Jadwiga Izdebska
Rodzina dziecko telewizja
Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji
Trans Humana
Wydawnictwo Uniwersyteckie
Białystok 1996
Recenzja naukowa:
prof. dr hab. Anna Przecławska prof. dr hab. Edmund Trempała
Projekt graficzny okładki: Wojciech Siwak
Skład komputerowy programem TEX Alicja Jaroszewicz
Redakcja techniczna: Wojciech Siwak
D Copyright by
Copyriglri by
przy Stowarzyszeniu Absolwentów i Pracowników
Wydziału Pedagogiki i Psychologii
Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku
IS-328 Białystok, ul Świerkowa 20.
tel. (085) 42-24-87 w.132, tel./fax.: 42-23-IO
Białystok 1995
Wszystkie prawa zastrzeżone All rights rcscrved
No part of this publication covcrcd by the copyright hereon
may bc reproduccd in any form without the penmssion of the publishcr
ISBN 83-86696-13-3
Książka finansowana przez Wydział Pedagogiki i Psychologii
I filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku
SPIS TREŚCI
Wstęp ...........................................................5
I. Środowisko rozwojowe dziecka - jako poszerzająca się poprzez mass media przestrzeń życiowa
1. Edukacja równoległa (nieszkolna), jej miejsce i rola w życiu dzieci ................................................... 7
2. Dziecko w świecie wielu mediów .. .. .. ........................ 13
3. Dzieciństwo telewizyjne współczesnych dzieci ................17
II. Telewizja - jako droga pośredniego oddziaływania na dziecko w rodzinie
1. Telewizja w życiu dziecka - przegląd badań ... . . .. .. ... . . . . .. 21
2. Poznawanie i przyswajanie kultury przez dziecko ............40
3. Telewizja w rodzinie ........ .. ... .. ......... ...................45
III. Teoretyczne i metodologiczne podstawy badań
1. Uzasadnienie przedmiotu badań ..............................52
2. Rodzina - podstawowe środowisko wychowawcze kulturowe, swoista wspólnota ludzi . .... .. ..... .. .. ..... ...... 55
3. Wychowanie rodzinne ......................................... 65
4. Rodzinny odbiór telewizji .....................................69
5. Problematyka badawcza . .... ..................................75
6. Procedura badań: metody, techniki, dobór próby badawczej ......................................................80
IV. Rodzinno - domowy odbiór programów telewizyjnych
1. Zakres i charakter rodzinno - domowych kontaktów telewizyjnych ...................................................89
2. Udział rodziców w organizowaniu rodzinno - domowego odbioru telewizji .............................................12a
I h nk 1 tlt'I'I1I)ItIJK, Sp. z o.o., Białystok, ul. Składowa 9
V. Telewizja - jako czynnik wspomagający proces wychowania dziecka w rodzinie
1. Miejsce i funkcje wychowawcze telewizji w życiu dziecka ........................................................ 145
2. Inicjująca i inspirująca rola telewizji w wychowaniu rodzinnym .................................................... 170
3. Telewizja integrująca rodzinę . ........... ......... .... ..... ..181
4. Kompensacyjna rola telewizji w rodzinie . .... .. ..... .. .. ... 200
VI. Telewizja zagrażająca i utrudniająca proces wychowania dziecka w rodzinie
1. Telewizja dezorganizująca i zakłócająca organizację dnia dziecka i rodziców ..... .. ... .. ........... ......... .. .....212
2. Przejawy ujemnego oddziaływania telewizji na dziecko .... 216
3. Telewizja dezintegrująca rodzinę ............................ 231
4. Telewizja wyręczająca rodziców w procesie wychowania dziecka . .. . . . . . . . .. .. .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. ... .. . 237
VII. Pedagogiczne aspekty funkcjonowania telewizji w rodzinie - podsumowanie i propozycje
1. Podsumowanie wyników badań ..............................247
2. Postulaty i propozycje dotyczące roli telewizji w wychowaniu rodzinnym dziecka .......................... . 272
Udział rodziców w organizowaniu rodzinno - domowego
odbioru telewizji .......................................... . 272
Pedagogiczne zasady funkcjonowania telewizji . . . . . . . . . . . l7f)
Rola szkoły w przygotowywaniu dzieci do aktywneł;<r
i selektywnego korzystania z telewizji i innych
mass mediów ................................ .... ... . . . . . . . 2tś:3
:3. Problemy do dalszych badań . .. ....... .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . 286
Bibliografia .................................................. .289
Summary ..................................................... .301
WSTĘP
Dziecko od najmłodszych lat rozwija się pod wpływem oddziaływania różnych grup społecznych, instytucji, czynników tworzących pozaszkolne środowisko jego życia. W tym środowisku odbywa się edukacja dziecka, nieszkolna, zwana równoległą, obejmująca oddziaływania zamierzone, planowe jak też samorzutne, okazjonalne. Dzięki oddziaływaniom środowiskowym dziecko ma możliwość poznawania nieznanych mu faktów, zjawisk dotyczących różnych dziedzin życia społecznego, nauki, techniki, kultury.
Istotne miejsce w tym procesie zajmuje telewizja. W ostatnich latach Htaje się ona środkiem przekazu stale zmieniającym się z powodu nowej technologii, nowych systemów produkcji i dystrybucji. Również w życiu dziecka i rodziny miejsce telewizji ulega dzisiaj wyraźnym przemianom, przestaje być ona podstawowym źródłem informacji i rozrywki, a staje się jednym z wielu elektronicznych środków przekazu. Coraz więcej rodzin ma możliwość oglądania programów emitowanych przez telewizję krajową, publiczna ale również prywatna lokalna telewizję satelitarna kasety video.
Telewizja zawładnęła życiem bardzo wielu dzieci i ich rodziców, podporządkowała sobie rozkład ich zajęć w ciągu dnia, burząc niejednokrotnie jego strukturę, przyciągając i zatrzymując codziennie na wiele godzin członków rodziny przed telewizorem.
Coraz częściej dzieciństwo współcześnie żyjących dzieci określane bywa mianem dzieciństwa telewizyjnego, ponieważ wyznaczane i kształtowane jest ono przez codzienne, wielogodzinne ogl~danie przez nich telewizji, a także przez funkcje, jakie pełni w ich życiu. Daje ona dzieciom szansę Iroznawania świata ukazywanego na szklanym ekranie, przyswajania wieełzy o nim, ale także, co wydaje się istotne dla kształtu tego dzieciństwa, unzc·yt,niczenia w olbrzymim, światowym procesie socjokulturowym.
f)dbiór telewizji przez dziecko rozpoczyna się w domu rodzinnym i t,rwn przez cały okres jego dzieciństwa i młodości. Telewizja, jako intey,n"Inr,. część życia rodzinnego, towarzyszy stale rodzicom i ich dzieciom w c~liwilawch odpoczynku, relaksu i podczas zajęć domowych, co nie może p>z«Hl;vwać bez określonych skutków dla jej odbiorców.
Inl,cresujące więc i ważne z punktu wid2enia pedagogicznego staje się pc>zn,rnie na drodze badań empirycznych zagadnień związanych z funkrjonow:ł.nie telewizji w rodzinie. Wskazanie na możliwości pozyskanin..jej w wychow:r.niu rodzinnym staje się niezbędne, szczególnie dzisiaj, kiedy
rodzina nękana jest różnymi zagrożeniami natury ekonomicznej, społecznej, wychowawczej, ale także wobec słabnącej, na skutek m.in. rozwoju środków masowego przekazu, pozycji szkoły jako podstawowego źródła informacji dla dzieci.
Dotychczasowe badania, prowadzone w ramach pedagogiki społecznej, nie odpowiedziały jednak na wiele pytań dotyczących telewizji w rodzinie i w życiu dzieci w młodszym wieku szkolnym, podejmowane były bowiem sporadycznie. Brak jest przede wszystkim badań, które by kompleksowo ujmowały funkcjonowanie telewizji w rodzinach, pokazywały miejsce i rolę, jaki spełnia ona w wychowaniu rodzinnym.
Celem tej pracy jest uchwycenie relacji zachodzących między rodzicami i dziećmi podczas wspólnego, rodzinno - domowego odbioru telewizji i na tym tle pokazanie roli, jaką pełni ona w rodzinie.
Praca jest próbą poszukiwania odpowiedzi na pytania: jak funkcjonuje telewizja w rodzinach zróżnicowanych społecznie i kulturowo, czy i w jakim zakresie wspomaga ona wychowanie rodzinne oraz jakie stwarza zagrożenia dla rodziny. Odpowiedzi na postawione pytania poszukuję w dotychczasowym dorobku empirycznym i refleksji teoretycznej oraz w badaniach własnych. Oba te podejścia dopełniają się nawzajem i umożliwiają mi weryfikację przyjętych w pracy założeń.
Konstrukcję logiczno - merytoryczną pracy tworzy siedem rozdziałów. Dwa pierwsze wskazuje kierunki i zakres zainteresowań teoretycznych i empirycznych badaczy zajmujących się problematyką telewizji w życiu dzieci i rodziny. Rozdział trzeci zawiera teoretyczne i metodologiczne przesłanki podjętych przeze mnie badań. Wyjaśniam tu w oparciu o piśmiennictwo naukowe podstawowe kategorie analizy, następnie omawiam problematykę i procedurę podjętych badań. Rozdział czwarty dotyczy rodzinno - domowego odbioru telewizji oraz udziału rodzicciw w c~rganizowaniu tego procesu. W następnym rozdziale (pi~tyrn) prr,c·dstawiam wyniki badań na temat możliwości pozyskania telewii,ji w ~>rocesie wychowania rodzinnego poprzez analizę funkcji, jakie spe·łni;r ona w życiu dziecka oraz jej roli w rodzinie. Rozdział szósty pracy wakazuje na zagroźenia, jakie telewizja stwarza rodzinie. Ornawiarrmickture przejawy ujemnego oddziaływania telewizji na dziecko i na funkcjonowanie wychowawcze rodziny, wskazując na dezorganizację rycia rodzinnego, dezintegrację rociziny, "zastępowanie" przez telewizję rodziców w wypełnianiu przez nich wielu funkcji opiekuńczo - wychowawczych. W zakończeniu pracy formułuję wnioski wynikające z analizy wyników badań. Ta część pracy zawiera nnwrrieź zasady funkcjonowania telewizji w rodzinie, a także pewne sugestie i propozycje dotyczące roli, jaką rodzina i szkoła spełniać powinny yr'l,y~(u~<)WIIjąc dzieci do selektywnego, aktywnego odbioru telewizji.
1. Edukacja równoległa (nieszkolna), jej miejsce i rola w życiu dziecka
Współczesne wychowanie dzieci na całym niemal świecie staje się problemem bardzo złożonym, wykraczającym poza tradycyjny (r)ystem oddziaływań instytucji szkolnych i pozaszkolnych, a jego przebieg i skuteczność zależy od wielu, zróżnicowanych i zmieniających się uwarunkowań społecznych, politycznych, kulturalnych, ekonomicznych zachodzących zarówno w mikro jak też w makro(r)trukturach społecznychl.
Dziecko od najmłodszych lat znajduje się w kręgu różnego rodzaju oddziaływań, które podejmowane s~ przez najbliższe mu asoby, również grupy, wspólnoty społeczne, instytucje. Cała bowiem przestrzeń życiowa, która otacza dziecko, jest bezo zróżni~owana w swej strukturze i sile oddziaływania, tworząc, jak pisze ~:. Trempała, swoiste środowisko edukacyjne2. Obejmuje ono trzy
r Na ten temat w pracach: Z. Kwieciński (red.): Forum Oświatowe 1/94. Poznań-Toruń 1994; Z. Kwieciński: Socjopatologia edukacji. Warszawa 1992; F. Adamski: Pluralizm w kulturze polskiej. Kraków 1988; Z. Kwieciński: Nieobecne dyskursy. 'Toruń 1993; J. Brzez'W ski i L. Witkowski: Edukacja wobec zmiany społecznej. Toruń 1994; T. Lewowicki: Przemiany oświaty. Warszawa 1994; St. Kawula: Rozdroże I ~xnnse wychowania. Olsztyn 1986; Z. Kwieciński: Pedagogika i edukacja wobec wyxwnnia kryzysu i gwałtownej zmiany społecznej. (w:) Ku pedagogice pogranicza: Red. 1. Kwieciński i L. Witkowski. Toruń 1990; B. Suchodolski (red.) Alternatywna pedar gupika humanistyczna. Wrocław 1990; J. W. Botkin, M. Elmandjra, M. Malitza: Uczyć eis bez granic. Warszawa 1982; H. To~er (red.): Lesrning for Tomorrow. The Role of thc FLture in Education. New York 1974; J. Szczepański: Społeczne uwarunkowania rozwoju oświaty. Warszawa 1989.
~ l;. 'I~empała: Szkoła a edukacja równoległa (nieszkolna). Poglądy, doświadcxenin, propor.ycje. Flydgoszcz 1993; także R. Wroczyński: Edukacja permanentna. Warszawa 19t;3.
mlrrrznr.y anul<>wiskowe życia dziecka: 1) rodzinę i inne grupy nieform~rlnr· (r~swi~·snicre, s~siedzkie) stanowiące sferę bezpośrednich odrl~.j,rlywu.ri; l) instytucje lokalne (np. kino, dom kultury, świetlica) im~piryj;~.cąc oddziaływania również bezpośrednie, ale o charakterxw (mrma.lnyrn, instytucjonalnym oraz 3) instytucje ponadlokalne
Przede wszystkim środki masowego przekazu, tworzące układ oddziaływań pośrednich3.
W miarę dorastania dziecka rozszerza się kryg oddziaływań wychowawczych. Najpierw jest to rodzina, która rozpoczyna długi proces przygotowania dzieci do życia poprzez kształtowanie określonych ról społecznych, systemu wartości, norm postępowania i niezależnie od swoich możliwości i warunków materialnych, kulturalnych, statusu społecznego, zaspokaja przede wszystkim potrzeby emocjonalne dziecka, potrzeby bezpieczeństwa i przynależności do określonych osób czy określonych wspólnot społecznych. Stopniowo, wraz z rozwojem dziecka, środowisko jego życia ulega rozszerzeniu4, stale powiększa się ilość i zakres oddziałujących bezpośrednio lub w sposób pośredni grup i instytucji pozarodzinnych (grupa rówieśnicza, s~siedzka oraz liczne instytucje wychowania pozaszkolnego)5. Wywieraj one określone zmiany w osobowości dziecka poprzez działania o bardzo różnym charakterze: nieformalnym, nieinstytucjonalnym, niezamierzonym, jak też formalnym, obligatoryjnym, instytucjonalnym, zamierzonym.
Słusznie podkreśla się, że badając wpływy wychowawcze na jednostkę należy poszukiwać ich nie tylko w instytucjach szkolnych, kulturalno - oświatowych, opiekuńczych, ale także w tych działaniach środowiskowych, których efekty wychowawcze s~ ubocznym, niezamierzonym, przypadkowym rezultatem tych cJzia.łaris.
3A. Kłoskowska wyodrębnia trzy podstawowe układy kultury, w rnmac;h których ma miejsce wychowanie dzieci i młodzieży. Szeroko na tc·n f.crnnt. w prnonclr: A. Kłoskowska: Społeczne ramy kultury. Warszawa 1992; Socjologii kull.ur;y. Wnrszawa 1981.
4Szeroko na ten temat w pracach: St. Kowalski, S. Wnwryniuk: Doskonalenie funkcjonowania systemu wychowawczego w środowisku. Sl.mliu Pedagogiczne. T. XLVII, Wrocław 1984; R. Miller; Socjalizacja - wyohownnic - pychoterapia. Warszawa 1981; A. Gurycka: Struktura i dynamika procesu wychowania. Warszawa 1979.
SKlasyfikacja środowisk i instytucji wychowawczych w pracach: E. Trempała: Wyc~lwwanie równoległe w polskim systemie edukacyjnym. Bydgoszcz 1984; E. Trempała: I~;cłukacja nieszkołna (równoległa w warunkach przemian w Polsce. Bydgoszcz 1984; K. ł'rrecławski: Instytucje wychowawcze w wielkim mieście. Warszawa 1971; R. Wronzyopki: Pedagogika społeczna. Warszawa 1974; A. Kamiński: Funkcje pedagogiki spoIc~~v.urj. Warszawa 1972.
''Np. I~i. Zuaniecki, E. Trempała, St. Kowalski.
Wpływów tych nie można nie doceniać, ze względu na szeroki zn, kreci i skuteczność ich oddziaływania na dziecko'.
Wpływy wielu środowiskowych grup i instytucji są często m wiele bardziej znaczące w życiu dziecka niż systematyczne, wielolat,nie, sformalizowane oddziaływania szkolne. Dlatego też istotni tc~lę - pisze A. Przecławska "(...) powinny odgrywać kontakty wychowawcze mniej sformalizowane, nie ograniczone ścisłymi prograth~.mi edukacyjnymi, zostawiające więcej miejsca na spontanicztłt~~ć zarówno wychowawcy, jak i wychowanka"8. Takie możliwoąci, jak się wydaje, tkwij w oddziaływaniach głównie społeczności I~kalnej. Posiada ona bowiem - zdaniem E. Trempały - "wielki potencjał wychowawczy dzięki swym instytucjom, swej strukturze społecznej i administracyjnej, swym kręgom kulturowym, a brzy sprzyjających warunkach może być szkoły postaw obywatelskich i ogólnoludzkich, zbiorowym edukatorem jednostek i grup ludzkich"9.
W tej pozaszkolnej przestrzeni życia dziecka, cugle poszerzającej i wzbogacającej się o nowe formy oddziaływań, tkwij więc możliwości kształtowania jego pogl~dów i postaw, rozwijania zainteresowań i gromadzenia doświadczeń.
Oddziaływania różnych środowisk pozaszkolnych na dzieci, ich charakter, zakres, treść, s~ jednak bardzo zróżnicowane. To zróżnieowanie wynika ze specyfiki funkcjonowania poszczególnych grup społecznych, instytucji i placówek wychowawczych, ich struktury organizacyjnej i programowej. Z jednej strony posiadają one potencjalne możliwości wywierania wychowawczego wpływu na różne sfery osobowości dziecka, kształtowania jego procesów poznawczych, emocjonalnych, motywacyjnych. Z drugiej zaś, należy je również postrzegać w aspekcie ujemnych, demoralizujących wpływów i niebezpieczeństw dla procesu wychowania. W tym środowisku pojawiaj się dzisiaj zagrożenia hamujące i uniemożliwiające przebieg procesu wychowania, takie jak: ubóstwo, nędza wielu rodzin, rozpad, niepełność rodziny, bezrobocie, kryzys systemu wartości, alkoholizm, narkomania, przestępczość, agresja wśród dzieci
7 Wskazują na to liczne prace i raporty o stanie oświaty na świecie, jak np.: P. G. Altbach: Excellence in Education. New York 1985; J. W. Botkin, M. Elmondjra, M. Maltza: Uczyć się bez granic. Warszawa 1982; I. Illich: Społeczeństwo bez szkoły. Warszawa 1976.
sA. Przecławska: Wychowanie jako spotkanie - kilka pytań zamiast wstępu. (w:) Relacje między ludźmi jako przedmiot badań pedagogicznych. Warszawa 1993, s. 17. 9E. Trempała: Szkoła a edukacja równoległa (nieszkolna. Poglądy, doświadczenia, propozycje. Bydgoszcz 1993, s. 8.
i dorosłych, upadek po części autorytetów wychowawców, nauczycieli, rodziców, przewartościowanie wielu sfer życia społecznego, gospodarczego)°. Zjawiska patologii społecznej występuje i wypełniaj~ w większym lub mniejszym stopniu pozaszkolne środowisko dziecka.
W tym środowisku żyje dzieci, rozwijając się wypełniaj to środowisko swoim doświadczeniem, zachowaniami o charakterze instrumentalnym i werbalnym. R__eh,cję .~lięc~ydzięckiem a śr_o- _ dowiskiem wychowawczym maje charakter dwustronny, w pewnym stopniu sprzężenia zwrotnego, póiiieważ nie jeśt to - jak pisze A. Przecławskall - tylko relacja odbioru bodźców środowiskowych, ale także relacja współtworzenia. Dziecko poprzez swój,sposób recepcji wzbogaca środowisko wychowawcze, zmienia je. Srodowisko wychowawcze bowiem, przekształcając osobowość wychowanka na zasadzie jego własnej, wewnętrznej aktywności, zmienia się równocześnie pod jego wpływem"12.
W tym procesie istotni rolę spełnia aktywność dziecka, która nie jest wyłącznie odpowiedzi na oddziaływania środowiska, reakcj~ na dopływające z zewn~trz bodźce, ale wyprzedza bieg wydarzeń, wpływa na niel3. Tego rodzaju aktywność staje się szczególnie ważna i potrzebna dzisiaj, we współczesnym świecie ci~głych zmian dokonujących się bardzo szybko, dynamicznie. Charakterystyczna jest w tym kontekście wypowiedź J. Trempały, który stwierdza, że trudno jest dzisiaj przygotować dziecko do spotkania z wydarzeniami, zjawiskami, które być może będ~ w przyszłości jego udziałem, wyposażając je w określone wzory zachowań, natomiast należy raczej "dać dziecku możliwość gospodarowania własnymi zasobami psychicznymi, przyzwyczajając je do samoregulacji i samorozwoju"14. Rodzi się w zwi~zku z tyra problemy bardzo złożone i trudne, dotyczące takiego ukic:rurikowariia aktywności dzieci, która umożliwi im uczestniczenie w ci~,gle poszerza
loNa ten temat w pracach: E. Trempałx: G;dukxcjx ui~~.rzkulnn (r<iwnoległa) op. cit., s. 9; R. Meighan: Socjologiaedulus<;ji.'1'orufi 19!);x; Ite~l. nxukowx Z. Kwieciński; H. Górecka, E. Szubert: Patologie społeczne objęta inge·reu<jrt a~<!u rodzinnego, ich uregulowania prawne. Olsztyn 1992; M. Jarosz: I)ezorgxnizx<:jn w rodzinie i społeczeństwie. Warszawa 1987.
11 A. przecławska: Wychowanie jako spotkanie - kilka pytań zamiast wstępu. (w:~ Relacje między ludźmi jako przedmiot badań pedagogicznych. Warszawa 1993.
~2A. Przecławska: op. cit., s. 15.
~3J. 'I7rempała: Znaczenie edukacji równoległej dla rozwoju psychicznego dzieci i mlmlzieży. "Oświata i Wychowanie" 1989 nr 36, s. 34.
~ 4 .1. ~l'rcmpała: op. cit., s. 36.
j~n~·,j nię przestrzeni środowiska pozaszkolnego, aktywny uclr,i.r.l i ąc~ruyyl.~.nie z różnych form edukacji równoległej.
()bok więc edukacji szkolnej (obligatoryjnej, instytucjonalnej) ietrric~,je edukacja równoległal5 (nieobligatoryjna, obejmująca caącrkml,ałt wpływów i oddziaływań zarówno planowych, jak i samoI=r~łłtnych (okazjonalnych, przypadkowych na dzieci i młodzież w ~~l~tlych fazach ich_ życia, w warunkach pozaszkolnych.
Cechy charakterystyczn,~ędukacji równol_egłęj - jak słusznie ~Ie~P- . remrec~- jest ,podmiotowe ujmowanie ,procęsu wychoW~tłia, możliwość respektowania w różnyćh' podejmowanych dźia-. ~arriach w środowisku pozaszkolnym prawa jednostki do własnego, ~l~dywidualnego bytu, do poszanowania jej indywidualności, do tłiezależności i autonomii, "do samokształtowania swego ja na dro~Re przez siebie wybranej"17.
Edukacja nieszkolna (równoległa) obejn'~uje. więc wielki i bardzo różnorodny obszar różnych instytucji, grup społecznych, sytuącji wychowawczych, w których uczestniczy dzieci. W tym środowisku nieszkolnym realizuje się proces edukacji - proces poznawal~ia, uczenia sig, przyswajania przez młode pokolenie wiedzy, norm, wartości. Możliwość rozwijania zainteresowań i zamiłowań, realiaacja własnych potrzeb, uprawianie zajęć sportowych, turystycz~ych, rekreacyjnych, spędzanie czasu wolnego w grupie rówieśni~zej formalnej i nieformalnej, w instytucjach kulturalno - oświatoWych, a także przy komputerze, magnetowidzie, uczestniczenie w odbiorze treści przekazywanych przez środki masowego przekazu ~~ "(...~ to m.in. czynniki zdobywania informacji, poszerzania do~wiadczeń, rozwijania wyobrażeń, budowania własnego stylu życia, ~tłcztałtowania pogl~dów, to czynniki, które poszerzaj pozaszkolne
ró W literaturze pedagogicznej dla określenia pojęcia edukacji równoległej używa się ~~x terminów wychowanie równoległe, kształcenie i wychowanie równoległe, wychoWsnie pozaszkolne, kształcenie paralelne itp. Na ten temat: E. Trempała: Szkoła a edukacja równoległa. (w:) A. Radziewicz-Winnicka: Pedagogika społeczna końca XX wieku. Katowice 1992; L. Porcher: Kształcenie równoległe. Warszawa 1978. Szeroko ur temat edukacji równoległej w pracach: E. Trempały: Wychowanie równoległe w polskim systemie edukacyjnym. Bydgoszcz 1984; E. Trempała (red.): Edukacja rówtiołegła. Funkcjonowanie i kierunki rozwoju edukacji równoległej w polskim systemie t~iwiaty i wychowania. Bydgoszcz 1990; E. Trempała: Szkoła a edukacja równoległa (nieszkolna). Poglądy, doświadczenia, propozycje. Bydgoszcz 1993; E. Trempała (red.): Edukacja nieszkolna w warunkach przemian w Polsce. Bydgoszcz 1994.
ls J. Niemiec: Edukacja nieszkolna - przemiany - profile działań. (w:) Edukacja nie~zkolna (równoległa) w warunkach przemian w Polsce. Red. E. Trempała. Bydgoszcz 1994.
17 J. Nięmiec: op. cit., s. 27.
i :~
>rrrnlmwisko uclukac:yjne, tworząc swoisty społeczni bazę kształceni;t i wyc~llowania"18.
.I ni w ~)ocz~tkach lat 70 pisał R. Wroczyńskil9, że nie można w mn.~,tc~lt współczesnych zamkn~ć dziecka w murach szkoły i ogranicwyo kształcenia i wychowania tylko do szkoły2°. Dodajmy, że ~Irisiaj obok tradycyjnej szkoły ma miejsce olbrzymi społeczno
oświatowy ruch reformatorski, którego wyrazem s~ m.in. powstające nowe szkoły, szkoły alternatywne, szkoły oporu, wolności, przeciwstawiające się sztywnemu, zinstytucjonalizowanemu sys
temowi szkolnemu, skostniałym formom i metodom nauczania2l Staje się one otwarte dla wszystkich grup społecznych, a poprzez
treści, metody kształcenia i poprzez określone warunki egzystencjalne próbuje stworzyć inny, humanistyczny system kształcenia.
Ten społeczno - pedagogiczny, reformatorski ruch otwiera szanse powi~zania, wspierania się dwóch podstawowych systemów edukacji: szkolnego i równoległego. Podejmowane s~ na świecie próby opracowywania koncepcji integracji obu tych systemów. Idee te znajdujemy w nowych kierunkach, m.in. w pedagogice humani
stycznej, pedagogice krytycznej, antypedagogice, w edukacji do wolności.
Konieczność współdziałania tych dwóch systemów jest oczywi
sta wobec faktu, iż systemy oświatowe nie nad~żaj~ za rozwojem nauki, osi~gnięciami w technice, zmianami społecznymi, ekonomicznymi a szkoła nie jest w stanie sama rozwi~zywać wielu pro
blemów zwi~zanych z kształceniem i wychowaniem dzieci i młodzieży. W tej sytuacji coraz częściej zwraca się uwagę na rolę, jaki
mog~ spełnić środki masowego przekazu w systemie edukacji szkolnej, równoległej, w edukacji humanistycznej dziecin.
18E. Trempała: Edukacja nieszkolna (równoległa) - wtaowndrenic. (w:) Edukacja nieszkolna (równoległa) w warunkach przemian w I'OIs('f'. flylguszc:z 1S)99, s. 11.
19R. Wroczyński: Pedagogika społeczna. Warszuwn 1!)74; li. Wroczyński: Edukacja permanentna. Warszawa 1973.
2o por. B. Suchodolski: Wychowanie i strat.eKin i,y~ irrwn. Warszawa 1983; E. Trempała: Szkoła a edukacja równoległa (nieszkolna). ł3y<Ig~>szcz 1993; Cz. Kupisiewicz: Paradygmaty i wizje reform oświatowych. Wnr:czawn 1!17:5; W. Okoń: Szkoła współcze sna. Przemiany i tendencje rozwojowe. Warsxawn 197!i~ (',z. Kupisiewicz: Przemiany edukacyjne w świecie. Warszawa 1988; E. F'aurc (red.): U<:zyć się bez granic. Warszawa 1975.
21 Szerzej w pracach np.:Cz. Kugisiewicz: Paradygrnaty ... op.cit.; B. Sliwerski: Edukacja w wolności. Kraków 1992; J. Szkudlarek, B. Sliwerski: Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki. Kraków 1992.
22Nra ten temat w pracach: Cz. Kupisiewicz: Główne kategorie pedagogiki humanistycznej a praktyka szkolna (w:) Alternatywna pedagogika humanistyczna. Red. B. Su
~. 1>riecko w świecie wielu mediów
I)rieci żyje dziś w świecie Zupełnie innym niż poprzednie po
itnl~rti~., w świecie wielu mediów, stanowiących integralni część clc~j społeczności na ziemi23. Wyróżniaj się one wśród innych ~i~ety4ucji wychowawczo - społecznych przede wszystkim tym, że:
g~~wnym miejscem ich odbioru i funkcjonowania jest dom ro ~~IUny, 2 ~s to instytucje wychowania pośredniego24, których głów t>it zadaniem jest dostarczanie rozrywki, zabawy, przekazywa
~~~ informacji, reklama, 3) kontakt dziecka ze środkami masowego ~zekazu rozpoczyna się bardzo wcześnie, już w drugim roku życia
na długo zanim rozpocznie ono formalni i instytucjonalni edu ceję, setki godzin spędzi przed szklanym ekranem telewizyjnym, łiiagnetowidem, aparatem radiowym25.
Dziecko od najmłodszych lat odbiera serię bodźców ze strony ~~oaosfery, a różnorodne obrazy, powiększone fotografie, produjt~wttne masowo, utrwalaj się w umyśle26. Jest ono atakowane ~~idziennie ogromni ilości informacji, pochodzących z gazet, czae(r)pism, ksi~żek, plakatów, audycji radiowych, kaset video, kompu~~rtiw, telewizji krajowej, satelitarnej, "konsumuje" każdego dnia ~ett~,d dwa tysiące obrazów pochodzących z technicznych środków ~~~ekazu27. Jest to spowodowane dalszym rozwojem i upowszech~i~niem telewizorów, magnetowidów, ale także różnych periody
w, czasopism i ksi~żek. Przykładem s~ dane mówiące, że w 1980 ~; w skali światowej wydrukowano ponad 650 tys. ksi~żek, wydano i~seloleki. Wrocław 1990; Cz. Kupisiewicz: Paradygmaty i wizje reform oświatowych.
scszawa 1994; J. Fudali: Możliwości wzbogacania szkolnego systemu wychowania _ ttuuristycznego. Łódź 1995; J. Fudali: Wychowanie humanistyczne w średniej szkole $~ólnokształc$cej. Łódź 1989
~...
rufi6