Problemy życiowe osób w starszym wieku i możliwość ich rozwiązania:
Problem utraty sprawności fizycznej i psychicznej: dotyczy on ludzi, którzy przestają już być młodzi. Możemy zauważyć, że osoby znajdujące się w średnim wieku nie dysponują taką szybkością, siłą i skocznością jaką posiadali, gdy byli młodsi. W okresie starości (ok. 65 r.ż, wtedy to kończymy pracę i przechodzimy na emeryturę) pogarsza się znacznie wzrok i słuch. Uszkodzeniu mogą również ulec inne zmysły takie jak węch czy smak. Obniżają się także zdolności poznawcze i wykonawcze, czyli zmniejsza się czas reakcji, wytrzymałość na wysiłek psychiczny, pogarsza się również pamięć. Zmiany te mogą utrudniać w znacznym stopniu wykonywanie zwykłych zadań życiowych. Taka utrata normalnej sprawności fizycznej i psychicznej może doprowadzić do zniechęcenia w sferze aktywności społecznej osoby starszej. Najważniejsze jest to, aby wtedy nie wycofywać się z życia, nie obierać biernej postawy.
Problem samotności: zazwyczaj odczuwany jest z różną intensywnością, jest on rozpatrywany w indywidualny sposób, ponieważ każdy inaczej odczuwa samotność, a zwłaszcza ludzie w starszym wieku. Problem ten przyjmuje jednak najtrudniejszą formę wtedy, kiedy umiera jeden ze współmałżonków. Częściej dotyczy to kobiet, gdyż z racji dłuższego czasu życia trzykrotnie częściej zostają wdowami niż mężczyźni wdowcami. Do tego można również dodać fakt, że mężczyźni znacznie częściej żenią się wtórnie, przez co nie czują się już tak samotni. Natomiast u kobiet znacznie częściej większą rolę odgrywają kontakty z najbliższą rodziną, czy najbliższym otoczeniem. Kobiety z reguły mają wiele przyjaciółek, dzięki czemu nie czują się tak samotne. Mężczyźni natomiast mają w tej sferze problem, gdyż ich główne grono przyjacielskie to znajomi z pracy, często przyjaźń ta kończy się wraz z zakończeniem pracy, a przejściem na emeryturę. Jak widać płeć ma ogromne znaczenie w sferze samotności. W likwidacji tego problemu mogą pomóc wszelkie grupy samopomocowe dla starszych osób, bądź kluby Seniora, czy dziś bardziej znane Uniwersytety Trzeciego Wieku.
Problem zapewnienia godziwych warunków życia: rozpatrując ten problem w perspektywie osób starszych musimy przedstawić go w dwóch aspektach:
1) Głównym problemem będzie zatem nie posiadanie przez osoby starsze wystarczających zasobów finansowych niezbędnych do utrzymania siebie na przyzwoitym poziomie. Brak możliwości pracy obniża ich standard życia, do którego byli przyzwyczajeni, a nie kiedy zmusza ich do życia w skrajnym ubóstwie. Osoby w starszym wieku często odczuwają lęk o swoją przyszłość , z powodu braku pieniędzy na zrobienie opłat, wyżywienie czy nawet samą odzież. W dzisiejszych czasach lęk ten można zneutralizować stosując odpowiednie leki, często ludzie popadają również w wszelkiego rodzaju nałogi, jednak nie jest to najlepsza droga ucieczki od problemu. Najważniejsze tutaj będzie wsparcie rodziny oraz najbliższego otoczenia.
2) Drugim aspektem będzie mała samodzielność osób w starszym wieku oraz brak opieki ze strony bliskich. Często wtedy jedynym wyjściem jest umieszczenie osoby starszej w domu pomocy społecznej. Mimo wielu starań, warunki życia w takich domach ciągle nie są najlepsze, co również negatywnie wpływa na psychikę osoby starszej. W takich placówkach zazwyczaj brakuje fachowej pomocy medycznej, a pracownicy rzadko liczą się z poglądami pensjonariuszy. Dobrym rozwiązaniem w tej sytuacji są wszelkiego rodzaju wolontariaty, do których wstępują osoby dobrowolnie i często z powołaniem.
Problem poczucia niepełnowartościowości: problem ten dotyczący osób w wieku starszym, który doskonale opisuje cytat Antoniego Kępińskiego słynnego polskiego psychiatry. We współczesnym świecie naukowo- technicznym obowiązuje zasada użyteczności – człowiek jest dobry, póki jest użyteczny. Jest to zasada identyczna do tej, którą stosuje się wobec tworów technicznych- rzeczy niepotrzebne idą na złom. Zasada ta godzi przede wszystkim w ludzi starych, oni nie nadążają za tempem współczesnego życia, nie mają sił, aby sprostać różnego rodzaju obowiązkom i rolom, jakie to życie narzuca, gubią się w chaosie informacji. (Kępiński 1974, s.36). Problem poczucia niepełnowartościowości zaczyna się wraz z zakończeniem pracy zawodowej. Może to prowadzić również do utraty prestiżu społecznego jak i tego w wymiarze rodzinnym. Nadmiar wolnego czasu często przytłacza osoby w starszym wieku, uciekają wtedy we wspomnienia i popadają w tęsknotę za tym, co było. Niektórzy mogą również reagować zupełnie inaczej. Przykładem może być chęć pozostawienia czegoś po sobie, czemu sprzyja posiadanie dzieci, wnuków, możliwość przekazania młodszym pokoleniom czegoś w spadku, czy podjęcie twórczości artystycznej. Nie wszyscy jednak potrafią sobie poradzić z tym problemem samodzielnie, dlatego ważne jest także to, aby przygotować taką osobę do przejścia na emeryturę oraz organizować czas, by nie czuła się niepotrzebna.
Problem utraty zdrowia i przeżywania chorób przewlekłych: jest zazwyczaj głównym źródłem cierpienia dla osób w podeszłym wieku. Według badań amerykańskich aż 86 % osób powyżej 65 roku życia cierpli na jakieś choroby przewlekłe, które można podzielić na somatyczne i psychiczne. Większość chorób somatycznych to takie, którym towarzyszy chroniczny ból, co zapewne wpływa na ograniczenie funkcjonowania ludzi w starszym wieku. Hospitalizacja i rehabilitacja w znacznym stopniu mogą ograniczyć dolegliwości chorobowe. Znacznie trudniej jest pomoc osobom starszym, które chorują na schorzenia typu: choroba Alzheimera, choroba Parkinsona czy stwardnienie rozsiane. Wszystkie te przypadłości mogą doprowadzić do tak dużej degradacji w psychice osoby starszej, że niezbędne będą stała obserwacja i nadzór. W wyniku wystąpienia tych chorób dochodzi bardzo często do demencji, czyli otępienia. Można tutaj dodać także zanik pamięci, utraty świadomości miejsca i czasu, trudności w posługiwaniu się językiem, labilności emocjonalnej, braku motywacji do jakiegokolwiek działania. Jedyną pomocą w przypadku tych chorób jest systematyczna rehabilitacja społeczna, która może obniżyć w znacznym stopniu ich rozwój.
Problem uświadamiania sobie nadchodzącej śmierci: w okresie starości ludzie zaczynają zdawać sobie sprawę z tego, że nie zostało im już za wiele czasu na życie. Ta świadomość może sprawić, że będą chciały wypełnić swój czas w sposób jeszcze bardziej intensywny niż dotychczas. Uważają, że żadne sprawy nie mogą czekać, chcą zrealizować swoje plany od razu, są niecierpliwi , jeśli zrobienie czegoś odkłada się z czasem. Wtedy następuję problem z najbliższym otoczeniem, które nie jest w stanie zrozumieć pośpiechu u osoby starszej. Wtedy też następuje dokonanie bilansu, podsumowania życia przez osoby w sędziwym wieku. Mogą się również pogłębić wierzenia religijne bądź filozoficzne. Niekiedy osoby starsze postrzegają śmierć jako wybawienia od cierpień bądź jako nagroda za dobrze wypełnione życie. Najważniejsza jest tutaj rodzina, która powinna wspierać osobę starszą.
W dążeniu do uchronienia się przed starością, od dawna podejmowano próby zrozumienia tego, na czym polega ten proces. Początkowo proces starzenia próbowano wyjaśnić wyłącznie w ramach paradygmatu biologicznego. Zakładano, że starzenie się człowieka polega na występowaniu nieodwracalnych zmian w jego organizmie. Mają one polegać na uszkodzeniu międzykomórkowej substancji (kolagenu), co doprowadza do stopniowego obumierania komórek organizmu, wywołującego zmiany starcze i w końcu prowadzące do śmierci.
Starość zaczęto więc przypisywać bardzo wiele różnych cech. Można powiedzieć, że większość z nich wskazywała jednoznacznie na stan degradacji biologicznej, psychologicznej i społecznej człowieka, który wchodzi w okres starości (spadek wydolności fizycznej, osłabienie funkcjonowania narządów zmysłów, utrata zdrowie, osłabienie pamięci, brak zdolności twórczych, spadek zainteresowań życiem społecznym, wycofanie się z większości pełnionych ról społecznych etc.)
Negatywny stosunek psychologiczny wobec starości łączy się również z innym rodzajem skutków. Usuwanie z pola uwagi tej problematyki może często prowadzić do tego, że jesteśmy nieprzygotowani do zaakceptowania własnej starości zarówno w wymiarze obiektywnym (brak sieci wsparcia społecznego, trudności w zagospodarowaniu czasu wolnego, brak zabezpieczenia materialnego), jak również subiektywnym (odrzucenie JA fizycznego, lęk przed śmiercią, negatywny bilans własnego życia). Wejście w okres starości w taki niedojrzały sposób może wywołać dodatkowe trudności adaptacyjne – brak akceptacji siebie, depresje, niechęć do innych osób, bierność społeczną itd. Można oczekiwać, że człowiek w starszym wieku, znajdujący się w takiej sytuacji psychologicznej, znacznie trudniej znajdzie niezbędna pomoc w rozwiązywaniu własnych problemów życiowych, Poza tym będzie on także przygotowany do przyjęcia i wykorzystania w pełni tej pomocy.
Mimo że starość wyznacza kres naszego życia, ma ona także swoje uroki. Jest bowiem dla człowieka okresem „zbierania plonów” dotychczasowej egzystencji. Wiele osób w starszym wieku odczuwa satysfakcję, że założyło szczęśliwą rodzinę, że wychowało swoje dzieci na porządnych ludzi, doczekali się wnuków i prawnuków. Wielu seniorów szczyci się też swoja pracą zawodową i stanowiskami, ciesząc się jednocześnie zasłużoną emeryturą.W tej fazie życia dokonuje się niejako pewnego podsumowania, bilansu życia, dającego swoiste poczucie trwałego szczęścia, które możliwe jest do osiągnięcia po przeżyciu wielu lat w sposób godny, uczciwy, z poczuciem dobrze wypełnionych obowiązków.
Starość jest okresem spokoju, swobody i czasu wolnego, który można wykorzystać w sposób twórczy i pożyteczny. Starsi ludzie mają możliwość rozwijania swoich zainteresować. Mogą podróżować, oddawać się lekturze czy też pomagać dzieciom w prowadzeniu domu i wychowywaniu wnuków.
Jednak zarówno z obserwacji życia seniorów, jak i z analizy danych empirycznych wynika, że sposób spędzania czasu wolnego na emeryturze koresponduje najczęściej z wcześniejszymi zainteresowaniami, preferencjami i potrzebami osób starszych w tym także zakresie oraz z utrwalonym w poprzednich fazach życia stylem ich codziennego funkcjonowania.Zatem osoby aktywne za młodu, także i w okresie starości starają się przeżyć czynnie, oddając się w zaciszu domowym ulubionym zajęciom i rozwijając swoje hobby lub poszukując dostępnych w ich środowisku instytucji społecznych, którym celem jest integracja i aktywizacja seniorów oraz organizacja ich czasu wolnego.
Aktywizacja ludzi starszych
Wg Wielkiego słownika języka polskiego aktywność jest zdolnością do intensywnego działania; jest to energia, która stwarza szansę na kontaktowanie i porozumiewanie się z innymi ludźmi, co ma szczególne znaczenie w wieku starszym. Aktywność umożliwia zaspokojenie potrzeb bio-psycho-społecznych, daje poczucie satysfakcji. Jest warunkiem odgrywania ról społecznych, funkcjonowania w grupie, w społeczeństwie. Idąc za myślą Adama Zycha aktywność jest wrodzoną skłonnością lub zdolnością człowieka do działania, będąca sposobem poznawania rzeczywistości, a także rozumiana jako właściwość psychiczna przejawiająca się w fizycznych i intelektualnych działaniach, uwarunkowana jest w dużej mierze czynnikami osobowościowymi.
Małgorzata Dzięgielewska dzieli aktywność na trzy typy:
— formalną — działalność w różnych stowarzyszeniach społecznych, w polityce, w pracach na rzecz środowiska lokalnego, wolontariat;
— nieformalną — polegającą na kontaktach z rodziną, przyjaciółmi, znajomymi, sąsiadami;
— samotniczą — obejmującą oglądanie telewizji, czytanie, rozwijanie własnych zainteresowań, hobby.
Rozróżniamy dwa pojęcia : aktywna starość i aktywne starzenie się. Choć podobne, to jednak wyrażają inny stosunek do starości. Aktywna starość to zjawisko ograniczone do tego okresu w życiu człowieka, który określamy mianem starości. Zwracamy tu uwagę na zajęcie się tymi rzeczami, na które wcześniej nie było czasu, na rozwijanie zainteresowań, poświęcaniu się swojemu hobby, poszerzaniu wiedzy, podtrzymywaniu i nawiązywaniu kontaktów.
Aktywne życie polega na udziale ludzi starszych w życiu rodzinnym (ale z umiarem), aktywnym uczestnictwie w życiu kulturalnym, społecznym, na dalszym uczeniu się i zdobywaniu wiadomości z różnych dziedzin wiedzy.
W procesie starzenia istotne wydają się być dwie kwestie: nieuchronność tego procesu oraz możliwość jego spowolnienia, która wyraża się w aktywności osoby starszej. Jest to więc świadome podejmowanie działań przez osoby starsze, które podtrzymują sprawności fizyczne, psychiczne i intelektualne.
Pojęcie aktywnego starzenia się skłania nas do działań, które mają sprawić, że starość będzie rzeczywiście okresem aktywności - nie bierności i utraty radości i woli życia.
Podstawą aktywnego życia, starzenia i w konsekwencji aktywnej starości jest „niezamykanie się w czterech ścianach”, czyli rozwijanie swoich zainteresowań, utrzymanie sprawności fizycznej i psychicznej na jak najwyższym poziomie. Aby aktywnie żyć w okresie starości, trzeba niemal od dzieciństwa kształtować nawyki aktywnego życia.
Pomyślne starzenie się – pojęcie utworzone przez Johna Rowe`a i Roberta Kahna. Zgodnie z nim istnieją trzy podstawowe kryteria uznania, że z takim właśnie starzeniem mamy do czynienia:- niski poziom niepełnosprawności
- wysoki poziom samodzielnego funkcjonowania fizycznego i umysłowego
- aktywne zaangażowanie i zainteresowanie życiem
Zmienność tych kryteriów w czasie sprawia, że nie można traktować wzrostu udziału seniorów tylko w kategoriach zagrożenia proporcjonalnego do zmian liczy osób starszych.
Teorie szukające przyczyn starzenia się człowieka oraz ukazujące możliwości i sposoby adaptowania się do tego etapu życia to teoria aktywności i teoria wyłączania się.Teoria aktywności (S. Cawan) – traktuje starzenie się człowieka jako zjawisko społeczne, jako gromadzenie się napięć związanych z koncepcją obrazu samego siebie, który zarysowuje się w momencie pojawienia się zmian w pełnionych dotychczas rolach społecznych. Aby temu sprostać osoba starsza powinna być aktywna do jak najpóźniejszych lat (na miarę swojego zdrowia i sprawności). Do teorii tej nawiązywała m.in. Charlotta Buhler wg której współczesny człowiek najlepiej czuje się wtedy, gdy jego rytmem życia jest praca – czas wolny.Teoria wyłączania się (E. Cumming, W.E. Henry) – na starość ogranicza się aktywność człowieka, osłabiają się i rozluźniają więzi społeczne, człowiek bardziej koncentruje się na samym sobie.
Aktywność społeczna seniorów
Działania społeczne są bardzo ważne w życiu każdego człowieka – szczególnie dla osób starszych, gdyż pozwalają one zaspokajać potrzeby indywidualne, grupowe, potrzebę afiliacji i kontaktów społecznych, uznania, oparcia, opieki, bezpieczeństwa i samorealizacji. Poza tym przeciwdziałają one izolacji i osamotnieniu przy czym nadają codziennemu życiu sens oraz poczucie własnej wartości i godności.
Wyniki wielu badań ukazują aktywność społeczną osób starszych niekorzystnie, jako ograniczoną zazwyczaj do najbliższych kręgów (rodzina, przyjaciele, sąsiedzi) i tym samym nie mającą większego znaczenia dla życia w szerszych kręgach społecznych.
Od połowy XX wieku notuje się zjawisko gwałtownego starzenia się społeczeństw, które jest konsekwencją wydłużenia się średniego okresu ludzkiego życia – lepsze warunki bytowania, poprawa opieki medycznej, podniesienie poziomu wykształcenia.
Bardzo często nasze społeczeństwo daje do zrozumienia osobom starszym, że są one mniej użyteczne, że nie są oni pełnoprawnymi obywatelami oraz że liczą się przede wszystkim ludzie młodzi, sprawni i dynamiczni. Zwykle osobę starszą uznaje się za chorą, biedną, brzydko ubraną, zaniedbaną, samotną, bez perspektyw. Ta negatywna opinia sprawia, że większość ludzi w podeszłym wieku zaczyna w nią wierzyć i patrzeć na siebie tak, jak oczekuje od nich otoczenie.
Wśród ofert aktywności społecznej skierowanych do osób starszych największą popularnością cieszą się następujące formy spędzania czasu wolnego:
— Uniwersytety Trzeciego Wieku prowadzące działalność edukacyjną, kulturalną, społeczną i opiekuńczą, które sprawiają, że ludzie starsi chcą się ze sobą spotykać i przebywać, chcą sobie wzajemnie pomagać, służyć bogatym doświadczeniem
zawodowym i życiowym. Słuchacze UTW, jak donosi Sitarczyk, są najczęściej osobami
zadowolonymi z życia, szczególnie z rodziny, pracy zawodowej i kontaktów towarzyskich;
— wolontariat, czyli działanie na rzecz ludzi potrzebujących, które daje poczucie użyteczności i satysfakcji z wykonywania nawet drobnych czynności. Wolontariuszy w starszym wieku spotyka się w szpitalach, hospicjach, schroniskach, gdzie odwiedzają samotne osoby; chętnie robią też zakupy, czytają książki lub prasę pensjonariuszom
domów pomocy społecznej, chodzą z nimi na spacery, wystawy, do teatru lub do lokali użyteczności publicznej. Wolontariat może mieć charakter pracy indywidualnej lub grupowej — skupionej w różnych organizacjach kościelnych lub świeckich. Bezinteresowna działalność na rzecz osób potrzebujących może mieć charakter krótkoterminowy (akcyjny) i bezterminowy — stały i regularny, na przykład praca w świetlicach środowiskowych, ośrodkach pracy z dziećmi;
— kluby seniora, w ramach których osoby w starszym wieku mogą ciekawie i aktywnie spędzać czas, organizując wyjścia/wyjazdy do teatru czy opery, wycieczki i wyjazdy turystyczno-plenerowe, a także uczestnicząc w różnych szkoleniach (np. kursach obsługi i korzystania z komputera i Internetu).
— zajęcia muzyczne, które w zależności od formy aktywności mogą mieć charakter:
· pasywny, odbiorczy, oparty na słuchaniu muzyki;
· aktywny, czynny, oparty na ekspresji dźwiękowej z pomocą instrumentów lub głosu ludzkiego (śpiew);
· choreografii, rytmiki, gdzie istotą zajęć jest taniec, ruch ciała w rytmie muzyki.
KOMPETENCYJNY MODEL STAROŚCI – oznacza zdolność i pełną odpowiedzialność osób starszych za siebie, umiejętność sprostania trudnościom, radzenia sobie w oparciu o własne doświadczenie i wiedzę oraz umiejętność podejmowania i pełnienia ról społecznych. Warto podkreślić, że ten model starości jest popierany przez światową organizację zdrowia.
Warunki materialne – przeszkoda w aktywnym życiu.
Warunki materialne mają wpływ na możliwość pozostania aktywnym na starość. Generalizując – dla większości wysokość emerytur nie jest wystarczająca, aby pokryć koszty utrzymania i leczenia, a co dopiero mówić o aktywnym spędzaniu czasu wolnego. Dla nielicznych aktywne spędzanie czasu wolnego pozostaje dostępnym luksusem.
Istnieje możliwość bardziej optymistycznego podejścia do procesu starzenia się ludności. Podejście to związane jest z koniecznością znalezienia dla seniorów nowych, choć w rzeczywistości najczęściej tylko odświeżonych ról.
Społeczna produktywność seniorów to zdolność osób starszych do produkowania nowych wartości, a tym samym do powiększania różnorodnych zasobów, znajdujących się w gestii poszczególnych członków społeczeństwa oraz całej zbiorowości. Większość badań dowodzi, że starsi wiekiem pracownicy wykonują swoje obowiązki nie gorzej, a niekiedy lepiej niż ich młodsi koledzy. Oczywistym jest, w pracy, która wymaga dużej siły fizycznej i błyskawicznej reakcji na bodźce, osoby starsze nie będą tak produktywne jak osoby młodsze. W wykonywaniu innego typu pracy, dokładność i sumienność jest wyższa u starszych zatrudnionych, którzy dodatkowo odznaczają się niższą podatnością do porzucenia dotychczasowego pracodawcy i do korzystania ze zwolnień oraz mniejsza ewentualność wypadków przy pracy.
Oprócz wykonywania odpłatnej pracy, seniorzy przejawiają swoją produktywność społeczną pod postacią działań nie wynagradzanych. Należy do nich aktywność przejawiająca się w rodzinie – pomoc w wychowywaniu wnuków, oraz aktywność w organizacjach woluntarystycznych – działają jako „bufory” osłabiające nacisk społecznych potrzeb na instytucje publiczne.
Seniorzy charakteryzują się najniższą wśród wszystkich dorosłych skłonnością do popełniania przestępstw, najrzadziej są sprawcami wypadków komunikacyjnych oraz są najbardziej zdyscyplinowaną grupą wyborców.
ala61-61