8457558-Platon-Dialogi.pdf

PLATON

DIALOGI

Fajdros · Uczta · Menon · Eutyfron

Obrona Sokratesa · Kriton · Fedon

Timaios · Kritias

Tower Press 2000

FAJDROS

OSOBY DIALOGU:

SOKRATES

FAJDROS

SOKRATES . Kochany Fajdrosie, dokądże to i skąd?

FAJDROS . Od Lizjasza, Sokratesie, od syna Kefalosa. A idę się przejść za miasto. Długo

tam u niego byłem; siedziałem od samego rana. A że słucham rad twojego i mojego

przyjaciela

Akumenosa, więc przechadzki odbywam po drogach; on powiada, że to mniej męczy niż

te po krętych ulicach miasta.

SOKRATES . Dobrze powiada, przyjacielu. A to widać, Lizjasz był w mieście.

FAJDROS . Tak, u Epikratesa, w tym domu u Morychosa, koło świątyni Zeusa Olimpijskiego.

SOKRATES . No a cóż tam była za rozmowa? Oczywista, że was Lizjasz mowami częstował.

FAJDROS . Dowiesz się, jeżeli masz czas pójść ze mną kawałek i posłuchać.

SOKRATES . Czemu nie? Nie wierzysz może, że ja tak jak Pindar powiada, „więcej niż czas

drogi cenię to”, żeby słyszeć twoją rozmowę z Lizjaszem?

FAJDROS . To prowadź!

SOKRATES . No więc może opowiesz?

FAJDROS . Tak, tak, Sokratesie; to właśnie coś dla ciebie do słuchania. Bo mowa, o którejśmy

rozmawiali, miała strasznie erotyczny temat.

Lizjasz opisał zabiegi miłosne około jakiejś piękności, ale nie ze strony miłośnika, i w tym

właśnie cały figiel. Bo mówi, że powinno się raczej obdarzać względami tego, który nie

kocha,

niż tego, który kocha.

SOKRATES . To znakomity mąż! Żeby on tak napisał, że się powinno raczej ubogiego

przyjmować niż bogatego, i starego raczej niż młodego, i jaki tam jeszcze ja jestem i niejeden

z nas. To by dopiero były mowy „kulturalne i społeczne”!

Ja się tak zapaliłem do słuchania, że choćbyś tym spacerkiem i do Megary zaszedł i, jak

Herodikos zaleca, spod samych murów miejskich nazad wracał, nie opuszczę cię na krok.

FAJDROS . Co ty mówisz, Sokratesie poczciwy! Ty myślisz, że co Lizjasz długi czas i przy

wolnej głowie układał, on, pierwszy pisarz współczesny, to ja, laik, potrafię z pamięci

powtórzyć,

jak się należy – tak jak on? Daleko mi do tego, chociaż przyznam się, że chciałbym.

Wolałbym to niż worek złota!

SOKRATES . Ej, Fajdrosie! Jeżeli ja Fajdrosa nie znam, to chyba siebie samegom zapomniał.

Ale ani jedno, ani drugie nie zachodzi. Doskonale wiem, że on tej mowy Lizjasza nie jeden

raz słuchał, ale kilka razy. Raz po raz prosił, żeby mu powtarzać, a tamten powtarzał bardzo

chętnie. A temu nawet i tego nie było dość! Toteż wziął w końcu rękopis do ręki, przeglądał

na nowo to, co go najwięcej pociągało. Nad tą robotą siedział od rana, zmęczył się i poszedł

się przejść. A widzi mi się, dalibóg, że wykuł mowę na pamięć; chyba że była może bardzo

długa. A szedł za miasto, żeby ją przedeklamować. Spotkał po drodze człowieka, który cierpi

na słuchanie mów. Zobaczył go; zobaczył i ucieszył się, że będzie miał towarzysza

zachwytów,

i poprosił go z sobą. A kiedy go ten, rozkochany w mowach, prosi o powtórzenie, ten

zaczyna robić ceregiele, że naprawdę nie ma ochoty mówić. A na końcu, gdyby go człowiek

nie był chciał po dobrej woli słuchać, byłby gwałtem był mówił. Więc, mój Fajdrosie, poproś

Fajdrosa, żeby to, co i tak za chwilę zrobi, już teraz raczył zrobić!

FAJDROS . No nie; doprawdy; to dla mnie jest ogromna korzyść – tak, jak potrafię, mówić.

Tym bardziej że ty, zdaje się, nie puścisz mnie, zanim ci nie powiem; inna rzecz, jak.

SOKRATES . To bardzo ci się dobrze zdaje!

FAJDROS . No to już tak zrobię. Bo rzeczywiście, Sokratesie, słów zgoda nie umiem na pamięć.

Tylko z treści pamiętam prawie że wszystko, czym się, jak Lizjasz mówił, różni zakochany

i nie kochający, i to punkt za punktem przejdę po kolei, zacząwszy od pierwszego.

SOKRATES . Przejdziesz, przejdziesz, pokazawszy przede wszystkim, kochanie, co to tam

masz w lewym ręku pod himationem! Bo ja zgaduję, że właśnie tę mowę. Jeśli to ona, to bądź

przekonany, że ja cię wprawdzie bardzo kocham, ale skoro tu jest i Lizjasz – nie mam

wielkiej

ochoty służyć ci za okaz do ćwiczeń krasomówczych. Więc dawaj no to, pokaż!

FAJDROS . Daj spokój; prysła moja nadzieja w tobie; myślałem, że się trochę przećwiczę.

Więc może usiądziemy, gdzie chcesz, i będziemy czytali?

SOKRATES . Chodźmy stąd; wróćmy się wzdłuż Ilissu, a potem gdzie bądź usiądziemy

spokojnie.

FAJDROS . Doskonale się trafiło, że nie mam trzewików na sobie. No, ty oczywiście nigdy.

Wiesz: najlepiej chodźmy rzeczką, zamaczawszy nogi. To nie jest nieprzyjemne, szczególnie

o tej porze roku i dnia.

SOKRATES . No to idź naprzód i rozglądaj się, gdzie by można usiąść.

FAJDROS . Widzisz tamten jawor, ten wysoki?

SOKRATES. Albo co?

FAJDROS . Tam cień jest i wiatru trochę, i trawa; jest gdzie usiąść, można się i wyciągnąć,

jak wolisz.

SOKRATES . No, no, prowadź.

FAJDROS . Słuchaj, Sokratesie, czy to nie stąd gdzieś, znad Ilissu, powiadają, Boreasz porwał

Orejtyję?

SOKRATES . A powiadają.

FAJDROS . Może to właśnie stąd? Bo jakąż to cudna, czyściutka i przejrzysta woda. Doskonale

by się tu mogły dziewczątka bawić nad brzegiem.

SOKRATES . To nie stąd; to tam niżej, z jakie dwie, trzy staje, gdzie się przechodzi do świątyni

Artemidy. Tam jeszcze gdzieś jest ołtarz Boreasza.

FAJDROS . Nie uważałem. Ale powiedz, na Zeusa, Sokratesie, czy ty w ten mit wierzysz?

SOKRATES . Gdybym i nie wierzył, tak jak mędrcy dzisiejsi, nic by w tym nie było

szczególnego.

Wtedy bym mędrkował i mówił, że ją tchnienie Boreasza zepchnęło ze skał pobliskich,

kiedy się bawiła z Farmakeją, a kiedy w ten sposób zginęła, zaczęto mówić, że ją Boreasz

porwał. A może z pagórka Aresa; bo opowiadają i taki mit, że to stamtąd, a nie stąd została

porwana. Ja to, wiesz, Fajdrosie, uważam za rzeczy bardzo miłe, ale żeby się tym zajmować,

do tego trzeba kogoś, kto ma dużo zdolności, sił, czasu, cierpliwości, choćby już

dlatego, że potem musisz centaury stawiać na dwie nogi albo i Chimerę, a potem zatrzęsienie

rozmaitych Gorgon, Pegazów i innych jakichś dziwolągów głupich i nie wiadomo do czego

podobnych. Jak by człowiek w to nie wierzył, a brał się do wytłumaczenia wszystkiego na

gruby, chłopski rozum, to bardzo by dużo na to czasu potrzeba i głowy. Ja całkiem nie mam

na to głowy i czasu. A to, widzisz, dlatego: ja nie jestem w stanie, jak napis w Delfach

powiada,

poznać siebie samego. Więc mi się to śmieszne wydaje, kiedy siebie jeszcze nie znam,

bawić się w takie nieswojo, niesamowite dociekania. Więc mało się tymi rzeczami interesuję;

biorę je tak jak wszyscy inni i, jak mówię, nie to badam, ale siebie samego, czy ja sam nie

jestem bydlę bardziej zawiłe i zakręcone, i nadęte niż Tyfon, czy też prostsze i bardziej

łaskawe,

które z natury ma w sobie coś boskiego i coś niskiego. Ale, przyjacielu, tak pomiędzy

wierszami – czy to nie to drzewo, do któregoś nas prowadził?

FAJDROS . Tak, to właśnie ono.

SOKRATES . Na Herę! Toż to śliczna ustroń. Ten jawor ogromnie rozłożysty i wysoki. I ta

wierzba wysoka, a śliczny cień daje, a taka cała obsypana kwieciem; będzie nam tu cudnie

pachło. A jakież miłe źródełko płynie spod jaworu. Bardzo zimna woda, możesz nogą

spróbować.

Dziewice i posągi święte pod drzewami; widać, to uroczysko Acheloosa i nimf jakicheś.

A proszę cię, ten wiatr tutaj – jaki strasznie miły i łagodny. To letni wiatr tak szumi, a

przy nim świerszczów chór. Ale z tego wszystkiego najlepsza trawa i najładniejsza, żeby się

tak przeciągnąć tam na tym łagodnym wzniesieniu. Doskonaleś wyprowadził, kochany

Fajdrosie.

FAJDROS . Wiesz co, żeś ty jakiś dziwny człowiek. Zupełnie tak mówisz, jakbyś nie wiadomo

skąd przyjechał, a nie był tutejszy. Ty się w ogóle nigdzie z miasta w okolicę nie ruszasz i

bodajżeś jeszcze nigdy nie był za murami.

SOKRATES . No, wybacz mi, mój kochany. Ja się przecież lubię uczyć. A okolice i drzewa

niczego mnie nie chcą nauczyć, tylko ludzie na mieście. Ale zdaje mi się, żeś ty dla mnie

znalazł lekarstwo na chodzenie, doprawdy; bo tak jak się wygłodniałe cielę prowadzi, że mu

się przed pyskiem jakimś wiechciem trzęsie czy gałęzią, tak ty mi będziesz pod nos podsuwał

mowy w rękopisie zwinięte i ciągał za sobą po całej Attyce, czy gdzie tam dalej zechcesz.

Tymczasem, kiedym już tu zaszedł, wyciągnę się na trawie, a ty przyjmij dowolną pozycję,

byleby ci czytać było wygodnie, i czytaj.

FAJDROS . To posłuchaj!

O co mi chodzi, wiesz, i że za właściwą uważam taką rzecz pomiędzy nami, toś słyszał.

Sądzę zaś, że nie powinno mnie omijać to, czego pragnę, dlatego że właśnie zakochany w

tobie nie jestem.

Toż takiemu później żal każdej wyświadczonej przysługi, skoro tylko żądzę nasyci. A taki

jak ja nigdy nie ma okresu wyrzutów. Bo nie z musu przysługi wyświadcza, ale z dobrej woli

o drugiego dba, jak może; tak że lepiej by i około własnych spraw nie chodził.

A jeszcze ci, co kochają, notują sobie wszystkie straty materialne, jakie ponieśli przez miłość,

i wszystkie przysługi osobiste, a zważywszy jeszcze to, ile ich to wszystko trudów

kosztowało, uważają, że rachunki dawno wyrównane i nic się od nich więcej nie należy

ukochanej

osobie. Natomiast ci, co nie kochają, nie mogą się ani tym zasłaniać, że przez to zaniedbują

interesy prywatne, ani wymawiać mogą trudy podczas zabiegów poniesione, ani się

skarżyć, że się przez to z rodziną poróżnili. Zaczem skoro tyle ujemnych stron odpada, nie

pozostaje nic, jak tylko dbać wedle najlepszej wiedzy i woli o względy drugiej strony.

A potem, jeśliby kochających cenić dlatego, że o swym afekcie najwyższym zapewniają

tych, których w danej chwili kochają, i mówią, że gotowi i słowem, i czynem poróżnić się ze

wszystkimi dla pięknych oczu osób ukochanych, łatwo poznać, jaka to prawda, skoro zawsze

wyżej cenią tych, w których się kiedyś później kochają, i gotowi się nawet źle obchodzić z

dawniejszymi przedmiotami miłości, jeśli się to późniejszym podoba. Więc któż widział

wdawać się w coś podobnego z ludźmi cierpiącymi wadę tego rodzaju, że nie brałby się do jej

leczenia nikt, kto ma doświadczenie w tych sprawach? Przecież sami przyznają, że stan ich to

choroba raczej niźli zdrowe zmysły, i choć wiedzą, że u nich w głowie źle, nie umieją

zapanować

nad sobą. Toteż jak mogą, przyszedłszy do siebie, uznawać za dobre to, czego im się

chciało w tym stanie osobliwym?

I to zważ, że gdybyś chciał wybrać najlepszego spośród tych, którzy cię kochają, to niewielki

miałbyś wybór; przeciwnie, gdybyś spośród innych ludzi szukał tego, który by ci naj8

więcej odpowiadał, wybór masz ogromny. Przeto znacznie większe jest prawdopodobieństwo,

że właśnie gdzieś między tymi wieloma będzie człowiek godny twej przyjaźni.

A jeśli się obawiasz sądu opinii publicznej, abyś się nie skompromitował, kiedy się ludzie

o tym dowiedzą, to przecież ludzie zakochani zawsze myślą, że im cały świat zazdrości tak

jak oni jedni drugim, przeto ich język świerzbi i ambicja podnieca do przechwałek przed

wszystkimi, że ich trudy nie poszły na marne, a ci, co nie kochają, są od nich mocniejsi –

wolą to, co naprawdę dobre, niżeli sławę u ludzi.

Oprócz tego ludzie się zawsze muszą dowiedzieć i zobaczyć, jeżeli się ktoś w kimś kocha i

chodzi za nim, i robi z tego wielką rzecz, tak że jak ich tylko ktoś zobaczy rozmawiających,

zaraz myśli, że albo właśnie coś między nimi było, albo zaraz będzie. A tym, którzy się nie

kochają, nikt nawet nie myśli brać za złe schadzki, bo każdy wie, że trzeba się nieraz z

drugim

zobaczyć, czy to z przyjaźni, czy dla jakiejś innej przyjemności.

I jeszcze jedno: jeżeli się obawiasz zbliżeń osobistych, bo uważasz, że trudno o przyjaźń

trwałą, i niech tylko zajdzie jakieś nieporozumienie, to nieszczęście dla obu stron, a tyś dał,

co masz najdroższego, więc i tracisz ogromnie wiele – w takim razie więcej się obawiać

powinien

byś tych, którzy kochają. Ich przecież każdy drobiazg w rozpacz wprawia i wszystko

się dzieje, zdaniem ich, tylko na ich nieszczęście.

Więc też uniemożliwiają ukochanym osobom wszelkie stosunki z ludźmi, bo się boją ludzi

zamożnych, aby ich nie przewyższyli majątkiem, a ludzi wykształconych także, aby nie

przyćmili

poziomem umysłowym. Albo jeśli kto jaką inną zaletę posiada, każdego pilnują, czy

jakiego wpływu nie wywiera. I tak cię od wszelkich stosunków z ludźmi odwiodą, że

będziesz

sam wśród ludzi jak palec, a nie będziesz miał przyjaciela. A jeśli zechcesz swego dobra

patrzeć i być mądrzejszym niż oni, nieporozumienie będziesz miał gotowe.

A jeśli ktoś wcale nie kochał, ale jako dzielny mąż tak postąpił, jak mu było potrzeba, ten

nie będzie zazdrosny o towarzyskie zbliżenia; przeciwnie: niechętnie by patrzył na tych,

którzy

by cię unikali; uważałby, że się chyba krzywią na ciebie, a stosunki towarzyskie to rzecz

pożyteczna. Toteż znacznie większe prawdopodobieństwo, że się stosunek z takim

człowiekiem

w przyjaźń rozwinie niż w nienawiść.

A oprócz tego niejeden kocha dlatego, że mu się ciało jakieś podobało prędzej, nim charakter

czyjś poznał i stosunki domowe, przeto bardzo niepewna to rzecz, czy taki zechce być

przyjacielem jeszcze i wtedy, kiedy przestanie pragnąć. Ale jeśli się jacyś ludzie nie kochali

nigdy, ale żyjąc z sobą od dawna w przyjaźni zbliżają się do siebie, to niepodobna, żeby ich

przyjaźń umniejszyć miało to, co im przyjemność daje obopólną; nie – to będą dla nich trwałe

pamiątki na przyszłość.

A oprócz tego z pewnością lepszym się staniesz, jeżeli mnie posłuchasz raczej niż

zakochanego

w tobie. Bo taki najniesłuszniej w świecie będzie chwalił wszystko, co tylko powiesz

czy zrobisz, bo z jednej strony boi się twojej niechęci, a potem sam gorzej widzi, tak go żądza

zaślepia. Bo takie rzeczy miłość z ludźmi wyprawia: nieszczęśliwym każe się gryźć rzeczami,

którymi by się nikt inny nie martwił, a szczęśliwym chwalić każe i takie rzeczy, którymi się

cieszyć nie warto. Toteż raczej żałować należy ludzi kochanych niżeli im zazdrościć. Ale jeśli

mnie posłuchasz, będę z tobą obcował nie dla chwilowej rozkoszy, ale i na przyszłość będzie

z tego pożytek, i nie miłość nade mną będzie panowała, ale ja sam nad sobą, ani o drobnostki

między nami awantur nie będzie i nienawiści, tylko o wielkie rzeczy pomaleńku, po troszku

się kiedyś pogniewamy, bo ci mimowolne uchybienia przebaczę, a umyślne będę się starał

odsuwać. To jest jedyny probierz przyjaźni, która ma trwać długo.

A jeśli ci to przed oczyma stoi, że nie może się silna przyjaźń zawiązać tam, gdzie miłości

nie ma, to zastanów się, że w takim razie anibyśmy synów nie powinni kochać, ani ojców, ani

matek, anibyśmy wiernych przyjaciół pozyskać nie mogli, bo te stosunki nie wyrastają z

żądzy

tego rodzaju, tylko na całkiem innym tle.

Poza tym, jeśliby należało zawsze tym ustępować, którzy nas potrzebują najwięcej, toby

potrzeba i w innych sprawach uwzględniać nie ludzi najlepszych, ale najbardziej

potrzebujących.

Tacy będą najwdzięczniejsi, bośmy im najprzykrzejszy brak usunęli. A więc i na przyjęcia

do domu własnego nie najbliższych przyjaciół zapraszać należy, ale tych, co się wpraszają

i chcą się napchać do syta. Tacy cię będą kochać i chodzić za tobą, i pod same drzwi

przyjdą, i cieszyć się będą najwięcej, i ogromnie będą wdzięczni, i wszystkiego najlepszego ci

będą życzyli.

Więc uwzględniać może należy nie tych, którzy nas potrzebują najwięcej, ale tych, którzy

się najlepiej odwdzięczyć potrafią.

I nie tych, którzy tylko kochają, ale tych, którzy są nas najgodniejsi.

I nie takich, którzy się wdziękami twymi nasycą, ale którzy się i chlebem z tobą podzielić

zechcą, kiedy się postarzejesz.

I nie takich, którzy się potem chwalić będą przed ludźmi, ale takich, którzy o wszystkim

przyzwoicie przed ludźmi zamilczą.

I nie tych, którzy się krótki czas nami interesują, ale tych, którzy przyjaciółmi zostaną

przez całe życie.

I nie tych, którzy gdy ich żądza odejdzie, szukać będą pozoru do zwady, ale takich, którzy

gdy ich piękność opadnie, dopiero w całym blasku dzielności wystąpią.

Więc pamiętaj o tym, co mówię, a i to zważ, że i przyjaciele zakochanym nieraz czynią

uwagi, że się źle prowadzą, a takiemu, który nie kocha, nikt z bliskich nigdy nie czynił

wyrzutów,

jakoby się przez to źle urządzał.

Ale może chcesz mnie zapytać, czy ci radzę względami obdarzać wszystkich, którzy cię

nie kochają? Ja myślę, że nawet zakochany w tobie nie chciałby, żebyś się tak odnosił do

wszystkich, którzy cię kochają. Bo ani to wypada ze względu na drugiego, ani się to udać

może, jeśli chcesz, żeby ludzie o tym nie wiedzieli. A trzeba, żeby stąd żadna nie wynikała

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: