POLSKIE MONETY KRUSZCOWE OD X WIEKU.pdf

Wstęp

jest spopularyzowanie dziejów polskich monet kruszcowych nie tylko jako przedmiotu kultury

materialnej, ale jako środka płatniczego i tezauryzacji na przestrzeni wieków.

Na ekspozycji zgromadzono ponad 1.000 monet wybranych ze zbiorów numizmatycznych

Narodowego Banku Polskiego. Całość zbiorów obejmuje przeszło 250 tys. eksponatów.

Aby pokazać większość z nich zwiedzającym, Narodowy Bank Polski przygotowuje wystawy czasowe. Od początku swojego

istnienia Muzeum Numizmatyczne NBP zorganizowało ponad 20 wystaw, między innymi:

„Pieniądz w historii Polski”, przedstawiająca najcenniejsze eksponaty NBP zbierane przez Departament Emisyjny

(z okazji 160. rocznicy założenia Banku Polskiego)

„Dorobek emisyjny II Rzeczypospolitej”, z okazji 70. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości

oraz 50. rocznicy wybuchu II wojny światowej

„Pieniądz w Polsce od 1918 r.”, z okazji 70. rocznicy odrodzenia Banku Polskiego

„Złoto monetarne w zbiorach Narodowego Banku Polskiego”

„80lecie odzyskania niepodległości”

„Srebro monetarne w zbiorach Narodowego Banku Polskiego”

„80lecie Banku Centralnego w Polsce 1924–2004”

„Polski pieniądz papierowy od XVIII w.”

Początkowo wystawy były udostępniane gościom tylko okazjonalnie. Od 1994 r. wystawy są otwarte dla szerokiej publiczności.

W ystawa prezentuje złote i srebrne monety polskie od X wieku do czasów współczesnych. Jej celem

Historia pieniądza polskiego

– wybija Bolesław Chrobry pod koniec

X w. Dwustronny denar panuje w polskim

systemie pieniężnym aż do czasu pojawienia

się tzw. brakteatów, monet bitych na bardzo cienkiej blaszce

tylko jednym stemplem (na jednej stronie powstawał wówczas

wypukły pozytyw, na drugiej natomiast wklęsły negatyw

tego samego obrazu), wprowadzonych w wyniku radykalnej

reformy pieniężnej Mieszka III Starego. Po wypędzeniu tego

władcy z Krakowa (1177 r.) rozpoczyna się najbardziej

tajemniczy okres w średniowiecznym mennictwie polskim

– mimo ogromnej ilości znanych obecnie typów monet

możemy wskazać tylko niewielu ich emitentów. Brakteaty

w swojej ostatniej fazie rozwoju upodobniają się bardzo do

guzików (skąd nazwa „brakteaty guziczkowe”) i pozostają

w obiegu na Mazowszu, Kujawach i w Wielkopolsce do

połowy XIV w.

Reforma groszowa (wprowadzająca monety „grube”)

przeprowadzona przez Kazimierza Wielkiego pod koniec jego

rządów, poprzedzona wcześniejszą o kilkadziesiąt lat reformą

kwartnikową (o podobnym charakterze) na Śląsku, wpisuje się

w cykl wielkich reform monetarnych na terenie Europy, będąc

początkiem nowego okresu w periodyzacji numizmatyki

polskiej. Reforma ta wpływa na działalność menniczą naszych

władców w późnym średniowieczu, którzy jednak poprzestają

głównie na wybijaniu denarów i półgroszy.

Okres nowożytny w mennictwie polskim, rozpoczyna

jący się za rządów Zygmunta I Starego, to zainicjowanie

wybijania na większą skalę monet złotych i znaczna rozbudowa

systemu pieniężnego, skutkująca pojawieniem się w obiegu

nowych nominałów (z talarem jako największą srebrną

jednostką obiegową na czele). Panowanie Wazów to z kolei

czas, gdy mennice koronne i miejskie (jak np. Bydgoszcz,

Kraków, Toruń czy Gdańsk) wybijają najpiękniejsze monety

w całej swojej historii, ale również okres ciężkich zmagań

wojennych, prowadzących do kryzysu finansowego. Za

Jana Kazimierza pojawiają się w obiegu, wprowadzone ze

względów ekonomicznych, monety miedziane (boratynki)

oraz podwartościowe (czyli o mniejszej wartości srebra niż

informuje o tym wybity na stemplu nominał) złotówki zwane

tymfami. Z chaosem monetarnym zaistniałym za panowania

ostatniego Wazy na polskim tronie starają się walczyć,

P ierwsze polskie monety – srebrne denary

z różnym skutkiem, kolejni polscy władcy, pozostawiając

nieraz po sobie (jak August II Mocny czy Stanisław August

Poniatowski) interesujące pomniki mennicze.

XIX stulecie rozpoczynają emisje uzależnionego

od Francji Księstwa Warszawskiego, po którego upadku

następuje ciężki okres zaborów. Pieniądz staje się także

manifestacją narodowej suwerenności wbrew aktualnej

sytuacji politycznej. Swoje monety wybija załoga oblężonej

w 1813 r. przez Rosjan twierdzy Zamość oraz Rząd

Tymczasowy w okresie Powstania Listopadowego. Pojawiają

się monety złotowe i groszowe, wybite na zlecenie obywateli

Wolnego Miasta Krakowa, a monety Królestwa Polskiego

pod zaborem rosyjskim „walczą” o zachowanie na swoich

stemplach resztek polskości.

Pieniądz polski w II Rzeczypospolitej to początkowo

marka polska, będąca spadkiem po okresie niewoli narodowej.

Przeprowadzone w 1924 r. reformy Władysława Grabskiego

wprowadzają nową walutę – złotego polskiego, dzielącego się

na 100 groszy, który miał dorównywać wartością złotemu

frankowi szwajcarskiemu. W następnych latach pojawiają

się w Polsce monety pamiątkowe i próbne, poświęcone

doniosłym rocznicom i postaciom z narodowej historii.

Po II wojnie światowej na terenie państwa polskiego

kursuje początkowo wyłącznie pieniądz papierowy, monety

wchodzą do obiegu dopiero po reformie z 1950 r. Są to

emisje wykonane z niestosowanych jeszcze w polskim

mennictwie materiałów – miedzioniklu i aluminium,

chociaż dla monet obiegowych pozostaje w użyciu również

mosiądz i brąz. Okres PRL to początek wielkiej popularności

monet okolicznościowych (wybijanych od 1964 r.) oraz

kolekcjonerskich, z których pierwsza wyemitowana została

w 1972 r.

Po opanowaniu inflacji i przeprowadzeniu denominacji

(1995 r.), wprowadzono monety, którymi posługujemy

się obecnie. Od 1996 r. rozpoczyna się emisja monet

o nominale 2 zł ze stopu Nordic Gold; cały czas są także

bite kolekcjonerskie monety srebrne i złote. W szybkim

tempie rozwija się technika produkcji – pojawiają się monety

na miarę XXI w.: oksydowane, platerowane, zaopatrzone

w hologramy i powłoki emaliowe czy ze wstawionym

bursztynem lub cyrkonią.

Autor tekstów monet: Witold Garbaczewski.

Denar Bolesława Chrobrego PRINCES POLONIE

emisję zainicjował – jak się ostatnio przyjmuje – Bolesław Chrobry (992–1025) pod koniec

X stulecia. Pozostawił po sobie kilka interesujących pod względem ikonograficznym monet,

z których najciekawszą jest denar z wyobrażeniem ptaka, wybity najprawdopodobniej

w pierwszym dziesięcioleciu XI w. i wiążący się być może ze Zjazdem Gnieźnieńskim. Na uwagę

zasługuje tutaj przede wszystkim specjalnie wyeksponowana – umieszczona dwa razy (na awersie

i rewersie) – legenda PRINCES POLONIE. Jest to najdawniejszy zachowany w oryginale zapis nazwy Polski,

a zastosowanie tytułu prince[p]s w odniesieniu do osoby władcy miało zapewne związek z nowym statusem

prawnym Bolesława po Zjeździe Gnieźnieńskim. Wszystkie cechy ptaka wyobrażonego na stemplu – trzy

antenki na głowie, rozpostarty wachlarzowato ogon, kreski na korpusie oznaczające zapewne barwne

upierzenie – zdają się jednoznacznie wskazywać, że mamy tutaj do czynienia z pawiem, a nie orłem czy

kogutem. W chrześcijaństwie paw jest przede wszystkim symbolem zmartwychwstania i raju, a także

samego Chrystusa. Ptak, najprawdopodobniej paw, występuje także na monetach czeskich Bolesława II

Pobożnego (972/3–999) z dynastii Przemyślidów oraz jego przeciwnika Sobiesława z możnowładczego rodu

Sławnikowiców (985–995), nie jest to więc zjawisko odosobnione. Być może paw na denarach czeskich

nie wiąże się z władcą, ale ze świętym patronem Czech – Wacławem, będąc symbolem zmartwychwstania

i życia wiecznego. Nie jest zatem wykluczone, że także na monecie polskiej odgrywa podobną rolę i jest

symbolem zmarłego śmiercią męczeńską Wojciecha, który dostąpił już wiecznej nagrody w niebie. Na

rewersie występuje krzyż nitkowy typu anglosaskiego, spotykany już wcześniej na monetach anglosaskich

oraz ich skandynawskich naśladownictwach i stamtąd zapewne przejęty. Wymowa krzyża jest tutaj jasna

– stanowi on symbol Chrystusa i religii chrześcijańskiej, jak również Boskiej opieki nad władcą i państwem.

Oryginalna ikonografia sprawia, że denar PRINCES POLONIE jest jedną z najciekawszych polskich monet

okresu średniowiecza.

P ierwszymi monetami wybijanymi przez władców Polski były srebrne denary, których

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: