Postawy w niemieckiej szkoledługiego miecza z XV wieku
© 2002 Bartłomiej Walczak, Grzegorz Żabiński
W traktatach pochodzących z tradycji niemieckiej związanych z Johannesem Liechtenauerem pojawiają się słowa huten i leger. Można je przetłumaczyć jako "garda" albo "postawa". Określenia te występują wymiennie i w obecnej chwili przyjęło się je traktować jako synonimy. Nie jesteśmy w stanie określić poważniejszych różnic znaczeniowych między nimi.
W swojej nauce, Liechtenauer postawom poświęca jedynie 4 wersy:
Cztery postawy jedynieo nich wiedz i od reszty uciekaj.Wół, pług, głupiecZ dachu niech obce nie będą.
Wersy te znajdują się zaraz za obszernym opisem meisterhaw - mistrzowskich uderzeń, co sugeruje, że sam Liechtenauer nie przykładał do postaw aż tak wielkiej wagi, o czym dość jasno wspomina jeden z jego uczniów, Hanko Döbringer:
Wiedz także, że wszystkie postawy i gardy łamie się uderzeniami, i kiedy kto odważnie uderza nimi innego, to musi ten drugi dobrze uważać i się chronić. Dlatego też Liechtenauer nie mówi wiele o postawach lub gardach, lecz uważa raczej, że powinno się troszczyć o to, aby uzyskać "pierwsze uderzenie"
O samych postawach znacznie więcej możemy się dowiedzieć od mistrzów, którzy do wersów mistrza dopisali własne glosy: Hanko Döbringera, Petera von Danzig i Sigmunda Ringecka.
Hanko Döbringer poprzedza opis samych postaw krótkim wstępem, pisząc:
Tu nazywa on cztery postawy albo cztery gardy, o których należy wiedzieć. Po pierwsze, nie powinno się pozostawać w nich zbyt długo, ponieważ Liechtenauer ma takie przysłowie: "Kto spoczywa, martwym jest, kto się rusza jeszcze żyw". I dotyczy to gard, że winien się człowiek raczej ruszać z wykonywaniem technik, a nie czekać w postawie, marnując swoją szansę.
Döbringer dość wyraźnie zaznacza konieczność ciągłego ruchu. Pomimo iż nie jest to nigdzie wspomniane explicite, dość oczywiste wydaje się stwierdzenie, że każda z postaw w tradycji Liechtenauera jest początkiem pewnej akcji szermierczej i końcem innej. Przejście pomiędzy nimi może stanowić pchnięcie, uderzenie lub cięcie.
Postawy są też konkretnymi sytuacjami taktycznymi i jako takie dość ściśle łączą się z koncepcją otwarć (vier Bloßen), omówioną w innym miejscu. Wszystkie postawy niemieckie, w przeciwieństwie do niektórych włoskich, są prowokacyjne i częściowo otwarte (umożliwiają przeciwnikowi trafienie w któreś z otwarć). W ten sposób nakłania się przeciwnika do wykonania ataku wymierzonego w konkrent otwarcie, na który szermierz odpowie błyskawicznym kontratakiem. Podejście takie można odnaleźć na przykład w opisie Krumphaw u Petera von Danzig:
Stań więc z lewą nogą z przodu i trzymaj miecz ze sztychem po prawej stronie na ziemi tak, aby u góry znajdowało się długie ostrze i ukaż mu otwarcie po lewej stronie.
Cztery główne postawy to te wymienione w wersach Liechtenauera: wół (ochs), pług (pflug), głupiec (alber) oraz z dachu (vom Tag). Poniżej znajduje się ich opis umieszczony w traktatach wraz z ich współczesną interpretacją. Porządek przyjęto za wersami mistrza.
Postawa wołu wymieniona jest jako pierwsza (z wyjątkiem rękopisu Hanko Döbringera) i faktycznie, w szkole Liechtenauera zajmuje dość istotną pozycję. Wspomniany Döbringer poświęca jej niewiele miejsca:
wół to górne zawieszenie z ramienia
Szerzej pisze o nim von Danzig:
Stań z lewą stopą z przodu i trzymaj miecz blisko po prawej stronie z jelcem przed twarzą tak, aby kciuk znajdował się pod spodem i zawieś sztych w stronę jego twarzy. Bacz, na lewą stronę takoż ustaw się w wołu. Stań z prawą stopą z przodu i trzymaj miecz blisko po lewej stronie z jelcem przed twarzą, aby twój kciuk znajdował się pod spodem i zawieś sztych w stronę jego twarzy. Instrukcja wykonania jest dość jasna i pokrywa się z tym, co nieco krócej opisuje Sigmund Ringeck:
stań z lewą stopą z przodu i trzymaj swój miecz blisko po lewej stronie przed głową i pozwól aby sztych zwisał w stronę jego twarzy
Pomimo iż nie jest to jasno wspomniane w tekście, z praktycznej analizy wynika, że nóg nie należy stawiać jedna za drugą, a raczej pod pewnym kątem (patrz praca nóg). Dzięki temu atak i kontratak jest znacznie szybszy, a lewe (prawe dla lewego wołu) otwarcia lepiej bronione.
W oczywisty sposób postawa ta chroni prawe (lewe) górne otwarcie, lewe górne otwarcie można osłonić przez szybkie położenie miecza na lewym ramieniu, co umożliwia błyskawiczny kontratak przy pomocy Zornhaw. Lewe dolne otwarcie najłatwiej osłonić przez cofnięcie nogi i przejście do lewego pługa, a prawe przez prawy pług.
Najbardziej oczywistym atakiem jest pchnięcie, choć lewy wół jest do tego celu znacznie lepszy, niż prawy. Pchnięcie z lewego wołu określone jest przez anonimowego autora Codex Wallerstein jako najdłuższy zasięg miecza. Drugim ważnym atakiem jest Zornhaw. Dodatkowe możliwe uderzenia z prawego wołu to: Unterhaw z prawej strony, Zwerchaw z prawej, Oberhaw, Krumphaw.
Wół jest doskonałą pozycją umożliwiającą wejście na bliski zasięg do Ringen am Schwert albo Schwertnemen. Ma jednak swoje wady. Niezbyt trudne jest uzyskanie kontroli nad ostrzem przeciwnika i odsunięcie go. Dolne otwarcia nie są zbyt dobrze chronione.
W szkole włoskiej odpowiednikiem wołu jest postawa okna (posta de fenestra), choć istnieją między nimi pewne różnice.
Postawa pługa, wymieniona jako druga, nie jest tak jasna w interpretacji jak wół ze względu na dość istotne rozbieżności w tekstach źródłowych. Hanko Döbringer - pierwszy, który pisał na temat postaw - najprawdopodobniej postawę pługa z głupcem i opisał je w następujący sposób:
Pierwsza garda, pług, jest taka, kiedy kto kładzie sztych miecza przed sobą na ziemi, bądź też na boki po odsunięciu, co się nazywa inaczej garda płotu albo brama
Głupiec dobrze łamie, co kto tnie lub pcha, z zawieszeniami uderzeń wykonaj jednocześnie ciągnięcie po. Trzecia garda, głupiec, to dolne zawieszenie, którym ten, co je dobrze prowadzi, przełamuje wszystkie uderzenia i sztychy. Cytat ten jest interesujący z kilku powodów: po pierwsze ze względu na wspomnianą rozbieżność z pozostałymi tekstami tej tradycji; po drugie wymienia dwie dodatkowe postawy: schranckhut i pforte, które omówiono w dalszej części tego tekstu; po trzecie sugeruje jak niewielką wagę przykładano do postaw. Dla kontrastu przyjrzyjmy się cytatom z traktatów Petera von Danzig i Sigmunta Ringecka:
Stań z lewą stopą z przodu i trzymaj miecz ze skrzyżowanymi rękami głowicą w dół po swojej prawej stronie obok biodra, aby krótkie ostrze znajdowało się w górze, a sztych wymierz w jego twarz. Bacz, z lewej strony ustaw się w pługu z prawą stopą z przodu i trzymaj miecz po lewej swojej stronie z głowicą skierowaną w dół przy biodrze, aby długie ostrze znajdowało się na górze i skieruj swój sztych w stronę jego twarzy.
Stań z lewą stopą z przodu i trzymaj miecz ze skrzyżowanymi rękami po prawej stronie nad kolanem, tak aby sztych był wymierzony w jego twarz.
Co znamienne - Sigmund Ringeck opisuje tylko pług z prawej strony, a jego wersję ze strony drugiej upowszechniło się wykonywać symetrycznie, zgodnie z niemiecką maksymą "daß geht zu payden seiten" (to działa z obu stron). W takim wypadku wykonanie pługa z lewej strony jest różne od tego, które opisuje Peter von Danzig (z długim ostrzem skierowanym ku górze). Ilustracje z różnych traktatów pokazują zaróno wersję z długim, jak i krótkim ostrzem do góry w lewym pługu.
Podobnie jak w wypadku wołu, nie należy stać całkowicie bokiem do przeciwnika, żeby nie przeszkadzać w odpowiedniej pracy nóg i zbytnio nie odsłaniać lewej (prawej) strony. Zgodnie z zaleceniami, miecz należy trzymać po prawej (lewej) stronie, ukazując przeciwnikowi otwarcie z drugiej strony, które jednak bez większego problemu można osłonić przechodząc do pługa po drugiej stronie lub do któregoś z wołów.
Oprócz oczywistego pchnięcia, pług oferuje bardzo szybkie Zwerchaw lub, w wypadku lewego pługa według von Danziga, Unterhaw. W celu wykonania innych ataków należy przejść do innej pozycji. Pług dobrze chroni dolne i górne otwarcia po tej stronie, po której znajduje się broń. Dość wrażliwe natomiast jest otwarcie górne po drugiej stronie.
Do innych wad pługa należy dość łatwa możliwość obejścia tej postawy oraz niebezpieczeństwo przechwycenia ostrza przez przeciwnika. Ze wszystkich czterech postaw ta konkretna jest najbardziej podatna na skrócenie dystansu i przejście do technik Ringen am Schwert oraz Schwertnemen.
We włoskiej szkole odpowiednikiem tej pozycji jest tzw. incrossada, wynikająca ze skrzyżowania mieczy, która nie jest postawą podstawową. Posta breve oferuje odmienną sytuację taktyczną, jest bardziej zamknięta i nieprzenikniona.
Cytowany już Hanko Döbringer najprawdopodobniej pomylił u siebie tę postawę z pługiem. Przyjrzyjmy się opisującym ją cytatom z traktatów Petera von Danzig i Sigmunda Ringecka:
Stań z prawą stopą z przodu i trzymaj miecz z wyprostowanymi rękami przed sobą ze sztychem skierowanym w ziemię, aby krótkie ostrze znajdowało się w górze. Stań z prawą stopą z przodu i trzymaj miecz z wyprostowanymi rękami przed sobą ze sztychem skierowanym w ziemię.
W obu wypadkach instrukcje są jasne i nie zostawiają większych wątpliwości. Interesujący jest fakt, że von Danzig nie opisał głupca po drugiej stronie. Sugerując się analogią ze szkoły włoskiej, można by powiedzieć, że głupiec z prawej strony nie istnieje. Tezę tę potwierdzałby również fakt, że wszystkie pozostałe postawy w niemieckiej szkole walki długim mieczem przedstawione są po prawej stronie. Oczywiście, możliwe jest też, że von Danzig założył, iż nie musi już po raz trzeci powtarzać tego, że można postawę tę wykonać po drugiej stronie. Z kolei przeciw temu świadczą ilustracje w manuskrypcie Paulusa Kala, a także XVI-wieczne ilustracje w kompendiach Paulusa Hectora Maira i Jörga Wilhalma.
Inną nazwą tej postawy jest żelazna brama (eysenpforte) albo brama (pforte).
Postawa głupca jest naturalnym zakończeniem pionowego Oberhaw. Oferuje oczywiste pchnięcie oraz uderzenie Unterhaw fałszywym ostrzem. Inne ataki wymagają przejścia do innych postaw. Podstawowa zaleta tej postawy to doskonała ochrona przed przechwyceniem miecza i uniemożliwienie przeciwnikowi przejścia do Ringen am Schwert. Jest to najbardziej defensywna z postaw, aczkolwiek cżęsto niedoceniana.
Jej słabym punktem są wrażliwe górne otwarcia, których obrona przeważnie sprowadza się do przejścia do postawy korony (Kron), opisanej w dalszej części tekstu.
Odpowiednikiem tej postawy w szkole włoskiej jest porta di ferro mezzana, która również występuje w wersji tylko z prawą nogą z przodu.
Czwarta i ostatnia z postaw wymieniana przez uczniów Johannesa Liechtenauera bynajmniej nie jest najmniej ważna. Z niej rozpoczyna się większość akcji szermierczych tej szkoły. Opis Hanko Döbringera jest nieco zagmatwany:
Czwarta garda, z dachu, to długi sztych, kto go dobrze prowadzi z wyciągniętymi ramionami, tego nie można dobrze trafić uderzeniami ani sztychami i zwisa ona ponad głową
Znacznie lepiej posłużyć się tutaj cytatami z von Danziga i Ringecka:
Stań z lewą nogą z przodu i trzymaj miecz na prawym ramieniu albo z wyprostowanymi rękami wysoko ponad głową, i stój tak w gardzie.
Stań z lewą nogą z przodu i trzymaj miecz na prawym ramieniu. Albo trzymaj go z wyprostowanymi rękami ponad głową. Obaj mistrzowie są zgodni co do tego, że miecz należy trzymać na ramieniu lub nad głową. Ponownie może intrygować brak lewej wersji tej postawy u Petera von Danzig, co zapewne spowodowane jest niechęcią Liechtenauera do zadawania pierwszego ciosu z lewej strony (przez szermierza praworęcznego). Vom Tag z lewej strony pojawia się explicite dopiero w źródłach XVI-wiecznych.
Vom Tag jest najbardziej ofensywną z postaw. Można z niej wykonać wszystkie Meisterhaw i większość akcji szermierczych bez potrzeby przechodzenia do innej postawy i sygnalizowania swoich zamiarów. Jest postawą groźną i agresywną. Bardzo ważne jest w niej operowanie dystansem, aby przeciwnik nie był w stanie podejść zbyt blisko, gdyż w takim wypadku staje się ona bezużyteczna i zbyt otwarta.
W szkole włoskiej odpowiednikiem vom Tag może być posta di donna, gdzie miecz rownież trzyma się na ramieniu. Posta frontale oferuje zupełnie inną sytuację taktyczną.
Powyższe cztery postawy stanowią jedną z podstawowych koncepcji szuki walki Liechtenauera. Jednakże wbrew temu, co pisał sam mistrz, inne również pojawiają się w glosach jego uczniów. Część z nich opisana jest dokładnie, inne są tylko wspomniane i aby je odtworzyć należy ekstrapolować z traktatów późniejszych - XVI-wiecznych.
Zgodnie z nazwą, postawa ta jest zakończeniem sztychu albo od dołu, albo od góry. Opis jej wykonania występuje tylko u Sigmunda Ringecka:
...postaw lewą nogę z przodu i trzymaj sztych daleko na wyprostowanych ramionach skierowany w twarz albo pierś W innych traktatach XV-wiecznych wzmianki o tej postawie pojawiają się sporadycznie.
Postawa ta jest użyteczna do trzymania przeciwnika na dystans, w niej też kończy się część ataków, szczególnie pchnięć. Ponieważ jest ona bardzo "wyciągnięta", każdy atak oprócz pchnięcia wymaga przejścia do innej postawy.
W szkole włoskiej odpowiednikiem tej postawy jest posta longa.
Postawy te wymienione są jedynie u Ringecka, ale nawet u niego nie są opisane dokładnie:
Następnie, jeśli znajdujesz się w postawie bliskiej po lewej stronie, a ktoś cię tnie z góry, uderz od dołu silnie krótkim ostrzem w jego miecz.
Pisze on też, że Nebenhuten z lewej strony są skuteczniejsze niż z prawej. Z kontekstu i opisanych technik można wywnioskować, że jest to postawa będąca zakończeniem Zornhaw - gdzie miecz znajduje się blisko ciała, sztych jest skierowany nieco w bok, do ziemi. Jest to pewna wariacja głupca, aczkolwiek podobna raczej do włoskiej postawy denti di cinghiale. W literaturze XVI-wiecznej, a także u Talhoffera, spotyka się okreslenie Wechsel albo Wechselhaw (przemiana albo uderzenie z przemiany).
Nebenhut opisana jest jednak w dalece późniejszym (pochodzącym z roku 1570) traktacie Joachima Meyera:
Stań z lewą stopą z przodu, trzymaj miecz po prawej stronie blisko ciała ze sztychem na ziemi, aby głowica skierowana była do góry, a krótkie ostrze wymierzone było w twoją stronę. Z cytatu tego nie wynika, czy miecz skierowany jest do tyłu, czy też do przodu i interpretacja tej postawy nie jest do końca jasna. Może to być zarówno Wechsel, jak i wymieniona na końcu artykułu nie nazwana postawa podobna do włoskiej posta di coda lunga (postawa długiego ogona).
Postawa ta w zastosowaniu taktycznym podobna jest do postawy głupca. Prawa Nebenhut pozwala wykonać dość silne uderzenie fałszywym ostrzem lub pchnięcie, lewa, jak pisze Ringeck, ma dość ograniczone zastosowanie.
Postawa ta jest wymieniona w glosach dotyczących Schaitelhaw, jako możliwa obrona przed tym uderzeniem. Peter von Danzig pisze o niej tak:
Jeśli obroni on to uderzenie tak, że jego sztych i jelec znajdą się ponad nim, to nazywa się to korona Nieco odmiennie postawa ta wygląda w źródłach z XVI wieku, począwszy od Jörga Wilhalma, przez Paulusa Hectora Maira aż do Joachima Meyera. U nich Kron jest postawą półmiecza.
Taktyczne zastosowanie tej postawy to przede wszystkim końcowa faza obrony z głupca przed atakami górnymi. Ewentualnie może też ona chronić przed Zwerchaw. Nie posiada ofensywnego potencjału vom Tag, jednakże można z niej wykonać Oberhaw, zarówno z lewej, jak i z prawej strony, na bliskim dystansie możliwe są też cięcia.
Nie jest to jednak postawa, z której należy rozpoczynać walkę, ani też zbytnio ufać jej obronnym właściwościom. Liechtenauer pisze bowiem, w jaki sposób można tę postawę przełamać.
Postawa ta wymieniona jest w glosach dotyczących Krumphaw, jako postawa, z której między innymi można wykonać to uderzenie. Tekst Petera von Danzig:
Stań więc z lewą stopą z przodu i trzymaj miecz sztychem po prawej stronie na ziemi, aby u góry znajdowało się długie ostrze i ukaż otwarcie po lewej stronie
Stań więc z prawą stopą z przodu i trzymaj miecz sztychem po lewej stronie na ziemi ze skrzyżowanymi rękami aby u góry znajdowało się krótkie ostrze i ukaż otwarcie po prawej stronie
Tekst Sigmunda Ringecka: Stań więc z lewą stropą z przodu i postaw miecz sztychem na ziemi po prawej stronie, aby długie ostrze znajdowało się u góry; z lewej strony krótkie ostrze poniżej, a stopę postaw z przodu.
Możliwości ataku z tej postawy nie są zbyt duże. Obejmują one wspomniane Krumphaw lub ewentualnie dość słabe Oberhaw lub cięcie wyprowadzone od dołu. Generalnie jest ona dość statyczna i zdaje się nieco odbiegać od filozofii trzymania miecza blisko ciała.
Najprawdopodobniej jest to inna nazwa głupca (Alber). Interesujące jest, że Döbringer opisuje ją jako postawę najlepszą do walki z wieloma przeciwnikami, w części poświęconej innym mistrzom fechtunku. W traktacie Joachima Meyera można się spotkać z opinią, iż jest to inny wariant Schranckhut.
Inne
Z innych postaw napotkanych w niemieckich traktatach z XV wieku wypada wspomnieć o postawie analogicznej do włoskiej posta di choda longa (postawy długiego ogona). Można ją odnaleźć w anonimowym "Codex Wallerstein", jak i w wydaniu Hansa Talhoffera z roku 1467. Interesujące jest, że nie spotyka się tej postawy w źródłach XVI-wiecznych. Możliwe, że jest to lewa wariacja Nebenhut opisana w traktacie Joachima Meyera.
Postawa ta, jakkolwiek w pewnym stopniu sprzeczna z niemiecką szkołą trzymania miecza blisko ciała i sztychu skierowanego w przeciwnika, wydaje się być dość istotną taktycznie. Jest ona niczym innym, jak tylko postawą głupca widzianą z tyłu. Umożliwia wykonanie prawie wszystkich uderzeń podstawowych (poza Unterhaw z lewej strony) oraz Meirsterhaw oprocz Zwerchaw. W swoim potencjale ofensywnym podobna jest do postawy z dachu. Obrona przeważnie odbywa się poprzez odpowiednie zejście - na bok lub do tyłu i wykonanie cięcia.
Podobnie jak w wypadku vom Tag, nie należy dopuszczać przeciwnika zbyt blisko, szczególnie jeśli jego miecz wymierzony jest w naszą stronę. Głównym zagrożeniem dla tej postawy są sztychy i ataki na górne otwarcia. Istotne jest też, żeby nie "chować" miecza za siebie, ale trzymać go pod kątem 45 stopni do ziemi i lekko z prawej strony. Pomaga to wykonać szybkie i poprawne cięcie.
Wykonując poniższe ćwiczenia zawsze musimy mieć świadomość tego, czy stoimy stabilnie i czy nasza postawa jest poprawna. Należy je wykonywać powoli, ale płynnie i zdecydowanie. Zanim zaczniemy ćwiczyć postawy, należy opanować dobrze pracę nóg. Na początku należy ćwiczyć we własnym tempie, potem można spróbować tempo sobie nadać, np. poprzez włączenie jakiejś muzyki. Kolejnym etapem jest "łamanie" nadanego nam rytmu i nadawanie własnego. Pamiętajcie jednak, że szybkość ani siła na tym etapie nie są jeszcze istotne. Liczy się dokładność.
Podstawowym ćwiczeniem jest przechodzenie od postawy do postawy. Powinno się ono odbywać z krokiem, płynnie i zdecydowanie. Istnieje kilka etapów tego ćwiczenia:
Ćwiczymy z partnerem przechodzenie od postawy do postawy tak, aby znaleźć się w korzystniejszej sytuacji taktycznej. Pomaga znaleźć odpowiedni dystans dla każdej postawy. Można potem ćwiczyć z wieloma partnerami, co pomaga w nauce orientacji.
Wykonujemy przejścia jak w "od postawy do postawy", ale każde przejście jest którąś z trzech akcji - pchnięciem, uderzeniem, albo cięciem. Potem można to ćwiczenie połączyć z "lustrem" i ćwiczyć z partnerem lub z kilkoma partnerami.
Postawy są kluczowe do zrozumienia sposobu, w jaki działa szermierka długim mieczem (i nie tylko). Nie ma jednej "doskonałej" postawy. Ponieważ każda z nich jest końcem jednej akcji szermierczej, a początkiem drugiej, należy wystrzegać się ruchów, które nie prowadzą do żadnej z wymienionych postaw albo akcji.
Należy też pamiętać, że pomimo swojej nazwy, gardy nie są zasłonami w powszechnie tego słowa przyjętym znaczeniu. Nie są "blokami", ani "zastawami", jak je opisał w swojej książce Wojciech Zabłocki. Owszem, osłaniają i zamykają niektóre otwarcia, mogą służyć jako obrona przed cięciami, czy pchnięciami, ale zawsze kluczem jest ruch. Szermierka bronią dawną to przede wszystkim ruch i dobra praca nóg.
aro164