Układ ruchu człowieka
układ mięśniowy układ szkieletowy
(czynny) (bierny)
Funkcje układu ruchu:
· umożliwia zmianę położenia całego ciała (ruchy lokomocyjne – taksje, czyli aktywne, skierowane ruchy całego ciała z jednego miejsca w drugie pod wpływem jakiegoś bodźca)
· umożliwia zmianę ułożenia części ciała względem siebie (np. zginanie ręki)
· umożliwia utrzymanie odpowiedniej postawy ciała
· osłabia skutki działania różnego rodzaju przeciążeń
Budowa układu szkieletowego
Szkielet dorosłego człowieka składa się z ok. 206 kości. U dzieci liczba ta jest większa ze względu na wiele punktów kostnienia. U noworodka ich liczba wynosi ok. 270. Natomiast u ludzi starszych liczba kości może być mniejsza od 206, z powodu zrastania się kości czaszki.
Podstawowym materiałem budulcowym szkielet człowieka jest tkanka kostna oraz w mniejszym stopniu tkanka chrzęstna.
Podział kości ze względu na budowę zewnętrzną
· kości długie (długość kości przewyższa ich szerokość i grubość)
np. kość ramienna, łokciowa, promieniowa, udowa, piszczelowa i strzałkowa
Budowa kości długiej: składa się z trzonu i dwóch końców zwanych nasadami. Na nasadach występują powierzchnie stawowe pokryte chrząstką. Wewnątrz trzonu kości długiej jest jama szpikowa wypełniona szpikiem kostnym odpowiedzialnym za produkcję krwinek
· kości płaskie (długość i szerokość znacznie przekraczają ich grubość)
np. łopatka, kości sklepienia mózgoczaszki
· kości krótkie (trzy wymiary są podobne)
np. kości nadgarstka oraz stępu
· kości różnokształtne
np. żuchwa, kręgi, kości podniebienne
Rysunek 1 Budowa zewnętrzna kości: długich na przykładzie kości ramiennej (A), płaskich – łopatka (B), krótkich – kości stępu (C), różnokształtnych – kość podniebienna i kręg lędźwiowy (D)
Budowa kości
Warstwa zewnętrzna wszystkich kości zbudowana jest z istoty zbitej. Ponadto kości długie również w swoim trzonie zawierają istotę zbitą. Końce kości długich oraz wszystkie inne kości są wewnątrz zbudowane z istoty gąbczastej.
W kościach długich (między trzonem a nasadami) do 15 – 18 roku życia występuje chrząstka nasadowa. To właśnie jej wzrost jest przyczyną intensywnego rośnięcia podczas tzw. skoku pokwitaniowego. Po zakończeniu wzrostu – ok. 17-19 roku życia chrząstki nasadowe ulegają skostnieniu.
Rysunek 2 Lokalizacja istoty kostnej zbitej i gąbczastej w kości długiej
Skład chemiczny kości:
· sole mineralne – 30-45%, nadają kości twardość i wytrzymałość
· związki organiczne – 30-40%, nadają kości sprężystość i elastyczność
· woda – 15-40%
Podstawowe funkcje kości:
· ochrona narządów głębiej leżących (czaszka, klatka piersiowa)
· wsparcie dla mięśni
· magazyn jonów wapniowych i fosforanowych (homeostaza),
· pośrednio funkcja krwiotwórcza (w kościach znajduje się szpik kostny).
Rodzaje połączeń w szkielecie
· połączenia ścisłe (nieruchome) – kości nie mogą się przemieszczać względem siebie, brak ruchliwości tak połączonych części szkieletu. Przykładem mogą być szwy w czaszce (np. połączenie kości czołowej z ciemieniowymi)
· półścisłe (półruchome, chrząstkozrosty) – zapewniają częściową ruchomość tak połączonych części szkieletu, kości połączone chrząstkami. Przykłady: krążki międzyżebrowe, które łączą kręgi ze sobą, połączenie żeber z mostkiem, czy połączenie kości łonowych ze sobą (spojenie łonowe)
· stawy (ruchome) – występują w miejscach, gdzie elementy szkieletu muszą zmieniać położenie względem siebie. Powierzchnie stawowe pokryte są chrząstką szklistą (odporność na ścieranie). Niewielka przestrzeń między kośćmi – jama stawowa wypełniona jest mazią stawową, która zawiera wiele tłuszczowców (zmniejsza więc tarcie). Tę maź produkuje wewnętrzna błona łącznotkankowej torebki stawowej.
Podział stawów wg kryterium liczby kości łączonych w stawie:
· staw prosty – w budowie biorą udział dwie kości
· staw złożony – w budowie biorą udział więcej niż dwie kości (np. staw łokciowy, staw kolanowy)
Podział stawów wg kryterium liczby osi:
· stawy wieloosiowe (ruchy we wszystkich płaszczyznach)
o staw kulisty wolny – staw ramienny
o staw kulisty panewkowy – staw biodrowy
· stawy dwuosiowe (ruchy w dwóch płaszczyznach)
o staw eliptyczny – staw promieniowo – nadgarstkowy
o staw siodełkowaty – staw nadgarstkowo - śródręczny kciuka
· stawy jednoosiowe (ruch w jednej płaszczyźnie)
o staw zawiasowy – staw ramienno – łokciowy
o staw obrotowy – staw między najwyższymi kręgami kręgosłupa
Rysunek 3 Rodzaje stawów: 1 – kulisty, 2 – eliptyczny, 3 – siodełkowaty, 4 – zawiasowy, 5 – obrotowy
Szkielet człowieka
szkielet osiowy szkielet kończyn górnych i dolnych
§ czaszka wraz z ich obręczami
§ kręgosłup
§ żebra i mostek
Rysunek 4 Szkielet człowieka z podziałem na szkielet osiowy i szkielet kończyn
Czaszka:
Wzrost czaszki trwa nie tylko podczas życia płodowego, ale też przez kilka następnych lat. Możliwości wzrostu szybko jednak maleją, szczególnie po skostnieniu łącznotkankowych ciemiączek.
W budowie czaszki człowieka można wyróżnić:
· mózgoczaszkę (ochrona mózgowia)
· trzewioczaszkę (chroni narządy zmysłów, otacza początkowe odcinki dróg oddechowych i pokarmowych, narząd żucia)
Rysunek 5 Czaszka człowieka
Mózgoczaszkę współtworzą między innymi kość czołowa, dwie ciemieniowe, dwie skroniowe oraz kość klinowa i potyliczna.
Kość czołowa - chroni mózgowie od przodu, współtworzy oczodoły.
Kości skroniowe – osłaniają mózgowie po bokach, znajdują się w nich najważniejsze elementy narządu słuchu i równowagi.
Kość potyliczna – przebita jest otworem potylicznym wielkim, łączącym jamę mózgoczaszki z kanałem kręgowym kręgosłupa
Jedynym ruchomym elementem całej czaszki człowieka jest żuchwa. W żuchwie wyróżnia się masywny trzon, od którego do tyłu odchodzą symetrycznie gałęzie żuchwy. Ich końce współtworzą wraz z kośćmi skroniowymi mocny staw skroniowo-żuchwowy.
Rysunek 6 Żuchwa widziana z boku
Kręgosłup i klatka piersiowa:
Część szkieletu
Kości
Sposób połączenia
Funkcja
Kręgosłup
ewaleczek