Wykład 1.doc

Wykład I.

Ograniczoność zasobów będących do dyspozycji ludzi oraz nieograniczoność potrzeb, które ludzie pragną zaspokoić stanowią istotę gospodarowania. Ludzie muszą dokonywać wyborów ekonomicznych – decydować na co przeznaczyć stosunkowo rzadkie zasoby i jakie potrzeby zaspokajać.

(trochę o potrzebach).

Ekonomia jest nauką badającą, w jaki sposób ludzie (pojedynczo lub w zorganizowanych zespołach) wykorzystują zasoby, będące w ich dyspozycji, w celu zaspokajania różnorodnych potrzeb materialnych i niematerialnych.

Zasoby, którymi ludzie dysponują są przekształcane w trakcie procesów produkcji w dobra i usługi zaspokajające określone potrzeby. Dążeniem ludzi jest zaspokojenie jak największej liczby potrzeb w sposób maksymalny. Niestety nie jest to możliwe, głównie z racji ograniczoności zasobów. O ile potrzeb może być nieskończenie wiele, o tyle zasoby umożliwiające ich zaspokojenie są prawie zawsze ograniczone.

W konsekwencji: człowiek musi gospodarować tzn. dokonywać wyborów ekonomicznych – decydować na co przeznaczyć stosunkowo rzadkie zasoby, które są do jego dyspozycji i jakie potrzeby zaspokoić.

Decyzja gospodarcza zawsze ma dwa aspekty:

§         pozytywny: dokonanie wyboru jakie cele gospodarcze będziemy realizować oraz jakie zasoby przeznaczymy na osiągnięcie tych celów;

§         negatywny: konieczność rezygnacji z innych celów, na osiągnięcie których moglibyśmy przeznaczyć posiadane zasoby.

Dobra które człowiek wytwarza w procesie gospodarowania służą zaspokojeniu jego potrzeb. Ogólnie można je podzielić na produkty i usługi (parę słów o różnicy między jednym a drugim).

Istnieje ogromna liczba różnych dóbr i usług zaspokajających ludzkie potrzeby. Stale pojawiają się nowe produkty i usługi, zaspokajające coraz bardziej zróżnicowane i wyrafinowane potrzeby człowieka. Zapotrzebowanie na te dobra i usługi jest ogromne, przy czym nie jest ono równoznaczne z popytem na nie. Popyt jest uzależniony od siły nabywczej, a ta z kolei zależy od dochodów i cen.

W celu zaspokojenia potrzeb człowiek przekształca w procesie produkcyjnym wszelkie dostępne mu zasoby (czynniki produkcji). Wyróżniamy trzy ich grupy: zasoby ludzkie, naturalne i kapitałowe (folia)

1.      Zasoby ludzkie = kapitał ludzki. Są najważniejszym składnikiem procesów produkcyjnych. Każdy człowiek ma określone kwalifikacje, umiejętności, predyspozycje oraz posiada mniejsze lub większe doświadczenie w wykonywaniu jakiejś pracy. Niezwykle istotną cechą jest zdolność ludzi do uczenia się i w konsekwencji stałego rozwijania wiedzy. Wiedza ta służy do coraz skuteczniejszego wykorzystywania i przekształcania zasobów naturalnych i kapitałowych w dobra zaspokajające potrzeby ludzkie. Rozwój wiedzy człowieka stanowi główny czynnik postępu technicznego i organizacyjnego.

2.      Zasoby naturalne nie są wytworem pracy ludzi ale darem natury. Są to: ziemia, surowce naturalne i rośliny, woda. Człowiek staje się ich właścicielem i wykorzystuje je do wytwarzania dóbr i usług. Są one często produktami podstawowymi do wytwarzania wielu towarów finalnych i półproduktów. Zasoby te dzielą się na odnawialne (ale wymaga to czasu, np. lasy) i nieodnawialne (np. ropa naftowa). Niektóre zasoby naturalne zastępuje się surowcami sztucznymi (np. włókna naturalne – syntetycznymi, metale – plastikiem).

3.      Zasoby kapitałowe. Są to wszelkie rzeczowe składniki procesów wytwórczych będące wytworem pracy człowieka. Należą do nich:

·         środki pracy (maszyny, narzędzia, instalacje, urządzenia itp. za pomocą których człowiek wytwarza produkty i usługi),

·         przedmioty pracy (surowce i półfabrykaty - naturalne i syntetyczne, które służą do produkcji danego dobra,

·         kapitał finansowy (środki pieniężne w postaci gotówki, kredytu, papierów wartościowych). 

Wytworzenie produktów i usług wymaga zastosowania wielu zasobów równocześnie, przy czym każdy produkt potrzebuje innych (inne zasoby potrzebne są do produkcji samochodów, inne chleba). Nawet siła robocza, która służy do ich produkcji jest inna (inne kwalifikacje i umiejętności).

Zasoby potrzebne do wyprodukowania jakiegoś dobra muszą być ze sobą w odpowiedni sposób połączone. Nie wystarczą zasoby, konieczna jest wiedza o tym w jaki sposób i w jakich proporcjach połączyć ze sobą wszystkie te elementy w procesie produkcyjnym. Innymi słowy trzeba znać technologię wytwarzania danego produktu.

Technologia produkcji wyznacza ilość i rodzaj zasobów koniecznych do wyprodukowania danego produktu, wyznacza również proporcje, w jakich zasoby te powinny być ze sobą połączone.

Z tego powodu ilość i jakość dóbr, które są możliwe do wytworzenia zależą nie tylko od wielkości zasobów, którymi dysponujemy ale także od dostępnych nam technologii wytwarzania.

Nie ma jednej powszechnie akceptowanej definicji ekonomii.

Ekonomia jest nauką o gospodarowaniu.

Ekonomia – nauka zajmująca się badaniem zachowania podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków, które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji.

W badaniach tych ekonomia stara się ustalić określone prawidłowości ekonomiczne, którym często nadaje rangę obiektywnych praw ekonomicznych.

Elementy istotne:

§         środki stojące do dyspozycji zarówno poszczególnych podmiotów gospodarczych, jak i całego społeczeństwa są ograniczone. Każde społeczeństwo żyje w świecie rzadkości. Ludzie bowiem chcą więcej konsumować niż są w stanie wytworzyć. Pojęcie rzadkości odnosi się do luki miedzy ogólną sumą dóbr i usług, których ludzie potrzebują aby zaspokoić swoje różnorodne potrzeby, a możliwościami ich wytworzenia. Gdyby nie występowało zjawisko rzadkości nie byłoby powodów do studiowania ekonomii i poszukiwania odpowiedzi na pytania: co, jak, ile i dla kogo wytwarzać, aby uzyskać największą efektywność ekonomiczną;

§         ograniczone środki mogą być wykorzystane w rozmaity sposób. Gdyby dobra i usługi zawsze były wytwarzane za pomocą tylko jednej metody i zawsze stosowano te same środki, wówczas nie występowałby problem wyboru. W rzeczywiści istnieje wiele metod. Ten sam produkt może być wytworzony za pomocą różnych narzędzi, przy użyciu różnych surowców, materiałów, komponentów itp. Mówimy więc o alternatywnym zastosowaniu środków materialnych i finansowych. Mogą one być przez ich właściciela / dysponenta skierowane tu albo gdzie indziej. Lub część tu a część tam. Nie można natomiast tych samych środków skierować równocześnie do różnych dziedzin (tak jak człowiek nie może przebywać w dwóch różnych miejscach).

Każdy podmiot gospodarczy dysponujący określonymi środkami stara się rozdzielić je tak, aby z tego tytułu uzyskać najwyższe efekty ekonomiczne i w ten sposób najlepiej realizować swoje cele. Rozdział ten (= rozdysponowanie środków między różne konkurencyjne cele) to alokacja.

Dla gospodarstwa domowego celem będzie to maksymalizacja użyteczności nabywanych dóbr. Dla przedsiębiorstwa maksymalizacja zysku.

Tak więc ekonomia stawia sobie za cel sformułowanie teorii racjonalnego gospodarowania rzadkimi środkami, mającymi alternatywne zastosowanie.

Pełna racjonalność, gdy znajdziemy optymalną alokacje środków (najlepszą z możliwych). Z danego zasobu środków uzyskuje się wtedy maksymalne efekty lub dane efekty mogą być osiągnięte za pomocą najmniejszego nakładu środków.

Teoria ekonomii zajmuje się więc pokazywaniem stanów idealnych lub rozwiązań najlepszych i w ten sposób pokazuje drogę / metodę postępowania podmiotom gospodarczym. Umożliwia to maksymalizowanie przez nie funkcji celu bądź minimalizowanie ponoszonych nakładów.

Współczesne kierunki ekonomii zajmują się także teorią wyboru ekonomicznego dokonywanego przez poszczególne podmioty nie tylko w stanie równowagi ale także nierównowagi. Analizują one społeczno-ekonomiczne skutki nierównowagi oraz mechanizmy przywracające stan równowagi. Wskazują na potrzebę tworzenia różnych instytucji oraz prowadzenia określonej polityki wspomagających lub koordynujących działanie mechanizmów rynkowych., jak również zapewniających podmiotom gospodarczym korzystne warunki funkcjonowania.

Teorię racjonalnego gospodarowania ograniczonymi środkami prezentuje się zarówno w postaci oposowej, jak i sformalizowanej za pomocą równań matematycznych i schematów. Te różne ujęcia prowadzą do zbudowania określonych modeli.

Model – teoretyczne uogólnienie określonego odcinka badanej rzeczywistości, które w sposób syntetyczny i w jakimś stopniu uproszczony stara się odwzorować zachodzące w nim procesy ekonomiczne.

Sztuka teoretyzowania w każdej dziedzinie polega na umiejętności dobierania określonych założeń upraszczających. Rzeczywistość jest bowiem bardzo złożona. Uwzględnienie w jednym modelu wszystkim szczegółów byłoby niemożliwe i bezsensowne (tak jak robienie mapy w skali 1:1). Od czegoś trzeba abstrahować, coś założyć. Czyni się to po to aby móc badać pewne zjawiska lub procesy w postaci klinicznej / czystej / wyizolowanej od innych czynników. Ta metoda pozwala się koncentrować na tym co najważniejsze. Wybór tego co decydujemy się brać pod uwagę zależy od celu jaki chcemy osiągnąć, wyznawanych ideologii oraz obiektywnych informacji o sile wpływu określonego zjawiska na badany problem.

Do analizy zachowania podmiotów, ich reakcji na określone zjawiska, ich wyborów i decyzji stosuje się różnego rodzaju instrumenty bądź narzędzia ekonomiczne.

Inne narzędzia stosuje się w mikro a inne w makroekonomii.

Mikro- i makroekonomia

Powszechnie uważa się, że:

§         mikro zajmuje się badaniem zachowania indywidualnych podmiotów gospodarczych,

§         makro zajmuje się badaniem funkcjonowania i rozwoju całej gospodarki narodowej.

To uproszczenie. Ekonomia jest jedną nauką, która bada związki i współzależności zachodzące w całej gospodarce narodowej w celu ustalenia warunków racjonalnej alokacji środków i zmaksymalizowania korzyści podmiotów gospodarczych.

Różnica jest taka:

§         mikroekonomia patrzy na gospodarkę narodową przez pryzmat przedsiębiorców i konsumentów z punktu widzenia maksymalizacji ich korzyści,

§         makroekonomia w analizie gospodarki posługuje się w swych badaniach wielkimi agregatami.

Mikro upraszcza rzeczywistość najczęściej zakładając ekstremalne warunki gospodarowania (doskonała konkurencja – pełny monopol). Dzięki temu przyczynia się do wypracowania bardzo precyzyjnych narzędzi analizy zachowania producenta i konsumenta. W wyidealizowanych warunkach doskonałej konkurencji łatwo wykazać maksymalną sprawność mechanizmu rynkowego, który natychmiast koryguje decyzje podmiotów gospodarczych w przypadku jakichkolwiek odchyleń od stanu idealnego.

              Makroekonomia bada współzależności między takimi agregatami, jak dochód narodowy, wydatki na konsumpcję, wydatki na inwestycje, oszczędności, dochody i wydatki budżetu państwa, bilans handlowy i płatniczy kraju, popyt na pieniądze i podaż pieniądza, przeciętny poziom cen, rozmiary zatrudnienia i bezrobocia w kraju itd. Badanie związku między tymi agregatami ma za zadanie wskazanie przyczyn niepełnego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych i niepełnego zatrudnienia siły roboczej oraz ustalenia środków zaradczych prowadzących do lepszego wykorzystania istniejącego zasobu czynników wytwórczych.

Mikro kładzie główny nacisk na sprawność mechanizmów rynkowych. Zapewniają one bowiem racjonalność gospodarowania ograniczonymi środkami i wysoką wiarygodność informacji napływających z rynku, które tworzą dla podmiotów gospodarczych podstawę racjonalnych oczekiwań oraz prawidłowych wyborów maksymalizowanych korzyści konsumenta i producenta.

Makro raczej akcentuje zawodność samoregulujących mechanizmów rynkowych i niezbędność ingerencji państwa w celu doprowadzenia do lepszego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych, zmniejszenia bezrobocia, obniżenia stopy inflacji oraz zmniejszenia nadmiernych dysproporcji w podziale dochodów.

Polityka gospodarcza

Polityka gospodarcza to działalność państwa lub innego organu publicznego, zmierzająca do osiągnięcia konkretnych celów społeczno-ekonomicznych w ściśle określonych warunkach i określonym horyzoncie czasu.

Obejmuje: politykę fiskalną i dochodową oraz politykę pieniężną, mające na celu zahamowanie inflacji, zmniejszenie bezrobocia, zrównoważenie budżetu państwa, zrównoważenie bilansu płatniczego, przesunięcie środków finansowych z jednych regionów kraju do innych.

Każda polityka gospodarcza opiera się milcząco lub jawnie na określonej teorii ekonomicznej, która stanowi podstawę dokonania diagnozy, czyli rozpoznania stanu wyjściowego. Jest ona sposobem działania i rozwiązywania problemów z punktu widzenia interesu publicznego . to jest celem działania każdego rządu w demokracji. W ten sposób zyskuje się poparcie opinii społecznej. Różne rządy różnym procesom i zjawiskom nadają różną interpretację ekonomiczną. Rząd prezentuje optymizm, opozycja pesymizm, po to aby przekonać opinię publiczną, że oni prowadziliby lepszą politykę ekonomiczną.

              Teoria ekonomii wywodzi się z fundamentalnego założenia, że potrzeby ludzkie są nieograniczone, a środki będące do dyspozycji każdego społeczeństwa są ograniczone.

Ta obiektywna sprzeczność między ograniczonymi środkami a nieograniczonymi potrzebami rodzi konieczność wyboru ekonomicznego powstaje pytanie:

Jak rozdzielić ograniczone środki pomiędzy ich różne możliwe zastosowania?

Istnieje bowiem wiele sposobów wykorzystania dóbr i przeznaczenia ich na różne cele. Istnieje także możliwość przesuwania zasobów (kapitału i pracy) z jednej dziedziny do innej. Przy założeniu że są one stale (nie zmieniają się w czasie), przesunięcie ich z jednej dziedziny do innej musi oznaczać zmniejszenie produkcji tam gdzie zasobów ubywa a zwiększenie tam gdzie przybywa. Przy niezmienionych środkach wyboru zawsze jest „coś za coś”. Gdy mamy do czynienia z kosztami produkcji zawsze coś zyskujemy i coś tracimy. To rozumowanie prowadzi do ważnego w teorii ekonomii pojęcia kosztu alternatywnego.

Koszt alternatywny to koszt zaniechanych możliwości. Mierzony jest on wartością tej produkcji, której nie realizujemy lub z której rezygnujemy w tym celu, aby zwiększyć produkcję innych dóbr lub innych wartości.

Ten sposób rozumowania oparty na kosztach alternatywnych zwraca uwagę na racjonalność wyboru ekonomicznego. Chodzi o to aby nie wybrać rozwiązania gorszego, skoro istnieją lepsze.

Przykład: gromadzone oszczędności trzymać w domu w oczekiwaniu na zebranie większej sumy (np. na samochód) czy w baku jako depozyt długoterminowy, otrzymując procent. Kosztem alternatywnym trzymania pieniędzy w domu jest wysokość utraconego procentu.

W praktyce często pojawia się potrzeba wyboru nie na zasadzie: „albo jedno albo drugie”, ale na zasadzie: „czegoś więcej, czegoś mniej”. Wówczas trzeba dokonać podziału zasobu pomiędzy różne możliwe proporcje produkcji i dokonać najlepszego wyboru struktury produkcji. Te możliwości wyboru uogólnia się w postaci krzywej możliwości produkcyjnych zwanej też krzywą transformacji produktu.

Problem rzadkości zasobów i technologii

Ludzie podejmują decyzje dotyczące wykorzystania zasobów i technologii w procesie gospodarowania. Decyzje te są podejmowane w określonym momencie. Suma tych momentów składa się na ciągłość procesów gospodarowania.

Gospodarowanie, które zawsze odbywa się w określonym momencie napotyka na ograniczoność zasobów i technologii. Dana jest pewna wielkość zasobów oraz technologia. W danym momencie istnieje tylko pewna liczba ludzi zdolnych i chcących podjąć pracę, określona liczba hektarów ziemi i surowców. Podobnie jest z technologiami – znane i możliwe do wykorzystania są ograniczone. Nawet wykorzystując maksymalnie zasoby i stosując najlepsze technologie możliwe jest wytworzenia ograniczonej liczby nowych dóbr w ciągu roku. Ale zasoby nie mogą być wykorzystywane na max, np. ludzie nie mogą pracować 24 h, nie zawsze stosuje się najlepsze technologie (raczej znane i opanowane). Konsekwencją tego jest problem rzadkości w ekonomii. Rzadkość jest wynikiem zależności między zapotrzebowaniem[1] ludzi na dobra a ograniczonymi zdolnościami ich wytworzenia. Występuje ona zawsze kiedy zapotrzebowanie jest większe niż możliwości produkcyjne.

Wraz z upływem czasu pojawiają się nowe i lepsze technologie, zwiększają się zasoby. W rezultacie prawa strona nierówności zwiększa się. Z drugiej strony wzrasta liczba ludzi, rosną potrzeby. Lewa strona nierówności także rośnie. To powoduje, że problem rzadkości nie zanika.

Ograniczoność zasobów i nieograniczoność potrzeb, które można zaspokoić za pomocą dóbr wytworzonych w danym momencie z zasobów będących do dyspozycji stwarzają konieczność dokonywania wyborów. Ludzie muszą dokonywać wyboru – co i jak produkować. Ponieważ nie wszystkie potrzeby mogą zaspokoić w danym momencie, pojawia się konieczność dokonywania wyboru tych dóbr, które będziemy wytwarzać i tych z których wytwarzania rezygnujemy.

Wybór celów (potrzeb i dóbr je zaspokajających) oraz środków potrzebnych do osiągnięcia tych celów (zasobów i technologii ich przetwarzania) stanowi istotę procesu gospodarowania. Ponieważ problem rzadkości istnieje w każdym momencie, stąd gospodarowanie polega na ciągłym dokonywaniu wyborów przez jednostki

Każdemu wyborowi towarzyszą dwa efekty:

·         korzyści,

·         koszty.

Decydując się na podjęcie określonej działalności gospodarczej (podejmując produkcję danego dobra, decydując się na konsumpcję danego produktu) spodziewamy się osiągnąć pewne korzyści (zyski) z dokonanego wyboru. Każde osiągnięcie korzyści oznacza powstanie kosztu alternatywnego (kosztu utraconych korzyści).

Konsument decyduje się na zakup telewizora aby mieć korzyść w postaci możliwości oglądania programów TV. Ponieważ jego dochód jest ograniczony to zakup telewizora oznacza rezygnację z zakupu innych dóbr, które także mogłyby przynieść określone korzyści.

Zakup telewizora kosztuje konsumenta utratę korzyści z konsumpcji innych dóbr, z których musi zrezygnować. Podobnie jest w przypadku producenta. Posiadane zasoby może on przeznaczyć do produkcji wielu dóbr. Decydując się na coś traci korzyści związane z rezygnacją z wytwarzania innych.

Przykład

Załóżmy, że dysponujemy jednakowym kapitałem oraz jednakową liczbą pracowników posiadających kwalifikacje do wytwarzania ciągników rolniczych (środek produkcji) oraz samochodów osobowych (dobro konsumpcyjne).

Z tego samego zasobu kapitału i pracy można wytworzyć: