Nowelizacja wykazu chorób zawodowych.pdf

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 4/2004

prof. dr hab. med. KAZIMIERZ MAREK

Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego

Nowelizacja wykazu chorób zawodowych

Artykuł stanowi komentarz do nowego wykazu chorób zawodowych wprowadzonego

w Polsce rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. (DzU nr 132 poz. 1115).

Wykaz został dostosowany do aktualnego stanu wiedzy i wymogów Unii Europejskiej.

Autor porównuje treść nowego wykazu ze starym wykazem, obowiązującym do roku

2002 i omawia wprowadzone zmiany.

W Polsce, w latach 1983 – 2002 obo-

wiązywał wykaz chorób zawodowych

zawierający 20 pozycji, wymieniający

choroby lub grupy chorób w sposób

bardzo ogólny i mało precyzyjny [4].

Wykaz ten wymieniał choroby bez

określenia ich nazwy, np. „zatrucie

ostre lub przewlekłe”, „pylice płuc”,

„choroby skóry”, „choroby zakaźne

i inwazyjne”. Niektóre pozycje wykazu,

np. „uszkodzenie słuchu wywołane dzia-

łaniem hałasu” nie zawierały kryteriów

ich rozpoznawania. Było to przyczyną

rozbieżności diagnostycznych między

różnymi orzecznikami i często pro-

wadziło do sporów, skarg i procesów

sądowych.

W obowiązującym wówczas rozpo-

rządzeniu Rady Ministrów z dnia 18

listopada 1983 r. zawarta była delegacja

zobowiązująca ministra zdrowia i opieki

społecznej do określenia szczegółowych

zasad dotyczących rozpoznawania cho-

rób zawodowych. Zasady takie, zawiera-

jące również kryteria rozpoznawania, zo-

stały wydane pod niefortunnym tytułem

„Wytyczne metodologiczne w sprawie

rozpoznawania chorób zawodowych”.

Było to przyczyną nieustannych zarzu-

tów organów sądowych, że tak zatytuło-

wane wytyczne mogą jedynie określać

metody, a nie kryteria rozpoznawania.

Zaistniała więc konieczność nowelizacji

tego wykazu, który stał się anachroniczny

i wymagał gruntownych zmian.

Podstawowymi założeniami noweliza-

cji wykazu chorób zawodowych były:

– dostosowanie wykazu do aktual-

nego stanu wiedzy i wymogów Unii

Europejskiej

– wprowadzenie do wykazu nowych

pozycji i usunięcie lub modyﬁ kacja tych,

które nie znajdowały uzasadnienia w ak-

tualnym stanie wiedzy

– uszczegółowienie zbyt ogólnych

pozycji wykazu

– wprowadzenie do niektórych pozycji

wykazu kryteriów rozpoznawania zmian

chorobowych jako choroby zawodowej

– ustalenie czasu, w jakim może nastą-

An amendment of the schedule of occupational diseases

This paper comments on the new schedule of occupational diseases introduced by the legal act

of the Council of Ministers Council (Dz.U. no. 132 item 1115). The list has been adapted to the

current state of knowledge and recommendations of the European Union. The author compares

the new schedule with the old one, valid until 2002 and discusses the changes which have been

introduced.

horoba zawodowa jest pojęciem

lekarsko-prawnym. Warunkiem

jej rozpoznania i stwierdzenia

przez inspektora sanitarnego jest wyka-

zanie bezspornie lub z wysokim praw-

dopodobieństwem, że choroba została

spowodowana działaniem czynników

szkodliwych dla zdrowia występujących

w środowisku pracy albo w związku ze

sposobem wykonywania pracy. Ponadto,

niezbędnym warunkiem jest umieszcze-

nie choroby w wykazie chorób zawodo-

wych.

Obowiązujący w Polsce wykaz cho-

rób zawodowych stanowi załącznik do

rozporządzenia Rady Ministrów z dnia

30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu cho-

rób zawodowych, szczegółowych zasad

postępowania w sprawach zgłaszania po-

dejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania

chorób zawodowych oraz podmiotów

właściwych w tych sprawach [1].

W większości krajów świata istnieją

wykazy chorób zawodowych. W Europie

jedynie dwa kraje – Szwecja i Holandia

nie posiadają takiego wykazu. Rozpozna-

nia choroby zawodowej w tych krajach

dokonuje się w wyniku odrębnej analizy

każdego indywidualnego przypadku.

Istnieje również Europejska Lista

Chorób Zawodowych rekomendowana

przez Unię Europejską, zawierająca 92

pozycje, w tym: 50 to choroby spowo-

dowane przez substancje chemiczne, 10

– choroby skóry, 13 – choroby układu

oddechowego, 5 – choroby zakaźne

i 14 – choroby wywołane czynnikami

ﬁ zycznymi [2].

Propozycję wykazu chorób zawo-

dowych sformułowało również Mię-

dzynarodowe Biuro Pracy. Zawiera on

29 pozycji podstawowych i 27 pozycji

uzupełniających [3].

Wykazy niektórych krajów mają

charakter otwarty. Znaczy to, że w in-

dywidualnych przypadkach i po speł-

nieniu określonych warunków również

inne choroby, nie wymienione w danym

wykazie, mogą być uznane za chorobę

zawodową. Taka możliwość istnieje

w pięciu krajach Europy: Austrii, Danii,

Finlandii, Luksemburgu i we Włoszech.

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 4/2004

pić rozpoznanie choroby zawodowej od

zakończenia narażenia zawodowego.

Nowy wykaz chorób zawodowych

ukazał się jako załącznik do wspo-

mnianego na wstępie rozporządzenia

Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r.

i zawiera 26 punktów głównych oraz 126

podpunktów.

Do nowego wykazu wprowadzono

następujące choroby:

1) choroby opłucnej lub osierdzia

wywołane pyłem azbestu, pod postacią

rozległych zgrubień lub blaszek opłucnej

lub osierdzia, lub wysięku opłucnowego

(pkt 4); poprzedni wykaz chorób zawo-

dowych uwzględniał jedynie pylicę azbe-

stową, a choroby opłucnej, niewątpliwie

związane z narażeniem na azbest, mogły

być rozpoznawane jedynie jako objawy

narażenia,

2) ostre uogólnione reakcje alergiczne

(pkt 8); wprowadzenie tego punktu było

uzasadnione, gdyż zdarzały się w prze-

szłości ostre reakcje alergiczne w następ-

stwie wprowadzenia do technologii pro-

dukcyjnych nowych substancji o silnych

właściwościach alergizujących; objawy

chorobowe dotyczyły zwykle większej

grupy pracowników i nie mieściły się

w wykazie,

3) choroby płuc wywołane pyłem

metali twardych (pkt 11); choroby te,

o zdeﬁ niowanym obrazie klinicznym,

są następstwem narażenia na pył kobaltu

i wolframu, nie były wymienione w wy-

kazie; zwykle były kwaliﬁ kowane jako

pylice, chociaż nie spełniały kryterium

deﬁ nicji pylicy,

4) gorączka metaliczna (pkt 2); ob-

jawy tej choroby, podobne do grypy,

występują w wyniku narażenia na pary

cynku i niektórych metali; zwykle były

kwaliﬁ kowane jako ostre zatrucia, mimo

że nie odpowiadały deﬁ nicji zatrucia.

W nowym wykazie nie znalazły się

następujące choroby:

1) rozedma płuc u dmuchaczy szkła

i muzyków orkiestr dętych; w świetle

aktualnego stanu wiedzy brak jest do-

wodów, że natężone wydechy mogą

spowodować rozedmę płuc,

2) choroby wywołane działaniem

przeciążeń grawitacyjnych (przyspieszeń);

choroby te w większym stopniu odpo-

wiadają kryteriom wypadku, a ponadto

mogą się zdarzyć u lotników – zwłaszcza

samolotów wojskowych – i są wówczas

oceniane według odrębnych przepisów,

3) choroby ośrodkowego układu ner-

wowego, układu bodźcotwórczego i prze-

wodzącego serca oraz gonad wywołane

działaniem pól elektromagnetycznych;

wielu autorów opisuje ujemne skutki

zdrowotne tego narażenia, jednak wyni-

ki badań nie są jednoznaczne, a objawy

chorobowe mało swoiste i nie pozwalają

na wyodrębnienie określonych jednostek

chorobowych odpowiadających deﬁ nicji

choroby zawodowej.

Obecnie obowiązujący wykaz cho-

rób zawodowych różni się znacznie od

poprzedniego także stopniem szczegó-

łowości, np.:

– wprowadzono 57 nazw substancji

chemicznych wywołujących zatrucia

ostre albo przewlekłe lub ich następstwa

– w pkt. 3 wymieniono 5 najczęściej

występujących pylic

– w pkt.16 wymieniono 6 chorób

wywołanych działaniem promieniowa-

nia jonizującego

– w pkt. 17 wymieniono 6 najczęściej

występujących nowotworów złośliwych

powstałych w następstwie działania

czynników występujących w środowisku

pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi

– w pkt.18 wyróżniono 10 różnych

chorób skóry

– w pkt. 25 wymieniono 6 chorób

układu wzrokowego wywołanych czyn-

nikami fizycznymi, chemicznymi lub

biologicznymi

– w pkt. 26 wymieniono 6 najczęściej

występujących chorób zakaźnych lub pa-

sożytniczych albo ich następstw.

W odrębne punkty ujęto następujące

jednostki chorobowe wymienione razem

w starym wykazie:

• astma oskrzelowa (pkt 6)

• zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie

pęcherzyków płucnych (tu mieści się tzw.

płuco rolnika), (pkt 7)

• byssinoza (pkt 9)

• beryloza (pkt 10)

Spośród przewlekłych zanikowych,

przerostowych i alergicznych zapaleń

błon śluzowych nosa, gardła, krtani

i tchawicy, w obecnym wykazie po-

zostawiono jedynie alergiczny nieżyt

nosa (pkt 12). Wyodrębniono natomiast

zapalenie obrzękowe krtani o podłożu

alergicznym (pkt 13) i przedziurawienie

przegrody nosa wywołane substancjami

o działaniu żrącym lub drażniącym (pkt

14). Przewlekłe choroby układu ruchu

wywołane sposobem wykonywania pra-

cy rozszerzono o przewlekłe uszkodzenie

torebki stawowej i przewlekłe zapalenie

okołostawowe barku (pkt 19).

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 4/2004

W przypadku niektórych chorób

w inny sposób określono kryteria ich

rozpoznawania.

1. Rozpoznanie etiologii zawodowej

przewlekłego obturacyjnego zapalenia

oskrzeli uwarunkowano znacznym

zaburzeniem sprawności wentylacyjnej

płuc stwierdzonym na podstawie badania

spirometrycznego (pkt 5).

2. W grupie przewlekłych chorób na-

rządu głosu, wprowadzono dwa ważne

ograniczenia – wysiłek głosowy winien

trwać co najmniej 15 lat, a niedowład

mięśni przywodzących i napinających

fałdy głosowe musi powodować trwałą

dysfonię (pkt 15).

Te dwa ograniczenia powinny dopro-

wadzić do istotnego zmniejszenia liczby

rozpoznań tych chorób.

3. Rozpoznanie etiologii zawodowej

nowotworów złośliwych uwarunkowa-

no uznaniem czynników występujących

w środowisku pracy za rakotwórcze

u ludzi (pkt 17).

Powinno to zapobiec dowolnemu

zaliczaniu do rakotwórczych różnych

czynników przez różnych orzeczników.

4. Określono kryteria uznawania

za chorobę zawodową ubytku słuchu

spowodowanego hałasem. Według tego

wykazu chorobą zawodową może być

obustronny trwały ubytek słuchu typu

ślimakowego spowodowany hałasem,

wyrażony podwyższeniem progu słuchu

o wielkości co najmniej 45 dB w uchu

lepiej słyszącym, obliczony jako średnia

arytmetyczna dla częstotliwości audio-

metrycznych 1, 2 i 3 kHz (pkt 21).

Wprowadzenie tych kryteriów ma

bardzo istotne znaczenie, gdyż położy

kres częstym sporom sądowym na tle

rozpoznawania ubytku słuchu jako cho-

roby zawodowej.

Wprowadzenie do wykazu kryteriów

rozpoznawania choroby zawodowej za-

burza nieco czystość formuły prawnej,

jest jednak bardzo potrzebne i istnieje

w około 1/4 wykazów chorób zawodo-

wych w krajach europejskich.

Ustalenie okresu, w którym roz-

poznanie choroby zawodowej będzie

możliwe, pomimo wcześniejszego

zakończenia narażenia zawodowego,

zostało wprowadzone do wykazu po raz

pierwszy. Tego rodzaju regulacja istnieje

w niektórych krajach. Okres ten waha się

od jednego dnia do 10 lat, a w niektórych

przypadkach okres ten nie może być

ustalony. Wprowadzenie tej regulacji

pozwoli uniknąć wielu trudności zwią-

zanych z orzekaniem w przypadkach tzw.

zaległych roszczeń.

Obowiązujący wykaz chorób za-

wodowych w niektórych punktach ma

charakter „półotwarty”. Dotyczy to tych

punktów, w których wymieniono nazwy

chorób, ale wyliczenie to nie wyczerpuje

wszystkich przypadków, co pozwala na

rozpoznanie także innych chorób, które

w tym wykazie nie zostały wymienione.

Sytuacja taka ma miejsce w odniesieniu

do pkt.1 ( Zatrucia ostre albo przewlekłe ),

pkt.3 ( Pylice płuc ), pkt.17 ( Nowotwory

złośliwe ), i pkt.26 ( Choroby zakaźne lub

pasożytnicze ).

Nowy wykaz znacznie ułatwia orze-

kanie przez wyraźne określenie, jakie

choroby mogą być rozpoznane jako za-

wodowe. Jego znacznie większa szczegó-

łowość w istotny sposób poprawia jakość

uzyskiwanych danych statystycznych.

Wykaz ten, na etapie projektu, uzyskał

akceptację odpowiedniego biura Unii

Europejskiej w Luksemburgu, które

zajmuje się uniﬁ kacją zasad konstrukcji

wykazów chorób zawodowych w krajach

Unii Europejskiej.

Mimo że obecnie obowiązujący wy-

kaz chorób zawodowych jest bardziej

szczegółowy i w odniesieniu do niektó-

rych chorób określa także kryteria rozpo-

znawania, niezbędne jest przygotowanie

obszerniejszego komentarza, który ułatwi

posługiwanie się nim. Taki komentarz pn.

„Wytyczne diagnostyczno-orzecznicze”

jest w trakcie opracowania.

hemiczne zanieczyszczenia po-

wietrza mają zasadniczy wpływ

na jakość powietrza w pomiesz-

czeniach biurowych. Źródłem szkodli-

wych dla zdrowia substancji (głównie

lotnych związków organicznych) są same

budynki oraz prawie wszystkie elemen-

ty stanowiące wyposażenie pomiesz-

czeń – pokrycia ścian i podłóg (farby

i lakiery, boazerie, tapety, wykładziny

itp.), meble i wyposażenie – w znacznej

mierze wyprodukowane z surowców

syntetycznych. Potencjalnym źródłem

zanieczyszczeń powietrza mogą też być

użytkowane w tych pomieszczeniach

takie urządzenia, jak kserokopiarki czy

drukarki laserowe.

Rozpowszechnienie nowoczesnych

technik drukowania i kopiowania z wy-

korzystaniem kserokopiarek oraz druka-

rek laserowych poszerzyło krąg pracow-

ników narażonych na czynniki szkodliwe

– ﬁ zyczne i chemiczne – towarzyszące

pracy tych urządzeń. Coraz częściej pra-

cownicy pomieszczeń biurowych kojarzą

występujące u nich dolegliwości zdro-

wotne (uczucie zmęczenia, bóle głowy,

złe samopoczucie, kłopoty z koncentracją

itp.) ze stosowaniem tych urządzeń lub

z przebywaniem w pomieszczeniach,

w których urządzenia te są użytkowane.

Dotychczasowe badania krajowe i za-

graniczne dotyczą jedynie oceny parame-

trów zagrożeń ﬁ zycznych generowanych

przez drukarki laserowe i kserokopiarki.

Nie został natomiast wyjaśniony problem

zagrożeń chemicznych jakie mogą być

wynikiem emisji szkodliwych substancji

do powietrza pomieszczeń biurowych

podczas użytkowania tych urządzeń.

Substancjami chemicznymi które należy

brać pod uwagę w tych rozważaniach są

ozon i tlenki azotu. Brak danych odnośnie

do skali zagrożeń związanych z emisją

tych substancji – istnieją jedynie na ten

temat sugestie niepotwierdzone badania-

mi naukowymi.

Podczas realizacji przez Centralny

Instytut Ochrony Pracy – Państwowy

Instytut Badawczy projektu dotyczą-

cego jakości powietrza w pomieszcze-

niach biurowych przeprowadzono m.in.

badania mające na celu sprawdzenie czy,

PIŚMIENNICTWO

[1] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30

lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawo-

dowych, szczegółowych zasad postępowania

w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpozna-

wania i stwierdzania chorób zawodowych oraz

podmiotów właściwych w tych sprawach. DzU

nr 132 poz.1115

[2] European Schedule of Occupational Diseases.

Rekomendacja z dnia 22 maja 1990 r. nr 90/326/

EEC. OJ NoL 160/41

[3] List of occupational Diseases (ILO). ILO

1991

[4] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia

18 listopada 1983 r. w sprawie chorób zawo-

dowych. DzU nr 65, poz. 294 (utraciło moc

obowiązującą)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: