Tybetańska Księga Umarłych.pdf

TybetaŃska KsiĘga Umarłych

Strona 1 z 4

BAR-DO THOS-GROL czyli TYBETAŃSKA KSIĘGA UMARŁYCH

WIELKIE WYZWOLENIE Z BAR-DO PRZEZ SŁUCHANIE

przekład: IRENEUSZ KANIA

Uwaga!

PoniŜej zamieszczamy tylko wstęp napisany przez tłumacza.

Całość Tybetańskiej Księgi Umarłych moŜna ściągnąć klikając link "Download".

DOWNLOAD

Przedstawiony tekst domaga się krótkiego choćby wprowadzenia, i to nie tylko dlatego,

Ŝe jest to pierwszy jego przekład na język polski wprost z tybetańskiego oryginału.

Nie znaczy to, Ŝe jest on w naszym kraju całkowicie nieznany. Owszem, niektórzy

spośród orientalistów, przede wszystkim zaś wcale juŜ liczna gromadka buddystów

polskich (praktykujących róŜne tradycje tybetańskiej Mahajany), mieli okazję zetknąć się

z Bar-do Thos-grol 1 w przekładzie angielskim (wersja Evans-Wentza i Lamy Kazi Dawa-

Samdup z roku 1928 oraz najnowsza - Franceski Fremantle i Chögyam Trungpy z roku

1975 2 ). Być moŜe nieco szerzej znany jest takŜe komentarz, jaki do tego tekstu napisał

C.G. Jung. Wszystko to nie zmienia jednak faktu, Ŝe Bar-do Thos-grol nadal ma u nas

status "księgi dla wtajemniczonych" - a tak wcale być nie powinno.

Nie powinno tak być po pierwsze dlatego, Ŝe jest to tekst z róŜnych powodów bardzo

interesujący, nie tylko dla specjalistów. Po drugie - w nim samym zawarty jest nakaz

rozpowszechniania go wszelkimi sposobami wśród wszystkich ludzi, "głoszenia go na

ulicach" - jak mówi oryginał. Nawet jeśli przyjmiemy, Ŝe zalecenie takie odnosi się do

buddystów, to przecieŜ uznać moŜna w kaŜdym razie, iŜ na naszym terenie oznacza ono

moŜliwość i celowość zdjęcia z Bar-do Thos-grol pieczęci ezoteryczności, która mocą

jakiegoś nieporozumienia przylgnęła doń na dość długo.

Po trzecie - od pewnego czasu o Bar-do Thos-grol głośno na Zachodzie. Tytuł ten

(niemal wyłącznie tytuł) pojawia się ostatnio dość często w literaturze tanatologicznej -

której niebywałego rozkwitu jesteśmy świadkami - a takŜe religioznawczej. Faktem jest,

Ŝe wiele doświadczeń i przeŜyć osób odratowanych ze śmierci klinicznej, przeŜyć, które

opisał Raymond Moody w bestsellerze sprzed paru lat, ksiąŜce Life after Life, mniej czy

bardziej dokładnie przypomina pewne stronice Bar-do Thos-grol, tekstu datowanego,

bądź co bądź, na wiek XIV wedle najostroŜniejszych przypuszczeń, w rzeczywistości

zapewne znacznie starszego 3 .

Czwarta przyczyna - w moim przekonaniu najgłębiej leŜąca i najistotniejsza - to ta, Ŝe

wbrew pozorom Bar-do Thos-grol nie jest wyłącznie księgą o śmierci i umieraniu. Jeśli

spojrzeć nań z punktu widzenia typologii religioznawczej, jawi się ten tekst jako klasyczny

scenariusz inicjacyjny z głównymi jego elementami: zejście do "przestrzeni

pośmiertnej" (bar-do), wędrówka w niej - przejście przez róŜnorakie próby - i wyzwolenie,

czyli zmiana statusu bytu.

O tym, Ŝe wiele naszych doświadczeń i przeŜyć moŜna porównywać ze śmiercią za

Ŝycia, Ŝe umiera się wielokrotnie - wie kaŜdy dorosły człowiek. Pouczają nas o tym

równieŜ wielcy myśliciele doby współczesnej, jak Mircea Eliade czy Karl Rahner. śycie

nasze często objawia "strukturę inicjacyjną" (zwłaszcza etap zwany descensus ad

inferos), i to szczególnie chyba w ostatnich czasach. Nie mogą zatem zaskakiwać

następujące słowa Franceski Fremantle, tłumaczki Bar-do Thos-grol: "Tak więc,

2009-09-12

TybetaŃska KsiĘga Umarłych

Strona 2 z 4

jakkolwiek ksiąŜkę tę napisano rzekomo dla umarłych, w rzeczywistości traktuje ona o

Ŝyciu. Sam Budda nie zwykł roztrząsać tego, co dzieje się po śmierci, bo takie pytania nie

są uŜyteczne w poszukiwaniu rzeczywistości hic et nunc. JednakowoŜ nauki o

reinkarnacji, sześciu rodzajach istnienia i bar-do, stanie pośrednim pomiędzy nimi, w

duŜej mierze odnoszą się do obecnego Ŝycia, niezaleŜnie od tego, czy stosują się one

równieŜ do istnienia pośmiertnego. Podkreśla się często, Ŝe celem odczytywania Bar-do

Thos-grol człowiekowi zmarłemu jest przypomnienie jego postępowania za Ŝycia. Księga

umarłych moŜe nas pouczyć, jak Ŝyć". (Wstęp, s. XIX-XX)

Podobnego zdania jest równieŜ Chögyam Trungpa, Ŝyjący w USA tybetański mistrz,

autorytet w problematyce tanatologicznej, jak byśmy powiedzieli, i autor wstępnego

komentarza do wzmiankowanego przekładu Franceski Fremantle. Powiada on tak: "Bar-

do znaczy rozsiew. Jest to nie tylko przerwa, zawieszenie po naszej śmierci, ale równieŜ

zawieszenie w jakiejś sytuacji Ŝyciowej; umieranie zdarza się takŜe za Ŝycia.

Doświadczenie bar-do jest częścią naszej podstawowej struktury psychologicznej. Przez

cały czas zdarzają nam się wszelkie rodzaje doświadczenia bar-do - doświadczenia

paranoi czy teŜ zagubienia w codziennym Ŝyciu; jest to tak, jakbyśmy nie byli pewni ziemi

pod stopami, nie wiedząc, o co mam chodzi i dokąd zmierzamy. ToteŜ niniejsza ksiąŜka

jest nie tylko przesłaniem dla tych, którzy właśnie mają umierać lub juŜ umarli; jest to

równieŜ przesłanie dla tych, co się narodzili. Narodziny i śmierć dotyczą kaŜdego, ciągle,

w tej właśnie chwili", (s. 1-2)

Mamy więc do czynienia ze znamienną zbieŜnością postaw myślicieli Wschodu i

Zachodu, wywodzących się wszak z wielce odmiennych tradycji duchowych. Wolno

mniemać, Ŝe ta konwergencja odzwierciedla pewien stan ogólniejszej świadomości

egzystencjalnej - moŜe nie tyle radykalnie nowy, ile coraz powszechniejszy, i Ŝe na jej

wytworzenie się jakiś wpływ miała - obok czynników natury hermeneutycznej - równieŜ

całkowicie nowa sytuacja współczesnego człowieka, poddanego zagroŜeniu

absolutnemu, i całych zbiorowości, przeŜywających coraz częściej tę część scenariusza

inicjacyjnego, którą określamy mianem descensus ad inferos.

Wszystko to jest niewątpliwie interesujące, ale nie wystarczałoby do uznania tybetańskiej

Księgi umarłych za tekst niezwykły, co uczyniłem na początku. Tekstów będących

scenariuszami inicjacyjnymi znają wszak dość duŜo zarówno dzieje religii, jak i dzieła

literackie róŜnych narodów i epok, by wspomnieć bodaj najsławniejsze z nich - Boską

Komedię. Bar-do Thos-grol wyraźnie jednak róŜni się od nich wszystkich. NiŜej postaram

się jak najkrócej przedstawić główną osobliwość tej księgi, z zastrzeŜeniem, Ŝe z braku

miejsca muszę to uczynić pobieŜnie i upraszczając wiele spraw zasługujących na

znacznie głębsze i wszechstronniejsze oświetlenie, co moŜe będę miał sposobność

zrobić przy innej okazji. Tutaj lukę tę częściowo staram się wypełnić w przypisach.

Zakładam przy tym u Czytelnika minimum ogólnej wiedzy o buddyzmie.

Tybetańskie słowo bar-do (lub bar-ma-do) znaczy "to, co jest między (dwoma)",

"przestrzeń pośrednia", i w literaturze tybetańskiego buddyzmu pełni funkcję

odpowiednika terminu sanskryckiego antarabhawa, dosłownie: "między-byt". Termin ten

oznacza sytuację kogoś, kto rozstał się z tym Ŝyciem, a nie wszedł jeszcze w nową formę

istnienia; stoi przed nim otworem sześć sfer samsary, ale takŜe moŜliwość ostatecznego

uwolnienia się od kołowrotu egzystencji - czyli moŜliwość nirwany. To, gdzie się w końcu

znajdzie, zaleŜy w duŜej mierze od jego dobrego i złego karmana (uczynków w

poprzednich Ŝywotach), ale równieŜ od własnego wyboru; ten zaś zdeterminowany jest

zdolnością przebrnięcia przez próby, które polegają na rozpoznawaniu właściwej istoty

pojawiających się w bar-do gniewnych i spokojnych postaci róŜnych bóstw tantrycznych

oraz światłości. Zdolność tę nazywa się w Bar-do Thos-grol (roz)poznawaniem,

2009-09-12

TybetaŃska KsiĘga Umarłych

Strona 3 z 4

rozumieniem, wiedzą; pełni ona funkcję soteriologiczną. Ngo-śes-pa dang grol-ba dus-

mnyam-du 'ong-ngo ("Ze zrozumieniem przychodzi wyzwolenie") - oto motyw przewodni

całej księgi, nadający jej - obok przepełniających ją światłości i blasków, w czym

przypomina niektóre teksty Kabały, jak Sefer Bahir czy Zohar - silnie gnostyczny koloryt.

Tybetańska księga umarłych jest właśnie kompendium takiej wiedzy i jakby

przewodnikiem dla zmarłego po owym limbo buddyjskim; instrukcje w niej zawarte

zapewniają mu moŜliwie najlepsze "urządzenie się" w najbliŜszej egzystencji.

Termin antarabhawa konotuje jakąś przestrzeń i jakiś czas. Z czasem sprawa jest prosta:

sytuacja "między-bytu" moŜe trwać jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć lub najwyŜej

siedem tygodni - tak expressis verbis stwierdza się w tekście. A co z przestrzenią?

GdzieŜ znajduje się owo bar-do?

OtóŜ jest ono wszędzie - i nigdzie, inaczej mówiąc, w punkcie usytuowanym pomiędzy

"wszędzie" a "nigdzie": w nas. Bar-do to przestrzeń własnej naszej jaźni, umysłu (tyb. rig-

pa), "nieobjętego jak świetlisty przestwór nieba", istotowo toŜsamego z Pustką (skr.

Śunjata). Pojawiające się nam po śmierci zjawy, opisywane tak plastycznie w Bar-do

Thos-grol - zjawy jak z koszmarnych to znów błogich snów, kolory, światłości - są

produktami naszej własnej jaźni (umysłu), jej tajemnych energii; ściślej biorąc,

emanacjami, projekcjami 4 jej obaw, lęków, skłonności, pasji, dąŜeń, kompleksów,

pragnień i neuroz - słowem wszystkiego, co stanowi treść róŜnych warstw, w tym i

najgłębszych, naszej podświadomości. CzyŜ moŜna się dziwić, Ŝe Tybetańska księga

umarłych tak interesowała Junga?

Mamy więc do czynienia z sui generis przewodnikiem po naszym umyśle, który sam jest

matrycą powołującą do ułudnego bytu trapiące go lęki oraz namiętności, i wobec tego

sam władny jest się od nich uwolnić.

Działania te (a z nimi "próby") przebiegają wedle pewnego porządku, ściśle określonego

samą strukturą umysłu, która okazuje się strukturą mandali Buddy Wairoczany, jak

przedstawiają ją thanki, słynne malowidła tybetańskie. Tak na przykład kaŜda z kolejno

ukazujących się postaci Buddów mandali symbolizuje jakąś władzę umysłu, jakiś rodzaj

energii psychicznej (w jej aspektach pozytywnych i negatywnych), jakiś składnik

osobowości. W tradycji tybetańskiej podkreśla się, Ŝe wygląd tych postaci nie jest

całkowicie arbitralną kreacją wyobraźni, lecz Ŝe ściśle odpowiada on rodzajowi

symbolizowanej energii. Dotyczy to teŜ innych zjaw: upiorów, demonów, diablic o

przeraŜających i dziwacznych kształtach jak na płótnach Boscha, zjaw emanowanych

przez centra energetyczne (czakry) połoŜone wzdłuŜ awadhuti, centralnego kanału

energetycznego w ciele człowieka.

Zbiega się to wszystko z konstatacjami nowoczesnej psychologii, która odnajduje w

owych kształtach formy archetypiczne, pojawiające się regularnie w snach czy pewnych

stanach patologicznych u róŜnych ludzi.

W Bar-do Thos-grol wszystkie postacie występują na ogół pod imionami stanowiącymi

kalki imion analogicznych sanskryckich bóstw panteonu hinduistycznego i tantrycznego,

toteŜ w tekście przekładu daję je konsekwentnie właśnie w wersjach sanskryckich, dla

łatwiejszej identyfikacji w innych źródłach. Ze względu na ścisłość naukową najlepiej

byłoby je transliterować wedle przyjętego w indologii systemu. Niestety, z powodów

technicznych zmuszony jestem do podawania ich w przybliŜonej transkrypcji fonetycznej.

Dotyczy to równieŜ pewnych sanskryckich i tybetańskich terminów technicznych, nie

mających dokładnych odpowiedników w językach europejskich, terminów, które

objaśniam pokrótce w przypisach. Są one sanskryckie, o ile nie zaznaczono inaczej.

2009-09-12

TybetaŃska KsiĘga Umarłych

Strona 4 z 4

Słowa w nawiasach kwadratowych nie mają odpowiedników w oryginale; dodałem je dla

jasności.

Przekład niniejszy obejmuje tekst podstawowy Bar-do Thos-grol Chen-mo (Wielkie

Wyzwolenie z Bar-do przez Słuchanie), który składa się z trzech części i kilku tekstów

towarzyszących, mniej istotnych.

Dedykuję go z wdzięcznością moim przyjaciołom z krakowskiej sanghi Kagjut. Bkra-śis-

śog. (Niech to będzie na szczęście.)

Kraków, paŹdziernik-listopad 1984

1. Wymowa w przybliŜeniu: Thö-tröl.

2. The Titbetan Book of the Dead. The Great Liberation through Hearing in the Bardo,

Shambhala, Berkeley and London 1975.

3. Tybetologowie uwaŜają, Ŝe jego autorem jest Karma Lingpa (1323-1383);

Tybetańczycy przypisują go samemu Padmasambhawie.

4. Tym słowem, wziętym z nowoczesnej psychologii, Francesca Fremantle oddaje tyb.

snang. Według mnie jest ono dość jaskrawym anachronizmem w tekście bądź co bądź

bardzo leciwym. Dlatego sam wolałem raczej "emanacje".

2009-09-12

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: