Licencjat - Łukasz Kowalczyk.doc

(3452 KB) Pobierz

Charakterystyka fizyczno – geograficzna

Uniwersytet Łódzki

Wydział Nauk Geograficznych

Katedra Geografii Fizycznej

Łukasz Kowalczyk

nr albumu: 246123

Charakterystyka fizyczno-geograficzna

doliny Bzury i Sokołówki

pomiędzy Aleksandrowem Łódzkim a Zgierzem

Physical-geographical characteristics of Bzura and Sokołówka Valley

between Aleksandrów Łódzki and Zgierz

Praca licencjacka

napisana pod kierunkiem

dra Wojciecha Tołoczko

Łódź 2008

Spis treści

1. Wstęp . . . . . . . . . . 3

2. Budowa geologiczna . . . . . . . . 7

3. Ukształtowanie powierzchni i geneza rzeźby . . . . 13

4. Cechy klimatu . . . . . . . . 17

5. Wody podziemne i powierzchniowe . . . . . . 21

6. Pokrywa glebowa . . . . . . . . . 26

7. Roślinność i ochrona środowiska . . . . . . 28

8. Podsumowanie . . . . . . . . 31

9. Literatura . . . . . . . . . 32

10. Spis rysunków . . . . . . . . 33

11. Spis zdjęć . . . . . . . . . 33

1. Wstęp

Badany obszar położony jest w dwóch powiatach. W większości w powiecie zgierskim na terenie gminy miejskiej Zgierz oraz gminy Aleksandrów Łódzki (zarówno tereny gminy wiejskiej i miejskiej). W południowo-zachodniej części badany obszar położony jest w zasięgu powiatu łódzkiego.

Ryc. 1 - Mapa administracyjna powiatu zgierskiego z naniesionym badanym obszarem

Źródło: Mapa administracyjna Serwisu Kartograficznego Powiatu Zgierskiego, przekształcona na potrzeby własne. Adres: http://www.zgierz.pl/powiat/mapy/widok_start.htm (dostęp z dnia 24.06.2008)

Obszar ograniczony jest od północy równoleżnikiem 51º 52´ szerokości geograficznej północnej, od południa równoleżnikiem 51º 49´ szerokości geograficznej północnej, natomiast od wschodu południkiem 19º 22´ długości geograficznej wschodniej i od zachodu południkiem 19º 19´ długości geograficznej wschodniej.

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski Jerzego Kondrackiego (2002) badany teren położony jest w obrębie Niżu Środkowoeuropejskiego, w pasie Nizin Środkowopolskich i na terenie Niziny Południowowielkopolskiej, nazywa się Wysoczyzną Łaską. Była to równina morenowa, która z biegiem czasu została zdenudowana peryglacjalnie, by obecnie być wysoczyzną staroglacjalną i bezjeziorną. Położona jest na wschód od Kotliny Sieradzkiej, na południe od Kotliny Kolskiej, na zachód od Wzniesień Łódzkich i na północ od Kotliny Szczercowskiej. Zajmuje powierzchnię 2330 km². Wysoczyznę rozcinają doliny Grabii, Pichny, Neru i obecnej na analizowanym terenie Bzury. Dość powszechnym elementem rzeźby są wydmy.

Obszar leży w całości w zlewni Wisły, choć nieopodal na południe od niego w części Aleksandrowa Łódzkiego przebiega dział wodny pierwszego rzędu. Sieć hydrograficzna wykształciła się na tym terenie po ostatnim zlodowaceniu, a największą rzeką przepływającą przez ten obszar jest Bzura płynąca z zachodu (źródła na terenie Łodzi) na wschód.

Według podziału klimatycznego J. Wosia (1990) badany teren leży w Regionie Środkowopolskim (R – XVII). Jest to jeden z większych regionów klimatycznych Polski. Obejmuje swym zasięgiem głównie Wzniesienia Łódzkie, cechuje go wydłużony kształt i ułożenie południkowe. Stosunki klimatyczne charakterystyczne dla tego regionu nawiązują do warunków klimatycznych, jakie panują na terenach położonych na wschód od opisywanego regionu. Cechy wyróżniające na tle innych regionów to znaczna liczba dni z typem pogody bardzo ciepłej, których w roku jest średnio prawie 38 oraz dni dość mroźnych z dużym zachmurzeniem i opadami, których jest na ogół 7 w roku.

Wzniesienia Łódzkie opadają wyraźną krawędzią ku Nizinie Mazowieckiej oraz ku Kotlinie Widawskiej. Jedno z wyższych jej wzniesień leży na wschód od Łodzi (283 m n.p.m.). Badany przeze mnie teren leży na północny-zachód od Łodzi, a jego wysokości względne zmniejszają się od wschodu wraz z przesuwaniem się na zachód. Wraz ze zmniejszaniem się wysokości spada też urozmaicenie rzeźby. Najbardziej rozwinięta i zróżnicowana jest w okolicach Zgierza. Geobotanicznie badany obszar leży w okręgu Łódzko – Piotrkowskim, który jest jednym z okręgów geobotanicznego podziału Polski wg W. Szafera i K. Zarzyckiego (1977). Przez okręg ten (w północnej części Wzniesień Łódzkich) przebiegają granice północne buka, jodły i świerka. Z północnego zachodu na południowy wschód przez badany teren przechodzi granica występowania koniczyny łubinkowej. Autorzy źródła uważają, iż okolice Zgierza i Aleksandrowa posiadają szczególnie silnie przez człowieka zmienioną szatę roślinną, występują np. interesujące synantropijne gatunki roślin.

Do głównych makroform występujących na analizowanym obszarze zaliczyć można dolinę rzeki Bzury. Najbardziej wyrazistym wzniesieniem jest Krogulec położony w północno wschodniej części obszaru. Na długości jednego kilometra różnica wysokości bezwzględnej od doliny po kulminację Krogulca wynosi 26 m.

Ryc. 2 – Mapa topograficzna Opracowanie własne na podstawie Mapy Topograficznej 1:25 000

180 Poziomice

Ciek

Najniżej położonym punktem analizowanego terenu jest miejsce, gdzie opuszcza go rzeka Bzura osiągając tam wysokość 164 m n.p.m. Najwyżej zaś położonymi punktami są wzniesienia w północno wschodniej części obszaru na terenie Zgierza o wysokości 205 m n.p.m. Deniwelacja sięga 41 metrów.

Zdj. 1. Widok w kierunku doliny Sokołówki (Kowalczyk Ł.)

Na obecną rzeźbę terenu największy wpływ miało ostatnie, obecne na tym obszarze zlodowacenie. Było to zlodowacenie Warty. Około 130-150 tys. lat temu czoło lądolodu odsłoniło okolice Łodzi pozostawiając niezwykle urozmaicony teren. Sieć hydrograficzna wykształciła się ostatecznie podczas następnego i ostatniego już na ziemiach polskich zlodowacenia bałtyckiego. Jego czoło zatrzymało się kilkadziesiąt kilometrów na północ i właśnie wtedy wykształciły się ostatecznie obecne doliny rzeczne Bzury i jej dopływów (Klatkowa, Kamiński 1991).

2. Budowa geologiczna

Obszar leży w całości na terenie platformy paleozoicznej na jednostce niższego rzędu – Niecce Mogileńsko-łódzkiej (Mizerski 2002).

Niecka Mogileńsko-łódzka składa się z dwóch mniejszych elementów: szerszej niecki mogileńskiej na północy i niecki łódzkiej na południu, która jest węższa i wydłużona. Jej oś biegnie równolegle do osi wału kutnowskiego. Niecka jest strukturą asymetryczną, której skrzydło północno-wschodnie, sąsiadujące z wałem środkowopolskim, jest znacznie bardziej strome od skrzydła południowo-zachodniej.

Budowa niecki mogileńsko-łódzkiej jest złożona, co wiąże się przede wszystkim z tektoniką solną. Występują tu struktury solne przebijające lub wypiętrzające osady kredy. Ruch soli wpływał na sedymentację zarówno osadów jurajskich jak i kredowych. Powodował powstawanie okresowych wysp, był przyczyną denudacji i przerw w sedymentacji a także wpływał na zmiany facjalne, szczególnie w kredzie.

Przez obszar niecki mogileńsko-łódzkiej przebiegała oś maksymalnej subsydencji w basenie późnokredowym Polski pozakarpackiej. Dlatego też osady kredy górnej mają tu maksymalną miąższość, osiągającą w rejonie Koła 2600 metrów i ok. 3000 m w okolicy Turka (na zachód od terenu badań). Pod nimi występują osady jury, triasu i permu. Sedymentacja w późnym permie i mezozoiku przebiegała w zróżnicowanych warunkach. Utwory permskie (cechsztyn) to najstarsze utwory poznane w okolicach Zgierza – są to sole kamienne leżące pod trzeciorzędem i utworami czapy iłowo-gipsowej – o grubości od 60 do 260 m – osiągane otworami wiertniczymi na głębokościach 300–400 metrów (Klatkowa, Kamiński 1991).

We wczesnej i środkowej jurze w obszarze południowej części niecki znajdował się garb wielkopolski, z wyraźnie zredukowaną miąższością osadów, na którym sedymentacja była powolniejsza i przeplatana okresami całkowitych wynurzeń i erozji. Później warunki sedymentacji wyrównały się a inwersja późnokredowa spowodowała, że obszar dawnego wału stał się fragmentem niecki.

Występujące odsłonięcia kredy dolnej oraz liczne wykonane tu wiercenia umożliwiają szczegółowe przedstawienie całego profilu. W niecce mogileńsko-łódzkiej osady kredy dolnej wykształcone są początkowo w postaci piasków różnoziarnistych, a miejscami drobnych żwirów z przewarstwieniami czarnych i ciemnoszarych iłołupków z wkładkami syderytów i oolitów żelazistych powstałych w warunkach redukcyjnych. Wyżej występują piaskowce jasnoszare bez fauny morskiej, ale z detrytusem roślinnym uważane za osady lądowe. Przykrywają je piaskowce. Utwory dolnokredowe w północno-wschodniej części niecki pojawiają się na powierzchni podtrzeciorzędowej w strukturach antyklinalnych. Kreda górna występuje na całym obszarze niecki mogileńsko-łódzkiej i stanowi główną serię osadową. Zaczyna się osadami cenamonu miąższości ok. 100 m, wyżej leżą turońskie wapienie o miąższości 250-400 merów. Profil stratygraficzny kredy górnej niecki łódzkiej zamykają opoki i margle kampanu o zmiennej miąższości od 150 m do ponad 400 m oraz opoki wapniste mastrychtu, miękkie, o barwie żółtej, stwierdzone tylko w kilku miejscach. Ich stwierdzona miąższość wynosi maksymalnie ok. 100 m.

Analizowany obszar przykryty jest zwartym płaszczem osadów czwartorzędowych – do około 140-150 metrów w samym Zgierzu i najbliższych okolicach miasta (Klatkowa, Kamiński 1991). Osady te są skutkiem przetoczenia się przez ten teren trzech grup zlodowaceń plejstoceńskich. Pierwszym z nich były zlodowacenia południowopolskie (ok. 480 tys. lat temu), których osady leżą bezpośrednio na utworach trzeciorzędowych. Miąższość glin zwałowych z tego okresu jest niewielka i wynosi od 2 do maksymalnie 10 m. Pod glinami leżą mułki oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe. Ich miąższość nie przekracza 5 metrów. Ponad warstwą glin stwierdzone zostały piaski i żwiry wodnolodowcowe górne – ich miąższość dochodzi nawet do 25 metrów. Występują w dwóch ciągłych płatach przykrywających gliny zlodowacenia południowopolskiego i leżących na nich mułki zastoiskowe. Seria piasków i żwirów wodnolodowcowych górnych kończy warstwę osadów zlodowacenia południowopolskiego (Klatkowa, Kamiński 1991).

Drugą serią zlodowaceń były zlodowacenia środkowopolskie. Pierwszym zlodowaceniem było zlodowacenie Odry. W pobliżu badanego terenu spotykamy jedynie gliny zwałowe o maksymalnej miąższości do ok. 30 metrów na południowy zachód od Zgierza oraz około 3 metrową warstwę mułków zastoiskowych górnych.

Ostatnim zlodowaceniem na tym terenie było zlodowacenie Warty. To osady z tego okresu mają największy wpływ na geologię powierzchniową badanego obszaru. Dlatego też opisem budowy geologicznej charakteryzowanego terenu jest analiza utworów powierzchniowych według Szczegółowych Map Geologicznych w skali 1:50 000 (Klatkowa, Kamiński 1991, Różycki, Kluczyński 1962).

Wszystkie osady powierzchniowe na badanym terenie pochodzą z czwartorzędu, z plejstocenu. Jedynie utwory znajdujące się w dolinach cieków (np. rzeki Bzury) są z holocenu.