ERIKSON do wysłania.doc

TEORIA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO ERIKA ERIKSONA

SPOSOBY ROZUMIENIA ZJAWISK KRYZYSOWYCH

Istnieją różne podejścia teoretyczne do zjawisk kryzysowych. We wszystkich ujęciach podkreśla się jednak zgodnie ze znaczeniem słownikowym, że chodzi tu o taki stan psychiki i sytuacji, który ma charakter przełomowy, rozstrzygający, zwrotny, w którym rozstrzyga się stan zdrowia człowieka, jakość jego relacji z otoczeniem oraz kierunek dalszego rozwoju.

RODZAJE KRYZYSÓW

•          KRYSYS LOSOWY (SYTUACYJNY) – moment przełomowy, punkt zwrotny w życiu człowieka, spowodowany nagłymi, trudnymi do przewidzenia czynnikami. Jego skutki są często negatywne.

•          KRYZYS ROZWOJOWY (STRUKTURALNY)

Inne podejście do kryzysu proponuje psychologia rozwoju człowieka. Jedną z najbardziej rozpowszechnio-nych koncepcji (ujmujących rozwój w aspekcie przezwyciężania okresów kryzysowych i rozwiązania kryzysu) jest koncepcja kryzysów psychospołecznych Erika Eriksona

•          Koncepcje psychoanalityczne zakładają, że człowiek może rozwijać się przez całe życie, jeśli potrafi aktywnie przezwyciężać kryzysy /czy przełomowe momenty/ swego rozwoju. Te przełomowe okresy charakteryzuje spiętrzenie zadań i trudności wymagających zwiększonego wysiłku i samoświadomości rozwijającej się jednostki.

•          Teoria Eriksona stanowi próbę określenia ram pojęciowych, w które można ująć rozwój na przestrzeni całego życia ludzkiego. Erikson zwracał uwagę na społeczne czynniki rozwoju. Opisał sekwencję stadiów w rozwoju psychospołecznym, którą uznał za uniwersalną i wspólna dla ludzi pochodzących z różnych kultur.

Erikson nie używa słowa kryzys dla oznaczenia grożącej katastrofy (kryzys losowy), ale rozumie go jako: PUNKT ZWROTNY, ROZSTRZYGAJĄCY OKRES, W KTÓRYM JEDNOSTKA CHARAKTERYZUJE SIĘ ZARÓWNO WZMOŻONYM POTENCJAŁEM ROZWOJOWYM, JAK I WZROSTEM WRAŻLIWOŚCI NA USZKODZENIA. KRYZYS TEN JESTEŚMY W STANIE PRZEWIDZIEĆ I PRZYGOTOWAĆ SIĘ NA NIEGO, PONIEWAŻ JEST UDZIAŁEM ZNACZNEJ WIĘKSZOŚCI LUDZI

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA PSYCHOANALITYCZNEJ TEORII ROZWOJU PSYCHOSPŁECZNEGO ERIKA ERIKSONA

•          Rozwój jednostki jest zdaniem Eriksona wyznaczony przez biologiczne czynniki popędowe oraz czynniki społeczne (interakcje społeczne w jakie jednostka wchodzi).

•          Tak pojmowany rozwój dokonuje się przez całe życie, gdyż zmieniają się zarówno warunki biologiczne jednostki, jak również rodzaj i charakter jej interakcji z innymi ludźmi.

•          Najważniejszy aspekt procesu rozwojowego to rozwój ego i jego zdolność do przezwyciężania serii kryzysów, przez które człowiek przechodzi w toku całego życia.

•          Erikson wyróżnił 8 stadiów w cyklu życia ludzkiego, z których trzy ostatnie odnoszą się do dorosłości.

•          Na poziomie każdego stadium jednostka staje w obliczu specyficznego kryzysu psychospołecznego lub konfliktu, który musi zostać rozwiązany, aby mogła ona osiągnąć wyższe stadium rozwojowe. W ujęciu tym konflikty są motorem rozwoju.

•          Podstawowym założeniem teorii Eriksona jest to, że sposób w jaki jednostka rozwiązuje dylematy rozwojowe na określonym poziomie wpływa na sposób rozwiązania dylematów rozwojowych na następnych poziomach. W rezultacie nasze doświadczenia z przeszłości wpływają na sposób rozwiązywania dylematów rozwojowych w teraźniejszości.

•          Opisując rozwój osobowości Erikson odwołuje się do zasady epigenezy. Zakłada ona, że wszystko to, co wzrasta, wzrasta zgodnie z podstawowym planem powstawania części, z których każda wykształca się w specyficznym dla siebie czasie i dominuje tak długo, dopóki nie powstaną pozostałe części, aby utworzyć funkcjonalną całość.

CHARAKTERYSTYKA STADIÓW ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO

•          Poczucie ufności rozwija się u niemowlęcia poprzez opiekę i komfort, jakiej dostarcza opiekun od pierwszych chwil życia. Aby rozwinęło się poczucie ufności niemowlę potrzebuje fizycznego komfortu i minimalnej dawki lęku. Erikon akcentuje rolę emocji i postaw rodziców troszczących się o dziecko.
Efektem wytworzenia podstawowego poczucia ufności jest jego generalizacja na nowe doświadczenia. Gdy jednak niemowlę nie otrzyma potrzebnego ciepła fizycznego i opieki rozwija się w nim poczucie nieufności, które powoduje reagowanie lękiem i wzrostem obaw w nowych sytuacjach.

•          Od dziecka oczekuje się, by wykonywało pewne rzeczy samodzielnie. Pierwsze podstawowe wymagania dotyczą treningu czystości. Sposób w jaki ten kryzys jest rozwiązany wpływa na to, czy dzieci czują, że działania ich są skuteczne i że mają kontrolę nad swoim otoczeniem (autonomia), czy też czują, że nie radzą sobie z zadaniami i są kontrolowane przez innych (wstyd lub zwątpienie).

Bardzo ważny jest związek pomiędzy rodzicem a dzieckiem w trakcie rozwiązywania tego kryzysu. Ciepli i akceptujący rodzice mają tendencję do kształtowania u dziecka poczucia sukcesu i autonomii, podczas, gdy wrodzy i nadmiernie kontrolujący – mogą wytwarzać poczucie zwątpienia.

•          Dzieci osiągają większą swobodę w eksploracji własnego środowiska i często podejmują działania nieaprobowane przez rodziców. Kiedy radzą sobie z tymi zadaniami, odczuwają odpowiedzialność za siebie i wytwarzają poczucie celu. W efekcie nie boją się nowych wyzwań w przyszłości.

Poczucie winy pojawia się, gdy dziecko nie jest w stanie poradzić sobie z podejmowaniem czynności lub gdy są one ograniczane przez rodziców.

Trudnym aspektem wychowania jest ustalenie, jaką dawkę wolności i ochrony dzieci powinny otrzymywać, aby rozwinąć w sobie poczucie kompetencji.

·         Ważnym zadaniem tego okresu jest nastawienie dzieci, aby osiągać cel niezależnie od tego, co robią. Zdaniem Eriksona późniejsze postawy i nawyki związane z pracą można powiązać z poczuciem przedsiębiorczości powstającym u dziecka w tym właśnie stadium. Ważne w nabywaniu poczucia przedsiębiorczości jest kompetencja dziecka przy jednoczesnej akceptacji własnych ograniczeń. Poczucie niższości pojawia się wtedy, gdy dziecko nie jest gotowe, aby przyjąć wyzwania szkoły i / lub kiedy nie jest w stanie sprostać oczekiwaniom rodziców, nauczycieli lub przyjaciół.

•          „Kim jestem?”. Dorastający nie są pewni swoich postaw, przekonań, wartości. W tym okresie doświadczają wielu sytuacji, poznają wielu ludzi i próbują określić siebie, czerpiąc wzorce z różnych źródeł, poszukują poczucia własnego „ja”.

Negatywny biegun tego wymiaru to poczucie zagubienia własnej tożsamości lub roli społecznej. Niektóre nastolatki dlatego stają się przestępcami – wybierając tożsamość, która jest przeciwieństwem tego, czego oczekuje od nich społeczeństwo – że wolą raczej mieć negatywną tożsamość niż nie mieć jej wcale.

Erikson wskazuje na fakt, że młodzieży daje się czas psychospołecznego moratorium – okres w którym jednostka nie jest gotowa, by sprostać obowiązkom, ma zagwarantowane prawo do zwłoki. Jest to okres, w którym społeczeństwo pozwala młodym ludziom na wypróbowywanie różnych tożsamości i ponoszenie porażek, a jednocześnie chroni przed konsekwencjami ich własnych czynów. To może być czas na przygody, studia, szaleństwa młodości, a także posiadanie wielu młodzieńczych ideałów.

Kryzys okresu dorastania zostanie pomyślnie rozwiązany, gdy pomyślnie rozwiązane były kryzysy poprzednich okresów np. dziecko osiągnęło: poczucie ufności, stało się autonomiczne tzn. czuje, że jego działania są skuteczne i że ma kontrolę nad swoim otoczeniem, wykazuje własną inicjatywę oraz ma poczucie przedsiębiorczości.