TEORIA PRZYWIĄZANIA Johna Bowlby.doc

TEORIA PRZYWIĄZANIA Johna Bowlby’ego

Teoria ta stała się dominującym sposobem podejścia do analizy wczesnego rozwoju społecznego i przyczyniła się do przeprowadzenia ogromnej liczby badań empirycznych nad tworzeniem przez dzieci bliskich relacji

„To, co dla wygody nazywam teorią przywiązania, to sposób ujęcia w koncepcję, ludzkiej skłonności do tworzenia silnych afektywnych więzi z ważnymi, bliskimi osobami oraz sposób wyjaśniania różnych form dystresu emocjonalnego i zaburzeń osobowości, włączając tu lęk, złość, depresję, emocjonalne odizolowanie, których przyczyną jest niechciana separacja bądź utrata”. (Bowlby, 1969)

PRZYWIĄZANIE – DŁUGOTRWAŁY, SILNY, EMOCJONALNY I SPOŁECZNY ZWIĄZEK
Z KONKRETNĄ (ZNACZĄCĄ) OSOBĄ.

CECHY WIĘZI:

•         SELEKTYWNOŚĆ – skupienie się na konkretnej osobie, która wywołuje zachowania przywiązania w sposób i zakresie nie spotykanym w relacjach z inną osobą.

•         POSZUKIWANIE FIZYCZNEJ BLISKOŚCI – polega na staraniu się o utrzymanie bliskości z obiektem przywiązania.

•         KOMFORT I BEZPIECZEŃSTWO – wynikające z osiągnięcia bliskości.

•         LĘK SEPARACYJNY – pojawiający się, gdy więź zostanie zerwana i niemożliwe jest uzyskanie bliskości.

SPECYFIKA WIĘZI:

•         Zachowanie przywiązaniowe jest skierowane do jednej lub więcej bliskich osób.

•         Tymi osobami są pierwotni opiekunowie, czyli osoby pełniące funkcje rodziców. (zazwyczaj są to biologiczni rodzice, ale nie zawsze).

•         Więź trwa przez większość cyklu życia. Chociaż w okresie wczesnej dorosłości mogą pojawiać się nowe więzi – w relacji miłosnej – to jednak wczesne więzi nie dają się łatwo porzucić i zazwyczaj utrzymują się.

FUNKCJE PRZYWIĄZANIA

•         BIOLOGICZNA – zwiększenie szansy na przeżycie.

•         PSYCHOLOGICZNA – zapewnienie sobie bezpieczeństwa.

FUNKCJA BIOLOGICZNA

Więzi mają swoje źródło w ewolucji i pełnią ważną funkcję biologiczną.

Utrzymywanie bliskości z wybranym osobnikiem (prawie zawsze matką) zapewnia ochronę i zwiększa szanse na przeżycie.

FUNKCJA PSYCHOLOGICZNA

Dzieci są genetycznie tak „zaprogramowane”, by pozostawać w pobliżu osób mogących je chronić, ostrzegać i pomagać w chwilach cierpienia.

•         Zachowania sygnałowe, to zachowania przywiązaniowe (służą utrzymywaniu bliskości z opiekunem), obecne są od urodzenia lub pojawiające się bardzo wcześnie w rozwoju dziecka.

Należą do nich zachowania służące:

PRZYCIĄGANIU UWAGI RODZICÓW - płacz

UTRZYMYWANIU TEJ UWAGI – uśmiech, wokalizacja

UZYSKANIU I UTRZYMANIU BLISKOŚCI – podążanie za rodzicem i czepianie się jego ciała, podążanie wzrokiem.

Początkowo działają one w sposób automatyczny, stereotypowo i są reakcją na wielu dorosłych, jednak w ciągu 1 roku życia zaczynają dotyczyć tylko jednej lub dwóch osób i ulegają przekształceniu w bardziej elastyczne i złożone systemy zachowań podlegające celowemu planowaniu.

W chwili odzyskania równowagi - gesty przywiązania ulegają wyciszeniu (dziecko nie musi płakać, czepiać się, ale poświęca się zabawie, czy eksploracji otoczenia).

Kiedy stan ten zostaje zagrożony (np. matka znika z pola widzenia lub zbliża się ktoś obcy), dziecko podejmuje wysiłek ponownego odzyskania równowagi.

Sposób w jaki to czyni zależy od:

•         wieku,

•         wzrostu kompetencji poznawczych i behawioralnych,

•         kondycji dziecka (choroba, zmęczenie),

•         sytuacji zewnętrznej (otoczenie znane/obce).

ETAPY ROZWOJU PRZYWIĄZANIA wg Bowlby’ego

Faza I

Dziecko wysyłała sygnały dotyczące swojego stanu psychofizjologicznego (głód, zimno, niewygoda, mokro ...) poprzez płacz, krzyk, uśmiech, pobudzenie ruchowe.

•         Sygnały te oparte są na wrodzonych mechanizmach.

•         Nie są skierowane do nikogo szczególnego.

•         Dziecko samo z siebie nie angażuje się w aktywną komunikację z opiekunem, ale jest niezwykle wrażliwe na jego reakcje (kładą one podwaliny pod jego poczucie bezpieczeństwa i kształtujące się podstawowe przekonania na temat świata i siebie).

Zadania opiekuna:

Bardzo ważne jest, aby zachowania opiekuna, (adekwatne do potrzeb dziecka), powtarzały się za każdym razem (lub prawie każdym), gdy dziecko sygnalizuje dyskomfort. Tylko dzięki wielokrotnym powtórzeniom tego samego schematu: dyskomfort-ukojenie (tzn. dzięki harmonijnej rutynie), niemowlę nabierze pewności, że jego potrzeby są ważne, a wrażliwe na nie otoczenie zareaguje życzliwą pomocą.

FAZA II

•         Tworzenie się przywiązania do określonej osoby.

•         Zdolność do odróżniania osób znajomych od nieznajomych, ale również osób bliskich od obcych.

•         W zachowaniu zaznaczają się różnice w stosunku do konkretnych osób (np. dziecko szybciej się uspokaja pod wpływem oddziaływań matki niż innych osób z rodziny).

•         Wzrost aktywności i coraz częstsze inicjowanie interakcji społecznych z opiekunem (np. kieruje do matki uśmiech, wyciąga ręce, wyraźnie się ożywia, gdy ona nadchodzi).

Zadania opiekuna:

•         Dbanie o to, aby dziecko nie doznawało nadmiernego napięcia, tzn. ingerować, gdy np. silnie płacze, krzyczy. Niemowlę doświadcza, że wzrostowi nieprzyjemnego napięcia towarzyszy ukojenie i w przyszłości będzie zdolne do przewidywania takiej sytuacji oraz podejmowania działań prowadzących do obniżenia napięcia. Ma to ogromny wpływ na późniejsze nastawienie dziecka do świata, ludzi i samego siebie – daje poczucie bezpieczeństwa i przekonanie, że trudności można pokonać, jeśli podejmie się odpowiednie działania lub zwróci się po pomoc do innych.

•         Rozpoznawanie i wywoływanie pozytywnego napięcia u dziecka oraz towarzyszenie mu w takich momentach. W czasie bezpośrednich kontaktów (np. uśmiechania się do dziecka, zabaw ...) doznaje ono bardzo silnego pozytywnego napięcia (afektu). Tego rodzaju interakcje wzmacniają przyjemne odczucia i zwiększają emocjonalną synchronizację między matką a dzieckiem.

•         Poznawanie dziecka z nowymi bodźcami i kierowanie jego napięciem, biorąc je np. na ręce, uspokajając, tak, aby napięcie nie było zbyt duże, a dziecko nabrało pozytywnego nastawienia do nowych bodźców. Takie doświadczania zwiększają jego pewność siebie, zdolność eksploracji otoczenia, poznawania nowych sytuacji – wzbogacając tym samym jego rozwój społeczny
i poznawczy.

FAZA III

•         Określony i trwały związek dziecka z opiekunem.

•         Obecność figury przywiązania staje się podstawą bezpieczeństwa.

•         Dążenie dziecka do osiągnięcia i utrzymania bliskości z matką; (osiągnięcia w zakresie rozwoju motorycznego i poznawczego pozwalają mu na podążanie za matką i kontrolowanie bliskości).

•         Matka jako „bezpieczna baza” do eksploracji otaczającego świata. (gdy matka jest blisko, odchodzi od niej, aby poznawać nowe otoczenie i doświadczać nowych sytuacji, ale od czasu do czasu wraca, by upewnić się, że jest bezpieczne).

•         Intencjonalne kierowanie komunikatów do określonej osoby (figury przywiązania), podejmowanie celowych działań, by nawiązać kontakt i zmiana swoje zachowania tak długo, aż możliwe będzie osiągnięcie celu (zaspokojenie potrzeby i powrót do stabilizacji).

•         Wzrost doświadczenia w samodzielnym rozpoznawaniu swoich potrzeb i uczuć oraz radzeniu sobie z napięciem. Nabywanie umiejętności w dostosowywaniu się  do otoczenia i hamowaniu impulsów. W ten sposób dziecko zapoczątkowuje proces samodzielnego orientowania się we własnych potrzebach i stanach emocjonalnych oraz przyswajania reguł społecznych, prowadzących do powstania Ja.

Zachowania opiekuna:

Opiekun powinien dostosować się do nowych możliwości dziecka, pozwolić mu na aktywniejsze uczestniczenie w interakcji i podjąć rolę partnera, a nie jak wcześniej „kierownika”. Nadal jest oczywiście odpowiedzialny za przebieg kontaktu, jednak pozostawia również inicjatywę dziecku, poszerzając kontakt i jego intencje.

FAZA IV

•         Zachowanie dziecka względem innych osób przyjmuje bardziej celowy charakter, tzn. dzieci planują działania pod kątem własnych celów przy jednoczesnym uwzględnieniu celów innej osoby.

•         Dziecko coraz bardziej podlega działaniu wewnętrznych modeli operacyjnych. Są to struktury poznawcze reprezentujące wzajemne relacje i emocje doświadczane dzień po dniu w kontaktach z głównymi postaciami przywiązania. Z czasem zaczynają kierować zachowaniem w kolejnych etapach życia we wszystkich bliskich relacjach.

WZORCE PRZYWIĄZANIA

•         WZORZEC BEZPIECZNY

•         WZORCE POZABEZPIECZNE

•         WZORZEC AMBIWALENTNY

•         WZORZEC UNIKAJĄCY

•         DEZORGANIZACJA WZORCA

WZORZEC BEZPIECZNY

Opiekuna cechuje:

•         wysoki poziom wrażliwości (dostrzeganie sygnałów i komunikatów niemowlęcia, zdolność właściwego ich interpretowania i szybkiego, adekwatnego reagowania. Wrażliwość wyraża się w stałym nakierowaniu uwagi na dziecko, rejestrowaniu nawet bardzo subtelnych sygnałów. Pomimo, iż matka jest zaangażowana w inne czynności, znajduje się w innym pomieszczeniu – pozostaje nadal zainteresowana dzieckiem i nastawiona na odbiór jego sygnałów. Dla prawidłowego odczytania sygnałów dziecka niezbędna okazuje się empatia.

•         Zachowania opiekuna polegające wyłącznie na spełnianiu oczekiwań dziecka są właściwe w zasadzie tylko w odniesieniu do dzieci w 1 r.ż. Już na początku 2 r.ż. Podstawą właściwej relacji są także pewne społeczne standardy zachowania, do realizowania których opiekun stara się wdrożyć dziecko.

PRZYWIĄZANIE BEZPIECZNE, CZYLI PRZEKONANIE O ISTNIENIU STAŁEGO, NIEZAGROŻONEGO DOSTĘPU DO ŹRÓDŁA, KTÓRE GWARANTUJE RÓWNOWAGĘ EMOCJONALNĄ I POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA. UFORMOWANIE BEZPIECZNEGO PRZYWIĄZANIA W NIEMOWLĘCTWIE STANOWI ISTOTNĄ PODSTAWĘ PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU PSYCHICZNEGO W KOLEJNYCH OKRESACH ŻYCIA.

KONSEKWENCJE DLA ROZWOJU DZIECKA

•         Przekonanie, że inni ludzie są dostępni i życzliwi.

•         Ciekawość oraz zaangażowanie w aktywne i spontaniczne kontakty społeczne.

•         Zdolność do samodzielnego regulowania swoich stanów emocjonalnych, a jeżeli będzie to zbyt trudne- łatwość w zwróceniu się o pomoc do innych.

•         W sytuacjach trudnych aktywne poszukiwanie rozwiązań w oparciu o wyniesioną z pierwszych lat życia wiarę w możliwość zmiany na lepsze i wyjścia z rudnych sytuacji.

•         Przekonanie o własnej wartości oraz życzliwości i pozytywnych intencjach innych wobec nich i siebie nawzajem, co pozwoli na swobodne nawiązywanie i podtrzymywanie przyjaźni i związków intymnych

•         Spostrzeganie ludzi adekwatne do rzeczywistości;

•         Łatwość w rozróżnianiu i adekwatnym reagowaniu na stany emocjonalne innych, adekwatna ekspresja własnych emocji i uczuć;

•         Większa niezależność (autonomia, umiejętność rozpoznawania swoich potrzeb i emocji przy równoczesnym szanowaniu reguł społecznych i innych ludzi, co umożliwia współpracę z innymi i pozostawanie w zgodzie z samym sobą, w funkcjonowaniu społecznym i emocjonalnym.

WZORZEC AMBIWALENTNY

Opiekuna cechuje:

•         Brak stałości (nieprzewidywalności) w sposobie reagowania na sygnały, brak konsekwentnej opieki.

•         Słabe zaangażowanie w interakcje.

•         Nieumiejętność odczytywania sygnałów dziecka i niereagowanie na nie lub reagowanie w sposób niewystarczający.

•         Zajmowanie się dzieckiem głównie wtedy, gdy sam opiekun ma na to ochotę.

•         Zachowania sterowane przez aktualny nastrój i samopoczucie, a nie potrzeby dziecka.

•         Trudność w uspokojeniu dziecka i zapewnienia mu bezpieczeństwa, bezradność i nieefektywność działań.

•         Nieradzenie sobie przez opiekuna z własnym napięciem.

KONSEKWENCJE DLA ROZWOJU DZIECKA

•         Lęk w sytuacjach oddzielenia od opiekuna, a w kontakcie z nim niepewność i zachowania ambiwalentne.

•         Poszukiwanie własnych sposobów zaspokajania potrzeb (ponieważ nie rozumie od czego zależą reakcje opiekuna) .

•         Reakcje dziecka nieprzewidywalne i nieadekwatne do sytuacji (rozpacza z powodu zniknięcia matki, a zaraz potem okazuje jej złość).

•         Zahamowanie w eksploracji otoczenia, a tym samym brak swobody w swobodnym realizowaniu zadań rozwojowych.

•...