Ocena sprawności ruchowej polskich stulatków - wybrane zagadnienia.pdf - geriatria - nozoko

Gerontologia Polska

PRACA ORYGINALNA

tom 14, nr 1, 36–40

ISSN 1425–4956

Małgorzata Kupisz-Urbańska 1 , Katarzyna Broczek 1 , Małgorzata Mossakowska 2

1 Zakład Geriatrii Klinicznej Akademii Medycznej w Warszawie

2 Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie

Ocena sprawności ruchowej polskich

stulatków — wybrane zagadnienia

Physical activity in Polish centenarians

Abstract

Background. Centenarians are the fastest-growing age group with an estimated population expected to reach

2.5 million by the year 2060. The aim of the study was to analyze chosen physical activity indices in persons aged

over 100 years in Poland.

Material and methods. The study group included 83 women and 11 men, between 100 and 108 years of age

(median age 100.8 years), visited at their place of living between 2002 and 2004. History and physical examination

including lifestyle description, assessment of instrumental activities of daily living (IADL) and short version of Tinetti

balance and gait test formed basis for evaluation of physical activity. The Tinetti test was focused on the patient’s

ability to perform 5 specific tasks (with help of person/tools or without any help): arising, immediate standing

balance, walking 3 meters, turning 180 degrees and sitting down.

Results. ‘Walking lifestyle’, which correlates with good general health status, was presented by 26% of centena-

rian women and 46% of centenarian men. 44% of the subjects were able to perform at least 3 tasks of the Tinetti

test without any help, 43% of the subjects were able to perform at least 3 tasks with help, and only 13% of

centenarians were unable to perform 3 or more tasks of the test. Among the centenarians who were able to walk

70% presented some gait abnormalities.

Conclusions. Polish centenarians are characterized by relatively high level of physical activity, however centena-

rian women present poorer physical activity than men.

key words: centenarians, physical activity, Tinetti balance and gait test

Wstęp

Zgodnie z ostatnimi danymi demograficznymi średni

wiek mieszkańców Europy się wydłuża, a zjawisko sta-

rzenia się populacji narasta również w Polsce, gdzie

powoli, ale systematycznie zwiększa się udział w popu-

lacji osób starszych — w wieku powyżej 60 lat [1]. Jed-

nocześnie obserwuje się zjawisko większego wzrostu

liczby osób, które ukończyły 80 rok życia, w tym rów-

nież osób uważanych za długowieczne, które przekro-

czyły 100 rok życia. Grupa wiekowa najstarszych senio-

rów stanowi obecnie około 2% ludności Polski [2]. Sza-

cuje się natomiast, że do 2060 roku liczba samych stu-

latków na świecie osiągnie 2,5 mln osób [3]. Dlatego,

ze względów medycznych i socjoekonomicznych, szcze-

gólnego znaczenia nabiera ogólny stan zdrowia naj-

starszych seniorów oraz ich sprawność fizyczna. Wiąże

się to również ze zmieniającymi się w tym okresie życia

potrzebami opieki zarówno socjalnej, jak i medycznej.

W celu właściwego zdefiniowania tych potrzeb koniecz-

na jest ocena zdrowia fizycznego oraz uwarunkowań

psychospołecznych długowiecznego pacjenta geriatrycz-

nego. Pełna ocena stanu zdrowia stanowi istotny ele-

ment kompleksowej oceny geriatrycznej, będącej wielo-

kierunkowym procesem diagnostycznym, mającym na

celu określenie wydolności czynnościowej, poznawanie

potrzeb zdrowotnych, psychologicznych oraz socjalnych

osób w podeszłym wieku [4]. Sprawność ruchowa, jako

Badanie było wykonywane w ramach grantu PBZ–KBN–022/PO5/

/1999.

Adres do korespondencji:

Lek. Małgorzata Kupisz-Urbańska

Zakład Geriatrii Klinicznej

Akademii Medycznej w Warszawie

ul. Oczki 4, Warszawa 02-007

www.gp.viamedica.pl

Małgorzata Kupisz-Urbańska, Katarzyna Broczek i wsp., Ocena sprawności ruchowej polskich stulatków

jeden z elementów kompleksowej oceny geriatrycznej,

ma jednocześnie bezpośredni i pośredni wpływ na zdol-

ność do wykonywania czynności życia codziennego,

a tym samym na jakość życia pacjentów. Bezpośrednio

wiąże się ona również z liczbą upadków, zaliczanych do

„wielkich problemów geriatrycznych”. Natomiast zabu-

rzenia chodu i równowagi, które nasilają się z wiekiem,

stanowią istotny czynnik ryzyka upadków. Wymienia się

je wśród endogennych przyczyn upadków — podobnie

jak choroby oczu, uszu oraz inne choroby przewlekłe

wieku podeszłego. Warto również wspomnieć o egzo-

gennych przyczynach upadków, związanych między in-

nymi z warunkami zamieszkania osoby w podeszłym

wieku. Upadki zalicza się do „wielkich problemów geria-

trycznych”, ponieważ między innymi w ich następstwie

populacja ludzi starszych cechuje się największą śmier-

telnością oraz niepełnosprawnością [5].

czyzn w grupie badanej wynosił 7,5:1. Mediana wieku

życia kobiet wynosiła 100,8 roku, a najstarsza badana

miała 108,2 roku. Natomiast mediana wieku życia męż-

czyzn wynosiła 100,3 roku, a najstarszy miał 104,3 roku.

Mianem „stulatka” w poniżej przedstawionych wynikach

badań określano każdą osobę, która ukończyła 100 rok

życia. Pełne badanie lekarskie — podmiotowe i przed-

miotowe — odbywało się w domach stulatków i obej-

mowało również wykonanie skali oceny podstawowych

i złożonych czynności życia codziennego, skróconej skali

Tinettiego, opisowej oceny chodu oraz stosowanych urzą-

dzeń pomocniczych używanych przez stulatków. W więk-

szości przypadków było rozszerzone o badania labora-

toryjne. Wstępne badanie oceniało także tryb życia pa-

cjentów, określany jako: chodzący, chodząco-siedzący,

siedzący, siedząco-leżący lub leżący. Skrócona skala Ti-

nettiego (skala oceny chodu) obejmowała pięć elemen-

tów: zmianę pozycji z siedzącej na stojącą, unierucho-

mienie w pozycji pionowej przez 5 sekund, przejście

3 metrów, obrót o 180°, zmianę pozycji ze stojącej na

siedzącą. Każdą z powyższych czynności oceniano pod

względem samodzielności wykonywania lub wykonywa-

nia jej za pomocą urządzeń lub z pomocą drugiej osoby.

Wyodrębniono również grupę badanych, którzy nie mogli

wykonać danej czynności.

Materiał i metody

Celem przeprowadzonego badania była ocena wybra-

nych zagadnień związanych ze sprawnością ruchową,

łącznie z opisową oceną chodu wśród najstarszych

seniorów w Polsce.

Badanie wykonywano w ramach grantu zamawiane-

go przez Komitet Badań Naukowych KBN (obecne

Ministerstwo Nauki i Informatyzacji): „Genetyczne

i środowiskowe czynniki długowieczności”, koordyno-

wanego przez Międzynarodowy Instytut Biologii Mo-

lekularnej i Komórkowej w Warszawie, realizowane-

go w latach 2002—2004.

Grupę badaną stanowiły 94 osoby, w tym 83 kobiety

(88%) i 11 mężczyzn (12%). Stosunek kobiet do męż-

Wyniki

Badanych podzielono na pięć grup w zależności od pro-

wadzonego trybu życia: osoby chodzące, chodząco-sie-

dzące, siedzące, siedząco-leżące oraz leżące. Było to jed-

nocześnie jedno z kryteriów oceny stanu zdrowia bada-

nych. Na rycinie 1 oraz 2 przedstawiono tryb życia ko-

Brak danych

11%

Siedzący

Leżąco-

-siedzący

24%

Leżący

(nie opuszcza

łóżka)

15%

Siedząco-chodzący

Leżący

(nie opuszcza

łóżka)

Leżąco-siedzący

24%

Chodzący

Siedząco-chodzący

Chodzący

46%

Siedzący

24%

26%

14%

Rycina 1. Tryb życia kobiet

Figure 1. Lifestyle description — women

Rycina 2. Tryb życia mężczyzn

Figure 2. Lifestyle description — men

www.gp.viamedica.pl

Gerontologia Polska 2006, tom 14, nr 1

biet i mężczyzn. Chodzący tryb życia, który wydaje się

najlepiej korelować ze stosunkowo dobrym ogólnym sta-

nem zdrowia, prowadziło 26% kobiet i 46% mężczyzn.

Tryb życia leżący lub leżąco-siedzący, który niewątpli-

wie wiązał się z gorszym ogólnym stanem zdrowia stu-

latków, obserwowano znacznie częściej w grupie ko-

biet (35%) niż mężczyzn (21%). Jest to zgodne z pre-

zentowanymi w literaturze światowej hipotezami stwier-

dzającymi, że mężczyźni, którzy dożyli wieku najstar-

szych seniorów, stanowią szczególnie wyselekcjono-

waną grupę, a ich stan zdrowia jest lepszy w porówna-

niu z kobietami, które osiągnęły podobny wiek [6].

Jednym z kryteriów oceny sprawności ruchowej polskich

stulatków była skrócona skala Tinettiego przeprowadzana

podczas kompleksowego badania lekarskiego. Najłatwiej-

szymi do wykonania czynnościami dla stulatków były:

zmiana pozycji z siedzącej na stojącą i zmiana pozycji ze

stojącej na siedzącą. Zmianę pozycji z siedzącej na sto-

jącą były w stanie wykonać samodzielnie 44 (46,8%)

osoby. Natomiast zmianę pozycji ze stojącej na siedzącą

wykonywało samodzielnie 47 (50%) osób. Jedynie 10

(10,6%) osób — w tym 1 mężczyzna — nie było w sta-

nie wykonać tych czynności. Powyższe czynności z po-

mocą urządzeń wykonywało 17 badanych, natomiast

23 stulatków potrzebowało pomocy drugiej osoby przy

zmianie pozycji z siedzącej na stojącą, zaś 21 — przy

zmianie pozycji stojącej na siedzącą.

Spośród czynności wykonywanych w trakcie skróco-

nej skali Tinettiego stosunkowo najtrudniejszą oka-

zało się przejście trzech metrów i jedynie 34 osoby

(w tym 5 mężczyzn) z całej grupy badanej (dane uzy-

skano dla 93 osób) były w stanie przejść taką odle-

głość samodzielnie. Prawie równie licznie reprezento-

wana była grupa osób, które wykonywały tę czynność

za pomocą urządzeń — 29 osób (w tym 2 mężczyzn),

natomiast 14 badanych (w tym 1 mężczyzna) nie było

w stanie przejść 3 metrów. Podobnie przedstawiała się

sytuacja przy wykonywaniu obrotu o 180°: bez pomo-

cy lub z pomocą urządzeń 62 osoby były w stanie wy-

konać obrót (w tym 36 osób samodzielnie), 13 bada-

nych nie wykonywało tej czynności. Unieruchomienie

w pozycji stojącej, przez 5 sekund, bez pomocy wyko-

nywało 41 osób, z pomocą urządzeń — 25 osób,

natomiast z pomocą drugiej osoby — 15 osób.

Podsumowując, należy stwierdzić, że co najmniej trzy

czynności całkowicie samodzielnie było w stanie wy-

konać 44% badanych w tym 38,6% kobiet i 57% męż-

czyzn. Z pomocą urządzeń lub przy pomocy drugiej

osoby co najmniej 3 czynności z zakresu skróconej

skali Tinettiego było w stanie wykonać 43% bada-

nych — 45% kobiet i 35% mężczyzn. Wyniki te przed-

stawiono na rycinie 3 (dane dotyczące 93 osób).

43%

Osoby wykonujące

co najmniej

3 czynności z pomocą

osób lub urządzeń

13%

Osoby, które

nie wykonują

3 lub więcej czynności

Osoby wykonujące co najmniej

3 czynności samodzielnie

44%

Rycina 3. Zdolność do wykonywania trzech lub więcej

czynności z zakresu skróconej skali Tinettiego

Figure 3. Patient’s ability to perform 3 (or more) specific

tasks of Tinetti balance and gait test

Natomiast wszystkie czynności samodzielnie lub przy

pomocy urządzeń wykonywało 47% kobiet oraz 64%

mężczyzn. Należy zwrócić uwagę również na fakt, że

zgodnie z zebranymi podczas badania podmiotowe-

go danymi dotyczącymi złożonych czynności życia

codziennego, wiek, od którego badane osoby wyma-

gały pomocy na przykład przy poruszaniu się po miesz-

kaniu, wynosił średnio ponad 99 lat i był zbliżony

u mężczyzn i u kobiet. Zatem czas, od którego bada-

ni wymagali pomocy w wykonywaniu poszczegól-

nych czynności (w tym również przy poruszaniu się),

wynosił zaledwie od kilku do kilkunastu miesięcy.

Spośród całej grupy badanej 13% osób, wśród któ-

rych zdecydowaną większość stanowiły kobiety, nie

było w stanie wykonać 3 lub więcej czynności z za-

kresu skróconej skali Tinettiego. Była to grupa senio-

rów, których tryb życia — w większości przypadków

— określono jako leżący. W pozostałej grupie bada-

nych u blisko 70% stulatków oceniono chód jako nie-

prawidłowy (tak zwany chód starczy). Najczęściej był

to chód drobnymi krokami lub niepewny, obserwo-

wano również chód na szerokiej podstawie, szuranie

stopami. Nieprawidłowości chodu przedstawiono na

rycinie 4. U pojedynczych osób zaobserwowano chód

koszący oraz wychylenie do tyłu. Rodzaje nieprawi-

dłowości chodu przedstawiały się podobnie w grupie

mężczyzn i kobiet. Zwraca uwagę fakt, że stosunko-

wo niewiele osób korzystało z wyspecjalizowanego

sprzętu pomocniczego, takiego jak balkoniki, laski bądź

laski z trójnogiem i inne. W większości przypadków

pomoc stanowiło umeblowanie lub, najczęściej na

www.gp.viamedica.pl

Małgorzata Kupisz-Urbańska, Katarzyna Broczek i wsp., Ocena sprawności ruchowej polskich stulatków

czyźni, w porównaniu z kobietami, stanowią grupę

znacznie mniejszą liczebnie, lecz jednocześnie dużo

bardziej wyselekcjonowaną, o większej sprawności

ruchowej. Aż 64% mężczyzn jest w stanie samodziel-

nie lub za pomocą urządzeń wykonać wszystkie ele-

menty skróconej skali Tinettiego w stosunku do 47%

kobiet wykonujących te czynności samodzielnie bądź

za pomocą urządzeń. Potwierdzeniem tego faktu wy-

daje się tryb życia stulatków: 46% mężczyzn vs. 26%

kobiet prowadzi chodzący tryb życia.

Zwraca uwagę również fakt, że stosunkowo rzadko

stosowane są sprzęty pomocnicze, szczególnie w łazien-

ce, gdzie zdarzają się jedne z najczęstszych i zarazem

najgroźniejszych upadków dla osób w podeszłym

wieku [7].

Warto również pamiętać, że ze względu na specyfikę

grupy badanej, nie u wszystkich osób można było

wykonać wszystkie elementy pełnego badania lekar-

skiego. Dla części stulatków całość badania była zbyt

męcząca, w niektórych przypadkach wymagała dwóch

lub nawet trzech spotkań. Jednak ocena za pomocą

skróconej skali Tinettiego oraz opisowa ocena chodu,

podobnie jak ocena trybu życia, są metodami badań,

które w większości przypadków można sprawnie prze-

prowadzić podczas badania lekarskiego. Jednocześnie

stanowią one cenne źródło informacji i mogą służyć

zarówno celom diagnostycznym, jak również interwen-

cji, takiej jak odpowiedni dobór sprzętu rehabilitacyj-

nego czy pomocniczego.

Z doświadczeń autorów niniejszej pracy wynika, że oso-

by długowieczne często są wyręczane przez swoich bli-

skich i opiekunów w wielu czynnościach życia codzien-

nego, co niestety wtórnie powoduje ograniczenie ich

sprawności ruchowej. Natomiast sprawność ruchowa

nieodłącznie wiąże się z możliwością wykonywania pod-

stawowych i złożonych czynności życia codziennego,

a tym samym lepszą jakością życia stulatków.

Bez wątpienia polscy stulatkowie stanowią szczególną

populację w wielu aspektach reprezentującą pojęcie

successful ageing [8].

Koszący

Na szerokiej podstawie

Drobnymi krokami

Niepewny

Szuranie stopami

Wychylenie do tyłu

Okresowo niepewny

Rycina 4. Nieprawidłowości chodu

Figure 4. Gait abnormalities

terenach wiejskich, dobrany do wzrostu pacjenta kijek.

Bardzo nieliczne były przypadki stosowania sprzętów

pomocniczych w łazience.

Wnioski

Podsumowując, należy przede wszystkim stwierdzić,

że najstarsi seniorzy w Polsce są szczególną grupą

społeczną, o stosunkowo dużej sprawności ruchowej.

Jedynie 13% badanych to osoby całkowicie niespraw-

ne, średnio od około roku. Potwierdza to opinie przed-

stawiane w piśmiennictwie, że długowieczność nie jest

jedynie przedłużeniem okresu niesprawności, ale wią-

że się ze „skróceniem” okresu niesprawności, który

ma miejsce dopiero w ostatnich latach życia [6]. Męż-

Streszczenie

Wstęp. Średni wiek mieszkańców Europy wydłuża się, a częstość zjawiska starzenia się populacji narasta w Polsce

i na świecie. Szacuje się, że do 2060 roku liczba stulatków na świecie osiągnie 2,5 mln osób. Celem przeprowadzo-

nego badania była ocena wybranych zagadnień związanych ze sprawnością ruchową wśród stulatków w Polsce.

Materiał i metody. Grupę badaną stanowiły 94 osoby — 83 kobiety i 11 mężczyzn, mediana wieku wynosiła

100,8 roku. Badanie podmiotowe i przedmiotowe odbywało się w domach stulatków i obejmowało wykonanie

skali złożonych czynności życia codziennego, skróconej skali Tinettiego, opisowej oceny chodu. We wstępnym

badaniu oceniono także tryb życia pacjentów. Skrócona skala Tinettiego obejmowała pięć elementów: zmianę

www.gp.viamedica.pl

Gerontologia Polska 2006, tom 14, nr 1

pozycji z siedzącej na stojącą, unieruchomienie w pozycji pionowej przez 5 sekund, przejście 3 metrów, obrót

o 180°, zmianę pozycji ze stojącej na siedzącą. Czynności te oceniano pod względem samodzielności wykonywa-

nia bądź wykonywania za pomocą urządzeń lub z pomocą drugiej osoby. Wyodrębniono także grupę badanych,

którzy nie mogli wykonać danej czynności.

Wyniki. „Chodzący” tryb życia, który wydaje się najlepiej korelować ze stosunkowo dobrym ogólnym stanem

zdrowia, prowadziło 26% kobiet i 46% mężczyzn. Natomiast co najmniej trzy czynności, z zakresu skali Tinettiego,

całkowicie samodzielnie było w stanie wykonać 44% badanych, przy pomocy urządzeń lub z pomocą drugiej

osoby — 43% badanych, tylko 13% badanych nie wykonywało 3 lub więcej czynności. Ponadto w grupie osób

chodzących u blisko 70% stwierdzono nieprawidłowości chodu.

Wnioski. Stulatkowie w Polsce są szczególną grupą społeczną, o stosunkowo dużej sprawności ruchowej. Męż-

czyźni, w porównaniu z kobietami, stanowią grupę znacznie mniejszą liczebnie, lecz jednocześnie bardziej wyse-

lekcjonowaną, o większej sprawności ruchowej.

słowa kluczowe: stulatkowie, sprawność ruchowa, skala Tinettiego

PIŚMIENNICTWO

1. Wojtyniak B.: Sytuacja zdrowotna ludności polski . Państwowy

Zakład Higieny, Warszawa 2003; 1–8.

2. Szukalski P.: Najstarsi Polacy — szkic demograficzny . Gerontolo-

gia Polska 2000; 8: 3–8.

3. Lewis J.: Characteristics that contribute to the longevity of cen-

tenarians. CTRS Winter 2005; 4: 17–19.

4. MSD Podręcznik Geriatrii Merck . Praca zbiorowa . Wrocław 1999;

244–245.

5. MSD Podręcznik Geriatrii Merck. Praca zbiorowa . Wrocław 1999;

70–71.

6. Franceschi C., Motta L., Valensin S. i wsp.: Do men and women

follow different trajectories to reach extreme longevity? Italian

Multicenter Study on Centenarisns (IMUSCE) . Aging 2000; 12:

77–84.

7. MSD Podręcznik Geriatrii. Praca zbiorowa. Wrocław 1999; 275.

8. Solie D.: The Centenarians Markers, Longevity and Underwri-

ting. Geriatric Newsletter 2003; 3: 3–5.

www.gp.viamedica.pl

Ocena sprawności ruchowej polskich stulatków - wybrane zagadnienia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: