1.1.1           Formalne wyznaczniki dramatu antycznego

Elementy budowy dramatu antycznego:

1. parodos - pieśń na wejście chóru

2. sksodos - pieśń na zejście chóru

3. komos - scena lamentu i żalu

4. stasimon - pieśń chóru

5. epejsodion - dialogi bohaterów

Istotą budowy dramatu antycznego jest wzajemne przeplatanie się stasimonów i epejsodionów. Epejsodiony tworzą akcję utworu.
Kompozycja tragedii antycznej:

1. prolog - wprowadzenie akcji i problematyki utworu

2. rozwinięcie akcji - wszystkie wydarzenia w utworze
      a) perypetie - punkt kulminacyjny
      b) katastrofa - śmierć głównego bohatera

3. epilog - ogólne rozwiązanie akcji

Chór spełnia rolę opinii publicznej w utworze i pełni następujące funkcje:

1. wypowiadanie ogólnych refleksji

2. komentowanie wydarzeń akcji

3. zapowiada pojawienie się bohatera na scenie

Za czasów Sofoklesa w tragedii antycznej na scenie było tylko trzech aktorów. Scen zbiorowych nie było, a o zdarzeniach, w których bierze udział wiele osób opowiadała specjalnie do tego przeznaczona osoba.
Główna zasada dramatu antycznego to zasada trzech jedności:

1. jedność czasu (akcja krótsza niż jedną dobę)

2. jedność miejsca (akcja rozgrywa się w jednym miejscu)

3. jedność akcji (jest tylko jedna akcja)

Zasada Decorum polega na wykorzystaniu w tragedii stylu językowego pełnego wzniosłości i patosu, zaś w komedii średniego lub niskiego, z wykorzystaniem mowy potocznej.
Zasada jedności stylowej wymaga utrzymania całości utworu w jednym nastroju. Nie mogły występować sceny tragiczne i komiczne w jednym utworze.

1.1.1.1     Cechy gatunkowe przypowieści

1.    utwór narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiającym dwie rzeczywistości, z których pierwsza jest obrazem życia codziennego, druga zaś, jest nieuchwytna zmysłowo ale znajduje się w sferze pojęciowej

2.    składa się z 3 trzonów: dwa pierwsze to przykłady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejś prawdy, pouczenia

3.    jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

4.    nie ważne są osoby i wydarzenia ze względu na swoją jednostkowość, ale istotny jest moralizujący jego charakter

5.    mają zamkniętą fabułę

6.    przekazują prawdy moralne

posiadają sens o ponadczasowym wymiarze

NAJDAWNIEJSZE ZABYTKI PIŚMIENNICTWA POLSKIEGO

1. „Geograf bawarski”

IX w. - spis nazw polskich plemion

2. „Dagome index”

X w. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje państwo pod opiekę papieżowi, nazwy geograficzne

3. „Kronika Theimara”

X-XI w. - nazwy plemion (Ślązanie), nazwy rzek (Odra, Bóbr) i nazwy miast (Krosno)

4. „Bulla Gnieźnieńska”

XII w. - rejestr dóbr kościelnych, „Złota Bulla języka polskiego” ® zawiera 410 nazw polskich

5. „Księga Henrykowska”

XIII w. - pierwsze polskie zdanie: „Dać ać ja pobruczę a ty poczywaj”

6. Kazania Świętokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja starał się nadać swoim kazaniom artystyczną formę, utrzymane są w tonie podniosłym, adresatem tych kazań są wykształceni ludzie

7. „Kazania Gnieźnieńskie”

XV w. - 103 kazania łacińskie, 10 polskich, zabytek trój języczny: niemiecki, łaciński, polski

8. „Bogurodzica”

pierwszy tekst napisany po polsku mający charakter religijny

9. „Psałterz Floriański”

najstarszy zachowany przekład Psalmów Dawida, zawiera tekst psalmów w trzech językach: łacińskim, polskim i niemieckim, psałterze pełnią w średniowieczu funkcję modlitewnika

10. „Psałterz Puławski”

XV w. - modlitewnik zawierający komentarz do każdego psalmu

11. „Apokryty”

przedstawiają żywoty świętych

12. „Roty sądowe”

formuły przysiąg sądowych

13. „Biblia Szaroszpatacka”

pierwszy i jedyny polski przekład Biblii

Cechy dramaturgii Szekspira:

1. mistrzostwo w kreśleniu charakteru człowieka (dramat psychologiczny) i miotających nim sprzecznych uczuć (dramat ludzkich namiętności).

2. nastrój grozy i niesamowitości (sceny wizyjne i fantastyczne).

3. zerwanie z trzema jednościami

4. rezygnacja z chóru

5. sceny zbiorowe

6. w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne potęgujące nastrój)

7. swobodna i umowna inscenizacja

8. odejście od zasady decorum

język patetyczny pełen ozdób retorycznych, ale również zindywidualizowany. Dostosowany       do postaci. Bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przysłowia, celne powiedzenia.

Podaj cechy eposu na przykładzie "Iliady".

Epos to główny gatunek epiki do czasu powstania powieści. Jest to rozbudowany utwór wierszowany, który ukazuje dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności. W przypadku "Iliady" tłem jest wojna Trojańska, natomiast bohaterowie legendarni to np. Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a także bogowie greccy. Źródłem eposu są mity i podania, "Iliada" np. wywodzi się z mitu o jabłku niezgody.

Cechy gatunkowe eposu:

·         Inwokacja - apostrofa umieszczana we wstępie utworu skierowana do Bóstwa z prośbą o pomoc w tworzeniu dzieła. W "Iliadzie" autor zwraca się do Muzy (bogini), która poddaje pieśń śpiewakom: "Gniew, bogini, opiewaj Ahilla, syna Peleusa"

·         Równoległość dwóch płaszczyzn: świata bogów i świata ludzi. W "Iliadzie" fabuła przebiega w świecie bogów ( bogowie walczą po dwóch stronach wrogów w wojnie Trojańskiej, np. Atena decyduje o zwycięstwie Achillesa nad Hektroem i w świecie ludzi i ludzkich uczuć - dowodem jest np. miłość Parysa do Heleny.

·         Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem jest obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzeń

·         Wydarzenia opisane są stylem podniosłym i petetycznym, dostosowanym do wagi opisywanych wypadków, co widać wyraźnie w sposobie opisu walczących w pojedynku Achillesa i Hektora.

·         Szczegółowy, realistyczny opis przedmiotów i sytuacji (realizm szczegółów). Wspaniałym przykładem realizacji tego punktu jest opis tarczy Achillesa. Homer opisuje nie tylko kolejne działania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w płaskorzeźbie. Są one opisane tak że można je z łatwością odtworzyć. Jest to dziesięć scen - obrazów z życia pokojowego. Znajdujemy wyobrażenie ziemi, nieba, morza, dwóch miast i życia w tym mieście - śluby, uczty, właśnie handlujących itp.

·         Opisy scen batalistycznych - sceną taką jest np. pojedynek Hektora z Achillesem, obraz oblężenia grodu, zasadzki i bitwy.

·         Porównania homeryckie - jest to porównanie, którego drugi człon jest rozbudowany tak, że stanowi odrębną epizodyczną scenkę. Przykładem może być porównanie walczących (Achillesa i Hektora) do walki orła i gołębicy, umieszczone w pieśni 22 p.t. "Pojedynek"

·         Epizodyczność akcji. Epizod to odstępstwo od toku głównej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie związanego z główną fabułą, przykładem może być opis tarczy Achillesa.

·         Miarą wierszową eposu homeryckiego jest heksametr. Heksametr - to wers który składa się z 6 stóp metrycznych: daktyli lub spondejów (heks = 6)

CECHY DRMATU ROMANTYCZNEGO NA PRZYKŁADZIE "DZIADÓW III" I "KORDIANA" J. SŁOWCKIEGO.

·         Brak jedności czasu, miejsca, akcji

·         Bohater zbiorowy i indywidualny

·         Realizm i irracjonalizm

·         Fragmentaryczność akcji

·         Inwersja czasowa

·         Podział na sceny realistyczne i wizyjne

·         Obok tragizmu występuje groteska

·         Akcja dramatu spleciona z elementami epiki i lirycznymi

·         Poświęcenie się jednostki dla sprawy narodu.

·         Wewnętrzny dramat bohatera

·         Bohater nie ma wyboru postępowania, ponosi klęskę ponieważ cel go przerasta

·         Koloryt historyczny

·         Motywy ludowe