..::: Samobójstwo :::..
Jeden z działów psychopatologii - chęć targnięcia się na własne życie... skąd się bierze i w jaki sposób zapobiegać próbom samobójczym - to tematyka niniejszej pracy. Życząc miłej lektury proszę o komentarze. Aleksandra Hytroś MOTYWY USIŁOWANYCH SAMOBÓJSTW. PSYCHOPROFILAKTYKA TENDENCJI SAMOBÓJCZYCH. Kasia, lat 16 Właśnie rozstała się ze swoją pierwszą miłością. Był to chłopiec z którym chciała spędzić resztę życia, lecz on odszedł. Teraz Kasia leży w szpitalu ... miała robione płukanie żołądka , stwierdzono próbę popełnienia samobójstwa... Grzegorz, lat 17 Zagorzały fan Marlina Manson'a. Przeżywa właśnie czas buntu młodzieńczego, protestuje przeciwko wszystkim narzuconym mu przez dorosłych regułom, także przeciwko życiu... Marcin, lat 19 Maturzysta, uczy się całymi dniami. Przed oczyma ma ciągle twarz matki i jej słowa : "co zrobimy jak nie zdasz matury...". Chłopiec bardzo się stara, jednak wymagania przerastają jego możliwości ... Wojciech, lat 42 Przed chwilą odebrał wyniki badań lekarskich. Okazuje się, że Wojciech jest chory na AIDS, nie ma dla niego ratunku... Anna, lat 67 Kilka lat temu zmarł jej mąż, wczoraj pochowała najlepszą przyjaciółkę. Została sama ... nie ma już dla kogo żyć... Przytoczone przeze mnie historie z pozoru mogą wydawać się całkowicie różne od siebie. Jednak jest coś, co łączy Kasię, Marcina, Grzegorza ,Wojciecha i Annę . Są to myśli o targnięciu się na własne życie. "Samobójstwo to nie tyle pragnienie śmierci, co strach przed życiem." T. Mitchel Anthony By móc w pełni przyjrzeć się zjawisku jakim jest samobójstwo należy spojrzeć na nie z punktu widzenia różnych dyscyplin jak : psychologia, socjologia, medycyna. Takie interdyscyplinarne podejście do problematyki samobójstw pozwala na przeanalizowanie źródeł zachowań suicydalnych nie pomijając żadnej z istotnych. Psychologiczny punkt widzenia dotyczący samobójstw "koncentruje się na poszukiwaniu determinant zachowania suicydalnego w cechach osobowości człowieka", kładąc nacisk na problematykę zaburzeń osobowościowych i zaburzeń motywacyjnych. Wg podejścia psychologicznego cechami charakterystycznymi dla potencjalnego samobójcy są : zaburzenia osobowości, niedojrzałość emocjonalna, mała odporność na stres, reagowanie agresją na sytuacje zagrożenia, brak kompetencji, mała motywacja, obniżone poczucie własnej wartości, kryzys egzystencjalny wiążący się z utratą sensu życia. Socjologiczna koncepcja samobójstw "analizuje akt samobójczy w kontekście jego społecznych uwarunkowań". E Durkheim stworzył pojęcie "społeczeństwa suicydogennego" wpływającego negatywnie na człowieka i powodującego u niego występowanie tendencji samobójczych. "Teorie socjologiczne zwracają uwagę na to , że uwarunkowań samobójstw należy poszukać w dezintegracji środowisk miejskich , rozluźnieniu więzi rodzinnych i sąsiedzkich lub w niedostatecznej społecznej kontroli". Medyczne podejście do problematyki samobójstw zwraca natomiast uwagę na fakt, że samobójstwo stanowi jeden z ważnych objawów współwystępujących z zaburzeniami takimi jak np. depresja . W roku 2001, w Polsce odnotowano 5712 zamachów samobójczych, z których 4971 zakończyło się zgonem. Problem samobójstw przestał być domeną ludzi chorych, niedostosowanych społecznie, istnieje już nie tylko na łamach dzieł romantycznych pisarzy i poetów, ale można się z nim spotkać niemalże wszędzie. Wg E. Stengla "samobójstwo popełnia ten człowiek, który postanawia zakończyć swoje życie, albo, który działa impulsywnie i zabija siebie, wybrawszy najbardziej skuteczny sposób i upewniwszy się uprzednio, że nikt mu w tym nie przeszkodzi." . Zastanówmy się co może pchać ludzi do tak destruktywnych zachowań jakimi są zachowania samobójcze. Rozpatrując problematykę samobójstwa E. Durkheim wymienia 3 rodzaje motywów pchających ludzi do samobójstwa : - anomiczny , kiedy samobójstwo poprzedzone jest bolesnym zerwaniem dotychczasowych stosunków jednostki ze społeczeństwem. - egoistyczny , gdy zbyt ubogie więzy łączą jednostkę z innymi ludźmi - altruistyczny , kiedy człowiek odbiera sobie życie dla dobra społecznego ( np. hara-kiri ) Istnieje także wiele przyczyn samobójstw. Kilka z nich wymieniłam na początku niniejszej pracy opisując sytuację Kasi, Grzegorza, Marcina, Wojciecha, czy Anny. W swojej książce "Dlaczego? Czyli samobójstwo i inne zagadnienia wieku dorastania" T. M.Anthony wymienia sytuacje w których człowiek młody czuje się źle i które mogą stać się przyczynami zamachów samobójczych . Należą do nich : - rozpad rodziny - tendencje socjologiczne wykazują wysoką korelację między wzrostem liczby samobójstw wśród nastolatków i wzrostem liczby rozwodów, większość samobójstw wśród nastolatków popełniają dzieci z rozbitych rodzin. Czasem przyczyną tego jest zachowanie jednego z rodziców, obciążające dziecko winą za rozwód. - zjawisko samooskarżania - np. za niepowodzenia rodzinne, rozpad rodziny - czynnik etyczny - etyka wielu profesjonalistów, w tym prawników, psychologów, duchownych i nauczycieli ma wpływ na zmiany zachodzące w społeczeństwie - poczucie braku własnej wartości "karcenie dzieci czy nastolatków ma oddziaływanie pozytywne, gdy otoczone są silna atmosferą akceptacji i miłości" . Gdy taka atmosfera nie przeważa zdecydowanie to karcenie przynosi emocjonalnie negatywne skutki . - brak zakorzenienia- choć większość nastolatków nie chce się do tego przyznać, tym czego najbardziej potrzebują, jest akceptacja, aprobata i uwaga rodziców - zaniedbanie i samotność. Izolacja się jest typową cechą wielu nastolatków zagrożonych samobójstwem. - poczucie niezrozumienia i niedocenienia. Dla nastolatka być docenianym znaczy być rozumianym. Dorastanie to okres ciągłych zmian. Utrudniają one ustabilizowanie poczucia własnej godności i odnalezienie celu swego istnienia. Szukanie akceptacji jest dla nastolatka ciągłą walką. - nieumiejętność radzenia sobie z presjami, stresem i wstrząsami - doświadczanie porażek- porażka łączy w sobie dwa czynniki motywujące do samobójstwa: brak poczucia własnej wartości i niezdolność do radzenia sobie z porażkami - poczucie straty - problemy w stosunkach międzyludzkich - presje narzucane z zewnątrz Oprócz powyższych przyczyn można wymienić także takie motywy jak : konflikty ( ze współmałżonkiem , sympatią, czy z członkami rodziny), trudności ( w nauce, w pracy), warunki ekonomiczne, nadużywanie alkoholu i środków psychotropowych , śmierć bliskiej osoby , niepożądana ciąża, przewlekła depresja, rozpoczynająca się choroba psychiczna ... Seligman i Rosenhan twierdzą ponadto, że "samobójstwa mogą mieć podłoże biochemiczne" . Wyniki ich badań pokazują, że "spośród 68 pacjentów depresyjnych próby samobójcze najczęstsze były wśród tych z niskim poziomem serotoniny". Autorzy ci zwracają uwagę także na dziedziczny charakter samobójstw , uważają , że " są rodziny o tradycjach samobójczych", w których tendencje suicydalne przekazywane są niejako z pokolenia na pokolenie. W obecnych czasach podejmując problematykę motywów popełnianych samobójstw nie sposób nie wspomnieć o różnorakich zachętach do działań przeciwko samemu sobie . Takim propagatorem samobójstw może być np. muzyka - jak twierdzi T. M. Anthony "przez ostatnie 20 lat ogromnie wzrósł wpływ tekstów piosenek i muzyki na życie nastolatków. W muzyce pojawił się bardzo radykalny trend odchodzący coraz dalej od tego, co można uznać za zdrowe i normalne, to typ muzyki, który wyrósł z punk rocka i heavy metalu. Nazywa się go " hard metal", " black metal", "black edge" teksty piosenek otwarcie zachwalają seks pozamałżeński, narkotyki, bunt, nienawiść, przemoc i samozniszczenie". Jakie jest na to remedium?? Okazywanie szacunku dla poglądów nastolatka i wrażliwości na jego potrzeby emocjonalne da lepsze skutki niż bezwzględne potępianie całej kultury młodzieżowej. W obecnych czasach społeczeństwo przesycone jest przemocą, począwszy od komiksów, poprzez sporty i quasi-sporty takie jak karate, aż po programy telewizyjne i filmy . Istnieje pozytywna zależność między przemocą oglądaną w telewizji, a wymierzaną samemu sobie: im łatwiejsza bowiem do przyjęcia staje się przemoc, tym bardziej strawna i chwalebna wydaje się idea zadanie jej sobie samemu. Podobne wyniki przynoszą inne czynniki jak np. popularność gier komputerowych jak : "Dungeons and Dragons", a także zainteresowanie okultyzmem i satanizmem. Niezależnie jednak od tego z jakiego względu osoba ucieka się do zachowania autodestrukcyjnego jakim jest targnięcie się na własne życie , istnieje kilka cech łączących wszystkie te osoby. Zwane są one syndromem presuicydalnym , który wg E. Ringel'a obejmuje takie objawy jak : - zawężenie sytuacyjne - może ono nastąpić na skutek uwarunkowania sytuacyjnego ( - np. nieuleczalnej choroby), lub oceny wyników własnego postępowania, czy własnych wyobrażeń na temat potencjalnego zagrożenia ( np. lęk przed nawrotem choroby nowotworowej ) . Zawężenie sytuacyjne sprawia, że osoba znajdująca się w sytuacji presuicydalnej nie widzi rozwiązania swojego trudnego położenia , przez co ma poczucie osamotnienia, bezradności. - zawężenie dynamiczne - sprawia, że osoba patrzy na świat w czarnych kolorach , siłą napędową jej działań jest pesymizm , którego nie jest w stanie samodzielnie pokonać. - zawężenie stosunków międzyludzkich - osoba izoluje się od przyjaciół, znajomych , najbliższych, relacje stają się powierzchowne nie dotyczą rzeczy ważnych, staje się samotna, - zawężenie świata wartości - rezygnacja z zainteresowań, hobby, brak "motoru do życia" , zwiększa się izolacja od innych ludzi, pogarsza własna samoocena, - napięcie - bardzo silne napięcie powoduje, że w człowieku powstają duże pokłady agresji, ponieważ odreagowanie jej na zewnątrz jest niemożliwe- zwrot agresji następuje przeciwko samemu sobie, - fantazje samobójcze - początkowo niewinne fantazjowanie na temat targnięcia się na własne życie przeradza się stopniowo w skrupulatny plan samobójczy Cechy zawarte w charakterystyce syndromu presuicydalnego są na pewno predysponującymi do popełnienia samobójstwa , jednakże nie muszą one oznaczać wyroku dla osoby z jego objawami. B. Hołyst uważa, że "planowany zamach samobójczy musi być uprzednio wyobrażany, pożądany i usiłowany . W przypadku samobójstwa usiłowanego wg B. Hołysta można wyróżnić 3 etapy zachowań suicydalnych. Pierwszym z etapów jest samobójstwo wyobrażone, czyli uświadomienie sobie możliwości rozwiązania problemów życiowych w drodze samobójstwa. Gdy myśli te nabierają charakteru celu mówi się o kolejnym z etapów, fazie samobójstwa upragnionego. Kolejnym krokiem może być samobójstwo dokonane, lub samobójstwo usiłowane w zależności od tego , czy cel zostanie zrealizowany ( w 1 przyp.), czy też nie( jak dzieje się to przy samobójstwach usiłowanych.) Popularny mit dotyczący samobójstw głosi, że samobójcy dokonywali świadomego wybory śmierci. Jednak tak naprawdę większość potencjalnych samobójców jest niezdecydowana co do wyboru m-dzy życiem a śmiercią. Często igrają oni ze śmiercią czekając na ratunek ze strony innych . Wysyłają różnorodne znaki ostrzegawcze : 1) werbalne - wzmianki o samobójstwie lub śmierci - inne werbalne znaki ostrzegawcze a ) otwarte werbalne znaki ostrzegawcze (" chce umrzeć", "już dłużej nie mogę", "wolałbym nie żyć", "mam ochotę się zabić" , "wolałbym się nigdy nie urodzić") b ) mniej wyraźne znaki, na przykład aluzje : "już nie długo nie będziesz musiał się o mnie martwić", "niedługo nie będę sprawiał już Ci więcej kłopotów", "wszystko jest bez sensu, wątpię, czy to przeżyję" c ) żarty, dowcipkowanie o śmierci, pogrzebach, samobójstwach 2 ) zachowania jako znaki ostrzegawcze: - rozdawanie swoich cennych rzeczy - uważane jest za najbardziej radykalne zachowanie ostrzegawcze i powinno się na nie zareagować NATYCHMIAST - następujące zmiany w 5 ogólnych dziedzinach( jedzenie, sen, dbałość o wygląd zewnętrzny, życie towarzyskie, zmiany osobowości) 3 ) sytuacyjne znaki ostrzegawcze - osoba towarzysko wyizolowana nie mająca przyjaciół, lub mająca problemy z podtrzymywaniem przyjaźni - osoba nadużywająca narkotyków i / lub alkoholu albo mająca z nimi do czynienia w rodzinie - osoba, która była, lub jest maltretowana fizycznie, seksualnie, lub werbalnie - nastolatek nie mieszkający w domu - osoba, która przeżyła, lub przeżywa poważną stratę: śmierć kogoś bliskiego, rozwód, rozstanie z dziewczyną/chłopakiem, utratę wcześniejszej pozycji finansowej, lub towarzyskiej, poważne kłopoty finansowe w rodzinie- samobójstwo ma często miejsce w rocznicę np. bankructwa - osoba, która jest najstarszym dzieckiem w rodzinie. Najstarsze dzieci poddane są presji, aby być przykładami dla młodszych i zawsze postępowały dobrze - osoba z historią zaburzeń psychicznych - osoba, która usiłowała już popełnić samobójstwo - osoba, której ktoś bliski odebrał sobie życie - osobowość perfekcjonisty i nadmierny krytycyzm nastolatków Sygnały, często nieświadome, lecz przekazywane przez osoby zamierzające popełnić samobójstwo powinny uwrażliwić osoby im bliskie, by zwrócili uwagę na to co dzieje się wokół potencjalnego samobójcy. W żadnym wypadku nie wolno osobom tym zlekceważyć zagrożenia i uważać zgodnie za funkcjonującym mitem, że osoba, która mówi o samobójstwie na pewno go nie popełni. "Samobójstwo najzwięźlej definiuje się w kategoriach dwóch podstawowych cech : zamiaru i wyniku. "Prawdziwe" samobójstwo popełniają ludzie, którzy zamierzają popełnić samobójstwo i faktycznie to czynią." Inni potencjalni samobójcy prowadzą swoistą grę ze śmiercią , w tym przypadku zamiarem danej jednostki jest umrzeć lub nie umrzeć w zależności od sytuacji zewnętrznej. To czy w grze ze śmiercią jednostka zamierzająca targnąć się na własne życie wybierze śmierć czy dalsze życie zależy od wielu czynników, także od jej relacji z ludźmi najbliższymi. Jak więc postępować, by uniknąć groźby samobójstwa? Zacieśniać więzi , być otwartym, realistycznie podchodzić do problemów, razem myśleć i dyskutować o ideałach, wartościach, etyce. Być uczciwym , nie ukrywać własnych problemów i słabości, co może prowadzić do konstruktywnego dialogu. Nauczyć się okazywać zrozumienie ,empatycznie podejść do innych, gdyż możemy z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że większość osób popełniających samobójstwo nie jest w tym momencie sobą, poznać fakty, gdyż kryzys samobójczy powstaje, gdy człowiek nie widzi nadziei na przyszłość. Także dzięki swej roli w tworzeniu kośćca moralnego społeczeństwa, Kościół może mieć ogromny wpływ na zapobieganie powstawaniu poczucia pesymizmu i braku nadziei w życiu, a tym samym powstawanie tendencji do zachowań autodestrukcyjnych. Oprócz działań skierowanych , by pomóc jednostce, należy także chcąc walczyć skutecznie z szerzącą się falą samobójstw rozpocząć propagowanie edukacji prewencyjnej. Wg Brunona Hołysta może ona odbywać się poprzez : 1. Edukację społeczną ,która stworzy postawy akceptujące życie, ułatwi rozwiązywanie problemów życiowych oraz adaptację do nowych okoliczności życiowych. 2. Działania skierowane do populacji zagrożonej potencjalnie samobójstwem ( np. osoby z chorobami terminalnymi, osoby uzależnione, przeżywające żałobę itp. ) budujące postawy antysuicydalne . 3. Wpływ instytucjonalny i pozainstytucjonalny na osoby znajdujące się w sytuacji presuicydalnej ( zintegrowane działania ośrodka interwencji kryzysowej , ośrodka pomocy społecznej , telefonu zaufania, służby zdrowia i innych ). 4. Pomoc w sytuacji kryzysowej przez restytuowanie możliwości i motywacji do zachowania życia. 5. Oddziaływania postsuicydalne ( psychologiczne, socjologiczne i medyczne ) , powinny uwzględniać fakt, że po odratowaniu życia, osoby te nadal mają poważne kłopoty z radzeniem sobie z problemami życiowymi, funkcjonowaniem w społeczeństwie oraz to, że nadal są w nich bardzo silnie działające motywy suicydalne. Wg T. M. Anthony samobójstwo to nie problem ,ale " symptom problemów, sytuacji i tendencji, których nie potrafimy odpowiednio rozpoznać i rozwiązać. Za symptomem samobójstwa wg tego autora stoją problemy zawsze aktualne jak : poczucie własnej wartości, wiara, sens i cel istnienia, umiejętność radzenia sobie z trudnościami i rozczarowaniami." Również B. Hołyst uważa, że "dobrowolne pozbawienie się życia jest przejawem bądź hierarchizacji potrzeb, bądź też ograniczonej możliwości zaspokajania ich." Jak więc radzić sobie w trudnych sytuacjach nie uciekając się do prób samobójczych ? Odpowiedź na to pytanie częściowo można znaleźć w silnej hierarchii wartości - wierze w Boga i wierze w siebie, wtedy to być może możliwym stanie się w trudnych sytuacjach odnaleźć inne rozwiązanie, a nie uciekać się do tak radykalnego czynu jakim jest ucieczka od życia.... rozwiązania najbardziej tchórzliwego z możliwych i najbardziej krzywdzącego, nie samego samobójcę, ale osoby, które pozostaną opłakiwać jego śmierć. BIBLIOGRAFIA: 1. Anthony T.M. "Dlaczego? Czyli samobójstwo i inne zagadnienia wieku dorastania" Oficyna Wydawnicza "Vocatio", W-wa 1994 2. Hołyst B. " Na granicy życia i śmierci", Agencja Wydawnicza "Cinderella Books" W-wa 1997, rozdz. 2 "Rezygnacja z życia" 3. Hołyst B. " Samobójstwo- przypadek czy konieczność" , W-wa 1983 4. Jarosz M. "Samozniszczenie. Samobójstwo, Alkoholizm, Narkomania", Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1980r. 5. Kasprzak J. "Samobójstwo. Interwencja i profilaktyka" http://www.terapia.rubikon.net.pl/html/samobójstwo_int_kryzys.htm 6. Pilecka B. "Wybrane problemy samobójstw młodzieży", Lublin 1995 r. 7. Płużek Z. "Psychologia pastoralna", Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy, K-ów 1991r. 8. Ringel E. " Samobójstwo , apel do innych", Oficyna "Profi" 1993r. 9. Rosenhan D.L, Seligman M.E.P " Psychopatologia t.1", PTP, W-wa 1994 r. 10.Schiep S. "Ryzyko samobójstwa i próba jego diagnozy w świetle metody Roschacha", Roczniki Psychologiczne, Lublin , 1998r. 11.Statystyka. Samobójstwa 2001, Wydział Prasowy Komendy Głównej Policji http://www.kgp.gov.pl/statys/zamach.htm 12.Sternberg R. "Wprowadzenie do psychologii" str. 264-265, WSiP, W-wa 1999 13.Turner J.S , Helms D.B " Rozwój człowieka" str. 383-384, WSiP, W-wa 1999 14.Zimbardo Ph, Ruch F.L " Psychologia i życie", PWN, W-wa 1996 15."Gra o życie do końca" str.26, 27 , "Charaktery" Nr 1( 60), styczeń 2002 CYTOWANE FRAGMENTY: Kasprzak J. "Samobójstwo. Interwencja i profilaktyka" http://www.terapia.rubikon.net.pl/html/samobójstwo_int_kryzys.htm Statystyka. Samobójstwa 2001, Wydział Prasowy Komendy Głównej Policji http://www.kgp.gov.pl/statys/zamach.htm Schiep S. "Ryzyko samobójstwa i próba jego diagnozy w świetle metody Roschacha", Roczniki Psychologiczne, Lublin , 1998r. Rosenhan D.L, Seligman M.E.P " Psychopatologia t.1", PTP, W-wa 1994 r. T. M. Anthony " Dlaczego? Czyli samobójstwo i inne zagadnienia wieku dorastania", Oficyna Wydawnicza "Vocatio", W-wa 1994 Płużek Z. " Psychologia pastoralna" , Instytut Teologiczny Ksiezy Misjonarzy, Kraków 1991r. Rosenhan D.L, Seligman M.E.P " Psychopatologia t.1", PTP, W-wa 1994r. str. 415 T. M. Anthony " Dlaczego? Czyli samobójstwo i inne zagadnienia wieku dorastania", Oficyna Wydawnicza "Vocatio", W-wa 1994r. Kasprzak J. "Samobójstwo. Interwencja i profilaktyka" http://www.terapia.rubikon.net.pl/html/samobójstwo_int_kryzys.htm Schiep S. "Ryzyko samobójstwa i próba jego diagnozy w świetle metody Roschacha", Roczniki Psychologiczne, Lublin, 1998r. Hołyst B. " Na granicy życia i śmierci", Agencja Wydawnicza "Cinderella Books", W-wa 1997, rozdz. 2 "Rezygnacja z życia" T.M. Anthony "Dlaczego? Czyli samobójstwo i inne zagadnienia wieku dorastania" Oficyna Wydawnicza "Vocatio", W-wa 1994 Zimbardo Ph, Ruch F.L " Psychologia i życie", PWN, W-wa 1996 Hołyst B. " Na granicy życia i śmierci", Agencja Wydawnicza "Cinderella Books", W-wa 1997, rozdz. 2 "Rezygnacja z życia"
Nisa