Mitologia grecka.pdf

Mitologia grecka

Mitologia grecka – zbiór mit ów przekazywanych przez starożytną tradycję grecką opowieści o bogach , boginiach ,

herosa ch, wyjaśniających miejsce człowieka w świecie, oraz samo funkcjonowanie świata, jego stworzenie i historię.

Z mitologii czerpano wiedzę na temat świata i rozwijano na tej podstawie normy etyczne wyznaczające miejsce

człowieka w ustalonym porządku świata. Wiedza płynąca z mitów nie stanowiła jednak nigdy "prawdy objawionej" i

otwarta była na dyskurs, polemikę i krytykę. Sama zaś starożytna religia grecka , chociaż nie sposób o niej mówić w

oderwaniu od mitologii będącej jej elementarną częścią składową, opierała się w znacznym stopniu na ortopraksji

(jedności praktyk religijnych), nie zaś ortodoksji ( jedności poglądów).

Najstarszymi źródłami wiedzy o mitologii greckiej są dzieła Homer a i Hezjod a. Mitologia s tymulowała twórczość

artystyczną do tego stopnia, że ciągle pojawiały się nowe wątki, odzwierciedlające relacje zachodzące między

człowiekiem i bogami, służyły one głównie do określenia granic, których śmiertelnikom nie było wolno przekraczać.

Mitologia grecka, poprzez mitologię rzymską, która z niej wiele zaczerpnęła, weszła do dziedzictwa kultury

europejskiej i jest w dalszym ciągu obecna w różnych przejawach życia społecznego, czerpią z niej na przykład New

Age, astrologia , horoskop y, kult i współczesne religijne ruchy rekonstrukcjonistyczne .

Znaczenie i źródła mitologii greckiej

Istnieje wiele materiałów źródłowych umożliwiających poznanie

mitologii greckiej:

1. poezja okresu archaicznego i klasycznego t worzona przede

wszystkim na użytek uświetnienia uroczystości religijnych lub uczt

arystokratów. Należy tu wymienić:

• Iliadę i Odyseję Homera , a także Hymny homeryckie

• Theogonię Hezjod a

• dramaty Ajschylosa , Sofokles a, Eurypidesa i Arystofanesa

• lirykę chóralną Pindar a i Bakchylides a

2. prace historyków (np. Herodota , Diodora Sycylijskiego ) i

geografów (np. Pauzaniasza , Strabon a), którzy w trakcie swoich

podróży spisywali zasłyszane opowiadania i historie.

3. traktaty mitograf ów próbujących w sposób naukowy opisać i

pogodzić ze sobą często sprzeczne poetyckie wersje mitów. Jako

przykład może posłużyć dzieło Apollodorosa z Aten , Bibliotheke .

4. poezja hellenistyczna o raz rzymska pozbawiona znaczenia

religijnego, mająca charakter czysto literacki, zawierająca jednak

wiele istotnych informacji. Do tej kategorii należy zaliczyć:

Homer – niewidomy aojda , autor eposów Iliada i

Odyseja

• poetów hellenistycznych Apolloniosa z Rodos , Kallimacha

• poetów rzymskich Hyginusa , Owidiusz a, Stacjusza, Valeriusa Flaccusa, Wergiliusz a

• późnoantycznych poetów greckich Nonnosa, Kwintusa ze Smyrny

5. powieści Apulejusza , Gajusza Petroniusza , Lollianusa i Heliodora z Emesy

Mitologia grecka

Mity greckie

Mity greckie są niezwykle zróżnicowane i urozmaicone. Opisano tam historie od potwornych morderstw wczesnych

bogów, krwawej wojny tebańskiej i trojańskiej , poprzez młodzieńcze wybryki Hermesa , aż do poruszającego żalu

Demeter po stracie Persefony . Niezliczony jest również zastęp bogów , bóstw, herosó w, potworów, demon ów, nimf ,

satyrów i centaurów zasiedlających świat mitów.

Sprzeczności w materiałach źródłowych wykluczają możliwość bezspornego ustalenia czasu wydarzeń w nich

opisanych, jednak mity posiadają pewną chronologię, gdzie można wyróżnić następujące po sobie okresy:

1. okres panowania bogów

2. okres bliskiego współistnienia bogów i ludzi

3. okres herosów, gdzie aktywność bogów jest ograniczona

Chociaż okres, w którym bogowie niepodzielnie panowali na ziemi, wydaje się najbardziej interesujący dla

współczesnego badacza mitów greckich, jednak dla starożytnych Greków bardziej zajmujący był okres herosów.

Świadczyć o tym może mnogość utworów opisujących losy półbogów – Iliada i Odyseja przewyższały Teogonię i

Hymny homeryckie zarówno obszernością treści jak i popularnością.

Okres bogów

Podobnie jak inne sąsiadujące z nimi

ludy, Grecy posiadali panteon b ogów i

bóstw, z których każdy odpowiadał za

pewien aspekt rzeczywistości. Na

przykład Afrodyta była boginią

miłosnego pożądania, podczas gdy

Ares b ył bogiem wojny a Hade s

bogiem śmierci. Niektóre bóstwa jak

Apollo, czy Dionizos miały bardzo

skomplikowaną osobowość i pełniły

wielorakie funkcje. Istniały również

bóstwa przypisane do miejsc: bogowie

rzek, nimfy opiekujące się źródłami i

jaskiniami, a także bóstwa troszczące

się o groby zmarłych herosów.

Najpotężniejsi według Greków

bogowie przypisywani byli do

największych części świata: Posejdon b ył władcą wód, Zeus jako król bogów rządził całym lądem i niebem, zaś

Hades światem podziemnym. Wszyscy trzej byli braćmi.

Bogowie olimpijscy – Hermes, Zeus i Atena

Oprócz tego istniały również setki innych bytów, których nie można zaliczyć do grona bogów ani herosów. Niektóre

z nich istniały jedynie w świadomości lokalnych społeczności lub były czczone w określonych miejscach (np.

Trofonios ) lub podczas określonych uroczystości (np. Adonis ). Wielkie miejsca kultu, świątynie , były poświęcane

jedynie grupie najważniejszych bogów i na nich przede wszystkim skupiały się wierzenia świata helleńskiego.

Jednakże wiele regionów i mniejszych miejscowości posiadało własne miejsca kultu lokalnych bóstw, nimf czy

herosów. Również duże miasta oddawały cześć bogom z uwzględnieniem lokalnych tradycji.

Mitologia grecka

Pierwsi bogowie

Mity odnoszące się do tego okresu opisują historię narodzin i konfliktów pierwszych bogów: Chaosu , Nyks ( Nocy),

Uranosa (Nieba), Gai ( Ziemi), tytanów – bogów o imionach: Okeanos, Hyperion, Kojos, Krios , Japet ( Japetos),

Kronos , tytani d – bogiń o imionach: Teja , Rea, Temida, Mnemosyne , Fojbe (Febe), Tetyda (Tetys) oraz zwycięstwo

Zeus a i bogów olimpijskich. Mity te stały się tematem Teogonii Hezjod a oraz wielu innych, obecnie zaginionych,

poematów (również tych, których autorstwo przypisuje się Orfeuszo wi, Musajosowi, Epimenidesowi , Abarisowi i

innym legendarnym poetom) używanych podczas rytuałów oczyszczeń czy religijnych misteriów. Wiele z tych

mitów dotrwało do naszych czasów dzięki cytatom w dziełach filozofów neoplatońskich oraz dzięki fragmentom

zapisanym na zwojach papirus u.

Najwcześniejsi Grecy, poezję teogoniczną oraz pieśni o narodzinach bogów, pojmowali jako prototyp twórczości

poetyckiej i przypisywali jej moc magiczną. Orfeusz, archetyp poety, był również archetypem śpiewaka

teogonicznego , który w Argonautice używa pieśni do okiełznania morza i sztormu oraz porusza serca bogów świata

podziemnego w czasie pobytu w Hades ie. Również Hermes , wg homeryckiego Hymnu do Hermesa , zaraz po

wynalezieniu liry ś piewa pieśń o narodzinach bogów.

Nowi bogowie

Inna grupa mitów przedstawia historię narodzin, wyczynów, kłótni i zatargów oraz panowania na Olimpi e młodszej

generacji bogów, do której zalicza się Apollina, Hermesa , Atenę , Afrodytę , Artemidę, Hefajstosa , Aresa . Żoną Zeusa

była Hera , braćmi Posejdon o raz Hades . Reszta bogów była dziećmi Zeus a. Najstarszym źródłem tych mitów są

Hymny homeryckie , często nawiązujące w swej treści do ośrodków kultu danego boga np.: Hymn do Apollo

nawiązuje do mitu o narodzinach boga w Delos oraz innego mitu o założeniu wyroczni w Delfach . Z kolei Hymn do

Demeter z opisem uprowadzenia Persefony p rzez Hades a, opisuje wydarzenia, które stały się motywem przewodnim

misteriów eleuzyjskich .

Okres bogów i ludzi

Okresem łączącym czasy, w których bogowie samotnie

zamieszkiwali świat oraz okres kiedy ich interwencja w

sprawy ludzkie stała się ograniczona, występuje epoka

bliskiej koegzystencji bogów i ludzi.

Najbardziej popularnym typem opowiadań

nawiązujących do tych czasów są mity opisujące

uwodzenie śmiertelnych kobiet przez bogów

(najczęściej Zeus a) skutkujące narodzinami heros ów.

Nierzadko również boginie wiązały się ze

śmiertelnikami wydając z takich związków potomków

(np. w homeryckim Hymnie do Afrodyty opisano

związek Afrodyty i Anchizes a, ojca Eneasza) .

Kolejna grupa mitów opisuje okoliczności

przyswojenia lub odkrycia ważnych zjawisk lub

przedmiotów związanych z kulturą starożytnych

Greków: wykradzenie bogom ognia przez Prometeusza ,

wykradzenie bogom przez Tantala ambrozji i nektaru i

obdarowywanie nim swoich poddanych oraz

ujawnienie

przez

niego

boskich

tajemnic,

Prometeusz, dobroczyńca ludzkości, został skazany przez bogów na

wieczne męczarnie – Rubens (1611-1612)

Mitologia grecka

zapoczątkowanie składania ofiar bogom przez Prometeusza lub Likaona, nauczenie ludzi rolnictwa przez Demeter ,

zapoczątkowanie misteriów przez Triptolemos a, wynalezienie aulosu przez Marsjasza i jego uczestnictwo w

muzycznych zawodach z Apollinem.

Jeszcze inne mity odnoszą się do Dionizos a – boga, którego kult przywędrował do Grecji z zewnątrz. Kultowi boga

sprzeciwiali się królowie Likurg i Penteusz, zostali jednak przez niego surowo ukarani.

Okres herosów

Pierwsi herosi

Wśród herosów najbardziej znany i poważany był Herakles znany głównie z wykonania dwunastu prac . Jego

bohaterskie czyny stały się tematem wielu lokalnych podań j ak i powszechnie znanych legend. Przez swoje

obżarstwo i rubaszny charakter stał się tematem wielu komedii, jednocześnie w tragediac h przedstawiano

dramatyczne okoliczności jego śmierci.

Inni herosi tej generacji, Perseusz i Bellerofont, mieli wiele cech wspólnych z Heraklesem. Podobnie jak on, swoich

nadludzkich czynów dokonywali samotnie, a zabicie Meduzy i Chimery p odobnie jak zabicie Hydry lernejskiej ma

cechy opisu baśniowego. Dokonania pierwszych herosów nie były popularnym tematem dzieł poetów, znane są

dzięki opisom mitografów i późniejszym wzmiankom w utworach prozai ków. Były one jednakże częstym tematem

dzieł rzeźbiarzy i malarzy.

Pokolenie Argonautów

Kolejne pokolenie herosów, ale również Herakles, wzięło

udział, pod wodzą Jazona, w wyprawie po złote runo. Oprócz

Argonautów do tego pokolenia zalicza się również: heroinę

Atalantę, Meleagra o raz Tezeusza , który wyruszył na Kretę ,

by zabić Minotaur a.

Królewskie zbrodnie

Okres między wyprawą Argonautów a wojną trojańską

uchodzi za czas przerażających zbrodni i morderstw, wśród

których należy wymienić historię Atreusa i Tiestesa w Argos

oraz Lajosa i Edypa w Tebach , która doprowadziła do

splądrowania miasta podczas wyprawy siedmiu przeciw

Tebom o raz późniejszej Epigonów . Mity z tego okresu były

częstym tematem ateńskich tragedii.

Wojna trojańska i jej następstwa

Nadludzkie czyny Heraklesa były popularnym motywem w

sztuce starożytnej Grecji

Wojna trojańska jest punktem zwrotnym, gdyż oznaczała przejście od epoki herosów (czasów mitycznych) do

czasów, które Grecy uważali już za okres historyczny . Okres trojański w mitologii greckiej przebiega wg

scenariusza, w którym można wyodrębnić następujące etapy: - zdarzenia prowadzące do wybuchu wojny: sąd

Parysa , uprowadzenie Heleny , ofiarowanie Ifigenii w Aulidzie - zdarzenia opisane w Iliadzie , kłótnia Achillesa z

Agamemnonem, śmierć Patroklosa i Hektora - fortel z użyciem konia trojańskiego i zniszczenie Troi - powrót

bohaterów spod Troi, tułaczka Odysa, śmierć Agamemnona - dzieje potomków bohaterów trojańskich m.in. Orestesa

i Telemach a

Mitologia grecka

Teorie o pochodzeniu mitów

Autorzy starożytni, np. Herodot, głosili teorię, że Grecy całość swoich wierzeń zapożyczyli od Egipcjan. Pisarze

chrześcijańscy t wierdzili z kolei, że helleński poganizm o pierał się na Biblii w mocno zniekształconej formie. W

XIX i XX w., w wyniku badań archeologów i lingwistów , poglądy na temat pochodzenia mitów greckich zostały

zweryfikowane.

Z jednej strony językoznawcy wskazują, że część bóstw,

podobnie jak język grecki , wywodzi się od ludów

indoeuropejskich. Grecki Zeus , jest utożsamiany z

łacińskim Jupiterem , sanskryckim Djaus em, germańskim

Tyrem, z kolei Uranos z sanskryckim Warunem . W innych

przypadkach bliskie podobieństwo w charakterze i

funkcjach poszczególnych bóstw wskazuje na wspólne

pochodzenie, jednak brak lingwistycznych analogii nie

pozwala tego jednoznacznie stwierdzić (np. Mojry i

nordyckie Norny) .

Z drugiej strony archeolodzy udowadniają, że duża część

zapożyczeń ma swoje źródło w cywilizacjach Az ji

Mniejszej i Bliskiego Wschodu. Kybele j est doskonałym

przykładem zapożyczenia z kultury Anatolii, zaś Afrodyta

swoją rolę w greckim panteoni e oraz wizerunek w

ikonografii z awdzięcza bóstwom ludów semickich: Isztar i

Astarte.

Kult Dionizosa przywędrował do Grecji prawdopodobnie z

Tracji – terakotowa maska Dionizosa, I – II w. p.n.e.

Badania materiałów źródłowych ujawniają wiele warstw,

np. w wątku pobocznym mitu o dwunastu pracach Heraklesa występuje Tezeusz. Podobnie jak opowiadania

odnoszące się do plemiennych eponim ów pokazują one proces wchłaniania mitologii jednej tradycji przez drugą

oraz przenikania się różnych kultur.

Część naukowców, oprócz źródeł indoeuropejskich i bliskowschodnich, podejrzewa, że część zapożyczeń pochodzi

z kultury i wierzeń wciąż słabo znanych ludów prehelleńskich: minojczyków o raz pelazgów . Teorie te wydają się

być zasadne szczególnie w odniesieniu do bóstw chtonicznych oraz bogiń matek. Inni naukowcy, w trzech

generacjach bogów wymienionych w Teogonii Hezjoda ( Uranos, Gaja itd.; tytani; bogowie olimpijscy ), dostrzegają

odległe echo konfliktów między społeczeństwami trzech głównych kultur greckiej cywilizacji: Minojczykami,

Mykeńczykami i Hellenami.

Znaczące podobieństwa pomiędzy utworem Hezjoda a mitologią Hurytów i ich bóstwami Anu, Kumarbi i Teszub em

uprawdopodobniają tezę, że Teogonia jest raczej adaptacją mitów huryckich niż uporządkowanym opisem wydarzeń

historycznych. Widoczne są również podobieństwa między generacją wczesnych bogów (Chaosem i jego

potomstwem) i Tiamat , bohaterką eposu Enuma Elisz .

Zwolennicy psychologii Junga ( np. Karl Kerényi ) są zdania, że źródłem mitów (jak i marzeń sennych) są

uniwersalne archetypy. Pomimo że nie wszyscy zgadzają się z interpretacją mitów w oparciu o psychologię Carla

Gustava Junga , jak czynią to Karl Kerényi c zy Campbell , nie sposób jednak nie zgodzić się z poglądem, że mity

wykazują podobieństwo do snów w dwóch aspektach: nie są spójne (przynajmniej w szczegółach) oraz, podobnie

jak sen składający się z sekwencji wydarzeń, są często odbiciem chwilowego doświadczenia obecności bóstwa,

rodzajem epifanii, które musi zostać przełożone na opowieść.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: