SOCJOLOGIA DEWIACJI

·         Zjawiska dewiacji społecznej i kontroli społecznej są współzależne.

·         Kontrola społeczna może wywoływać lub minimalizować dewiację.

·         Kształtują się wzajemnie i wpływają na siebie.

DEVIATION – odstępstwo od średniej arytmetycznej – to nas raczej nie interesuje

DEVIANCE – naruszenie obowiązującej w społeczeństwie normy

Dewiacja – termin socjologiczny (dewiacja społeczna) powstał od łacińskiego słowa devio (zbaczać). Zachowanie nonkonformistyczne, nietypowe, oryginalne, inne, osobliwe, kontrowersyjne.

Pomiędzy dwoma obszarami zachowań – legalnych i nielegalnych zawsze istnieje sfera zachowań niejasnych, dwuznacznych, bardzo trudnych do zakwalifikowania.

5 głównych paradygmatów Jock’a Younga.

I.              KLASYCYZM

II.              POZYTYWIZM

III.              KONSERWATYZM

IV.              TEORIA NAPIĘĆ

V.              NOWA TEORIA DEWIACJI

1.       jaki jest przyjęty punkt widzenia na naturę ludzką,?

2.       jaki obraz porządku społecznego przyjmuje się w danej koncepcji?

3.       w jaki sposób definiuje się dewiację?

4.       jaki jest zasięg i rozprzestrzenienie dewiacji w społeczeństwie?

5.       jakie są przyczyny dewiacji?

6.       co należy zrobić, jaką przyjąć politykę?

I.              KLASYCYZM

Nurt ten był reprezentowany przez mieszczaństwo. Rewolucja Francuska chciała przemodelować państwo: wszyscy są równi niezależnie od urodzenia. Reformatorzy starali się by system sprawiedliwości opierał się na nowych zasadach. Ideologia ta miała poprawić kondycję wszystkich warstw społecznych.

SYSTEM PRAWNY:

Miał stać na straży interesów ludzi i chronić ich przed arbitralną władzą monarchy i arystokracji. Miał bazować na pojęciu wolności i prawnego kontraktu między ludźmi – wolnymi i równymi. Kontrakt ten był koniecznością, gdyż zezwalał jednym ludziom wynajmować pracę innych ludzi. Umowa pozwalała gromadzić dobra i powiększać majątek (nie było ważne urodzenie, lecz wolny rynek). Pojawiło się nowoczesne prawo cywilne na bazie umowy – jej idea pokazała w jakim stopniu zachowania jednych ludzi są ograniczone przez innych.

ROLA JEDNOSTKI:

Filozofia oświecenia podkreślała nadrzędność jednostki. Członkowie społeczeństwa są wolnymi i rozumnymi – nikt lepiej niż oni nie potrafi określić, co jest dla nich najlepsze. Jednostka wykreowała społeczeństwo i państwo, gdyż sama nie jest w stanie chronić swych interesów.

·         władza państwowa ma być minimalna, ma chronić interesy jednostki, nie może ograniczać. Jednostkę może ograniczyć tylko umowa, kontrakt, który podpisała z innymi członkami społeczeństwa.

·         reformatorzy występowali w imieniu uniwersalnego człowieka i żądali uniwersalnych praw dla wszystkich – z wyjątkiem kobiet i dzieci.

·         proponowali oni równość wobec prawa, domagali się, aby prawo opierało się na racjonalnych przesłankach, a nie na zwyczajach i tradycjach. Zasady prawne miały być spójnie uporządkowane i jasne, wyraźne, unikające dwuznaczności (aby obywatel znał swe prawa, mógł kalkulować korzyści i koszty swego postępowania).

·         chciano obalić irracjonalizmy w systemie prawnym, wprowadzić rozróżnienie kar.

1.              zakładano, że człowiek jest racjonalny, wolny i kieruje się interesem własnym. Ludzie są równi, ponieważ wszyscy posiadają wolną wolę i zdolność posługiwania się rozumem (ludzie upośledzeni nie byli postrzegani jako w pełni racjonalni).

Ludzie pre – racjonalni (dzieci mogą być jeszcze racjonalne).

Ludzie sub – racjonalni (u ludzi starych racjonalizm już zawodzi).

Zakładano, że racjonalizm wyklucza zachowania antyspołeczne (kto czyni zło, ten jest bezrozumny). Aby zapobiec anarchii, interes własny musi być temperowany przez rozum. Kara powinna być tak skonstruowana, aby w konfrontacji z nią jednostce nie opłacało się podejmować działań przestępczych.

2.              społeczeństwo nie jest organizmem lub czymś co się rozwija. Jest ono tworem ludzi na bazie umowy społecznej (nie jest pierwotne w stosunku do jednostek). Korzyści i interesy najlepiej będą strzeżone wtedy, gdy stworzy się państwo i jego władzę chroniącą jednostki. Trzeba zrezygnować z części swobód i praw na rzecz ochrony zewnętrznej i wewnętrznej. Przymus państwowy musi być ograniczony do minimum – opierać się na zgodzie między racjonalnymi jednostkami.

3.              przestępstwo (nie istnieje jeszcze pojęcie dewiacji) gwałci umowę społeczną, jest z nią sprzeczne. Nie przynosi ono szkody państwu, lecz własności tych jednostek, które zawarły umowę i stworzyły autorytet państwa. W określaniu przestępstwa przeważają definicje prawne, a uwaga jest skupiona na samym działaniu. Jeśli działanie jest nielegalne powinno być karane bezstronnie i surowo.

Prawo nie powinno być stosowane do kontroli działań nie szkodzących innym – nie jest sprzeczne z interesem własnym i innych obywateli, ani nie zagraża umowie społecznej. Istnieje spis tylko tego, co jest niedozwolone. Chciano rozdzielić kwestie prawne od moralnych. Postulowano, aby prawo regulowało sferę umowy społecznej, a etyka sferę indywidualnych sądów. Postulowano też, aby kodeksy karne zawierały minimalną liczbę czynów przestępczych.

4.              jedynie sąd po sprawiedliwym procesie orzeka czy dane działanie jest przestępcze, czy nie. Przestępczość jest obiektem interwencji karnej. Sprawiedliwy proces ma chronić przed źle kontrolowanym przymusem państwowym. Regularna policja miała zbierać dowody przestępstwa. Wyrok oznajmia na ile świadoma była przestępcza jednostka oraz czy może ponosić odpowiedzialność. Wśród warstw niższych jest więcej osób irracjonalnych (przestępczych).

5.              w tej koncepcji nie mówi się jeszcze o dewiacji, lecz o przestępczości – kwestia racjonalnej motywacji (zgodna większość społeczna kieruje się rozumem i interesem własnym). Prawo – koszty przestępstw przewyższają korzyści z nich płynące. Wymiar sprawiedliwości jest skutecznie działającą maszyną. Gdy pojawia się przestępstwo – to jest efektem irracjonalnej, bezrozumnej kalkulacji. Karanie jest centralną kwestią – odpowiednia legislacja i reforma prawa karnego spowoduje, że kara będzie zapobiegać popełnianiu przestępstwa. Źródło przestępczości tkwi w jednostce.

6.

·         oszczędność, ekonomiczność,

·         restrykcje powinny być jak najmniejsze,

·         jak najmniej punitywne sankcje

·         ograniczanie niebezpieczeństwa (szacowanie zagrożeń – skutki),

·         ograniczanie aktualnej i przyszłej przestępczości,

·         nieuchronność kary,

·         żadna sankcja karna nie powinna przekraczać kary zasłużonej (hamowanie eskalacji sankcji),

·         domniemanie niewinności,

·         prawo nie interesuje się indywidualnymi cechami jednostek – centralnym punktem zainteresowań jest sam akt, czyn.

II.              POZYTYWIZM

              Przedstawiciele tego nurtu uważali, że koncepcja klasyczna nie miała znamion koncepcji naukowej – uważali, że kreuje ona wyidealizowany obraz społeczeństwa. Wg Ferriego:

              Pozytywiści są autokrytyczni wobec rzeczywistości, chcą ją zbadać taką, jaka jest. Wszystko dla nich musi być pewne, niezachwiane, ścisłe, rzetelne, konstruktywne. Pozytywiści krytykują metafizykę (poszukiwanie utajnionych sensów, istnień), walczą z przednaukowymi koncepcjami zachowań ludzkich. Filozofia jako nauka powinna przestać wchłaniać inne dyscypliny jako jej składniki. Zachowanie ludzkie da się wyjaśnić podstawowymi prawami naukowymi obowiązującymi w świecie. Socjologia musiała wykazać przedmiot i metody badań zgodne z kanonami. Próbowali naciskać na jedność metod naukowych. Założenia i instrumenty do ich weryfikacji używane w biologii będą satysfakcjonujące w badaniu społeczeństw i jednostek.

              Eksperci naukowi powinni być obiektywni. Ludzkie działanie jest zdeterminowane pewnymi prawami, a badacz ma je odkrywać. Fakty społeczne należy badać jak rzeczy – obiektywnie i z dystansem. Badacz jest obserwatorem a nie uczestnikiem życia społecznego.

ANTYNORMATYWIZM

              Do zadań uczonego nie należy wartościowanie badanych zjawisk. Po stwierdzeniu faktu (jak jest) nie wypływają żadne pouczenia jak być powinno. Prawa ludzkie są prawami naukowymi. W kwestii dewianta – interesowało ich, dlaczego to robi, co go popycha? – wpływy społeczne i biologiczne.

1.              jednostki są analizowane jako organizmy biologiczne. Człowiek jest w swoim zachowaniu reaktywny (reakcje na bodźce). Ludzkie zachowanie jest zdeterminowane przez warunki w jakich żyje. Człowiek ma naturę biologiczną (instynktowną), w różnym stopniu zsocjalizowaną. Linia pomiędzy łamiącymi, a strzegącymi norm to continuum stopnia efektywności socjalizacji. Każdy człowiek jest zdeterminowany, ale ludzie różnią się od siebie stopniem i efektywnością socjalizacji oraz posiadanymi indywidualnymi zdolnościami.

2.              pozytywiści zakładali, że w społeczeństwie istnieje konsensus przynajmniej co do podstawowych wartości. Wartości owe są konieczne do podtrzymywania całego społeczeństwa. W oparciu o zgodę co do tych podstawowych wartości właśnie wytwarza się więź społeczna. Poziom integracji społecznej jest wskaźnikiem spójności społeczeństwa, ale również poziomu regulacji normatywnej (niski jej poziom to anomia). Miejsce człowieka w hierarchii społ. jest wypadkową procesów socjalizacji i zdolności poddania się. Przymus jest niezbędny jedynie w sytuacjach zagrożenia, na co dzień w stosunku do jednostek właściwie zsocjalizowanych należy go ograniczyć do minimum.

3.              pojawia się pojęcie dewiacji. Przestępstwo dotyczy naruszenia kodeksu. Przepis prawny nie musi koniecznie odzwierciedlać zgodnych wartości społecznych. Przepisy nie obejmują wszystkich aktów dewiacji. Dewiacją jest naruszenie norm społecznych danych grup. Kodeksy są oparte na koncepcjach, które są nienaukowym odbiciem pojęć wolnej woli i zamiaru i dlatego nie są dobrym i skutecznym narzędziem. To czy dane zachowanie jest aktem dewiacyjnym zależy od oceny wartości istotnych dla ogółu.

4.              pozytywiści byli sceptyczni w podejściu do kryminalnych statystyk (ich sposobu gromadzenia danych). Wg nich powinien być to proces rzetelny, wyczerpujący, szczegółowy, pełny i kompetentny. Uważali, że w niższych warstwach społecznych zjawisko dewiacji jest częstsze, ponieważ są oni gorzej zsocjalizowani. Potrzebni są posłannicy społeczni, wprowadzenie metod naukowych do statystyk. Zakładali oni, że dopóki czegoś nie zbadamy nie wiemy o tym nic.

5.              dlaczego socjalizacja jest nieskuteczna, niewłaściwa? Przyczyny dewiacji są ulokowane w trzech kręgach dotyczących słabej socjalizacji:

1.       genetyczna lub fizjologiczna niezdolność jednostki do łatwego poddania się socjalizacji (jednostka nie jest w stanie podjąć oferty socjalizacyjnej),

2.       najbliższe otoczenie jednostki (rodzina) – środowisko może być nieefektywne w zastosowaniu praktyk socjalizacyjnych w okresie wychowania,

3.       w środowisku społecznym brakuje zgodnych i konsekwentnych wartości (chodzi o fragmenty społ. – osoba na styku kultur: dominującej i przestępczej.

Zachowania dewiacyjne są skutkiem istniejących w społeczeństwie przyczyn. To w nim należy poszukiwać determinantów tego zachowania. Powinniśmy badać wpływy oddziałujące na jednostkę. Cechy dewiacyjne (defekty procesu socjalizacji) mogą się kumulować i być przekazywane z pokolenia na pokolenie. Korzeni szuka się również u przodków. Dewiacja sama w sobie jest spotęgowanym odbiciem determinantów, jest produktem słabej socjalizacji i nie ma wielkiego znaczenia. Jest ona nieracjonalnym porywem pre socjalnych impulsów (społeczna natura jest niewystarczająco wykształcona aby hamować te impulsy)

Dewiant jest osobą łamiącą normy danego społeczeństwa. Pozytywiści nie są zbytnio zainteresowani badaniem norm, interesują ich zachowania powodujące naruszenia norm, motywy.

6.             

·         niech prawo studiuje człowieka, bada jego kondycję,

·         prawnicy przyszłości muszą potrafić dyskutować o indywidualnych i społecznych uwarunkowaniach dewianta (aby zakwalifikować go do odpowiedniej kategorii osób i zastosować odpowiednie metody korekcji),

·         należy korygować wady socjalizacji,

·         jeśli dewiant jest nakłaniany do dewiacji przez czynniki leżące poza jego kontrolą, to nie powinniśmy go karać – należy poddać go terapii, wtórnej socjalizacji (właściwej i efektywnej),

·         należy tak długo prowadzić terapię, jak jest to konieczne do pełnej resocjalizacji,

·         pozytywiści są przeciwnikami „inżynierii utopijnej”, nastawionej na osiągnięcie w praktyce społecznej najwyższego, wyobrażonego dobra,

·         są zwolennikami „inżynierii małych kroków” – rzetelny, precyzyjny opis istniejącej rzeczywistości. Rzeczywistość naprawia się fragmentami – naprawa najpilniejszych problemów,

·         praca u podstaw (naprawa z uwzględnieniem środków, którymi się dysponuje),

·        



postawa badacza musi być neutralna.

Koncepcja Durkheima.

Społeczeństwo należy badać z zewnątrz, badacz jest obserwatorem.

stopień regulacji normatywnej

(+)              1              im mniej swobody tym wyższy stopień

                                                                                                                                   (+)             

              brak więzi społ., ludzie źle się czują                                                                                                 

                            4              (-)                                                                                                                             

stopień integracji społ.   3

                                                                                                                                                                        (+)                                                                                                                              ...