wykład 8.doc

Wykład VIII. Psychologiczne czynniki ryzyka chorób somatycznych. Od psychosomatyki do psychologii zdrowia.

O. S. English

Słowo psychosomatyka jest względnie nowym pojęciem, używanym w stosunku do jednego z najstarszych elementów medycyny, który istnieje tak długo, jak sama sztuka lekarska (historia Erazystratosa)

Twórca słowa psychosomatyka- Johann Christian Heinroth 1818 rok.

Początek nowoczesnej medycyny psychosomatycznej- ukazanie się 1- go numeru pisma Psychosomatic Medicine. Experimental and Clinical Studies- 1939.

Pierwotne źródło to psychoanaliza Freuda szczególnie histeria.

Trzy nurty w psychosomatyce:

1. Pierwszy nawiązuje do psychoanalizy- pojawienie się choroby związane jest ze strukturą osobowości jednostki (F. Dunbar 1943); osobowość wieńcowa, wrzodowa, (brak poprawności metodologicznej- podstawowym narzędziem badania pani Dunbar był wywiad, dlatego ten zarzut), astmatyczna. Wyniki nie potwierdzają istnienia określonych osobowości dla danych jednostek chorobowych. Wspólne cechy osób chorych to: poziom lęku, dominacja gniewu, wrogości, mechanizm prowadzący do choroby to tłumienie tych emocji gniewnych. Jednak możemy zaobserwować pewien rys osobowości, tzn. pewne określone cechy, które występują zazwyczaj w jednym typie choroby.
2. Czynnik spustowy dla chorób psychosomatycznych to traumatyczne doświadczenia z okresu dzieciństwa (Groen, Hamilton, Eliasz, Wrześniewski). Do takich badań skłoniło myślenie Antonowsky’ ego, że nie wolno stawiać diagnozy bez znajomości życia człowieka. Okazało się, że osoby chore zazwyczaj mają bardzo dużo traumatycznych wydarzeń w życiu.
3. Łączenie tych dwóch stanowisk (Alexander, French)- powstanie choroby jest uwarunkowane trzema czynnikami:

Þ     Specyficzną konstelacją cech osobowości powiązanych z nieświadomymi konfliktami. /typ osobowości, który posiadamy zawsze jest konsekwencją negatywnych zdarzeń, których doświadczaliśmy wcześniej i jak sobie z  nimi radziliśmy/

Þ     Sytuacją trudną, która występuje bezpośrednio przed zachorowaniem, a która reaktywuje stary konflikt. /np. syndrom pustego gniazda, może być nieuświadomiona jako spust uruchamiający chorobę/

Þ     Konstytucjonalną słabością danego narządu.

Muszą pojawić się wszystkie trzy czynniki, żeby pojawiła się choroba!!!

Wielka siódemka chorób psychosomatycznych według F. Alexandra:

·         Astma oskrzelowa,

·         Wrzodziejące zapalenie jelita grubego,

·         Choroba wrzodowa,

·         Atopowe zapalenie skóry,

·         Reumatoidalne zapalenie stawów,

·         Samoistne nadciśnienie tętnicze,

·         Nadczynność tarczycy.

W tych chorobach czynniki psychiczne odgrywają naprawdę dużą rolę.

TYPY OSOBOWOŚCI:

1.       Wzór zachowania typu A- M. Fridman i R. H. Rosenman- lata 50. Ubiegłego wieku.

Þ     Zachowanie polegające na zaangażowaniu jednostki w permanentną walkę o zdobycie jak największej liczby celów, często niejasno sprecyzowanych, w jak najkrótszym czasie, przy czym jeśli to konieczne, działając wbrew przeszkodom ze strony innych obiektów i osób. (Obliczano jak niektóre cechy osobowości korelują z pewnymi zachowaniami  i w dzieciństwie wynosi on 0,30,a w dorosłości aż 0,70. Stąd uważa się, że im starszy człowiek, tym bardziej możemy mówić nie o typie zachowania, a o pewnym typie osobowości.)

Þ     Cechy:

·         Silna potrzeba osiągnięć,

·         Tendencja do rywalizacji i dominacji,

·         Potrzeba zależności,

·         Skłonność do przeżywania napięć emocjonalnych,

·         Silna postawa obronna,

·         Poczucie presji czasu,

·         Nadmierna odpowiedzialność,

·         Energia w działaniu,

·         Niecierpliwość.

Þ     Uwarunkowania:

·         Związek z cechami temperamentu: aktywność, impulsywność,

·         Związek ze stylami wychowania; rodzice: rygorystyczni, wymagający osiągnięć, zachęcający do rywalizacji, stosujący kary, wyrażający dezaprobatę i gniew, zawstydzający i wzbudzający poczucie winy.

Þ     Mechanizm powstawania wzoru zachowania typu A:

cechy funkcjonowania rodziny

maksymalizacja osiągnięć, kary, podwyższanie poprzeczki, brak nagradzania i   zadowolenia

                            poczucie frustracji i dążenie do osiągnięć, rywalizacji

                            niezadowolenie rodziców i dalsze podwyższanie poprzeczki

poczucie bezradności i agresja

Þ     Inne uwarunkowania:

·         Wielkość i prestiż szkoły,

·         Wykonywanie pracy umysłowej,

·         Miejsce zamieszkania,

·         Kontekst psychologii ekologicznej.

Þ     Droga do chorób kardiologicznych:

1. Wzór zachowania A generuje sytuacje stresowe i stres.
2. Stres wzmaga aktywność układu autonomicznego, zwłaszcza części sympatycznej.
3. Następuje zwiększone wydzielanie katecholamin pobudzających akcję serca, zwiększających kurczliwość obwodowych naczyń krwionośnych, podnoszących ciśnienie krwi, zakłócających metabolizm tłuszczy- uwolnienie lipoprotein odkładających się na ścianach tętnic.

Czynnik ryzyka dla chorób układu pokarmowego i choroby reumatycznej.

Þ     Choroba wrzodowa, trzy typy wrzodowców:

1. Typ aktywny=> nadkompensacja sfrustrowanych potrzeb, wyraża się w działalności niezależnej, a więc ciągłym szukaniu nowych zadań; zapracowanie, wybieranie zdań polegających na kierowaniu innymi, wysokie ambicje, aspiracje, chęć bycia podziwianym, kochanym, docenianym/frustracja potrzeb miłości, opieki, szacunku/, jeśli oczekiwania nie są zaspokojone  to występuje mechanizm regresji- człowiek cierpi na ustawiczny głód emocjonalny i fizjologiczny, który wzmaga sekrecje kwasów żołądkowych.
2. Typ pasywny, uległy=> silna potrzeba zależności jest sfrustrowana przez czynniki zew. Człowiek czuje, że nie może być kochany, że nie spełnia oczekiwań otoczenia, ciągłe poczucie winy , wstydu, niezadowolenia. Bardzo często wycofuje się z kontaktów, podejmowania zadań nie wierząc w szanse ich realizacji.  Submisyjność tego człowieka jest dominującą cechą, ale wewnętrznie myśli, że dzięki temu otoczenie go dostrzeże.
3. Typ odgrywający się=> osoby za frustracje potrzeb biorą rewanż, mała dojrzałość emocjonalna, zachowania aspołeczne, antyspołeczne, wymagania wobec otoczenia, ale nie wobec siebie.