Łacina - przydatne tabelki.doc

4.       Tryb oznajmujący czasu przeszłego dokonanego strony czynnej - Indicativus perfecti activi

Z tematu perfecti czasownika (znajdowanego w drugiej formie podstawowej po odcięciu końcówki -i) tworzy się trzy czasy w stronie czynnej: przeszły dokonany (perfectum), zaprzeszły (plusquamperfectum) oraz przyszły II (futurum II - futurum secundum). Czasy te tworzy się w jednakowy sposób dla czasowników wszystkich koniugacji, dodając do tematu perfecti odpowiednie zakończenia:

5.       Tryb oznajmujący czasu przeszłego dokonanego strony czynnej - Indicativus perfecti activi:
końcówki: -i,- isti, -it, -ĭmus, -istis, -ērunt
wyraża czynność przeszłą dokonaną
Veni, vidi, vici. - Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem.

Tryb oznajmujący czasu przeszłego dokonanego strony biernej - Indicativus perfecti passivi

I deklinacja - declinatio prima

Do pierwszej deklinacji należą słowa zakończone w mianowniku na -a, zaś w dopełniaczu na -ae. Ich temat (znajdowany w Gen. pl. pod odcięciu końcówki -rum) kończy się na -a, dlatego pierwszą deklinację nazywa się także "deklinacją -a". Zwykle są to:

·   rzeczowniki rodzaju żeńskiego, przede wszystkim oznaczające pojęcia abstrakcyjne:

anima, -ae f - dusza
clementia, -ae f - łagodność
concordia, -ae f - zgoda
industria, -ae f - pracowitość
iustitia, -ae f - sprawiedliwość
lingua, -ae f - język

·   niektóre rzeczowniki rodzaju męskiego lub męsko-żeńskiego, w tym nazwy narodowości:

nauta, -ae m - żeglarz
agricola, -ae m - rolnik
incola, -ae mf - sąsiad/sąsiadka
poeta, -ae m - poeta
Belga, -ae m - Belg
Persa, -ae m - Pers

Schemat końcówek I deklinacji:

Przykład odmiany w I deklinacji:

Anomalie pierwszej deklinacji:

·   dea, -ae f - bogini, filia, -ae f - córka, liberta, -ae f - wyzwolona kobieta: w Dat. i Abl. pl. występuje czasem starsza forma deabus, filiabus, libertabus dla odróżnienia od form wyrazów należących do drugiej deklinacji: deus, dei m - bóg, filius, fili m - syn, libertus, -ti m - wyzwoleniec:

deis deabusque - do bogów i bogiń
filiis et filiabus - do synów i córek

·   familia, -ae f - rodzina: ten rzeczownik zachował swoją starszą formę Gen. sing. w wyrażeniach:

pater familias - ojciec rodziny
mater familias - matka rodziny

·   w rzeczownikach złożonych z przyrostkiem -cola i -gena Gen. pl. może się również kończyć na -um:

Gen. pl.: genus agricolum (= agricolarum) - rodzina rolników

II deklinacja - declinatio secunda

Do drugiej deklinacji należą słowa, których temat (znajdowany w Gen. pl. pod odcięciu końcówki -rum) kończy się na -o. Z tego powodu drugą deklinację nazywa się także "deklinacją -o". Gen. sg. wyrazów należących do tej deklinacji kończy się na -i. Mogą to być rzeczowniki wszystkich rodzajów, przy czym:

·         rzeczowniki rodzaju męskiego kończą się na -us, -er, -ir

·         rzeczowniki rodzaju żeńskiego kończą się na -us

·         rzeczowniki rodzaju nijakiego kończą się na -um

Rzeczowniki kończące się na -er są dwojakiego typu:

·         puer, pueri m - chłopiec: "e" należy do tematu, więc jest zachowane we wszystkich formach

·         ager, agri m - pole: "e" nie należy do tematu, więc jest (dla ułatwienia wymowy) pomijane wszędzie z wyjątkiem Nom. i Voc. sg.

Voc. sg. rzeczowników zakończonych na -us kończy się na -e.
Rzeczowniki rodzaju nijakiego mają takie same formy w Nom., Acc. i Voc. obu liczb.
Do drugiej deklinacji należą takie rzeczowniki jak:

caelum, -i n - niebo
dominus, -i m - pan
imperium, -i n - cesarstwo; rozkaz
ingenium, -i n - natura, talent
liber, libri m - książka
magister, magistri m - nauczyciel
malum, -i n - zło
minister, ministri m - sługa
modus, -i m - miara; sposób
oppidum, -i n - miasto
oraculum, -i n - wyrocznia
praeceptum, -i n - porada, wskazówka
proelium, -ii n - walka, bitwa

Schemat końcówek II deklinacji:

Przyład odmiany w II deklinacji: