Sz. Juza, T. Kloc - Uwikłani w sieci. Wzorce aktywności internetowej w kontekście uzależnienia od internetu i nieprzystosowania społecznego dzieci i młodzieży.pdf - Internet - dancistino

INNOWACJE PSYCHOLOGICZNE,

2012, TOM 1, NUMER 1

ROZPRAWY I ARTYKUŁY

NAUKOWE, s. 9-27

Szymon Juza, Tomasz Kloc

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Instytut Psychologii

SKN ,,Adesse” działaj ące przy

Zakładzie Psychologii Wychowawczej i Psychologii Rodziny

Uwikłani w sieci.

Wzorce aktywności internetowej

w kontekście uzależnienia

od internetu i nieprzystosowania

społecznego dzieci i młodzieży

S t r e s z c z e n i e

Artykuł podejmuje aktualne i ważne zagadnienia związane

z używaniem Internetu przez dzieci i młodzież. W badaniach

własnych autorzy poszukują związków pomiędzy syndromem

uzależnienia od Internetu (SUI) a przystosowaniem społecznym.

Odpowiadają też na pytanie, jak poszczególne rodzaje aktywności

internetowej różnicują badanych pod względem uzależnienia

od Internetu i przystosowania w warunkach szkolnych.

Generalnie SUI współwystępuje z wyższym poziomem

agresywności. Okazuje się, że istnieją aktywności, które wiążą

się z silniejszą zależnością od Internetu (np. gry, serwisy

społecznościowe), a także takie, którym nie towarzyszy SUI (np.

nauka przez Internet). Pewne aktywności, takie jak ilmy czy

agresywne gry, sprzyjają zachowaniom niekorzystnym przystoso-

wawczo, natomiast użytkownicy komunikatorów czy forów inter-

netowych są lepiej przystosowani. Zależności te bywają ambiwa-

lentne i zmieniają się na różnych poziomach wiekowych. Na pod-

stawie tych analiz i wniosków sformułowano zalecenia dla wszyst-

kich, którzy zajmują się psychoproilaktyką młodego pokolenia.

S ł o w a k l u c z o w e

Internet, uzależnienie, przystosowanie społeczne, syndrom

uzależnienia od Internetu

Sz. Juza, T. Kloc, Uwokłani w sieci. Wzorce aktywności internetowej w kontekście...

INNOWACJE PSYCHOLOGICZNE, 2012, NUMER 1 – ROZPRAWY I ARTYKUŁY NAUKOWE

Wprowadz en i e t e or e t y c zne

Ak t ywno ś ć i nt e r ne t owa we ws p ó ł c z e s nym św i e c i e

We współczesnym świecie ważne miejsce zajmuje informacja, a szczególnie

szybkość jej pozyskiwania i przekazywania. Narzędziem umożliwiającym prze-

pływ informacji jest Internet, a o jego znaczącej roli decydują podstawowe cechy:

światowy zasięg, multimedialność i interaktywność. Zachowania i komunikacja

podejmowane za pośrednictwem sieci znacząco różnią się od komunikacji twarzą

w twarz. Głównych przyczyn należy upatrywać w braku bezpośredniego kontak-

tu z innymi użytkownikami, w ograniczeniu przepustowości kanału komunikacji

(szczególnie w komunikacji tekstowej), a także w poczuciu anonimowości. W ko-

munikacji pośredniczy komputer; często interakcja z maszyną staje się ważniej-

sza, a człowiek schodzi na dalszy plan (Musiał, 2009).

Internet to najbardziej dynamicznie rozwijające się medium w ostatnich la-

tach. Mówiąc najprościej, jest to ogólnoświatowa sieć połączonych ze sobą kom-

puterów (Pęczak, 2002). Opiera się na połączeniu wielu sieci rozległych (WAN),

miejskich (MAN) oraz lokalnych (LAN), znajdujących się na całym świecie (Wie-

czorkowski, 2003).

Aaron Ben-Ze’ev (2005, za: Musiał, 2009) uważa, że Internet ma cztery najważ-

niejsze cechy odpowiedzialne za jego popularność: wyobraźnię, interaktywność,

dostępność i anonimowość. Wyobraźnia pozwala się uwolnić od izycznych wad

i codzienności, realnego świata i sprawia, że cyberprzestrzeń nabiera atrakcyjno-

ści. Interaktywność daje możliwość wchodzenia w relacje z innymi użytkownikami

w sposób znacznie prostszy i szybszy niż w rzeczywistości, wysoka dostępność i ano-

nimowość dają pewność i swobodę – budują niezwykłą siłę przyciągania Internetu.

Suler (1996; za: Jaszczak, 2009) dostrzega przyczynę atrakcyjności Internetu

w możliwości zaspokajania za jego pośrednictwem wielu potrzeb człowieka, które

nie mogą być zaspokojone przez współczesną kulturę i istniejące w niej struktury

społeczne. Czynnikiem przyciągającym ludzi do świata wirtualnego jest możli-

wość realizacji potrzeb, które w świecie realnym ulegają deprywacji. Suler (1998;

za: Jaszczak, 2009) uważa, że za siłę wpływu sieci na młodych ludzi odpowiadają

typowe dla okresu adolescencji potrzeby i motywy. To, z jakich aktywności do-

rastający człowiek będzie korzystał, które będą dla niego najbardziej atrakcyjne,

zależy od stopnia zaspokojenia potrzeb i ambicji w świecie realnym.

Przeważająca grupa użytkowników to osoby wykorzystujące sieć celowo

i funkcjonalnie – korzystanie z niej nie wiąże się u nich z negatywnymi konse-

kwencjami. Internet stanowi dla nich nowe techniczne udogodnienie pomagające

załatwiać codzienne sprawy (Kaliszewska, 2007).

Druga grupa to osoby tracące kontrolę nad użytkowaniem Internetu – zarów-

no nad czasem, jak i nad sposobem. Ma to negatywne przełożenie na ich realne

Sz. Juza, T. Kloc, Uwokłani w sieci. Wzorce aktywności internetowej w kontekście...

INNOWACJE PSYCHOLOGICZNE, 2012, NUMER 1 – ROZPRAWY I ARTYKUŁY NAUKOWE

funkcjonowanie. Spędzają w sieci wiele godzin, Internet staje się ich podstawo-

wym środowiskiem funkcjonowania (Kaliszewska, 2007).

Wraz z rozwojem cywilizacji zmienia się treść aktywności człowieka. Samą ak-

tywność można deiniować za Szewczukiem jako regulację stosunku organizmu

do otaczającego świata. Jak pisze autor, ,,na szczeblu ludzkim, w warunkach spo-

łecznego życia, aktywność przybiera postać działania świadomego” (Szewczuk,

1998, s. 12).

Aby zobrazować te zmiany, można posłużyć się dotychczas prowadzonymi

badaniami. W Europie średnio 93% młodych internautów korzysta z sieci przy-

najmniej raz w tygodniu, a 60% loguje się codziennie lub prawie każdego dnia.

W Polsce te wskaźniki są nawet wyższe: 98% loguje się przynajmniej raz na ty-

dzień, 74% codziennie, 24% – 1-2 razy w tygodniu (Kirwil, 2011).

Porządkując wiedzę na temat aktywności młodego człowieka w Internecie,

można posłużyć się przeglądem dotychczas przeprowadzonych badań nad me-

diami elektronicznymi w życiu dziecka zaproponowanym przez Izdebską (2007).

Wyodrębniła ona główne obszary tematyczne tych badań, wykorzystując w tym

celu wybrane założenia modelu komunikowania masowego Lasswela, generalny

model mediów elektronicznych, który został opracowany przez skandynawskich

badaczy, teorię użytkowania i korzyści oraz wybrane orientacje metodologiczne.

Podstawą klasyikacji głównych obszarów tematycznych są u niej ogniwa procesu

komunikowania przez media. Te ogniwa to: źródło, dziecko, uwarunkowania śro-

dowiskowe oraz skutki relacji dziecko – media elektroniczne.

Źródła przekazów medialnych to telewizja, wideo, komputer i najbardziej

istotny w kontekście tej pracy Internet. Badania nad źródłem obejmują analizę

treści przekazów medialnych i multimedialnych, typ oraz rodzaj przekazu, tema-

tykę, formy, środki wyrazu, perswazji i manipulacji, a także intencje twórców i re-

alizatorów przekazów medialnych (Izdebska, 2007).

Badania nad użytkownikiem mediów, w tym przypadku nad dzieckiem, obej-

mują poznanie zakresu korzystania: czasu, częstotliwości, miejsca, osób towa-

rzyszących, rodzajów i tematyki wybieranych treści, zainteresowań medialnych,

potrzeb związanych z mediami, motywacji wyboru określonych form i treści

przekazów. Badania nad dzieckiem obejmują również sposób odbioru określo-

nych przekazów: czy jest on selektywny, czy przypadkowy, aktywny czy bierny,

krytyczny czy bezkrytyczny, releksyjny czy niereleksyjny, czy charakter uczest-

nictwa jest podmiotowy, czy raczej młody człowiek przedmiotowo poddaje się

oddziaływaniu mediów elektronicznych (Izdebska, 2007).

Badania nad uwarunkowaniami środowiskowymi koncentrują się na czynni-

kach rodzinnych, szkolnych i rówieśniczych. Wśród rodzinnych można wyróżnić

kulturę rodzinną, wzory korzystania z mediów, wspólne korzystanie z nich, cha-

rakter rodzinno-domowego odbioru, rozmowy i wyjaśnianie dziecku tego, czego

doświadcza za pomocą przekazów medialnych. Badania nad uwarunkowaniami

rodzinnymi obejmują również korzystanie z mediów w celach wychowawczych,

Sz. Juza, T. Kloc, Uwokłani w sieci. Wzorce aktywności internetowej w kontekście...

INNOWACJE PSYCHOLOGICZNE, 2012, NUMER 1 – ROZPRAWY I ARTYKUŁY NAUKOWE

a także takie zmienne, jak wykształcenie rodziców, charakter ich pracy czy struk-

tura rodziny. Uwarunkowania szkolne to przede wszystkim rola szkoły w przy-

gotowaniu do korzystania z mediów, a także wykorzystywanie przez nauczycieli

doświadczeń medialnych w procesie dydaktycznym. Uwarunkowania środowi-

skowe wiążą się głównie z motywacją do odbioru określonych przekazów, zain-

teresowaniami medialnymi, wspólnym korzystaniem oraz z przynależnością do

określonych grup rówieśniczych i rolą liderów w tych grupach (Izdebska, 2007).

Ostatni obszar badań dotyczy skutków relacji dziecko – media elektroniczne.

Można je podzielić na pozytywne oraz negatywne. Jedne i drugie mogą mieć od-

zwierciedlenie w funkcjonowaniu poznawczym, emocjonalnym, w zachowaniu.

Badania nad pozytywnymi skutkami często dotyczą roli mediów w kształtowaniu

tożsamości kulturowej, kształtowaniu obrazu świata, wykorzystaniu ich w eduka-

cji szkolnej, w edukacji globalnej, międzykulturowej oraz w procesie wychowa-

nia rodzinnego. Negatywne skutki to przede wszystkim wpływ mediów na relacje

społeczne, uzależnienie, dezorganizacja czynności dnia (Izdebska, 2007).

Istnieją również klasyikacje bardziej szczegółowe. Można tutaj podać propozy-

cję Wallace (2001), traktującej Internet jako kilka środowisk, które mogą zachodzić

na siebie. Mimo to uważa ona, że istnieją między nimi fundamentalne różnice, ma-

jące wpływ na zachowanie ludzi. Każdy obszar sieci ma swoiste właściwości. Wy-

różnia takie środowiska, jak zasoby World Wide Web, pocztę elektroniczną, asyn-

chroniczne fora dyskusyjne, synchroniczne pogaduszki, czyli czaty, gry wirtualne

MUD i metaświaty, interaktywne przesyłanie obrazów i dźwięków. Nie będą one

tutaj omawiane szczegółowo, ponieważ wykraczają poza zakres tej pracy.

Badania Jaszczak (2008, za: Wolski, 2009) pokazują, że 81% badanych korzy-

stało z komunikatorów internetowych, 77% ze stron WWW, 66% z forów inter-

netowych, 63% ściągało ilmy i muzykę, 56% wyszukiwało informacje przydatne

w pracy lub nauce, a 49% poszukiwało informacji przydatnych w codziennym

życiu. Mniej popularne były gry internetowe, erotyka, uzupełnianie oprogramo-

wania i zakupy w sieci. Poniżej 10% badanych korzystało z czatów, serwisów rand-

kowych i blogów.

Uz a l e ż n i e n i e o d i nt e r ne t u

Do negatywnych konsekwencji korzystania z sieci można zaliczyć zjawisko,

które do tej pory nie doczekało się jednej konkretnej nazwy – mowa o uzależnie-

niu od Internetu. W literaturze funkcjonują również inne określenia: siecioholizm

( netoholism ), sieciozależność ( netaddiction ), cyberzależność ( cyberaddiction ), cy-

bernałóg, internetoholizm, internetozależność, infoholizm, infozależność, uzależ-

nienie od komputera ( computer addiction ), zaburzenia spowodowane zależnością

od Internetu ( Internet Addiction Disorder – IAD) (Jakubik, 2002; Woronowicz,

2009), problematyczne używanie Internetu (Poprawa, 2006), patologiczne używa-

Sz. Juza, T. Kloc, Uwokłani w sieci. Wzorce aktywności internetowej w kontekście...

INNOWACJE PSYCHOLOGICZNE, 2012, NUMER 1 – ROZPRAWY I ARTYKUŁY NAUKOWE

nie Internetu (Davis, 2009). Zjawisko to nie jest uwzględnione w aktualnych kla-

syikacjach psychopatologicznych – ani w ICD-10, ani w DSM- IV – jako uznana

jednostka chorobowa. Część deinicji uzależnienia w ogóle nie obejmuje uzależ-

nienia od czynności (Kaliszewska, 2007).

Termin „uzależnienie od Internetu” po raz pierwszy zaproponował Ivan Gold-

berg, psychiatra z Nowego Jorku, w 1995 roku. Badawczo zostało po raz pierwszy

potwierdzone rok później przez Kimberly Young (Wallace, 2001; Izdebska, 2007).

To właśnie ona zaproponowała, aby uzależnienie od Internetu traktować jako

chorobę (Woronowicz, 2009).

Badania nad uzależnieniem od Internetu zapoczątkowała K. Young (1996)

z University of Pittsburgh w Bradford. Ponieważ zaburzenie nie znajdowało się

w klasyikacji DSM-IV, należało zidentyikować odpowiednie kryteria diagno-

styczne. K. Young uznała, że swoją naturą uzależnienie od Internetu najbardziej

przypomina patologiczny hazard. Omawiane zjawisko traktuje jako zaburzenie

kontroli nawyków, które nie powoduje intoksykacji, ale działa destrukcyjnie na

wszystkie sfery funkcjonowania człowieka. Na tej podstawie przez analogię sfor-

mułowała osiem kryteriów patologicznego używania Internetu, które miały po-

służyć w badaniach przesiewowych do zidentyikowania osób najbardziej narażo-

nych na uzależnienie:

• silne zaabsorbowanie Internetem, wyrażające się w obsesyjnym myśleniu

o aktywności w Internecie;

• rosnąca potrzeba coraz dłuższego przebywania w sieci, aby osiągnąć satysfak-

cję z tej aktywności;

• powtarzające się nieudane próby kontroli – redukcji lub zaprzestania korzy-

stania z Internetu;

• silne negatywne emocje: irytacja, niepokój, przygnębienie w sytuacji reduko-

wania, ograniczania aktywności w Internecie;

• problemy z kontrolą czasu przebywania w sieci;

• stres środowiskowy, problemy osobiste i konlikty społeczne, jak również pro-

blemy zawodowe wynikające z zaabsorbowania Internetem;

• ukrywanie informacji dotyczących zaabsorbowania Internetem (kłamanie,

manipulowanie);

• używanie Internetu jako sposobu ucieczki od problemów lub leku na pogor-

szony nastrój (Young, 1996; Poprawa, 2006).

Osoby, które spełniają minimum pięć powyższych kryteriów, można uznać za

uzależnione od Internetu (Young, 1996).

W badaniu K. Young (1996) uczestniczyły osoby, które zgłosiły się samodziel-

nie w odpowiedzi na ogłoszenie zamieszczone w różnych źródłach. W analizach

uwzględniono 396 osób uzależnionych od Internetu (uzyskały odpowiedni wynik

w teście) i 100 osób w grupie kontrolnej. Były to osoby w wieku od 15 do 60 lat.

Badania prowadzono za pośrednictwem Internetu oraz telefonicznie. Uzależnieni

przebywali w sieci średnio 38,5 godziny tygodniowo, natomiast osoby nieuzależ-

Sz. Juza, T. Kloc - Uwikłani w sieci. Wzorce aktywności internetowej w kontekście uzależnienia od internetu i nieprzystosowania społecznego dzieci i młodzieży.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: