeniu ich jakości. Spowodowane jest przenikaniem do gleb zanieczyszczeń atmosferycznych, wodnych, odpadów przemysłowych, komunalnych i komunikacji. Nieprzestrzeganie zasad dobrej praktyki rolniczej jest również tego istotną przyczyną.
Do najgroźniejszych chemicznych zanieczyszczeń gleby zalicza się te, które są najbardziej szkodliwe dla większości roślin. Metale ciężkie pobierane są łatwo z roztworu glebowego, kumulują się w komórkach roślin w okresie wegetacji i mogą osiągnąć poziom, który stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi spożywających takie plony.
Jednym ze skutków zanieczyszczenia gleb jest znaczne obniżenie pH gleby w wyniku działania kwaśnego deszczu i stosowania nawozów sztucznych o kwaśnym odczynie. Obniżenie pH środowiska glebowego niesie niepożądane konsekwencje. Najważniejszą jest uwalnianie do gleby metali, ponieważ mogą być one przyswajane przez rośliny. Prowadzi to do zmian struktury gleby i przenikania metali do wód podziemnych. Również nawozy i pestycydy stosowane w zbyt dużych ilościach oraz nie...
Szymuszka