E. MOORE ZASADY ETYKI.pdf

Bez tytułu 1

Strona 1 z 150

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do końca staroŜytności │ średniowiecze i odrodzenie │ barok i oświecenie │ 1815-1914 │ 1914-1989

jak i z czego studiować filozofię │ moje wykłady │ Wittgenstein │ filozofowie i socjologowie nauki

George Edward MOORE

ZASADY ETYKI

PrzełoŜył dr Czesław Znamierowski, Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie 1919

Dokonując korekty tekstu uwspółcześniałem pisownię,

ale tylko sporadycznie modyfikowałem archaiczną dziś terminologię

czy nie zawsze odpowiadającą przyjętym obecnie zasadom interpunkcję. W.S.

SPIS RZECZY

ROZDZIAŁ I. Przedmiot etyki

ROZDZIAŁ II. Etyka Naturalistyczna

ROZDZIAŁ III. Hedonizm

ROZDZIAŁ IV. Etyka metafizyczna

ROZDZIAŁ V. Stosunek etyki do postępowania

ROZDZIAŁ VI. Ideał

PRZEDMOWA

Zdaje mi się, iŜ w etyce, podobnie jak w innych naukach filozoficznych, trudności i

róŜnice poglądów, z którymi spotykamy się, studiując historię tej nauki, mają głównie

jedną prostą bardzo przyczynę; wynikają one mianowicie z tego, iŜ uczeni próbują od

razu rozwiązywać zagadnienia, nie ustaliwszy uprzednio, jaka jest , biorąc dokładnie,

treść zagadnienia , które mają rozstrzygnąć. Trudno przewidzieć, w jakim stopniu

zostałaby usunięta ta przyczyna błędów, gdyby filozofowie starali się wyznaczyć ściśle

treść stawianego pytania pierwej, nim podadzą odpowiedź; dokonanie analizy i

przeprowadzenie rozróŜnień jest często rzeczą bardzo trudną: często moŜe się zdarzyć,

Ŝe mimo naszych usilnych starań nie uda się nam próba takiego, koniecznego w

badaniach, ścisłego ustalenia zagadnień. Lecz mimo to skłonny jestem mniemać, iŜ w

wielu wypadkach naleŜy tylko podjąć próbę śmiało i stanowczo, aby zapewnić sobie

powodzenie; gdyby tylko w podobnych wypadkach próbę tę podjęto, znikłyby najbardziej

jaskrawe trudności i róŜnice poglądów w filozofii. W kaŜdym razie filozofowie, biorąc

ogólnie, nie podejmują, zdaje się, prób w kierunku ścisłego ustalenia treści rozwaŜanych

zagadnień i - czy to na skutek tego, czy teŜ dla innych powodów - wciąŜ czynią

usiłowania, aby wykazać, Ŝe moŜna przez "tak" albo "nie" rozwiązać zagadnienia, na

które Ŝadna z tych odpowiedzi nie jest słuszna z tej przyczyny, Ŝe zagadnienie, które

usiłują rozwiązać, nie jest jednym zagadnieniem, lecz składa się z wielu, z których kaŜde

innego wymaga rozwiązania.

W tej ksiąŜce starałem się rozróŜnić jasno dwa rodzaje zagadnień, co do których

moraliści głosili zawsze, Ŝe je rozwiązują; próbowałem zarazem wykazać, Ŝe prawie

zawsze mieszali oni oba zagadnienia, zarówno jedno z drugim, jak i z innymi

zagadnieniami. Dwa te zagadnienia moŜna sformułować w sposób następujący: 1)

Jakiego rodzaju rzeczy winny istnieć przez wzgląd na nie same? 2) Jakiego rodzaju

czyny winniśmy spełniać? Starałem się ustalić dokładnie, co znaczy, gdy pytamy w

odniesieniu do jakiejś rzeczy, czy winna ona istnieć przez wzgląd na nią samą, czy jest

dobra sama przez się lub czy ma wartość wewnętrzną. Starałem się równieŜ dokładnie

określić, co znaczy, gdy w odniesieniu do jakiegoś czynu pytamy, czy winniśmy go

dokonać, czy jest to słuszny czyn, czy teŜ obowiązek.

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 2 z 150

Jasne ujęcie natury tych dwóch zagadnień daje, według mnie, jeszcze jeden waŜny

wynik, mianowicie pociąga za sobą zrozumienie tego, jaki charakter mają argumenty, na

których jedynie moŜe opierać się dowód słuszności, czy niesłuszności zdania etycznego,

jego potwierdzenie lub zakwestionowanie. Gdy juŜ raz rozpoznamy właściwe i dokładne

znaczenie wspomnianych dwóch zagadnień, wówczas, tak mniemam, staje się zupełnie

jasne, jakiego rodzaju racje mogą być uŜyte, jako odpowiednie argumenty za lub przeciw

poszczególnym rozwiązaniom tych zagadnień. Staje się wówczas jasne, Ŝe uzasadnienie

odpowiedzi na pierwsze pytanie nie moŜe się opierać na Ŝadnych argumentach: ich

prawdziwości lub błędności nie moŜna wywnioskować z Ŝadnej innej prawdy, jeno z nich

samych. Tutaj moŜemy wystrzegać się błędu, jedynie bacząc na to, aby wtedy, gdy

rozwiązujemy jakieś zagadnienie tego rodzaju, w umyśle naszym nie powstawały i nie

mieszały się z nim inne; Ŝe zaś niebezpieczeństwo takiego pomieszania jest wielkie, to

starałem się wyjaśnić. Wskazałem zarazem główne środki ostroŜności, których

zastosowanie moŜe nas przed takim pomieszaniem uchronić.

Co się tyczy drugiego zagadnienia, to tutaj znowu po bliŜszym rozwaŜeniu jego treści

staje się jasne, Ŝe odpowiedzi na nie mogą być uzasadniane przez dowodzenie; co

więcej, rozstrzygając o ich słuszności, naleŜy wziąć pod rozwagę tyle róŜnorodnych

względów, iŜ osiągnięcie prawdopodobieństwa, Ŝe są słuszne, staje się bardzo trudne, -

pewności zaś wprost niemoŜliwe. Tym niemniej moŜna dokładnie określić rodzaj

argumentów, koniecznych, a zarazem jedynie właściwych w dowodach tego rodzaju.

Dowody takie muszą składać się z przesłanek dwóch, i tylko dwóch rodzajów: po

pierwsze, ze zdań, dotyczących wyniku rozwaŜanego czynu, tzn. z prawd, dotyczących

stosunków przyczynowych , po drugie dowody te muszą równieŜ zawierać prawdy

etyczne, oczywiste same przez się - te, któreśmy zaliczyli do klasy pierwszej. Dla

dowiedzenia, Ŝe dany czyn winien być spełniony, konieczne jest uwzględnienie wielu

prawd obu rodzajów; natomiast wszelkie inne argumenty są tu nie na miejscu.

Z powyŜszego wynika, Ŝe nie jest na właściwej drodze do przekonania o słuszności

swych wywodów ten badacz zagadnień etycznych, który zdania pierwszego rodzaju chce

poprzeć jakimikolwiek argumentami, zaś zdania drugiego uzasadnia bądź jedynie

prawdami etycznymi, bądź teŜ wyłącznie prawdami, dotyczącymi stosunków

przyczynowych, lub wprowadza argumenty, nie naleŜące do Ŝadnej z tych klas. Lecz nie

tylko, Ŝe jego wywody będą pozbawione siły dowodowej: będziemy mieli, co więcej,

powód do podejrzewania go o pomieszanie zagadnień, przytaczanie niewłaściwych

argumentów bowiem jest zazwyczaj świadectwem tego, Ŝe filozof miał na myśli nie to

zagadnienie, które w przekonaniu swym rozwiązuje, lecz jakieś inne, zupełnie odeń

róŜne. Zdaje się, Ŝe dyskusje etyczne polegały dotychczas na takim właśnie całkowicie

niewłaściwym stosowaniu argumentów.

Jeden z głównych tematów tej ksiąŜki moŜna zatem określić, zmieniając cokolwiek jeden

ze słynnych tytułów dzieł Kanta. Próbowałem mianowicie napisać "Prolegomena do

wszelkiej przyszłej etyki, która by mogła mieć uroszczenia do naukowości". Innymi słowy,

usiłowałem odnaleźć podstawowe zasady rozumowania etycznego, i właśnie to ustalenie

tych zasad, nie zaś jakiekolwiek ostateczne wnioski, które by się na podstawie tych

zasad osiągnąć dały, moŜna uwaŜać za główny przedmiot tej pracy. Mimo to, w rozdziale

szóstym próbowałem równieŜ przedstawić pewne wnioski, dotyczące właściwej

odpowiedzi na pytanie: "co jest dobre samo przez się?". Wnioski moje róŜnią się

znacznie od tych, które zazwyczaj podawali nam dotychczas filozofowie. W wywodach

swoich utrzymywałem, Ŝe istnieje wiele rzeczy dobrych i złych samych przez się;

starałem się, dalej, wyznaczyć i określić dwie klasy rzeczy, z których jedna mieściłaby w

sobie wszelkie rzeczy dobre, druga - wszelkie rzeczy złe, przy czym wskazałem, Ŝe

rzeczy kaŜdej z tych klas posiadają jedną jedyną cechę wspólną i im tylko właściwą.

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 3 z 150

Aby wyrazić i uwydatnić fakt, Ŝe sądy etyczne, które zaliczyłem do klasy pierwszej, nie

mogą być uzasadnione przez dowodzenie, nazywałem je czasem, idąc za Sidgwick'em,

"sądami intuicyjnymi". Proszę jednak o zwrócenie uwagi na to, Ŝe nie jestem intuicjonistą

w zwykłym znaczeniu tego terminu. Sidgwick sam, zdaje się, nigdy jasno nie zdawał

sobie sprawy z tego, jak wielkie logiczne znaczenie ma róŜnica, zachodząca pomiędzy

jego intuicjonizmem a doktryną, która ogólnie została nazwana tym terminem.

Intuicjonista, we właściwym tego słowa znaczeniu, twierdzi, Ŝe sądy, które ja zaliczyłem

do drugiej klasy - sądy, które stwierdzają, Ŝe pewien określony czyn jest dobry, lub Ŝe

jest obowiązkiem - nie dadzą się dowieść, ani obalić przez zbadanie wyników

rozwaŜanego czynu. Mnie zaś, przeciwnie, o podkreślenie, Ŝe sądy drugiej klasy nie są

intuicyjnymi, chodzi nie mniej, niŜ o zaakcentowanie charakteru intuicyjnego sądów klasy

pierwszej.

Chciałbym równieŜ, aby czytelnik zwrócił uwagę na to, iŜ, nazywając sądy klasy

pierwszej "intuicyjnymi", mam przez to jedynie na myśli, Ŝe nie mogą być uzasadnione

przez dowodzenie; nie przesądzam zaś nic co do tego, w jaki sposób sądy te powstają w

naszym umyśle i jak o ich słuszności się przekonujemy; tym bardziej zaś nie chcę przez

to twierdzić (jak to czyniło bardzo wielu intuicjonistów), jakoby kaŜde zdanie, o którego

słuszności przekonujemy się pewną określoną drogą lub przy pomocy pewnej określonej

władzy duchowej, było prawdą juŜ przez to samo, Ŝe właśnie w ten sposób

przekonaliśmy się o jego słuszności. Przeciwnie, moim zdaniem kaŜda droga poznania

moŜe doprowadzić zarówno do prawdy, jak i do fałszu.

Gdy ksiąŜka ta była juŜ ukończona, znalazłem w ksiąŜce Brentana [Franz Brentano: ,,Der

Ursprung der sittlichen Erkentnis". O ksiąŜce tej napisałem referat krytyczny, który, mam

nadzieję, ukaŜe się w "International Journal of Ethics", październik 1903 r. W referacie

tym rozwijam bardziej szczegółowo racje, dla których nie godzę się z Brentanem.]

poglądy znacznie bliŜsze i bardziej podobne do moich własnych, niŜ u któregokolwiek ze

znanych mi pisarzy. Brentano, zdaje się, zgadza się ze mną całkowicie co do czterech

następujących punktów: 1) uwaŜa, Ŝe rzeczą charakterystyczną dla wszystkich sądów

etycznych i wyróŜniającą je spośród innych sądów jest to, iŜ orzeczeniem jest w nich

pojedyncze i jedyne w swym rodzaju pojęcie; 2) dzieli tak samo, jak ja, wszystkie sądy

etyczne na te same dwa zasadniczo róŜne rodzaje; 3) twierdzi, Ŝe sądy pierwszego

rodzaju nie mogą być uzasadnione dowodowo; 4) zgadza się równieŜ ze mną co do tego,

jakiego rodzaju argumenty są konieczne i właściwe dla dowiedzenia sądów drugiego

rodzaju. RóŜni się zaś ode mnie tym, iŜ za zasadnicze pojęcie etyczne uwaŜa nie proste

pojęcie, które oznaczyłem terminem "dobry", lecz pojęcie złoŜone, które ja oznaczam

słowem "piękny"; nie uznaje on równieŜ, a nawet implicite neguje zasadę, którą ja

nazwałem zasadą jedności organicznych . Wobec tych dwóch róŜnic, wnioski jego co do

tego, jakie rzeczy są dobre same w sobie, równieŜ bardzo znacznie róŜnią się od moich.

Zgadza się on ze mną jednak, Ŝe istnieją dobra wielorakie, oraz Ŝe umiłowanie rzeczy

dobrych i pięknych stanowi waŜną klasę dóbr.

Chcę tu wspomnieć o jednym przeoczeniu, które zauwaŜyłem dopiero wtedy, gdy juŜ

było za późno je poprawiać, a które, obawiam się, moŜe wywołać niepotrzebnie pewne

wątpliwości w umyśle czytelnika. Nie rozwaŜyłem mianowicie bezpośrednio stosunku

wzajemnego pomiędzy wieloma róŜnymi pojęciami, które oznaczamy jednym i tym

samym terminem "cel". W tej sprawie odsyłam czytelnika do mego artykułu o Teleologii w

Baldwina Dictionary of philosophy and psychology .

Gdybym miał obecnie na nowo pisać moją pracę, napisałbym ksiąŜkę zupełnie inną;

wierzę, Ŝe dziś mógłbym napisać ksiąŜkę znacznie lepszą. MoŜna jednak wątpić, czy

starając się zadowolić samego siebie, nie zaciemniłbym tylko tych idei, o których jasne

przedstawienie chodziło mi najwięcej, nie osiągając przy tym większej dokładności, ani

ścisłości. W kaŜdym razie przekonanie, iŜ najlepszą rzeczą, jaką mogłem zrobić w tej

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 4 z 150

chwili, było ogłoszenie tej ksiąŜki w redakcji obecnej, nie przeszkadza temu, iŜ zdaję

sobie z przykrością sprawę, iŜ pełna jest usterek.

TRINITY COLLEGE CAMBRIDGE.

Sierpień 1903.

OD TŁUMACZA

Oddając w ręce czytelnika polskiego przekład "Zasad etyki", chciałbym wyjaśnić,

dlaczego przełoŜyłem to, a nie inne dzieło etyczne. Europejska literatura etyczna jest

bogata i obfituje w duŜą ilość obszernych dzieł - traktatów i "systemów", z których kaŜdy

swym systematycznym układem, szerokim zakresem omawianych tematów oraz

kategorycznym wypowiadaniem poglądów mógłby wywołać złudzenie, iŜ jest

opracowaniem ostatecznym całokształtu zagadnień etycznych, gdyby nie to, Ŝe

skonfrontowane ze sobą, traktaty te i systemy dyskredytują się wzajemnie jak najdalej

sięgającą rozbieŜnością w ujęciu i rozwiązaniu tych samych, nawet najprostszych,

zagadnień. Mniemam, Ŝe przyswojenie językowi polskiemu dzieła tego typu niewiele

wzbogaciłoby w istocie rzeczy naszą literaturę, dość zresztą ubogą w dzieła etyczne, lecz

mimo to posiadającą kilka oryginalnych i tłumaczonych "systemów". Wydawało mi się, iŜ

będzie rzeczą poŜyteczniejszą, jeŜeli zamiast jakiegoś nowego autorytatywnego

wyznania wiary, udostępni się czytelnikowi polskiemu dzieło, które nie daje wprawdzie

ani gotowego usystematyzowanego całokształtu poglądów etycznych, ani tradycyjnego

zasobu erudycji, lecz uczy ujmować ściśle i jasno zagadnienia etyczne oraz analizować

krytycznie zbyt pośpieszne, na pomieszaniu pojęć oparte, konstrukcje. KsiąŜka Moore'a,

choć nosi tytuł, przypominający dzieła, budujące gmach etyki od podstaw aŜ do szczytu,

jest właśnie przede wszystkim takim wstępnym rozbiorem krytycznym podstawowych

pojęć etyki, stara się jasno odróŜnić zagadnienia oraz zilustrować pomieszanie pojęć i

zagadnień, przedstawiając krytycznie najbardziej typowe tezy i teorie. Ta część krytyczna

wydawała mi się szczególniej waŜną dla polskiego czytelnika, a to z tego względu, iŜ w

niej zostały gruntownie rozwaŜone i oświetlone te teorie i tezy etyczne, które znalazły w

Polsce względnie najszersze rozpowszechnienie: mam na myśli teorie naturalistyczne,

do niedawna stanowiące u nas ostatni wyraz naukowości. Teorie te, których istotą jest

sprowadzanie wszelkich nieprzywiedlnych pojęć filozoficznych do pojęć empirycznych,

przeszczepił na nasz grunt pozytywizm i w sferze pojęć i pomieszań naturalistycznych

obracała się przez długi czas polska myśl etyczna i filozoficzna w ogóle.

Najdobitniejszym wyrazem panującego w Polsce naturalizmu etycznego są prace

Ochorowicza "Metoda w etyce" (w której autor Ŝałuje, Ŝe metoda doświadczalna nie ma

w etyce zastosowania, "M. w E." str. 19) oraz Świętochowskiego "Źródła Moralności".

Jednym z czynników, pod których wpływem kształtował się nowoczesny naturalizm

filozoficzny (nie tylko u nas, lecz i na Zachodzie), była zupełnie uprawniona i słuszna

dąŜność do unaukowienia filozofii - dąŜność, która i dziś odgrywa rolę kierowniczą w

twórczości filozoficznej; Ŝe zaś naturalizm filozoficzny nie osiągnął tego, co zamierzał,

mianowicie nie wytworzył filozofii naukowej, sprawiło to, iŜ z uprawnioną dąŜnością do

naukowości połączył najzupełniej nieuzasadniony przesąd, jakoby wszelkie pojęcia

naukowe musiały być pojęciami empirycznymi i jakoby tylko w doświadczeniu mogły

znaleźć swą naukową legitymację. Ten, jak go nazywa Moore, "błąd naturalistyczny" jest

chyba pośród błędów i nieuprawnionych załoŜeń tacito consensu przyjętych w filozofii

jednym z najpowaŜniejszych i najbardziej niefilozoficznych: wyraŜa się w nim zupełne

niezrozumienie właściwego charakteru filozofii i jej przedmiotu. Na tym błędnym

załoŜeniu naturalistycznym opierają się szeroki obieg posiadające teorie we wszystkich

dziedzinach filozofii - Ŝe wspomnę tu tylko psychologizm, tak bujnie krzewiący się w

róŜnych postaciach zarówno w logice, jak estetyce, teorii prawa czy filozofii religii.

W walce z naturalizmem, tak doniosłej w swych skutkach, co się tyczy filozoficznego

charakteru tych rozwaŜań, które zazwyczaj za filozoficzne bywają uwaŜane, ksiąŜka

2009-10-20

Bez tytułu 1

Strona 5 z 150

Moore'a, jak myślę, bardzo wydatne zajmuje miejsce: to, co uczynił Moore dla usunięcia

przesądów naturalistycznych z etyki, moŜna śmiało postawić w równym rzędzie z tym, co

dla obalenia psychologizmu logicznego uczynił Edmund Husserl w swych Logische

Untersuchungen . Mam nadzieję, Ŝe ksiąŜka Moore'a przyniesie czytelnikowi duŜy

poŜytek i subtelne zadowolenie. Być moŜe, Ŝe przyczyni się równieŜ do ustalenia

słusznego, zdaje mi się, lecz nie dość rozpowszechnionego przeświadczenia, Ŝe

pluralizm nieprzywiedlnych, pierwszych, pojęć nie jest załoŜeniem sprzecznym z duchem

naukowości.

SPIS RZECZY

ROZDZIAŁ I. Przedmiot etyki

1. Aby zdefiniować etykę, musimy ustalić, co jest wszystkim sądom, niewątpliwie

etycznym, wspólne i im tylko właściwe;

2. taką wspólną i im tylko właściwą cechą sądów etycznych nie jest jednak to, Ŝe

odnoszą się do postępowania ludzkiego, lecz to, iŜ występuje w nich pewne określone

orzeczenie "dobry" (oraz jego przeciwstawienie "zły"), które moŜe być stosowane

zarówno do postępowania, jak i do innych rzeczy.

3. Podmiotami sądów etyki naukowej nie są "rzeczy poszczególne", jak to jest w

niektórych innych naukach;

4. etyka obejmuje wszystkie sądy powszechne , które stwierdzają stosunek cechy "dobry"

do jakiegokolwiek bądź przedmiotu, a zatem obejmuje i kazuistykę.

5. Etyka musi zbadać nie tylko to, jakim rzeczom przynaleŜy powszechnie cecha "dobry",

lecz równieŜ i to, jaka jest sama ta cecha;

6. badanie wykazuje, Ŝe cechy tej zdefiniować nie moŜna,

7. czyli, Ŝe jest cechą prostą; jeŜeli bowiem przez definicję rozumieć analizę przedmiotu

myśli, to moŜna definiować tylko przedmioty złoŜone;

8. takie zaś znaczenie terminu "definicja" jest spośród trzech moŜliwych znaczeń

najwaŜniejsze.

9. Rzeczą, nie dającą się zdefiniować, jest nie "dobro" czyli całość tego, co posiada

cechę "dobry", lecz sama cecha "dobry".

10. Termin "dobry" oznacza więc jeden przedmiot myśli, jedyny w swoim rodzaju pośród

niezliczonych innych przedmiotów; przedmiot ten jednak często bardzo utoŜsamiano z

innym - jest to błąd, który moŜemy nazwać "błędem naturalistycznym";

11. błąd ten sprowadza tezę, uznawaną zazwyczaj za podstawową zasadę etyki, bądź

do tautologii, bądź do twierdzenia, wyjaśniającego znaczenie terminu.

12. Naturę tego błędu łatwo rozpoznać;

l3. gdyby go nie popełniano, byłoby rzeczą jasną, Ŝe prócz tezy, iŜ cecha "dobry" nie da

się określić, istnieją tylko dwie alternatywy: albo cecha ta jest cechą złoŜoną, albo teŜ nie

2009-10-20

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: