42 i 43.doc

Przypomnijmy w tym miejscu, że w klasycznym ujęciu: zadania publiczne wykonywane przez organy administracji publicznej to inaczej określone obo­wiązki prawne tych organów, wykonywane dla urzeczywistnienia praw pod­miotowych obywateli.

Jest zasadnicza różnica w sytuacji obywatela, gdy jego prawa podmiotowe (na przykład prawo podmiotowe do bezpłatnej oświaty na poziomie podstawo­wym, prawo podmiotowe do ochrony zdrowia w zakresie podstawowym) realizuje organ administracji publicznej i gdy realizuje je podmiot prywatny.

Paradoksalnie, prawo podmiotowe każdego obywatela nie oznacza wcale jednakowych możliwości korzystania z tego prawa przez każdego obywatela. Podmioty prywatne świadczące usługi publiczne na zasadach komercyjnych przekształcają sytuację obywatela, ukształtowaną konstytucyjnie, w sytuację obywatela - konsumenta, kształtowaną prawem prywatnym. Bezpłatność zo­staje przekształcona w odpłatność, równość i powszechność korzystania zosta­je przekształcona w nierówność, w zróżnicowanie, a nawet w elitarność21. Czy można być w tej sytuacji bezkrytycznym entuzjastą prywatyzacji?

Prawa podmiotowe, przyznane obywatelom konstytucyjnie, realizowane przez podmioty prywatne, a nie przez państwo, mogą zostać zreinterpretowane jako prawa nierównych i niejednakowych możliwości obywateli w korzystaniu ze swych praw. Konstytucyjnie jednakową i równą sytuację obywateli różni­cują głównie niejednakowe możliwości obywateli ponoszenia odpłatności za usługi publiczne, co w konsekwencji rodzi właśnie tak wyraźnie możliwe i łatwo dostrzegalne ograniczenie obywateli w korzystaniu ze swych praw. Prawa podmiotowe obywateli, realizowane wedle reguł wolnego rynku, to oczywista konsekwencja globalizacji i zarazem najbardziej kontrowersyjny problem. O ile bowiem prawo chroni równość dostępu do usług publicznych, powszechność i przede wszystkim ciągłość świadczenia usług publicznych, o tyle trzeba stwierdzić, że reguły wolnego rynku osłabiają albo przekreślają wszystkie te prawnie chronione wartości. Wolny rynek oznacza niepewność sytuacji prawnej obywatela. Obywatel chroniony jest nadto praktycznie jedy­nie jako konsument, świadczeniobiorca. Korzystając z usług publicznych świadczonych przez podmioty prywatne, nie zachowuje sytuacji prawnej oby­watela chronionego prawem publicznym, a praktycznie jedynie prawem pry­watnym. Z usług publicznych korzysta w warunkach zmieniających się cen usług, zasad ich świadczenia oraz powinien być przygotowany na sytuację

21 Ann Graham pisze o tym wyraźnie: „[...] To, kto jest uprawniony, wykracza poza to, kto może sobie pozwolić na nabycie określonego dobra lub usługi". Zob. A. Graham, Administracja publiczna w USA - kilka refleksji, [w:] Administracja publiczna - zagadnie­nia wstępne, wyd. II, Norbertinum, Lublin 1999, s. 213.

42

zaprzestania świadczenia z usług publicznych świadczonych przez podmioty prywatne, gdy świadczenie takich usług okaże się dla tych podmiotów nieren­towne.

Znana praktyka ograniczania zakresu świadczenia usług dla obywateli, świadczenie usług jedynie wysoko opłacalnych, praktyka nakładania przez podmioty prywatne na świadczeniobiorców, jakże często niekonstytucyjnych obowiązków prawnych, w tym obowiązek poddawania się specjalnym zasa­dom i procedurom świadczenia usług publicznych, wszystko to nakazuje za­chować daleko idącą ostrożność w formułowaniu opinii akceptujących bezkry­tycznie prywatyzację zadań publicznych.

Niekwestionowaną funkcją państwa i jego administracji jest interwenio­wanie w sytuacjach kryzysu ekonomicznego. Dalsze funkcje państwa i jego administracji mają się sprowadzać do: walki z klęskami żywiołowymi i kata­strofami technicznymi o dużej skali, walki z zorganizowaną przestępczością. W warunkach globalizacji zasadniczą i niekwestionowaną funkcją państwa i jego administracji jest działalność interwencyjna w sytuacjach kryzysu eko­nomicznego, konfliktu społecznego i w sytuacjach zagrożeń określanych jako stany nadzwyczajne (stan wojny, stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej). Idzie tu zwłaszcza o interwencje w sytuacjach na przykład takich, jak: gwałtowny spadek produkcji, rosnące bezrobocie, załamanie rynku finan­sowego, upadek firm prywatnych, duża inflacja, niepokoje społeczne, ujawnie­nie istnienia organizacji odwołujących się w swych programach do totalitar­nych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu (art. 13 Konstytucji RP), konflikty rasowe i narodowościowe, zagrożenia solidarności i dialogu społecznego, zagrożenie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium, zagrożenie bezpieczeństwa i spokoju wewnętrznego, zagroże­nie nienaruszalności granic państwa, zagrożenie środowiska, zagrożenie zdro­wia obywateli, mienia obywateli, zagrożenie moralności publicznej, zbrojna napaść na terytorium państwa, organizacja wspólnej obrony przeciwko agresji z zewnątrz, zapobieganie skutkom katastrof naturalnych, awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej.

Tylko państwo i jego administracja dysponują wszakże odpowiednią orga­nizacją i koniecznym władztwem, aby interweniować w wypadkach nadzwy­czajnych stanów, takich jak: trzęsienie ziemi, erupcje wulkanów, huragany, powodzie, susze, pożary lasów, erozje i we wszystkich tych stanach, które są określane jako katastrofy naturalne noszące znamiona klęski żywiołowej oraz

awarie techniczne noszące znamiona klęski żywiołowej (np. awarie elektrowni atomowych).

Tylko państwo i jego administracja dysponuje stosowną organizacją i władztwem, by zapobiegać patologiom społecznym, chronić obywateli przed skutkami tych patologii, zwalczać je. Idzie tu przede wszystkim o walkę z:

43