an13.pdf

Dalszestronydokumentuzawieraj¡archiwalnewydaniemagazynuastronautycznegoAstroNautilus.Numerten

powstał w okresie 2003-2005 – czasie ekperymentów nad form¡ i tre±ci¡ magazynu AstroNautilus. W chwili,

gdy ukazałsi¦ numer,po którywła±nie si¦gasz,AstroNautilusbył jedynym w Polsce czasopismempo±wi¦co-

nym w 100% zagadnienimastronautykii astronautycznychbada« kosmosu.Od pierwszego numeru czasopismo

przechodziło wiele zmian, z ka»d¡ staj¡c si¦ coraz bardziej dojrzałym, lecz wci¡» bardzo eksperymentalnym

przedsi¦wzi¦ciem. Z ró»nychwzgledów pewne bł¦dy mogły uj±¢ uwadze Redakcji – z góry za nie przepraszamy.

Archiwum AstroNautilus przywracamy i otwieramy na pro±b¦ wielu Czytelników, którzy przyzwyczajeni do

wysokich standardów naszej pracy, odczuwaj¡ wyra¹ny brak na polskim rynku periodyku o takim prolu, two-

rzonego z równie du»¡ pasj¡ i oddaniem.

Od roku 2011 AstroNautilus ukazuje si¦ ponownie, tym razem ju» w dojrzałej postaci. Zach¦camy do lektury!

W imieniu Redakcji,

– dr Andrzej Kotarba , redaktor naczelny (akotarba@cbk.waw.pl)

Warszawa, 27 kwietnia 2011

Aktualny adres internetowy czasopisma: http://www.astronautilus.pl/

Jedyny w Polsce popularnonaukowy miesiħcznik astronautyczny

Numer 1/05 (13) ISSN 1733-3350

Waldemar Zwierzchlejski > Wahadþowce znw w akcji

str. 2

Michaþ Moroz > Gdy promy trafiĢ na zþom...

str. 5

Andrzej Kotarba > Zorze w Ukþadzie Sþonecznym

str. 8

A STRO N AUTILUS Ï LIPIEC 2005

www.astronautilus.pl

1 lutego 2003 podczas wejĻcia w atmosferħ rozpadþa

siħ C OLUMBIA , grzebiĢc w swych zgliszczach siedmio-

osobowĢ zaþogħ. Przerwa w startach wahadþowcw

trwa juŇ blisko dwa i pþ roku. Celem najbliŇszego lo-

tu jest przywrcenie wiary w moŇliwoĻci amerykaı-

skiego zaþogowego programu kosmicznego.

du podczas tankowania ET kriogenicznymi materiaþami

pħdnymi. Przebudowana zostaþa rwnieŇ sekcja pomiħ-

dzy zbiornikiem ciekþego wodoru i ciekþego tlenu oraz

elementy magistrali doprowadzajĢcej ciekþy tlen do silni-

kw gþwnych orbitera - gþwne Ņrdþa odpadania wiħk-

szych kawaþkw izolacji termicznej zbiornika. Zmianie

ulegþy rwnieŇ elementy odpowiedzialne za wyþapywanie

resztek sworzni wybuchowych, þĢczĢcych ET z rakietami

bocznymi SRB, jak teŇ silniki oddzielajĢce tychŇe rakiet.

KolejnĢ modyfikacjĢ byþo dodanie trzech kamer, umie-

szczonych na magistrali ciekþego tlenu ET oraz na szczy-

cie kaŇdego SRB. Ich celem bħdzie monitorowanie stanu

krawħdzi natarcia skrzydeþ i dolnej czħĻci poszycia

Wyprawa STS-114 tylko z pozoru bħdzie normalna.

Wydawaþoby siħ, Ňe bħdzie to po prostu kolejna misja za-

opatrzeniowa, noszĢca w grafiku budowy ISS techniczne

oznaczenie ULF-1. Ale najwaŇniejszym jej celem jest re-

alizacja programu RTF Î powrotu do lotw (Return to

Flight). Jak wiadomo komisja powypadkowa nakazaþa

NASA zrealizowanie pod-

stawowych 15 zmian, ktre

muszĢ byę wprowadzone,

aby wznowię loty wahadþo-

wcw. Dodatkowo zareko-

mendowano 14 nastħpnych,

a sama agencja dorzuciþa

do tego jeszcze 15 kolej-

nych, o raczej drugorzħdnym znaczeniu. Pierwszym

wykonanym zaleceniem byþo kompleksowe nieinwazyjne

zbadanie osþony termicznej, a ĻciĻlej mwiĢc tej jej czħ-

Ļci, ktra naraŇona jest na najwyŇszĢ temperaturħ. Przy

pomocy ultradŅwiħkw, promieni Rentgena oraz pomia-

rw oporu elektrycznego we wszystkich pozostaþych

orbiterach zbadano elementy wykonane z kompozytw

wħglowych. Badania dotyczyþy dzioba oraz krawħdzi na-

tarcia skrzydeþ i statecznika pionowego. Te elementy,

ktre byþy choęby w najmniejszym stopniu uszkodzone,

zostaþy wymienione. Kolejna istotna zmiana dotyczyþa

zbiornika zewnħtrznego ET (External Tank). Grne zþĢ-

cze orbitera ze zbiornikiem (tzw. bipod) zostaþo przebu-

dowane Î zamiast poliuretanowej pianki izolacyjnej,

ktrej odpadniħcie byþo przyczynĢ uszkodzenia krawħdzi

natarcia skrzydþa C OLUMBII , zamontowano miedzianĢ

pþytħ z grzaþkami. Ich praca uniemoŇliwi powstawanie lo-

Wahadþowce znw w akcji

Waldemar Zwierzchlejski

orbitera, a takŇe samego zbiornika. Kamery bħdĢ jednym

z wielu elementw systemu dokumentujĢcego przebieg

wzlotu, jak i przygotowaı do niego. Ogþem w jego skþad

wejdzie dodatkowo 107 kamer telewizyjnych (normalnej

i wysokiej rozdzielczoĻci), filmowych (16, 35 i 70 mm),

oraz superszybkich i przekazujĢcych obraz w podczerwie-

ni. Rozlokowane bħdĢ na lĢdzie, na atlantyckich statkach,

a takŇe na pokþadach samolotw. Wiadomo teŇ, Ňe zdjħcia

osþony termicznej orbitera bħdĢ wykonywane z orbity

okoþoziemskiej, z wykorzystaniem optyki satelitw zwia-

dowczych. Do oglnej liczby kamer naleŇy dodaę jeszcze

dwie na pokþadzie D ISCOVERY (jedna z nich bħdzie wy-

korzystana do dokumentacji stanu osþony termicznej

podczas prac na zewnĢtrz statku, czyli EVA) i kolejne

dwie na pokþadzie Miħdzynarodowej Stacji Kosmicznej.

Wszystkie te urzĢdzenia bħdĢ dokumentowaþy caþy prze-

bieg przygotowaı do startu, poprzez sam wzlot, aŇ do

chwili krtko po oddzieleniu orbitera od ET. Prcz tego

wykorzystane zostanĢ rŇnorodne radary, majĢce obser-

wowaę ewentualne obiekty odpadajĢce od wahadþowca.

Bardzo waŇnym nowowprowadzonym elementem, po-

zwalajĢcym na rzeczywiste okreĻlenie iloĻci i masy obie-

ktw uderzajĢcych w krawħdzie natarcia skrzydeþ, bħdzie

system skþadajĢcy siħ z 66 akcelerometrw i 22 czuj-

nikw temperatury (i to wewnĢtrz kaŇdego pþata!), ktry

wkrtce po wejĻciu na orbitħ przekaŇe na Ziemiħ dane do

pŅniejszej analizy.

Niezwykle istotnĢ nowoĻciĢ jest dodanie wysiħgnika

OBSS (Orbiter Boom and Sensor System). Jest to niejako

uproszczony manipulator RMS, wyposaŇony z jednej

strony w koıcwkħ do uchwycenia przez standardowy

RMS wahadþowca, a z drugiej w laserowy skaner pod-

czerwieni i kamerħ odbierajĢcĢ promieniowanie termalne.

Dziħki poþĢczeniu RMS z OBSS astronauci uzyskajĢ

narzħdzie zdolne do dokonania inspekcji caþej powierz-

chni wahadþowca z rozdzielczoĻciĢ poniŇej 5 milimetrw

przy staþej odlegþoĻci skanera od badanego celu wynoszĢ-

Wysiħgniki RMS, od lat standardowe wyposaŇenie wahadþowcw,

oraz OBSS, dodany w ramach Return to Flight. PoþĢczone pozwolĢ

na zajrzenie w kaŇdy zakĢtek wahadþowca . Ryc. NASA

A STRO N AUTILUS Ï LIPIEC 2005

www.astronautilus.pl

cej 3 metry. Uzyskany obraz bħdzie dostħpny dla zaþogi

jako dwuwymiarowy, a po przekazaniu na Ziemiħ zosta-

nie przekonwertowany do trjwymiarowego. Jak widaę

procedura dokþadnego zbadania powþoki wahadþowca bħ-

dzie zajħciem dosyę czasochþonnym. Astronauci zajmĢ

siħ niĢ zarwno w czasie lotu do ISS, jak i w czasie gdy

wahadþowiec siħ z niĢ poþĢczy.

Zaþoga promu wyprbuje rwnieŇ dwie chemiczne i je-

dnĢ mechanicznĢ eksperymentalnĢ metodħ reperacji

uszkodzonych elementw niskotemperaturowej powþoki

termicznej orbitera, popularnie zwanych pþytkami. Pierw-

sza z nich polega na wypeþnieniu miejsca uszkodzenia

czy teŇ utraty pþytki podawanĢ za pomocĢ aplikatora

dwuskþadnikowĢ substancjĢ STA-54, ktrĢ bħdzie

stanowiþ utwardzalny w ciĢgu 1-2 dni ablator zbudowany

na bazie krzemu. Metoda druga wykorzysta wħglik krze-

mu, zmieszany z materiaþem wulkanizujĢcym w tempera-

turze pokojowej. Metoda trzecia, mechaniczna, bħdzie

polegaþa na naþoŇeniu jednej z powleczonych cienkĢ war-

stwĢ substancji odpornej na wysokie temperatury (bazĢ

jest wħgiel-wħglik krzemu) ksztaþtek. W magazynie wa-

hadþowca powinno byę ich kilkadziesiĢt, gdyŇ muszĢ

mieę one rŇnorodne profile i rozmiary, aby w miarħ Ļci-

Ļle przylegaę do uszkodzonego miejsca. Ksztaþtka zosta-

nie przykrħcona przy pomocy koþkw rozporowych do

sĢsiadujĢcych pþytek a nastħpnie uszczelniona. Wszystkie

te metody sĢ nadal w fazie testw. Najwiħcej problemw

czyni tworzenie siħ w realnych warunkach lotu kosmi-

cznego bĢbli gazu wewnĢtrz substancji wypeþniajĢcych.

JeŇeli podczas startu uszkodzeniu ulegnie czħĻę powþo-

ki, przewidziane sĢ dwie metody postħpowania. JeĻli

uszkodzenie bħdzie szczelinĢ, nie szerszĢ niŇ 0,5 mm i

nie dþuŇszĢ niŇ 10 cm, to jeden z astronautw wypeþni jĢ

polimerem ceramicznym opartym na bazie wħgla-wħglika

krzemu. Nie jest wykluczone, Ňe wczeĻniej rejon pħkniħ-

cia zostanie dodatkowo podgrzany, podobnie jak wypeþ-

niacz. JeŇeli uszkodzenie stanowię bħdzie dziura o Ļredni-

cy do 15 cm, astronauci zastosujĢ specjalne giħtkie þatki

powleczone materiaþem typu wħgiel-wħglik krzemu, wy-

produkowane w rŇnych ksztaþtach. Mocowane bħdĢ one

mechanicznie za pomocĢ czegoĻ w rodzaju koþkw roz-

porowych, a brzegi wypeþni uszczelniacz.

Powstaje jednak pytanie, co zrobię, gdy powstaþe

uszkodzenia nie bħdĢ siħ nadawaþy do naprawy? Powstaþa

koncepcja znana pod nieoficjalnĢ nazwĢ ábezpiecznego

portuÑ. Wedþug jej zaþoŇeı zaþoga uszkodzonego promu

pozostanie na stacji kosmicznej. Przed oddzieleniem i

pŅniejszym zatopieniem orbitera (choę nadal rozwaŇana

jest opcja automatycznego posadzenia go w Edwards)

astronauci przeniosĢ z niego do pomieszczeı stacji wszel-

kie nadajĢce siħ do wykorzystania zasoby Î gþwnie Ňy-

wnoĻę i wodħ, a takŇe skafandry, Ļrodki higieny, bieliznħ

itp. RwnoczeĻnie na Ziemi rozpocznĢ siħ przygotowania

do startu wahadþowca A TLANTIS . Powinien wystartowaę

nie pŅniej niŇ w ciĢgu piħciu tygodni od chwili

stwierdzenia awarii, a wyprawa bħdzie nosiþa oznaczenie

STS-300. Jego czteroosobowĢ zaþogħ stanowię bħdĢ

czþonkowie nastħpnej planowanej misji Î Steven Lindsey,

Mark Kelly, Michael Fossum i Piers Sellers. Wahadþo-

ýatanie wahadþowca ána suchoÑ. Astronauci do swych i tak Ňmud-

nych przygotowaı musieli wþĢczyę szereg prb uszczelniania powþo-

ki termicznej promu kosmicznego. CzħĻę testw wykonali w labora-

toriach, ale sporo odbyþo siħ takŇe na pokþadzie samolotw, podczas

lotw parabolicznych, najlepiej symulujĢcych warunki z jakimi zaþoga

bħdzie miaþa do czynienia na orbicie. Fot. NASA

wiec zostanie wyposaŇony jedynie w wħzeþ cumowniczy,

a w kabinie znajdĢ siħ specjalnie skonfigurowane fotele,

zdolne pomieĻcię dodatkowych 7 pasaŇerw (zasadniczo

orbiter jest przeznaczony dla 7 osb, choę dwukrotnie

zdarzaþo siħ, Ňe na jego pokþadzie znajdowaþo siħ 8 astro-

nautw).

Miejmy jednak nadziejħ, Ňe tragiczny przypadek

C OLUMBII pozostanie odosobniony do koıca okresu eks-

ploatacji wahadþowcw, a misja STS-114 promu D ISCO -

VERY zrealizuje wszystkie zakþadane dla niej cele. SĢ to,

wymienione wedþug kolejnoĻci priorytetw:

A STRO N AUTILUS Ï LIPIEC 2005

www.astronautilus.pl

- inspekcja czħĻci powþoki termicznej promu zbudo-

wanej z RCC podczas wzlotu i na orbicie okoþo-

ziemskiej;

- inspekcja pozostaþej czħĻci powþoki termicznej waha-

dþowca;

- dostarczenie na ISS wody pitnej;

- przeprowadzenie testw technik reperacji powþoki ter-

micznej (w tym podczas EVA-1);

- dostarczenie zaþodze ISS zapasw i aparatury nauko-

wej, umieszczonych w module R AFFAELLO ;

- wymiana jednego z Ňyroskopw ISS podczas EVA-2;

- instalacja (podczas EVA-3) na Ļluzie Q UEST plat-

formy ESP-2 (External Stowage Platform), sþuŇĢcej

jako magazyn czħĻci i elementw potrzebnych do

montaŇu podczas nastħpnych lotw wahadþowcw;

- oraz na samym koıcu podniesienie orbity ISS

Prcz tego zostanie zrealizowany szereg eksperymentw

o mniejszym znaczeniu, na przykþad demontaŇ z powierz-

chni ISS eksperymentw materiaþowych MISS PEC 1 i 2

i zamontowanie w ich miejsce MISS PEC 5.

Kompletny zestaw

startowy Î D ISCOVE -

RY z zewnħtrznym

zbiornikiem paliwa i

silnikami pomocni-

czymi Î przebywa na

wyrzutni kompleksu

startowego LC-39B

od 15 czerwca. Co

prawda pierwotnie u-

stawiono go tam juŇ

7 kwietnia, jednak po

prbach tankowania

ET wykryto pħkniħ-

cia w izolacji zbiorni-

ka i zdecydowano siħ

go wymienię na no-

wy, przeznaczony u-

przednio dla wypra-

wy STS-121. Spowo-

dowaþo to ponowne

ĻciĢgniħcie zestawu 26 maja do budynku montaŇowego.

JeŇeli dalsze przygotowania przebiegnĢ zgodnie z pla-

nem, to do startu powinno dojĻę podczas okresu starto-

wego, ktry rozpoczyna siħ 13, a koıczy 31 lipca bieŇĢ-

cego roku. Dokþadna data zostaþa ustalona ostatniego

czerwca bieŇĢcego roku Î jest to pierwszy dzieı okresu

startowego. Start powinien nastĢpię wwczas o 21:50:42

letniego czasu Ļrodkowoeuropejskiego. Byę moŇe pozw-

oli to niespeþna 20 minut pŅniej zaobserwowaę goþym

okiem przelot orbitera z oddzielonym zbiornikiem ET nad

PolskĢ. Oba obiekty powinny byę wwczas w niewielkiej

odlegþoĻci od siebie Î czerwony ET powinien wyprzedzaę

biaþy orbiter o okoþo 15-20 minut kĢtowych (nieco wiħ-

cej, niŇ poþowa tarczy KsiħŇyca).

W skþad siedmioosobowej zaþogi wchodzĢ: Eileen M.

Collins, dowdca (4. lot na orbitħ), James M. Kelly, pilot

(2. lot), Soichi Noguchi, specjalista misji nr 1 (1. lot), Ste-

phen K. Robinson, specjalista misji nr 2 i inŇynier pokþa-

Zaþoga D ISCOVERY podczas misji STS-114. Od lewej: Stephen Robinson, James

Kelly, Andrew Thomas, Wendy Lawrence, Charles Camarda, Eileen Collins i Ja-

poıczyk Soichi Noguchi. W biaþe kombinezony ubrani sĢ astronauci, ktrzy pod-

czas lotu opuszczĢ pokþad ISS i wyjdĢ w przestrzeı kosmicznĢ. Fot. NASA

dowy (3. lot), Andrew S.W. Thomas, specjalista misji

nr 3 (4. lot), Wendy B. Lawrence, specjalista misji nr 4

(4. lot), Charles J. Camarda, specjalista misji nr 5 (1. lot).

W þadowni orbitera umieszczona bħdzie Ļluza do poþĢcze-

nia z ISS, wysiħgniki OBSS i RMS, moduþ zaopatrzenio-

wy R AFAELLO oraz ESP-2.

NowoĻciĢ, w porwnaniu do poprzednich lotw, jest

zastĢpienie marokaıskiego awaryjnego lĢdowiska Ben

Guerir przez francuskĢ bazħ wojskowĢ w Istres. JeŇeli

satelizacja przebiegnie zgodnie z planem, to wahadþowiec

bħdzie doganiaþ w ciĢgu blisko dwch dni ISS, a zaþoga

wykona w drugim dniu lotu inspekcjħ osþony termicznej

za pomocĢ RMS i OBSS. W nastħpnym dniu po cumo-

waniu, moduþ transportowy R AFAELLO zostanie uchwy-

cony manipulatorem stacji i przyþĢczony do moduþu

U NITY . Wkrtce potem zakoıczona zostanie inspekcja

osþony termicznej orbitera i rozpocznie siħ przenoszenie

þadunkw z R AFAELLO do pomieszczeı stacji. Kolejny

dzieı (17 lipca) przeznaczony bħdzie na wykonanie

EVA-1, w ktrym wezmĢ udziaþ Noguchi i Robinson, po-

dobnie jak i w dwch

kolejnych wyjĻciach.

Kolejne dni Noguchi

i Robinson przezna-

czĢ na odpoczynek i

ich przygotowania do

nastħpnych kosmicz-

nych spacerw (19 i

21 lipca). W tym cza-

sie reszta zaþogi bħ-

dzie zajħta pomocĢ

kolegom na ze-

wnĢtrz, bĢdŅ trans-

portem materiaþw na

stacje lub teŇ zabiera-

niem niepotrzebnego

sprzħtu i Ļmieci, kt-

re obecnie wypeþniajĢ

caþe niemal wnħtrze

Q UESTA . OczywiĻcie

wykonywane teŇ bħ-

dĢ inne eksperymenty. 22 lipca R AFFAELLO zostanie od-

þĢczony od stacji i ponownie umieszczony w þadowni w-

hadþowca. Nastħpnego dnia D ISCOVERY odþĢczy siħ od

stacji. LĢdowanie planowane w Centrum Lotw

Kosmicznych im. KennedyÓego, (alternatywne lĢdowiska

przewidziano w Edwards i White Sands) powinno odbyę

siħ o 17:03 w dniu 25 lipca. Caþa misja ma wiħc trwaę

standardowe 12 dni.

Czy misja STS-114 zakoıczy siħ sukcesem? Czy i kie-

dy promy kosmiczne zakoıczĢ budowħ Miħdzynarodowej

Stacji Kosmicznej? Ile lotw jeszcze wykonajĢ (nowy

szef NASA napomina, Ňe zamiast planowanych 28 bħdzie

ich zaledwie 15-23)? Kiedy ujrzymy nastħpcħ STS-w?

Na razie nie znamy odpowiedzi na Ňadne z tych pytaı, ale

wiemy, Ňe zaleŇĢ one od przebiegu pierwszej misji RTF.

ņyczymy sukcesu pani komandor Collins i jej zaþodze!

A STRO N AUTILUS Ï LIPIEC 2005

www.astronautilus.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: