Jorge Luis Borges - Biblioteka Babel.pdf - Jorge Luis Borges - marcin23.14

7794

Jorge Luis Borges Biblioteka Babel

W ten sposób moŜecie rozwaŜać róŜne związki 23 liter...

The Anatomy of Melancholy, post. II, sect. 1, mem. 4

Wszechświat (który inni nazywają Biblioteką) składa się z nieokreślonej, i być moŜe nieskończonej, liczby

sześciobocznych galerii, z obszernymi studniami wentylacyjnymi w środku, ogrodzonymi bardzo niskimi

balustradami. Z kaŜdej galerii widać piętra niŜsze i wyŜsze: nieskończenie. Układ galerii jest niezmienny.

Dwadzieścia szaf, po pięć szerokich szaf na kaŜdy bok, wypełnia wszystkie boki prócz dwóch; ich wysokość,

która równa jest wysokości pięter, przekracza zaledwie wzrost przeciętnego bibliotekarza. Jeden z wolnych

boków przylega do wąskiej sieni, która wychodzi na inną galerię, identyczną jak pierwsza i jak wszystkie. Po

lewej i po prawej stronie sieni są dwa malutkie pomieszczenia. Jedno pozwala spać na stojąco; drugie

zaspokajać potrzeby naturalne. Przechodzą tamtędy spiralne schody, które zapadają się i wznoszą ku

odległym okolicom. W sieni jest lustro, które podwaja wiernie pozory. Ludzie wnioskują zazwyczaj na

podstawie tego lustra, Ŝe Biblioteka nie jest nieskończona (gdyby taką rzeczywiście była, po cóŜ to złudne

podwojenie?); ja wolę śnić, Ŝe gładkie powierzchnie przedstawiają i obiecują nieskończoność... Światło

pochodzi z kulistych owoców, które noszą nazwę lamp. Jest ich dwie w kaŜdym sześcioboku: na

przeciwległych ścianach. Światło, jakie wysyłają, jest niewystarczające, nieustanne.

Jak wszyscy ludzie Biblioteki, podróŜowałem w młodości; odbywałem pielgrzymki w poszukiwaniu jakiejś

ksiąŜki, być moŜe katalogu katalogów; teraz, gdy moje oczy nie mogą niemal odcyfrować tego, co piszę,

przygotowuję się na śmierć o niewiele mil od sześcioboku, w którym się urodziłem. Gdy umrę, nie zabraknie

litościwych rąk, które wyrzucą mnie za balustradę; moim grobem będzie bezdenne powietrze; moje ciało

będzie pogrąŜać się długo i rozłoŜy się i rozpuści w wietrze wywołanym przez spadanie, które jest

nieskończone. Idealiści dowodzą, Ŝe sześcioboczne sale są konieczną formą przestrzeni absolutnej lub,

przynajmniej, naszej intuicji przestrzeni. Rozumują, Ŝe sala trójkątna czy pięciokątna jest niewyobraŜalna.

(Mistycy utrzymują, Ŝe ekstaza objawia im salę kolistą, z wielką okrągłą księgą o nie kończącym się grzbiecie,

który obiega ściany; ich świadectwo jest podejrzane; ich słowa niejasne. Tą cykliczną księgą jest Bóg.) Niech

wystarczy chwilowo, Ŝe powtórzę klasyczną opinię: Biblioteka jest kulą, której dokładnym środkiem jest

jakikolwiek sześciobok i której obwód jest nieosiągalny.

KaŜdej ze ścian kaŜdego sześcioboku odpowiada pięć szaf; kaŜda szafa zawiera trzydzieści dwie ksiąŜki

znormalizowanego formatu; kaŜda ksiąŜka posiada czterysta dziesięć stron; kaŜda strona czterdzieści wierszy,

kaŜdy wiersz około osiemdziesięciu liter czarnego koloru. Są równieŜ litery na grzbiecie kaŜdej ksiąŜki; litery

te nie wskazują ani nie zapowiadają tego, o czym będą mówiły stronice. Wiem, Ŝe ten brak związku kiedyś

wydawał się tajemniczy. Zanim streszczę jego rozwiązanie (którego odkrycie, pomimo jego tragicznych

rzutowań, jest być moŜe główną sprawą tej historii), pragnę przypomnieć niektóre aksjomaty.

Pierwszy: Biblioteka istnieje do aeterno. W prawdę tę, której bezpośrednią konsekwencją jest wieczność

świata, nie moŜe wątpić Ŝaden rozsądny umysł. Człowiek, niedoskonały bibliotekarz, moŜe być dziełem

przypadku czy teŜ złośliwych demiurgów; wszechświat, ze swym eleganckim wyposaŜeniem w szafy, w

zagadkowe tomy, w nieznuŜone schody dla podróŜnego i w ustępy dla siedzącego bibliotekarza, moŜe być

jedynie dziełem jakiegoś boga. Aby dostrzec odległość, jaka istnieje między tym, co boskie, a tym, co ludzkie,

wystarczy porównać te niezdarne, drŜące symbole, które moja omylna ręka skrobie na okładce ksiąŜki, z

organicznymi literami jej wnętrza: precyzyjnymi, delikatnymi, bardzo czarnymi, w niedościgły sposób

symetrycznymi.

Drugi: Liczba symboli ortograficznych wynosi dwadzieścia pięć. Stwierdzenie to pozwoliło trzysta lat temu

na sformułowanie ogólnej teorii Biblioteki i na zadowalające rozwiązanie problemu, którego Ŝadne

przypuszczenie poprzednio nie rozwikłało: bezkształtnej i chaotycznej natury prawie wszystkich ksiąŜek.

Jedna z nich, którą mój ojciec ujrzał w pewnym sześcioboku obwodu piętnaście dziewięćdziesiąt cztery,

złoŜona była z liter M C V, powtarzających się przewrotnie od pierwszego do ostatniego wiersza. Inna, do

Strona 1

7794

której często zaglądano w tej okolicy, była po prostu labiryntem liter, ale przedostatnia stronica mówiła: "O

czasie, twe piramidy." Wiadomo, Ŝe na jedną rozsądną linijkę czy słuszną wiadomość przypadają mile

bezsensownych kakofonii, słownych gmatwanin i niedorzeczności. (Wiem o pewnej niebezpiecznej okolicy,

której bibliotekarze odrzucają przesądny i próŜny zwyczaj poszukiwania sensu w ksiąŜkach i porównują go

do zwyczaju poszukiwania go w snach czy w chaotycznych liniach ręki... Przyznaję, Ŝe wynalazcy pisma

naśladowali dwadzieścia pięć naturalnych symboli, ale utrzymują, Ŝe to zastosowanie jest przypadkowe i Ŝe

ksiąŜki same w sobie nic nie znaczą. Sąd ten, jak się przekonamy, nie jest całkiem błędny.)

Przez długi czas sądzono, Ŝe te nieprzeniknione ksiąŜki odpowiadają wymarłym lub odległym językom. To

prawda, Ŝe najdawniejsi ludzie, pierwsi bibliotekarze, uŜywali języka wielce róŜniącego się od tego, jakim

mówimy obecnie; to prawda, Ŝe o kilka mil w prawo uŜywa się dialektu i Ŝe dziewięćdziesiąt pięter wyŜej

język jest niezrozumiały. Wszystko to, powtarzam, jest prawdą, ale czterysta dziesięć stronic niezmiennych

liter M C V nie moŜe odpowiadać Ŝadnemu językowi, choćby nie wiem jak bardzo dialektalnemu czy

prymitywnemu. Niektórzy sugerowali, Ŝe kaŜda litera moŜe wywierać wpływ na następną i Ŝe wartość liter M

C V w trzeciej linijce strony 71 nie jest taka sama, jaką moŜe mieć ta seria winnej pozycji na innej stronie, ale ta

niejasna teza nie miała powodzenia. Inni myśleli o kryptografiach; przypuszczenie to zostało ogólnie przyjęte,

choć nie w tym sensie, w jakim sformułowali je jego wynalazcy.

Pięćset lat temu przełoŜony jednego z wyŜszych sześcioboków znalazł ksiąŜkę tak zawiłą jak inne, ale która

miała prawie dwie kartki o jednorodnych liniach. Pokazał swe znalezisko wędrownemu specjaliście od

odcyfrowywania, który powiedział mu, Ŝe są one zredagowane po portugalsku; inni powiedzieli mu, Ŝe w

jidysz. Przed upływem wieku zdołano ustalić język: był to samojedzkolitewski dialekt języka guarana z

fleksją arabskiego klasycznego. RównieŜ odcyfrowano treść: zarys analizy kombinatoryjnej, ilustrowany

przykładami wariantów z nieograniczonym powtórzeniem. Przykłady te pozwoliły pewnemu genialnemu

bibliotekarzowi na odkrycie podstawowego prawa Biblioteki. Myśliciel ten zauwaŜył, Ŝe wszystkie ksiąŜki,

jakkolwiek by się między sobą róŜniły, składają się z jednakowych elementów: odstępu, kropki, przecinka,

dwudziestu dwu liter alfabetu. RównieŜ przytoczył fakt, który potwierdzili wszyscy podróŜnicy: Nie ma w

rozległej Bibliotece dwu identycznych ksiąŜek. Z tych niespornych przesłanek wydedukował, Ŝe Biblioteka jest

totalna i Ŝe jej szafy rejestrują wszelkie moŜliwe kombinacje tych dwudziestu kilku symboli ortograficznych

(liczba ich, choć niezwykle wysoka, nie jest nieskończona), to jest wszystko to, co moŜna wyrazić: we

wszystkich językach. Wszystko: drobiazgową historię przyszłości, autobiografie archaniołów, wierny katalog

Biblioteki, całe tysiące fałszywych katalogów, wykazanie fałszywości tych katalogów, wykazanie fałszywości

katalogu prawdziwego, gnostyczną ewangelię Bazylidesa, komentarz do tej ewangelii, prawdziwą relację

twojej śmierci, przekłady wszystkich ksiąŜek na wszystkie języki, interpolacje z kaŜdej ksiąŜki we wszystkich

ksiąŜkach.

Kiedy ogłoszono, Ŝe Biblioteka obejmuje wszystkie ksiąŜki, pierwszym wraŜeniem było niezmierne

szczęście. Wszyscy ludzie poczuli się panami nietkniętego i tajemnego skarbu. Nie było osobistego czy

światowego problemu, którego szczegółowe rozwiązanie nie istniałoby: w którymś sześcioboku. Wszechświat

był usprawiedliwiony, wszechświat przybrał nagle nieograniczone rozmiary nadziei. W owym czasie

mówiono wiele o Windykacjach: księgach apologii i proroctwa, które na zawsze usprawiedliwiały czyny

kaŜdego człowieka wszechświata i przechowywały cudowne tajemnice dotyczące jego przyszłości. Tysiące

poŜądliwych opuściły ukochane ojczyste sześcioboki i rzuciły się schodami w górę, pędzone przez próŜny

zamiar znalezienia swej Windykacji. Pielgrzymi ci dyskutowali w wąskich korytarzach, wypowiadali ciemne

klątwy, dusili się wzajemnie na wąskich schodach, rzucali oszukańcze ksiąŜki w głąb tunelu, ginęli rzucani w

przepaść przez ludzi z odległych okolic. Inni oszaleli... Windykacje istnieją (ja widziałem dwie, które dotyczą

osób z przyszłości, osób, być moŜe, nieurojonych), ale poszukujący nie pamiętali, Ŝe moŜliwość, aby jakiś

człowiek znalazł swoją własną czy teŜ jakiś przewrotny wariant swojej własnej, jest wymierna zerem.

Oczekiwano wówczas równieŜ wyjaśnienia podstawowych tajemnic ludzkości: pochodzenia Biblioteki i

czasu. Jest prawdopodobne, Ŝe te powaŜne tajemnice dadzą się wyrazić w słowach: jeśli nie wystarczy język

filozofów, wielokształtna Biblioteka z pewnością wyprodukowała język, jaki jest do tego potrzebny, oraz

słowniki i gramatykę tego języka. JuŜ od czterech stuleci ludzie nuŜą sześcioboki... Istnieją poszukiwacze

oficjalni, inkwizytorzy. Widziałem, jak wykonują oni swoje funkcje: przychodzą zawsze wyczerpani; mówią o

jakichś schodach bez szczebli, które o mało ich nie zabiły; mówią z bibliotekarzem o korytarzach i schodach;

czasami biorą najbliŜszą ksiąŜkę i przeglądają ją w poszukiwaniu nikczemnych słów. Widoczne jest, Ŝe nikt nie

oczekuje odkrycia czegokolwiek.

Po nadmiernej nadziei nastąpiło, jak to zwykle bywa, przesadne zniechęcenie. Pewność, Ŝe któraś szafa w

Strona 2

7794

którymś sześcioboku zawiera cenne księgi i Ŝe te cenne księgi są nieosiągalne, wydała się niemal nie do

zniesienia. Pewna bluźniercza sekta poddała myśl, aby zaprzestano poszukiwań i aby ludzie zaczęli zestawiać

litery i symbole, aŜ skonstruują, dzięki nieprawdopodobnemu darowi przypadku, owe kanoniczne księgi.

Władze były zmuszone do wydania surowych rozporządzeń. Sekta znikła, ale w dzieciństwie widziałem

starych ludzi, którzy przez długie godziny ukrywali się w ustępach, z metalowymi krąŜkami w zakazanym

kubku, i nieudolnie imitowali boski chaos.

Inni, odwrotnie, sądzili, Ŝe rzeczą podstawową jest wyeliminowanie dzieł zbędnych. Wpadali do

sześcioboków, okazywali uwierzytelniające listy, nie zawsze fałszywe; kartkowali ze znudzeniem jakiś

wolumin i skazywali całe szafy: ich higienicznemu, ascetycznemu szałowi zawdzięcza się niedorzeczną, stratę

milionów ksiąŜek. Ich imię jest wyklęte, ale ci, którzy opłakują "skarby", jakie zniszczył ich obłęd, nie doceniają

dwóch powszechnie znanych faktów. Pierwszy: Biblioteka jest tak ogromna, Ŝe kaŜda ludzka próba jej

zuboŜenia okazuje się nieskończenie mała. Drugi: kaŜdy egzemplarz jest jedyny, nie do zastąpienia, ale (jako

Ŝe Biblioteka jest totalna) istnieje zawsze wiele setek tysięcy niedoskonałych podobizn dzieł, które róŜnią się

tylko jedną literą czy przecinkiem. Wbrew ogólnej opinii ośmielam się przypuszczać, Ŝe konsekwencje

dewastacji popełnionych przez Puryfikatorów zostały wyolbrzymione przeraŜeniem, jakie wzbudzali ci

fanatycy. Powodował nimi obłęd zdobycia ksiąg Karmazynowego Sześcioboku: ksiąg o formacie mniejszym

niŜ zwykłe; wszechmocnych, ilustrowanych i magicznych.

Wiemy równieŜ o innym przesądzie owych czasów: przesądzie Człowieka Księgi. W pewnej szafie pewnego

sześcioboku (rozumowali ludzie) musi istnieć jakaś księga, która jest doskonałą esencją i kompendium

wszystkich pozostałych: jakiś bibliotekarz przeczytał ją i podobny jest bogu. W języku tej okolicy przetrwały

jeszcze pozostałości kultu tego odległego urzędnika. Wiele ludzi odbywało pielgrzymki w Jego poszukiwaniu.

W ciągu stulecia nuŜyli daremnie najprzeróŜniejsze kierunki. Jak zlokalizować szacowny tajemniczy

sześciobok, który go mieści? Ktoś zaproponował metodę regresywną. Aby zlokalizować księgę A, przeczytać

uprzednio jakąś księgę B, która wskaŜe miejsce A; aby zlokalizować księgę B, przeczytać uprzednio jakąś

księgę C, i tak w nieskończoność... Na takich przygodach zmarnowałem i strawiłem swe lata. Nie wydaje mi

się nieprawdopodobne, aby w jakiejś szafie wszechświata znajdowała się księga totalna; błagam nieznane

bóstwo, aby jakiś człowiek tylko jeden, choćby stało się to przed tysiącami lat! zobaczył ją i przeczytał. Jeśli

honor i mądrość, i szczęście nie są przeznaczone dla mnie, niech będą dla innych. Niech istnieje niebo, choćby

moim miejscem miało być piekło. Niech ja będę pohańbiony i unicestwiony, ale niech w jakiejś chwili, w jakiejś

istocie, usprawiedliwi się Twoja Biblioteka.

Twierdzą bezboŜnicy, Ŝe niedorzeczność jest normalna w Bibliotece i Ŝe sens (a nawet pokorna i zwyczajna

spójność) jest niemal cudownym wyjątkiem. Mówią (wiem o tym) o "majaczącej Bibliotece, której

przypadkowe woluminy naraŜone są na nieustanne niebezpieczeństwo zamieniania się w inne, i Ŝe wszystko

one twierdzą, wszystkiemu przeczą i wszystko mieszają, jak jakieś bóstwo w delirium". Słowa te, które nie

tylko ujawniają chaos, lecz równieŜ dostarczają nań przykładów, stanowią oczywisty dowód złego gustu i

rozpaczliwej ignorancji. W rzeczywistości Biblioteka zawiera wszystkie struktury słowne, wszystkie warianty,

na jakie pozwala dwadzieścia pięć symboli ortograficznych, ale ani jednej absolutnej niedorzeczności. Zbędna

byłaby uwaga, Ŝe najlepszy tom z wielu sześcioboków, jakie pozostają pod moją opieką, nosi tytuł Uczesany

grom, a inny Gipsowy skurcz, a inny Axaxaxas mlo. Zwroty te, na pierwszy rzut oka bezładne, są

niewątpliwie zdolne do kryptograficznego czy alegorycznego uzasadnienia; uzasadnienie to jest słowne i, ex

hypothesi, figuruje juŜ w Bibliotece. Nie mogę znaleźć połączenia kilku liter:

dhcmrlchtdj,

którego by boska Biblioteka nie przewidziała i które w jednym z jej tajemnych języków nie zawierałoby

jakiegoś potwornego sensu. Nie moŜna wypowiedzieć jednej sylaby, która nie byłaby przepełniona

czułościami i obawami; która nie byłaby w jednym z tych języków potęŜnym imieniem jakiegoś boga. Mówić

to popadać w tautologie. Ten zbędny i przegadany list istnieje juŜ w jednym z trzydziestu tomów jednej z

pięciu szaf jednego z niezliczonych sześcioboków i równieŜ jego refutacja. (Liczba n moŜliwych języków

uŜywa tego samego słownictwa; w niektórych symbol "biblioteka" dopuszcza poprawną definicję

"wszechobecny i trwały system sześciobocznych galerii", ale biblioteka to "chleb" czy "piramida", czy

jakakolwiek inna rzecz, i sześć słów, które ją określa, posiada inną wartość. Ty, który mnie czytasz, czy jesteś

pewien, Ŝe rozumiesz mój język?)

Metodyczne pisanie odrywa mnie od obecnego losu ludzi. Pewność, Ŝe wszystko jest napisane, unicestwia

nas lub czyni widmami. Znam okolice, w których młodzi ludzie padają na kolana przed księgami i po

barbarzyńsku całują stronicę, ale nie potrafią odcyfrować ani jednej litery. Epidemia, heretyczne niezgody,

Strona 3

7794

pielgrzymki, które w nieunikniony sposób degenerują się do napadów rabunkowych, zdziesiątkowały

ludność. Chyba wspomniałem juŜ o samobójstwach, z kaŜdym rokiem liczniejszych. Być moŜe zwodzi mnie

starość i obawa, ale podejrzewam, Ŝe rodzaj ludzki jedyny jest na wymarciu i Ŝe Biblioteka przetrwa:

oświetlona, samotna, nieskończona, doskonale nieruchoma, uzbrojona w cenne woluminy, niezniszczalna,

tajemnicza.

Przed chwilą napisałem n i e s k o ń c z o n a. Nie z retorycznego przyzwyczajenia wstawiłem ten

przymiotnik; sądzę, iŜ nie jest nielogiczna myśl, Ŝe świat jest nieskończony. Ci, którzy uwaŜają go za

ograniczony, twierdzą tym samym, Ŝe w odległych miejscach galerie i schody, i sześcioboki mogą w niepojęty

sposób kończyć się co jest absurdalne. Ci, którzy wyobraŜają go sobie bez kresu, zapominają, Ŝe ma kres

liczba moŜliwych ksiąŜek. Ośmielam się poddać takie rozwiązanie tego pradawnego problemu: Biblioteka jest

nieograniczona i periodyczna. Jeśliby wieczny podróŜnik przebywał ją w jakimkolwiek kierunku, stwierdziłby

po upływie wieków, Ŝe te same tomy powtarzają się w takim samym chaosie (który, powtórzony, byłby jakimś

porządkiem: Porządkiem). Moja samotność cieszy się tą elegancką nadzieją.

PrzełoŜył Andrzej Sobol Jurczykowski

powrót

Strona 4

Jorge Luis Borges - Biblioteka Babel.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: