pol-wp-opetanie-03-2004.pdf

PRACA POGLÑDOWA – REVIEW

STRESZCZENIE

KS. ANDRZEJ JAGIE¸¸O

Papieski Wydzia∏ Teologiczny, Wroc∏aw

Artyku∏ ukazuje op´tanie i op´tanych z dusz-

pasterskiego punktu widzenia nawiàzujàc do

wprowadzenia do ICD-10 nowej jednostki psy-

chopatologicznej: trans i op´tanie (F44.3). Spowo-

dowa∏o to w Êrodowisku psychiatrów wzrost za-

interesowania op´taniem i tym, jak widzà je inni

specjaliÊci. WyjaÊnia wi´c poj´cie op´tania jako

„ow∏adni´cia cz∏owieka przez z∏ego ducha – sza-

tana” i ukazuje wÊród przyczyn op´tania tak˝e

te, które wynikajà z dzia∏ania samego op´tanego.

Omawia trzy stopnie ataku z∏ego ducha na cz∏o-

wieka: n´kanie (obsessio), osaczenie (circumsessio)

i op´tanie (possessio). Przynosi nast´pnie krótkà

charakterystyk´ osób przekonanych o w∏asnym

op´taniu. Wymienia op´tanie utajone, ujawnione,

urojone, wmówione i udawane. Omawia te˝ teolo-

giczne, psychologiczne i psychiatryczne kryteria

op´tania. Z pastoralnego punktu widzenia egzor-

cysta musi wystrzegaç si´ b∏´du sprowadzania

chorób psychicznych do op´tania. Natomiast psy-

chiatra, pozostajàc na swoim polu dzia∏ania i po-

s∏ugujàc si´ w∏asnymi metodami, winien unikaç

b∏´du sprowadzania op´tania do choroby psy-

chicznej. Artyku∏ zamyka postulat cz´stszych

kontaktów oraz bli˝szej wspó∏pracy pomi´dzy

teologami i psychiatrami.

S∏owa kluczowe : op´tanie, op´tani, egzorcysta, egzorcyzm

Op´tanie i op´tani:

duszpasterski punkt widzenia

Demonic possession, possessed by demons:

a pastoral point of view

WST¢P

Do najtrudniejszych problemów, z którymi spotyka si´ duszpa-

sterz, z pewnoÊcià mo˝na zaliczyç narastajàce w naszych czasach zja-

wisko op´tania. Zagadnienie to podejmujà w swoich pracach przedsta-

wiciele teologii i psychologii pastoralnej. Stosunkowo cz´Êciej ni˝

przed laty spotykajà si´ z nim tak˝e kap∏ani w swojej praktyce dusz-

pasterskiej. Fenomen op´tania nie obcy jest te˝ psychiatrom, skoro

w 1992 r. zosta∏o ono uznane przez Âwiatowà Organizacj´ Zdrowia

za specyficzny rodzaj zaburzeƒ dysocjacyjnych i umieszczone w dzie-

siàtej rewizji Mi´dzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób

i Problemów Zdrowotnych (ICD-10). W podgrupie zaburzeƒ dyso-

cjacyjnych (konwersyjnych), nale˝àcej do grupy zaburzeƒ nerwico-

wych, zwiàzanych ze stresem i pod postacià somatycznà, wyró˝niono

tam odr´bnà kategori´: transu i op´tania. T´ nowo sklasyfikowanà jed-

nostk´ psychopatologicznà opatrzono kodem F44.3 [17].

Czy jednak nie majà racji Bilikiewicz i wsp. [7], ˝e w naszych wa-

runkach kulturowych jest to okreÊlenie kontrowersyjne, kojarzy si´

z demonologià i w diagnostyce psychiatrycznej nie powinno raczej

mieç miejsca? Czy decyzja Âwiatowej Organizacji Zdrowia nie by∏a

dyskusyjna, je˝eli wr´cz nie pochopna? [11]. Czy rozpoznawanie dziÊ

op´tania nie jest powrotem do Êredniowiecza? A sprowadzanie feno-

menu z obszaru duchowoÊci do aspektu medycznego jest nieporozu-

mieniem i nale˝a∏oby pozostawiç trosk´ o ludzi przekonanych o swym

op´taniu kap∏anom? Ale przecie˝ i wÊród kap∏anów nie brakuje takich,

którzy chcieliby odes∏aç tych ludzi do innych specjalistów. Najcz´-

Êciej do psychiatrów.

Omawiajàc sytuacj´ na obszarze j´zyka niemieckiego Müller [22]

pisze, ˝e tamtejszy KoÊció∏ katolicki nie podejmuje si´ w sposób wy-

starczajàco powa˝ny misji uwalniania, w∏àcznie z misjà wyp´dzania

szatana. Przyczyny tego le˝à po cz´Êci w osobistej niewierze, po cz´-

Êci w strachu przed negatywnymi reakcjami w Êrodkach masowego

przekazu, po cz´Êci te˝ wynikajà z nastawienia racjonalistycznego.

W zwiàzku z tym, zaburzenia te próbuje si´ wyjaÊniç tylko od strony

psychologii. Jednak takie podejÊcie prowadzi do cz´Êciowej bezrad-

noÊci w obchodzeniu si´ z tà, tak bez wàtpienia delikatnà materià.

W Polsce sytuacja zmieni∏a si´ na korzyÊç w ostatnich latach, gdy do

pos∏ugi uwalniania od szatana biskupi delegowali kilkudziesi´ciu ka-

p∏anów-egzorcystów, choç wiele jest jeszcze do zrobienia.

Rodzà si´ pytania: Czym jest op´tanie? Jaka jest jego natura? Kim

SUMMARY

This paper pictures the demonic possession and

persons possessed from the pastoral point of view in

connection with the fact of introduction to the

ICD-10 a new psychopathological unit: “trance

and possession” (F 44.3). The same fact raised

among psychiatrists their interest connected with so

called possessions. First the concept of possession is

clarified here as „taking control of a human being

by an evil spirit – demon”, then the roots of posses-

sion are presented, as well as the behavior of people

possessed. Three traditional degrees of an evil spi-

rit’s attack are treated here: obsessio, circumsessio,

possessio. Later a short characteristic of persons as-

sured of their own demonic possession is given with

a list of different possibilities: a possession hidden,

manifest, imaginary, induced and pretended. As to

the pastoral aspect, an exorcist must exclude psy-

chological disturbance, because some forms of psy-

chosis might easily be reduced to possessions. But,

on the other hand, a psychiatrist should avoid re-

ducing possessions to mental illness. The text conc-

ludes with an appeal of more frequent cooperation

between theologians and psychiatrists.

Key words: demonic possesion, persons possessed,

exorcist, exorcism.

180

WIADOMOÂCI PSYCHIATRYCZNE (tom VII) Nr 3/2004

sà op´tani? Jaka jest ich psychika, kontakty spo∏eczne, ˝ycie

religijne? Jak ich rozpoznaç? Jakiej potrzebujà pomocy? Cze-

go mogà oczekiwaç od lekarza-psychiatry, a czego od dusz-

pasterza-egzorcysty? Czy istnieje mo˝liwoÊç wspó∏pracy

mi´dzy psychiatrà a egzorcystà?

Chcàc odpowiedzieç na te pytania omówi´ kolejno po-

j´cie op´tania, jego przyczyny i rodzaje. Nast´pnie doko-

nam krótkiej charakterystyki osób przekonanych o w∏asnym

op´taniu i omówi´ pi´ç ró˝nych sposobów prze˝ywania sta-

nu op´tania. Przejd´ nast´pnie do ukazania teologicznych,

psychologicznych i psychiatrycznych kryteriów rozpoznania

op´tania i zakreÊlenia pola dzia∏ania duszpasterza-egzorcy-

sty i lekarza-psychiatry oraz mo˝liwoÊci ich wspó∏pracy.

Podobnie jak Blees, tak˝e Amorth [3] uwa˝a, ˝e op´ta-

nie ma miejsce wówczas, „gdy z∏y duch opanuje cia∏o (nie

dusz´) cz∏owieka, ka˝àc mu coÊ czyniç lub mówiç tak, jak

on chce. Ofiara nie mo˝e si´ temu przeciwstawiç, a wi´c nie

jest odpowiedzialna moralnie”.

Op´tanie jest wi´c nadzwyczajnym dzia∏aniem szatana,

jego najwy˝szym stopniem, odró˝nianym od dzia∏ania zwy-

czajnego, jakim jest kuszenie cz∏owieka do grzechu [25].

W sytuacji op´tania chodzi o wzi´cie w posiadanie, przez

z∏ego ducha, cia∏a danego cz∏owieka. Mo˝e tutaj chodziç

o mocnà form´, polegajàcà na trwa∏ym dysponowaniu cia-

∏em, którym diabe∏ pos∏uguje si´ tak, jakby by∏ duszà tego

cia∏a. Op´tanie mo˝e byç wi´c opanowaniem w∏adz cz∏owie-

ka w takim stopniu, ˝e szatan „posiada” swojà ofiar´ bez ogra-

niczeƒ i dla dzia∏ania demonicznego zostajà wy∏àczone naj-

wy˝sze w∏adze duszy ludzkiej, a tak˝e sumienie [27].

Salvucci [28] istot´ op´tania opisuje w podobny do po-

wy˝szego sposób: „JakaÊ obca istota wchodzi w osobowoÊç

op´tanego: wyra˝a si´ i porusza poprzez danà osob´, mó-

wiàc o rzeczach ukrytych, cz´sto w nieznanych j´zykach,

torturujàc jej cia∏o, wyzwalajàc niewiarygodnà si∏´ fizycznà.

Jest to najpowa˝niejszy przypadek, jaki mo˝e zaistnieç”.

POJ¢CIE OP¢TANIA

Znany polski biblista, ojciec H. Langkammer pisze, ˝e

op´tanie to „ow∏adni´cie cz∏owieka przez z∏ego ducha – sza-

tana” [19]. Sensownie problemem op´tania mo˝na si´ zaj-

mowaç jedynie wówczas, gdy przyjmuje si´ Êwiatopoglàd te-

istyczny, uznajàcy istnienie Boga i Êwiata duchów, a wÊród

nich tak˝e duchów upad∏ych zwanych szatanami, a tak˝e gdy

przyjmuje si´ okreÊlonà koncepcj´ cz∏owieka i okreÊlonà an-

tropologi´. Steffon [31] zauwa˝a, ˝e je˝eli ktoÊ odrzuca ist-

nienie duchów nieczystych, to sprawdzanie mo˝liwoÊci op´-

tania nie ma sensu. Jedynie podejÊcie integrujàce

psychologiczny, parapsychologiczny i duchowy wymiar jest

w stanie wyjaÊniç fenomen diabelskiego op´tania. Podobne-

go zdania jest tak˝e Posacki [25], wed∏ug którego badanie

problemu op´tania wymaga „zarówno orientacji w teologii,

jak i psychologii, psychiatrii, parapsychologii czy mo˝e tak-

˝e etnologii”.

Ewangelie mówià z pe∏nym realizmem o mo˝liwoÊci op´-

tania, wyraênie rozró˝niajàc mi´dzy dokonanymi przez Jezu-

sa uzdrowieniami z chorób fizycznych a wyrzucaniem przez

Niego z∏ych duchów. O tym ostatnim mówi w Biblii 51 frag-

mentów [30]. Równie˝ Amorth [5] wyraênie odró˝nia uwol-

nienia od z∏ego ducha, jakich dokonywa∏ Jezus, od uzdra-

wiania z ró˝nych chorób.

Co to jednak znaczy byç op´tanym? Dla J. M. Char-

cota op´tanie demoniczne oznacza∏o nic innego, jak szcze-

gólnà form´ histerii. Dla wspó∏czesnego psychologa religii

– Davida E. Wulfa – op´tanie to „spowodowany niekiedy

z w∏asnej woli stan transu, zwykle odznaczajàcy si´ inten-

sywnà aktywnoÊcià motorycznà i podnieceniem emocjonal-

nym, w którym zwyk∏a osobowoÊç zostaje zastàpiona przez

innà, cz´sto obcej osoby, co jest interpretowane jako posia-

danie w sobie ducha. U obserwatorów op´tanie wywo∏uje

wszelkie emocje, ∏àcznie z poczuciem niesamowitoÊci i prze-

ra˝enia, co Otto ujmuje w wyra˝eniu mysterium tremendum”

[35].

Wyst´powanie dziÊ zjawiska op´tania potwierdza te˝

Bless [8], który uwa˝a, ˝e w takim przypadku mamy do czy-

nienia z szatanem dzia∏ajàcym w cz∏owieku przez jego cia∏o,

co oznacza, ˝e szatan u˝ywa cia∏a swej ofiary wbrew jej wo-

li. Podczas op´tania ujawniajà si´ u danej jednostki nie tylko

oznaki chorobowe, lecz szatan mo˝e wp∏ywaç do tego stop-

nia na jej w∏adze zmys∏owe, ˝e dana osoba traci w mniejszym

lub wi´kszym stopniu u˝ywanie rozumu i dlatego mówi si´

o „zaw∏adni´ciu” diabelskim.

PRZYCZYNY OP¢TANIA

Wolicki [33] przyczyny op´tania dzieli na: 1. spowodo-

wane przez samego op´tanego; 2. spowodowane przez in-

nego cz∏owieka; 3. nie spowodowane przez cz∏owieka.

Przyczyny spowodowane przez samego op´tanego

Przyczyn op´tania mo˝e byç wiele, ale wszystkie one

wià˝à si´ w jakiÊ sposób, z daniem z∏emu duchowi dost´pu

do siebie, a wi´c ze stanem moralnym cz∏owieka. Drog´ do

op´tania umo˝liwia ka˝dy grzech ci´˝ki, zw∏aszcza na∏ogo-

wy, z którego grzesznik nie chce si´ nawróciç. „Poprzez

grzech chrzeÊcijanin daje diab∏u prawo dost´pu do swego

˝ycia. Âw. Pawe∏ ostrzega chrzeÊcijan, by wystrzegali si´ grze-

chu, a tym samym nie stwarzali diab∏u okazji do ingerencji

w ich ˝ycie” [30]. Pope∏nienie grzechu ci´˝kiego i trwanie

w nim jest jednà z najcz´stszych przyczyn op´tania.

Gdy chodzi o Êwiadome przyczyny op´tania, to Posacki

wyró˝nia trzy takie sytuacje. Po pierwsze jest to sytuacja grze-

chu, zw∏aszcza grzechu idolatrii, okultyzmu. Zawsze sà to

grzechy dobrowolne i ci´˝kie, gdy˝ one dajà szczególny przy-

st´p szatanowi do naszej duszy. Drugà przyczynà jest odzie-

dziczona po przodkach pewna bliskoÊç z mocami ciemnoÊci,

która równie˝ mo˝e zakoƒczyç si´ op´taniem. Dopiero trze-

cià przyczynà jest Êwiadomy pakt z diab∏em, polegajàcy na

zaproszeniu go do swego wn´trza [26]. Dotyczy to szcze-

gólnie osób, które Êwiadomie i dobrowolnie zawar∏y pakt ze

z∏ym duchem, oddajàc szatanowi swojà dusz´ i cia∏o, w za-

mian za jakieÊ korzyÊci doczesne, np. s∏aw´, w∏adz´, bogac-

two itp. [34]. W sposób szczególny, do op´tania mo˝e pro-

wadziç grzech Êwi´tokradztwa. Kolejnà z przyczyn op´tania

mo˝e byç zatajenie grzechu. Op´taniu sprzyja równie˝ zaj-

mowanie si´ praktykami okultystycznymi, np. seansami spi-

rytystycznymi itp., gdy˝ w tego typu praktyki cz´sto miesza

si´ z∏y duch. Wiele osób, które praktykowa∏o okultyzm, ule-

g∏o potem op´taniu przez z∏ego ducha. Z tego te˝ wzgl´du

KoÊció∏ zabrania zajmowania si´ praktykami spirytystyczny-

PRACA POGLÑDOWA

Ks. Andrzej Jagie∏∏o – Op´tanie i op´tani… 181

mi. W jeszcze wi´kszym stopniu do op´tania przyczyniç si´

mo˝e kult satanistyczny, przynale˝noÊç do grup satanistycz-

nych i udzia∏ w ich rytua∏ach, gdy˝ w tym przypadku mamy

do czynienia ze Êwiadomà wolà oddania si´ szatanowi do dys-

pozycji, co ten skrz´tnie wykorzystuje.

to szatan wywo∏uje ró˝ne niezwyk∏e zjawiska w domu jakie-

goÊ cz∏owieka czy w jego mieszkaniu. Amorth [3] wymienia

tu: stuki, ha∏as, zjawianie si´ ró˝nych zwierzàt itp. Jest to

wi´c nawiedzenie lokalne, które jest bezpoÊrednim i natych-

miastowym kontaktem z∏ego ducha z przedmiotami martwy-

mi, roÊlinami czy zwierz´tami. Te dziwne zjawiska wyst´pu-

jà w danym miejscu, niezale˝nie od tego, kto w nim przebywa.

Majà one zatrwo˝yç cz∏owieka i utrudniç mu kontakt z Bo-

giem. Osoba doznajàca takiego n´kania w tym konkretnym

miejscu, w innych miejscach mo˝e funkcjonowaç normalnie,

bez przeszkód.

N´kanie mo˝e jednak byç zwiàzane nie z miejscem, ale

z jakàÊ osobà. Wtedy przybiera ono form´ specyficznego

stanu, w którym demony nie zaw∏adn´∏y jeszcze cia∏em oso-

by przez siebie upatrzonej (wchodzàc w nie), lecz dr´czà jà

z zewnàtrz na najrozmaitsze sposoby (np. poprzez choroby,

niepokój wewn´trzny, ca∏e serie nieszcz´Êç i niepowodzeƒ,

kl´sk ˝yciowych itp.) [29]. N´kany mo˝e te˝ doznawaç ró˝-

nych dolegliwoÊci zewn´trznych, jak uderzenia, biczowania,

bardziej lub mniej groêne potràcenia, które spotykamy w ˝y-

ciu niektórych Êwi´tych, np. u Êw. proboszcza z Ars, Êw. Paw-

∏a od Krzy˝a, Êw. ojca Pio i wielu innych [4].

Tak n´kanego cz∏owieka opanowuje obsesja, która kon-

sekwentnie zmniejsza mo˝liwoÊci jego wolnego dzia∏ania.

Dotyczy ona umys∏u, wyobraêni lub uczuç. Opanowuje Êwia-

domoÊç nagle i nieprzeparcie. Mogà to byç myÊli obscenicz-

ne, bluêniercze, zbrodnicze, a tak˝e ca∏kiem b∏ahe, lecz nie

do przezwyci´˝enia. OczywiÊcie, nie ka˝dy przypadek ob-

sesji musi byç pochodzenia szataƒskiego. Mogà byç obsesje

na tle nerwicy natr´ctw, ale bardziej szczegó∏owa analiza po-

zwala odró˝niç êród∏o obsesji w jednym i drugim przypad-

ku [21]. Chocia˝ n´kanie nie trwa bez przerwy, to jednak

doznajàcy takiego szataƒskiego ataku cz∏owiek, nigdy nie

wie, gdzie i kiedy si´ on powtórzy. Wywo∏uje to narastajàcy

l´k.

Przyczyny spowodowane przez innego cz∏owieka

Do op´tania mo˝e doprowadziç tak˝e dzia∏anie innego

cz∏owieka. Chodzi tu o dzia∏ania ludzi z bezpoÊredniego lub

dalszego otoczenia op´tanego. Czasami zdarza si´, ˝e

w chwili zdenerwowania, ludzie potrafià ˝yczyç sobie naj-

gorszych rzeczy. JeÊli takie z∏orzeczenie ∏àczy si´, oprócz

zdenerwowania, z aktem z∏ej woli, czyli gdy z∏orzeczàca oso-

ba jest Êwiadoma tego, co mówi i pragnie tego, mo˝e to

umo˝liwiç szatanowi dost´p do przeklinanego [33]. Amorth

[3] twierdzi, ˝e szczególne niebezpieczeƒstwo op´tania za-

chodzi wówczas, gdy przeklinajàcego i przeklinanego ∏àczà

wi´zy krwi.

Posacki [26] nie wyklucza te˝ „oddzia∏ywaƒ magicznych

(czarna magia) na odleg∏oÊç, czy innych manipulacji okulty-

stycznych lub dzia∏aƒ parapsychologicznych”, jako jednej

z przyczyn op´tania. Wiara, ˝e pewne osoby mogà – przy

pomocy tajemniczych si∏ – oddzia∏ywaç na innych ludzi i na

otoczenie, znana jest od staro˝ytnoÊci. Przetrwa∏a ona do

naszych czasów. KoÊció∏ zawsze sprzeciwia si´ takim magicz-

nym dzia∏aniom.

Przyczyny nie spowodowane przez cz∏owieka

Przyczyny nie spowodowane przez cz∏owieka przeno-

szà nas w Êwiat nadprzyrodzony. Mogà one dotyczyç Boga

albo szatana. OczywiÊcie, gdy chodzi o Boga, to mo˝liwy

jest tylko dopust z Jego strony, natomiast szatan mo˝e wprost

op´taç danego cz∏owieka [33].

Op´tanie z dopustu Bo˝ego mo˝e spotykaç nawet oso-

by Êwiàtobliwe czy Êwi´te, jak o tym Êwiadczy historia Ko-

Êcio∏a. Chodzi tutaj najcz´Êciej o poddanie danej osoby pró-

bie wiary i wiernoÊci Bogu, albo te˝ o oczyszczenie tej osoby

ze z∏a i przewinieƒ. Sarwa [29] na pytanie: Dlaczego Bóg

dopuszcza na niektóre osoby op´tanie diabelskie? – odpo-

wiada, ˝e przyczynà takiego dopustu jest udzielenie w ten

sposób przestrogi ludziom zatwardzia∏ym w grzechach, albo

ukazanie przez Boga – gdy dochodzi do uwolnienia -w spo-

sób szczególny Jego mocy.

Jest rzeczà oczywistà, ˝e aby do op´tania dosz∏o, musi

tego chcieç ten, który dokonuje op´tania, czyli szatan. Sza-

tan dà˝y do op´tania cz∏owieka dlatego, ˝e po swym grze-

chu i odwróceniu od Boga, stanà∏ w ca∏kowitej opozycji wo-

bec Niego. Odtàd zaciekle stara si´ odwieÊç ludzi od

pos∏uszeƒstwa Bogu [27].

Osaczenie – circumsessio

Ataki z∏ego ducha na tym etapie stajà si´ ciàg∏e. Pojawia

si´ szereg pokus, o wiele gwa∏towniejszych i bardziej upor-

czywych, ni˝ zwyk∏e pokusy. Zw∏aszcza nocà pojawiajà si´

myÊli obsesyjne, cz´sto o tematyce erotycznej, rozumowo

niedorzeczne, od których jednak ofiara nie jest w stanie si´

uwolniç. Prawie zawsze ma to wp∏yw na zaburzenia snu i prze-

ra˝ajàce w treÊci marzenia senne. Cz∏owiek czuje si´ osaczo-

ny ze wszystkich stron. Nigdy i nigdzie nie czuje si´ bez-

piecznie. Gdy próbuje schroniç si´ do koÊcio∏a, ataki si´

nasilajà. Osobista modlitwa staje si´ utrudniona, a czasami

wr´cz niemo˝liwa. Prowadzi to do skrajnego wyczerpania,

utraty nadziei, do rozpaczy, nawet do samobójstwa. Taki stan

mo˝e si´ ∏àczyç z agresjà demonicznà, odczuwanà cieleÊnie,

jako nieprzyjemne dotyki, uderzenia, zadrapania.

Madre [21] wyró˝nia osaczenie zewn´trzne, dzia∏ajàce

na zmys∏y zewn´trzne (s∏uch, wzrok, dotyk) i osaczenie we-

wn´trzne, pobudzajàce wyobraêni´, pami´ç i nami´tnoÊci.

Cz∏owiek jest tu jakby zak∏adnikiem, który nie mo˝e realizo-

waç swojej woli. Osoba osaczona przez z∏ego ducha uze-

wn´trznia napad demoniczny. Nie ca∏kiem – albo nawet wca-

le – nie traci ÊwiadomoÊci podczas jego trwania. Wie, co

czyni∏a i mówi∏a w czasie transu.

RODZAJE OP¢TANIA

Najcz´Êciej autorzy wyró˝niajà kilka stopni oddzia∏ywa-

nia z∏ego ducha na cz∏owieka. Dla naszych potrzeb przyj-

mijmy jego podzia∏ na trzy stopnie: n´kanie ( obsessio ) osacze-

nie ( circumsessio ) i op´tanie ( possessio ) [22].

N´kanie – obsessio

Pierwszym stopniem n´kania, które przypisuje si´ z∏e-

mu duchowi, jest tzw. nawiedzenie dotyczàce miejsc, kiedy

182

WIADOMOÂCI PSYCHIATRYCZNE (tom VII) Nr 3/2004

Op´tanie – possessio

Na najwy˝szym stopniu ataku z∏ego ducha na cz∏owie-

ka, jego ofiara czuje si´ ca∏kowicie sp´tana. Nie jest w stanie

kierowaç reakcjami swego cia∏a, gdy nast´puje atak op´ta-

nia. Z∏y duch, w pewnym stopniu, w∏ada tak˝e psychikà da-

nego cz∏owieka. Ofiara op´tania znajduje si´ w stanie spe-

cyficznego transu, gdzie nast´puje zmiana wyrazu twarzy,

zmienia si´ ton g∏osu, pojawiajà si´ gwa∏towne emocje. W tym

momencie ograniczone jest kierowanie w∏asnà wolà. Cz∏o-

wiek nie czuje si´ ju˝ panem tego, co czyni. Zachowanie mo-

˝e byç skrajnie agresywne. Okazywana wówczas si∏a jest nie-

proporcjonalna do zwyk∏ej si∏y organizmu. Osoba op´tana

przechodzi od stanu ÊwiadomoÊci do transu i odwrotnie

w sposób nag∏y. W stanie ÊwiadomoÊci nie wie, co si´ z nià

dzia∏o, co podczas transu mówi∏a i czyni∏a.

Scanlan i wsp. [30] uwa˝ajà, ˝e „najwa˝niejszà ró˝nic´

pomi´dzy n´kaniem a op´taniem, stanowi fakt, i˝ duch n´-

kajàcy danego cz∏owieka znajduje si´ poza nim samym (...),

natomiast w przypadku zniewolenia, duch gnieêdzi si´ w cz∏o-

wieku i zwykle, aby go wyp´dziç, trzeba najpierw go rozpo-

znaç”.

Wa˝nym Êrodkiem rozpoznania czy rzeczywiÊcie zacho-

dzi op´tanie, sà reakcje op´tanego na egzorcyzmy (np. krzy-

ki, konwulsje itp.) Kryteria prawdziwoÊci op´tania zostanà

omówione w dalszej cz´Êci pracy.

Gdzie szukajà pomocy? Cz´sto zaczynajà od przedsta-

wicieli medycyny niekonwencjonalnej. Trafiajà wi´c do bio-

energoterapeutów, wró˝ek czy jasnowidzów. Ci utwierdza-

jà ich w przekonaniu, ˝e stali si´ ofiarami czarów, jakichÊ

z∏owrogich si∏. Obiecujà pomoc. Gdy ich dzia∏anie jest nie-

skuteczne, op´tani udajà si´ do swoich kap∏anów. Szukajà

tak˝e pomocy w charyzmatycznych grupach religijnych (np.

Odnowa w Duchu Âwi´tym), rzadziej u psychologów lub

psychiatrów. Dlaczego to robià? Dlatego, ˝e szukajà zdrowia

i szybko chcà si´ pozbyç swoich problemów.

SPOSOBY PRZE˚YWANIA OP¢TANIA

Ze wzgl´du na sposób prze˝ywania swojego stanu przez

op´tanych, mo˝na wyró˝niç kilka rodzajów fenomenu op´-

tania.

Op´tanie utajone

Mamy z nim do czynienia, gdy ktoÊ wyznaje satanizm

(tzw. bia∏y), bez afiszowania si´ zewn´trznego strojem czy in-

nymi akcesoriami, pozwalajàcymi obserwatorowi na powià-

zanie go z ruchem satanistycznym. Dochodzi tu do pakto-

wania z diab∏em, aby za jego pomocà uzyskaç w∏adz´,

popularnoÊç czy majàtek. Cena duchowa, jakà przyjdzie za

to powodzenie zap∏aciç, jest takiemu cz∏owiekowi oboj´tna.

Uparcie sprzeciwia si´ on uznanym prawdom religijnym, de-

cyzjà woli akceptuje z∏o. Sta∏ym elementem jego stylu ˝ycia

sà bluênierstwa wobec Boga, odrzucenie wszelkiej wiary re-

ligijnej, nienawiÊç wobec Chrystusa i KoÊcio∏a. Cz´sto to-

warzyszy temu agresja wobec ludzi. KtoÊ taki nigdy te˝ nie

b´dzie szuka∏ kontaktu z egzorcystà i nie wyrazi zgody na

przeprowadzenie egzorcyzmu. Nie ma tu ˝adnych manifesta-

cji op´tania, które mogliby zauwa˝yç inni. Stan takich ludzi

mo˝na poznaç tylko po owocach ich czynów.

CHARAKTERYSTYKA OSÓB OP¢TANYCH

Kim sà ludzie przekonani o op´taniu, szukajàcy pomo-

cy egzorcysty? To ludzie cierpiàcy psychicznie, zniech´ce-

ni, z poczuciem niedowartoÊciowania, z poczuciem winy,

niezadowoleni z siebie. Cierpiàcy fizycznie i psychicznie.

W swoim ˝yciu doznali wielu kl´sk. PonieÊli pora˝ki w ˝yciu

zawodowym i rodzinnym. Zostali g∏´boko zranieni uczucio-

wo. Nie potrafià sprostaç trudom ˝ycia. Czujà, jak opusz-

czajà ich si∏y. Nie mogà uwolniç si´ od strachu przed prze-

˝ywanymi zjawiskami, których nie rozumiejà i których nie

potrafià uniknàç.

S∏yszà dziwne g∏osy, ha∏asy, czujà nieprzyjemne zapa-

chy, sà Êwiadomi obecnoÊci dziwnych istot. Bliscy ich nie

rozumiejà i cz´sto nie traktujà powa˝nie, gdy opowiadajà

oni o swych dolegliwoÊciach. Wobec takiej postawy bliskich,

czujà si´ bardzo samotni, wyalienowani ze Êrodowiska. Wi´-

zi z innymi: rodzinà, krewnymi, przyjació∏mi zwykle sà po-

zrywane, w ich przekonaniu z winy tych drugich. Uwa˝ajà

cz´sto, ˝e inni ich przeÊladujà, ˝e ich stan jest wynikiem

rzuconego na nich przekleƒstwa czy uroku, lub innego nie-

przyjaznego dzia∏ania bliênich. Wobec tego oskar˝ajà bli-

skich, ˝e stali si´ przyczynà ich nieszcz´Êcia. Poczucie sen-

su ˝ycia jest u takich ludzi bardzo niskie. Majà oni tak˝e

zewn´trznà lokalizacj´ poczucia kontroli. Ich wiara cz´sto

ogranicza si´ do pewnych form religijnoÊci ludowej. Spe∏nia-

jà niektóre praktyki religijne, ale ich nie rozumiejà, a czasa-

mi traktujà magicznie. Cz´Êç z nich ma ju˝ za sobà epizod

choroby psychicznej [16]. Osoby takie czujà si´ tak˝e po-

zbawione wolnoÊci i zwolnione (ca∏kowicie lub cz´Êciowo)

z odpowiedzialnoÊci za swe ˝ycie. Egzorcyzm mogà uwa-

˝aç za zewn´trzny Êrodek, który ma szybko pomóc i wobec

tego zwalnia ich od wymogu pracy osobistej, dlatego pro-

szà o niego.

Op´tanie ujawnione

Obserwujemy tu zmiany fizyczne (np. specyficzny wy-

raz twarzy, zmian´ g∏osu, charakterystyczne wykrzywienia

cia∏a) i zmiany intelektualne utrudniajàce adekwatne rozpo-

znanie sytuacji i podj´cie odpowiednich decyzji ˝yciowych.

Towarzyszà temu silne prze˝ycia emocjonalne, wszechogar-

niajàcy l´k. Widoczne sà tak˝e zmiany osobowoÊci, np.: zmia-

na poczucia to˝samoÊci, obni˝enie poczucia wartoÊci, zmia-

ny charakterologiczne, agresywnoÊç. WÊród zmian

w dziedzinie duchowej, na uwag´ zas∏uguje zw∏aszcza de-

gradacja moralna i awersja religijna. Osoba taka cierpi z po-

wodu prze˝ywanego stanu, chce si´ z niego wydobyç, dla-

tego dopuszcza mo˝liwoÊç egzorcyzmu, a nawet cz´sto sama

szuka kontaktu z egzorcystà.

Op´tanie urojone

Bywajà tak˝e osoby, które mocno wierzà w to, ˝e zosta-

∏y op´tane. Zwykle mamy tu do czynienia z osobowoÊcià pa-

ranoidalnà, niepodatnà na sugestie. Chocia˝ niepokojàce ich

objawy majà pod∏o˝e naturalne, oni uparcie i b∏´dnie t∏uma-

czà sobie charakter doznanych prze˝yç. Uciekajà si´ do mo-

dlitwy, ale traktujà jà na sposób magiczny. G∏oÊno domaga-

jà si´ egzorcyzmu. Zg∏aszajà liczne pretensje do otoczenia,

obarczajàc je winà za op´tanie.

PRACA POGLÑDOWA

Ks. Andrzej Jagie∏∏o – Op´tanie i op´tani… 183

Op´tanie wmówione

Niekiedy cz∏owiek doznajàc jakichÊ niepokojàcych ob-

jawów, nie szuka ich naturalnej przyczyny, nie idzie do leka-

rza, lecz udaje si´ np. do wró˝ek lub energoterapeutów –

u nich szukajàc pomocy. Gdy ktoÊ zasugeruje mu, ˝e to nie

mo˝e byç – w ˝adnym przypadku – choroba psychiczna, lecz

skutek dzia∏ania z∏ego ducha, „op´tany” boi si´, ˝e to praw-

da. Gdy t´ opini´ potwierdzi jeszcze jakaÊ grupa, pod wp∏y-

wem sugestii otoczenia cz∏owiek taki t∏umaczy sobie swój

stan jako op´tanie. Przekonanie o op´taniu wzmacnia przez

lektur´ ksià˝ek o egzorcystach i oglàdanie filmów o podob-

nej tematyce. Obserwujemy tu du˝à ∏atwowiernoÊç wobec

cudzych opinii. Gdy ktoÊ taki znajdzie si´ w koƒcu u psy-

chiatry lub egzorcysty, jest w stanie przyjàç do wiadomoÊci

ich ocen´ swojego stanu, lecz zanim do tego dojdzie, prze-

˝ywa ró˝ne wàtpliwoÊci i l´k, ˝e nikt nie b´dzie móg∏ udzie-

liç mu skutecznej pomocy.

ligijnych. Objawom tym towarzyszy wÊciek∏oÊç na widok

Êwi´tych symboli i napady z∏oÊci niezgodne z wczeÊniejszym

charakterem; op´tany nie pami´ta te˝ o zniewa˝aniu i prze-

kleƒstwach, których si´ podczas op´tania dopuÊci∏.

Bokrzycka [9], poÊród wielu kryteriów op´tania, zwra-

ca szczególnà uwag´ na os∏abienie u osób op´tanych woli

˝ycia; na to, ˝e prezentujà oni postawy nihilistyczne, zanie-

dbujà wa˝ne ˝yciowo zadania. Cechuje ich duchowa pustka

oraz sk∏onnoÊç do sekciarstwa, magii, wró˝biarstwa i astro-

logii.

Psychologiczne wskaêniki op´tania

Kryteria op´tania – z punktu widzenia psychologa – oma-

wia Nowak [23]. Istotne dla niego wskaêniki op´tania to: na-

g∏a zmiana osobowoÊci, tajna wiedza lub si∏a przekraczajàca

zdolnoÊci podmiotu, ca∏kowita przemiana postawy moralnej

oraz postawa destrukcyjna wobec ca∏ej ekonomii zbawienia.

Posacki [26] jako cechy pozwalajàce odró˝niç zachowa-

nia cz∏owieka op´tanego od chorego psychicznie, wymienia:

brak reakcji na Êrodki farmakologiczne (np. uspokajajàce),

specyficzne odg∏osy i krzyki wydawane przez cz∏owieka op´-

tanego (jakich nie zna psychopatologia medyczna, a które

wzmagajà si´ przy egzorcyzmie) oraz l´k adekwatny do roz-

miaru zagro˝enia, np. l´k przed kontaktem z egzorcystà, l´k

przed wodà Êwi´conà (w chorobie psychicznej l´k jest nie-

zale˝ny od sytuacji).

Ciekawie kryteria op´tania ukazuje, powo∏ujàc si´ na J.

Richardsa, tak˝e Salvucci [28]. Wed∏ug tego uj´cia, op´ta-

niu towarzyszà – poni˝ej omówione – ró˝norodne zmiany.

Zmiany fizyczne: nadnaturalna si∏a; konwulsje podobne do

epileptycznych z pianà na ustach w∏àcznie; symptomy po-

dobne do katatonii: omdlenie, a w drugim etapie nieczu∏oÊç

na ból; zmieniony g∏os. Zmiany mentalne: mówienie obcy-

mi, nie wyuczonymi j´zykami; pojmowanie j´zyków niezna-

nych; zdolnoÊci paranormalne, np.: jasnowidzenie, telepatia,

znajomoÊç rzeczy ukrytych. Elementy duchowe: l´k wobec

przywo∏ywania Chrystusa, przekleƒstwa i bluênierstwa, agre-

sywna reakcja na modlitw´. Zmiany osobowoÊci: zmiany w in-

teligencji, charakterze i wyglàdzie.

Op´tanie udawane

Taki „op´tany” wie, ˝e udaje. Ma tego ca∏kowità Êwia-

domoÊç. Trwa jednak przy takim t∏umaczeniu swych dole-

gliwoÊci, bo ma w tym jakiÊ interes. Zwykle obserwujemy

u tych osób osobowoÊç histeroidalnà, sk∏onnà do przesady,

przejawiajàcà si´ niepohamowanà ch´cià zwrócenia na sie-

bie uwagi otoczenia. Niektórym towarzyszy ch´ç zyskania

alibi dla niepodejmowania wa˝nych zadaƒ ˝yciowych. Taka

osoba bardzo chce si´ poddaç egzorcyzmom, zw∏aszcza wi-

dowiskowym.

ROZPOZNANIE OP¢TANIA

Kryteria rozpoznawania fenomenu op´tania mo˝na roz-

patrywaç z teologicznego, psychologicznego i psychiatrycz-

nego punktu widzenia i w takiej kolejnoÊci zostanà omówio-

ne.

Teologiczne kryteria prawdziwoÊci op´tania

Z duszpasterskiego punktu widzenia najwa˝niejsze sà

kryteria, które podaje wydany w 1997 r. Nowy Rytua∏ Eg-

zorcyzmów [12, 13]. Wymieniane sà tu: pos∏ugiwanie si´

przez op´tanego obcym j´zykiem, którego si´ nie uczy∏;

ujawnianie rzeczy dalekich lub ukrytych, których op´tany

nie móg∏ poznaç naturalnà drogà; okazywanie si∏y fizycznej

nieproporcjonalnej do stanu organizmu; awersja religijna,

przejawiajàca si´ upadkiem praktyk religijnych, rozdêwi´-

kiem mi´dzy wiarà a ˝yciem oraz nienawiÊcià wzgl´dem Bo-

ga. Mo˝na tu jeszcze dodaç: aktywne g∏oszenie przez op´-

tanego idei antyreligijnych, subiektywne przekonanie

o obecnoÊci szatana w jego ˝yciu, a tak˝e specyficzny spo-

∏eczny kontekst wyst´powania omówionych wy˝ej zjawisk.

Balducci [6] uwa˝a, ˝e o op´taniu mo˝na mówiç wów-

czas, gdy ktoÊ przejawia wstr´t do wszystkiego, co Êwi´te. To-

warzyszà temu spontaniczne i gwa∏towne wybuchy nienawi-

Êci. Op´tany przybiera pe∏ny z∏oÊci wyraz twarzy, jego rysy

zostajà podczas takiego ataku zmienione, a ruchy cia∏a kon-

wulsyjne.

Dla znanego egzorcysty w∏oskiego Amortha [5] op´ta-

nie jest autentyczne, je˝eli: lekarze nie sà w stanie ustaliç

rozpoznania, a ˝adne stosowane przez nich lekarstwa nie

skutkujà; op´tany narzeka na niemo˝noÊç modlitwy i uczest-

niczenia w Eucharystii, pomimo wczeÊniejszych praktyk re-

Psychiatryczne kryteria op´tania

Z autorów, którzy na fenomen op´tania patrzyli z punk-

tu widzenia psychiatry, mo˝na wymieniç Aleksandrowicza

i D´bca.

Aleksandrowicz [2], powo∏ujàc si´ na ICD-10, nast´pu-

jàco charakteryzuje op´tanie: jest to niezale˝na od woli i nie-

chciana utrata poczucia to˝samoÊci i orientacji w otoczeniu,

której towarzyszy zaw´˝enie pola uwagi i ÊwiadomoÊci, od-

czuwanie innego stanu ÊwiadomoÊci i przekonanie o op´ta-

niu przez z∏e duchy. Pozycja i ruchy cia∏a sà wówczas ogra-

niczone, a wypowiedzi s∏owne ubogie i powtarzajàce si´.

Decydujàcy jest akt woli osoby wprowadzajàcej si´ lub chcà-

cej zostaç wprowadzonà w trans. Je˝eli jest to dzia∏anie do-

wolne, Êwiadome i celowe, mamy do czynienia z fenomenem

kulturowym, a nie z zaburzeniem zachowania.

D´biec [11] do najbardziej charakterystycznych dla cz∏o-

wieka op´tanego cech zalicza: utrat´ kontroli ruchów prze-

jawiajàcà si´ bezruchem i apatià lub reakcjami gwa∏townymi

i brutalnymi; agresj´ czynnà skierowanà przeciw przedmio-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: