Napoleon Bonaparte w Toruniu.pdf

Napoleon Bonaparte w Toruniu

Chociaż sam Napoleon Bonaparte przebywał w Toruniu w czerwcu 1812 r., to jednak okres

napoleoński, bardzo wyraźnie zaznaczony w historii Torunia, rozpoczął się dla miasta już w końcu

1806 r., a trwał do Kongresu Wiedeńskiego w 1815 r. Epoka ta zapisała się w dziejach Torunia

wyjątkowo źle, doprowadzając miasto do ruiny. Duże zniszczenia zabudowy miejskiej, całkowita

zagłada przedmieść, znaczne uszczuplenie zasobów materialnych ludności, utrata warsztatów pracy

i straty ludnościowe osłabiły wyjątkowo siłę miasta, nigdy nie zapłacone odszkodowania i

należności doprowadziły jego gospodarkę do klęski. Nałożenie się zniszczeń na upadek eksportu

zboża z Torunia i Gdańska dopełniło nieszczęścia. Do 1813 r. uciekła z miasta 1/3 zamożniejszych

rzemieślników.

Napoleon Bonaparte przebywał w Toruniu od wieczora 2. czerwca do ranka 6.

czerwca 1812 r., mieszkając w Hôtel de Varsovie (nazywanym też Pod Białym

Orłem) w Rynku Staromiejskim. Dziś w tym miejscu stoi gmach poczty głównej .

W czasie swojego pobytu Napoleon odwiedził tzw. dom Kopernika, kościół św.

Janów, odbył przegląd gwardii na umocnieniach oraz podyktował dziesiątki listów.

C zasy napoleońskie w Toruniu

Wojska Wielkiej Armii napoleońskiej pojawiły się pod Toruniem na lewym brzegu Wisły w

końcu listopada 1806 r., a więc wkrótce po klęsce Prus pod Jeną i Auerstädt, jednak dopiero 6

grudnia wkroczyły do opuszczonego przez armię pruską Torunia, przy niemałej pomocy Polaków –

flisaków .

Toruń z każdym miesiącem stawał się coraz

większym garnizonem wygłodzonej i obdartej armii

napoleońskiej walczącej w wojnie z Prusakami (też

i szpitalem – Toruń wyznaczony został na centralny

punkt sanitarny armii - dokąd zwożono rannych z

odległych pól bitewnych), osiągając w 1807 r.

liczbę ok. 7 tys. wojskowych (co niemal

równoważyło liczbę mieszkańców).

Był to czas nadzwyczaj niekorzystny dla Torunia,

okres wszelkich rekwizycji, jak pisał prezydent Torunia Karl Praetorius: „Miasto Toruń na główny

Depot obrócone zostało. Cokolwiek Armia, Lazarety i inne Biura potrzebowały, wszystko to z kasy

Ekonomii Miasta forszupowane być musiało”. Tak więc całe utrzymanie armii spoczywało na

mieście. Wydatki te i tak pogorszyły zły stan kasy miejskiej, podobnie jak przypadkowa eksplozja

prochu nad Wisłą (w sierpniu 1807 r.), która zniszczyła ok. 30 domów i część murów i zabiła

dziesiątki ludzi. Zniszczenia te, mimo starań władz, nigdy nie zostały zrekompensowane. Tym

bardziej, że Francuzi traktowali ziemie zaboru pruskiego jak obszar okupowany, zmuszony do

wszelkich reparacji na rzecz zwycięzcy. Właścicieli usuwano z domów, ich dobra grabiono. W ten

sposób z kamienic toruńskich zniknęła znaczna ilość artystycznego wystroju.

Zaraz po wkroczeniu wojsk do Torunia, jeszcze w

grudniu 1807 r. przystąpiono do prac

fortyfikacyjnych i odbudowy mostu na Wiśle . Dla

Napoleona toruńska twierdza miała ogromne

znaczenie: przez nią biegła linia komunikacji armii,

tu zwożono zapasy.

Jeszcze po zakończeniu wojny i pokoju w Tylży 7

lipca 1807 r. armia napoleońska przebywała w

Toruniu do września 1808 r., zastąpiona przez

polski 12. pułk piechoty płk. Weyssenhoffa.

Komendantem twierdzy toruńskiej został gen.

Stanisław Woyczyński.

Na mocy ww. pokoju oraz uzupełniającej go

konwencji elbląskiej z 10.11.1807 r. Toruń i Ziemia

Chełmińska bez Grudziądza włączone zostały do

Księstwa Warszawskiego.

Kolejne działania zbrojne, które bezpośrednio dotknęły Toruń to wojna z Austrią.

W 1809 r. po zajęciu Warszawy przez Austriaków rząd Księstwa Warszawskiego przeniósł się

czasowo (na 3 tygodnie) do Torunia, który stał się na krótką faktyczną stolicą państwa. Tu też 11

maja zapadła uchwała rządu o postawieniu przed Ratuszem Staromiejskim pomnika Mikołaja

Kopernika , którego inicjatorem, jak chętnie mówiono, był sam Napoleon. Wmurowanie kamienia

węgielnego pod ten pomnik nastąpiło 20.09.1809 r.

Wojska austriackie po bitwie raszyńskiej i zajęciu Warszawy wyprawiły się w dół Wisły jej lewym

brzegiem aby połączyć się z armią pruską i dotarły do Torunia. Tutaj krótkie oblężenie i atak

austriacki doprowadziły jedynie do zdobycia przyczółka mostowego, nie udało się natomiast

Austriakom opanować Kępy Bazarowej , przez którą przebiegał most, ani samego mostu, którego

część obrońcy spalili odgradzając się Wisłą od nieprzyjaciela. Wobec braku ciężkiej artylerii i

zdecydowanej odmowy kapitulacji ze strony komendanta twierdzy toruńskiej, Woyczyńskiego,

Austriacy ostatecznie wycofali się na południe, nie próbując już przejścia na prawy brzeg Wisły.

Znowu jednak w czasie bombardowania austriackiego z lewego brzegu Wisły spłonęło kilka

budynków w Toruniu, a także na Majdanach i Podgórzu .

Twierdza toruńska, druga co do ważności w Księstwie Warszawskim po

modlińskiej, zaczęła być intensywnie rozbudowywana po 1810 r., kiedy nastąpiło

pogorszenie stosunków Napoleona z Rosją. Przebudowano wtedy większość

istniejących bastionów, przystąpiono do budowy trzech tzw. wielkich lunet,

rozbudowywano system fos i palisad. Prace w Toruniu nadzorowali

najwybitniejsi fortyfikatorzy francuscy wg instrukcji wydanych przez Napoleona.

Przeciążony budową fortyfikacji i kwaterunkiem oddziałów wojskowych zbiedniały Toruń otrzymał

od władz Księstwa szereg ulg. Rozbudowa twierdzy spowodowała też wyburzenia miejskich

budynków. W wyniku tego zniszczonych zostało – nie bez protestów torunian - wiele cennych

obiektów historycznych, np. kościół św. Jerzego wraz z domami szpitalnymi, cmentarz i kaplicę św.

Katarzyny oraz inne domy, w sumie 109 posesji, zwłaszcza przedmiejskich.

Zapowiedzią wojny francusko-rosyjskiej były przemarsze od

wiosny 1812 r. na wschód i północny-wschód przez toruńską

twierdzę tysięcy żołnierzy francuskich, niemieckich i polskich.

Jak zawsze w takich okolicznościach tak i teraz miasto i jego

okolice zostały znowu ogołocone z produktów żywnościowych.

W Toruniu kwaterowali najważniejsi dowodzący – marszałek

Davout i marszałek Ney, także w Toruniu przez dwa miesiące

mieścił się główny ośrodek wywiadu francuskiego

przygotowującego działania wojenne. Pierwsze oddziały gwardii

cesarskiej oraz polscy szwoleżerowie przybyli do Torunia w końcu

maja 1812 r.

N apoleon w Toruniu

W ślad za wojskami Wielkiej Armii do Torunia zjechał sam

cesarz Napoleon, co miało miejsce ok. godziny 18.30 2. czerwca

1812 r. Zgodnie z programem powitania biły dzwony, miasto i most wiślany ozdobiony był

ognistymi iluminacjami. Władze miejskie wytypowały kilka domów, gdzie zakwaterowano liczną

świtę cesarską, a dla Napoleona przeznaczono Hôtel de Varsovie – nieistniejący już dziś dom

stojący w miejscu dzisiejszej poczty głównej na Rynku Staromiejskim. Dom ten, zwany też Pod

Białym Orłem (od umieszczonego na nim godła), zajmował gen. Woyczyński, którego

bezpośrednim gościem był Napoleon. Podobno trochę dotknięty tym, że nie ulokowano go w

Ratuszu .

Przyjazd Napoleona i sama jego postać budziła w

Toruniu zainteresowanie, co dodatkowo

potęgowało widowiskowe wejście do miasta

gwardii. Obecność tak licznego wojska z dywizją

gwardii na czele, świtą otaczających cesarza

dostojników, liczna rzesza dyplomatów i

cudzoziemskich obserwatorów, powodowały

niebywały tłok na ulicach Torunia.

Dokładnych zajęć Napoleona w czasie pobytu nie

znamy szczegółowo. Wiadomo jednak, że

następnego dnia po przyjeździe Napoleon wydał

gwardii rozkaz przejrzenia broni i ekwipunku, a

dwa dni później zlustrował umocnienia twierdzy,

odbył przegląd wojska. Poza tym intensywnie

pracował, wysyłając dziesiątki listów i depesz

organizujących i korygujących ruch machiny

wojennej – dyrektor poczty toruńskiej kilkakrotnie

zwracał się do prezydenta miasta, aby mu

dostarczył od obywateli miejskich do 30 koni dla

obsługi kurierów, sztafet itd.

Dobrze znana jest natomiast wizyta Napoleona w

domu uznawanym za rodzinny Koperników. Już

wkrótce po przyjeździe do Torunia wyraził on chęć

poznania śladów i pamiątek związanych z wielkim

uczonym, Mikołajem Kopernikiem, dla którego, jako wybitnego człowieka nauki, żywił szacunek.

Był entuzjastą jego i jego nauki.

Dom który pokazano Napoleonowi jako rodzinny Kopernika to dzisiejszy budynek na rogu ul.

Kopernika (wtedy Starotoruńskiej) i Piekary. Wówczas to ten funkcjonował jako dom Kopernika

(szerzej tutaj ). Cegłę pamiątkową z tej właśnie kamienicy kazał wcześniej wyjąć gen. Woyczyński i

posłać do Puław, gdzie księżna Izabela Czartoryska umieściła ją w Świątyni Sybilli - pierwszym

polskim muzeum.

Napoleon „ przybywszy na miejsce znalazł wszystko w nędznym stanie. Stary dom należał do

Macieja tkacza… Na ścianie był napis niemiecki, późniejszy wyraźnie, w tych słowach: Tu roku

1473, 19 lutego urodził się Kopernik, tu przeżył lata pierwszej młodości, tu spędził czas niejaki

wróciwszy z zagranicy, a może i myślał nad głębokim układem świata. W kącie pokoiku stało łóżko

z firankami, pokryte czarną kołdrą, niby własną, do Kopernika niegdyś należącą, nad łóżkiem

wisiał portret mocno od dymu sczerniony. Dalej stały dwa stare krzesła, szafa i inne sprzęty ”.

Napoleon, który bez powodzenia usiłował odkupić od właściciela

rzeźbę, ograniczyć musiał się do obejrzenia brudnego wnętrza i

zabytków związanych z pamięcią astronoma w kościele św. Janów .

Z Torunia Napoleon wyjechał 6 czerwca o godz. 2. Opuścił miasto

przez Bramę Chełmińską udając się do Gdańska, Królewca i dalej na

wielką wojnę z Rosją.

Jeszcze w tym dniu korespondent prasy warszawskiej tak pisał z

Torunia: ” W dziejach miasta tutejszego sławna na zawsze uwieczniać

się będzie epoka żeśmy w murach naszych mieli przez trzy dni

Bohatera wieków, Wielkiego Napoleona ”.

Po lewej: tablica pamiątkowa odsłonięta na gmachu poczty głównej na Rynku Staromiejskim, w miejscu, gdzie w 1812

r. stał Hôtel de Varsovie, w którym mieszkał Napoleon.

O blężenie Torunia w 1813 r.

Kilka miesięcy po wizycie w Toruniu Napoleon

zajął Moskwę. Już wkrótce okazało się jednak, że

pobite wojska Wielkiej Armii uciekać będą znowu

przez Toruń gonione przez Rosjan. W grudniu 1812

r. dotarły do Torunia pierwsze oddziały korpusu I i

VIII z żołnierzami chorymi, pozbawionymi taboru,

zaopatrzenia, a więc potrzebującymi wszystkiego.

Wykorzystując dobre warunki obronne Torunia

dowódcy francuscy, głównie marszałek Nicolas

Davout, postanowili tu właśnie stawić opór nacierającym wojskom rosyjskim, aby opóźnić ich

marsz i dać możliwość ochłonięcia oddziałom armii napoleońskiej. Znowu zintensyfikowano prace

fortyfikacyjne, a przygotowania do obrony

spowodowały totalną zagładę toruńskich

przedmieść, „kosztownych sadów i ogrodów”, które

do 20 stycznia 1813 r. spalono dla oczyszczenia

przedpola twierdzy.

Obronę Torunia powierzono francuskiemu

generałowi Poitevin’owi. Załogę twierdzy stanowiła

ponad 4-tysięczna brygada piechoty bawarskiej,

600-osobowy oddział francuski i 100 żołnierzy

polskich. Postawa mieszczan toruńskich i władz

miejskich wobec francuskich planów obrony miasta

była niechętna, zwłaszcza po zniszczeniach

przedmieść, często z dobytkiem mieszkańców.

Żądania zaniechania obrony doprowadziły do uwięzienia 95 osób, a także nakazu wydanego przez

Davouta opuszczenia miasta przez prezydenta i radę miejską.

Obrona miasta-twierdzy, rozpoczęta 21. stycznia a zakończona złożeniem broni, trwała do połowy

kwietnia. Obrońców dziesiątkował tyfus i inne choroby, w końcu marca 2 tysiące żołnierzy leżało w

szpitalach, ok. 700 zmarło lub zginęło. Żołnierzom bawarskim pochowanym w Toruniu rząd

Bawarii wystawił w 1888 r. pomnik stojący dziś przy ul. Legionów / Młodzieżowej.

Mieszczanie zadowoleni z zakończenia wyniszczającej obrony podejmowali dowódców wojsk

rosyjskich uroczystą kolacją muzyką i tańcami wydaną przez toruńską Radę Municypalną.

Do połowy września 1815 r. Toruń znajdował się pod wojskową władzą rosyjską. Oficjalne

przejęcie miasta przez władze pruskie w wyniku postanowień Kongresu Wiedeńskiego nastąpiło 22

września 1815 r., kończąc jednoznacznie w Toruniu epokę związaną z Napoleonem, a otwierając

nową kartę w historii miasta, opisującą Toruń pruski do 1920 r.

P amiątki po epoce w Toruniu

Toruń, który razem z Gdańskiem zawdzięczał Napoleonowi przyłączenie do Księstwa

Warszawskiego, podczas gdy reszta Prus Królewskich pozostała przy Prusakach, uczcił Napoleona

już przed jego przybyciem. W roku 1808 r. jego imieniem nazwano ul. Szeroką. Nazwa ta trwała do

1816 r., zniesiona przez władze pruskie, pod rządy których dostał się Toruń w wyniku Kongresu

Wiedeńskiego.

Poza zewnętrzną tablicą pamiątkową na gmachu poczty głównej dziś większość obiektów

związanych z pobytem Napoleona i jego Wielkiej Armii w Toruniu znajduje się w muzeach i

Archiwum Państwowym. Są to najczęściej dokumenty pisane, także różnego rodzaju obrazy,

grafiki.

Eksponowane w muzeum w Domu Eskenów (wystawa "Toruń 1793-1920. Miasto pogranicza",

obejmująca też czasy pruskie) szyldy instytucji napoleońskich (Sąd Pokoju, Podprefektura) są

unikatem na skalę kraju. Obejrzeć tu można także m.in.: malarstwo (w tym oczywiście wizerunki

Napoleona), archiwalia, tabliczki fundacyjne pomnika Kopernika, medale, tłoki pieczętne, broń.

Można też w Toruniu zobaczyć związane z epoką napoleońską: pomnik żołnierzy bawarskich przy

ul. Legionów oraz rzekomy dom Kopernika, który zwiedzał Napoleon.

Natomiast do bardziej legendarnych opowieści należą chyba te dwie, mówiące, że znany Grzybek

był miejscem, pod którym Napoleon odpoczywał w czasie pobytu w Toruniu oraz że gościł też w

znanej Gospodzie Pod Modrym Fartuchem na Rynku Nowomiejskim...

O pis Torunia wg Juliana Ursyna Niemcewicza z września 1812 r.

Pesymistyczny obraz stanu i życia Torunia przekazał Julian Ursyn Niemcewicz,

przeprowadzający we wrześniu 1812 r., a więc jeszcze przed oblężeniem rosyjskim, wizytację

miejscowego gimnazjum.

Wąskie o trzech i czterech piętrach domy, wszystkie cechę wieków noszące na sobie, z długimi

oknami, szybami w ołowiu, umocowanymi niekiedy kratą żelazną, domy malowane w różne barwy

lub ozdobione cienkimi, fugowanymi kolumny, rzadko który cały; wiele nie zamieszkałych. W

pośrodku ratusz, obszernością i pięknym kształtem równający, przechodzący wiele może tego

rodzaju budowli w Europie; trzy pozostałe jeszcze pysznej struktury świątynie, naokoło dawne mury

z basztami i fossą szeroką, dom na koniec Kopernika cały jeszcze, rzadka na ulicach ludność;

postać upadku, smutku i nędzy. To jest to, co składa dzisiaj kwitnący i sławny niegdyś Toruń…

Godzina dziesiąta jest w Toruniu późną i głęboką nocą. Wschodzący księżyc rzuca bladą swą

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: