IPN_05_2009_24_.pdf

VIII Nasz Dziennik Piàtek, 29 maja 2009

DODATEK HISTORYCZNY IPN 5/2009 (24)

Dodatek historyczny IPN

5/2009 (24)

Mi´dzy „Warskim”

a „Warszycem”.

KomuniÊci

i antykomuniÊci w Polsce

Dziś przedstawiamy w skrócie burzliwe dzieje Komuni-

stycznej Partii Polski, ugrupowania w II Rzeczypospolitej

nielegalnego, które prowadziło według sowieckich dyrek-

tyw czynną działalność wymierzoną w struktury państwa

polskiego: akcje terrorystyczne, zabójstwa polskich funk-

cjonariuszy i urzędników, oficerów Wojska Polskiego i Kor-

pusu Ochrony Pogranicza, policjantów, ziemian, napady na

urzędy państwowe i majątki ziemskie, strajki, demonstracje

i zamieszki uliczne. Usiłowano doprowadzić do stworzenia

„Polskiej Republiki Rad”, oderwania od Polski ziem

wschodnich, rozniecić rewolucję bolszewicką w Europie.

Obok tej niechlubnej tradycji przypominamy sylwetki rot-

mistrza Pileckiego i Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca”

–bojowników z niemieckim i sowieckim zniewoleniem, sta-

nowiących od niedawna dla wielu z nas wzorce niekwestio-

nowanego bohaterstwa.

Dr Maciej Korkuç (IPN Kraków)

Polska ga∏àê

Kominternu

Odbudow´ polskiej paƒstwowoÊci w listopadzie 1918 roku komuni-

Êci uwa˝ali za przeszkod´ na drodze realizacji planów rozszerzenia

bolszewickiej rewolucji na inne kraje europejskie. Zresztà byli prze-

konani, ˝e ta Polska b´dzie tylko epizodem w historii, paƒstwem,

które za chwil´ zostanie na zawsze zmiecione przez uzbrojony pro-

letariat. „Zadaniem komunistów polskich jest stworzyç Czerwonà Ar-

mi´, która by stanowi∏a oparcie rewolucji proletariackiej w Polsce

– pisano w artykule wst´pnym w „Trybunie” 17 listopada 1918 roku.

– Tworzyç jà nale˝y zarówno tam w kraju, jak i tutaj w Republice So-

wieckiej [...]. A gdy nadejdzie czas, uzbrojeni i zaopatrzeni przez

rzàd robotniczy w Rosji, ruszymy jak jeden mà˝ na zachód, ku Pol-

sce, zagarniajàc po drodze do swych szeregów proletariackà braç i

˝o∏nierzy szeregowców z band legionowych. [...] A z bandami bia-

∏ogwardzistów bur˝uazyjnych ∏atwo ju˝ damy sobie rad´. Chwila ta

jest bliska. I dlatego trzeba nam trwaç na posterunku, dopóki nie

padnie naczelny rozkaz: Ku Polsce! Marsz!”.

Dokoƒczenie na s. II

II Nasz Dziennik Piàtek, 29 maja 2009

DODATEK HISTORYCZNY IPN 5/2009 (24)

Piàtek, 29 maja 2009 Nasz Dziennik VII

Dr Maciej Korkuç (IPN Kraków)

Polska ga∏àê

Kominternu

Dokoƒczenie ze s. I

Niespe∏nione plany

W czasie walk na wschodzie komuniÊci gromadzili broƒ, prowadzili dywersj´ i

wzmo˝onà agitacj´ antypolskà, mimo wszystko liczàc na dalsze rozszerzenie

rewolucji. Wiosnà 1920 roku na naradzie moskiewskiej Rady Delegatów Ro-

botniczych Julian Marchlewski mówi∏: „Doczekamy si´ tej chwili, kiedy nasza

Czerwona Armia zada cios polskim bia∏ogwardzistom. Wtedy na barykadach

Warszawy zdecyduje si´ los tej wojny, a wraz z nim los Êwiatowej rewolucji.

Wierz´ g∏´boko, ˝e

zwyci´˝y proletariat

rosyjski, który potem

pójdzie naprzód ku

stworzeniu wielkiego

paƒstwa komunizmu”.

Ju˝ latem 1920 ro-

ku nadzieje Marchlew-

skiego zdawa∏y si´ bli-

skie spe∏nienia. Feliks

Dzier˝yƒski – szef

Czeki (bolszewickiej

policji politycznej), Ju-

lian Marchlewski, Fe-

liks Kon, Józef Unsz-

licht, Edward Próch-

niak og∏osili powstanie

w∏adz sowieckiej Pol-

ski w postaci Tymcza-

sowego Komitetu Re-

wolucyjnego Polski

(Polrewkom). Na ob-

szarach okupowanych

przez Armi´ Czerwonà lokalne komitety rewolucyjne (Rewkomy) tworzyli po-

mniejsi dzia∏acze, wÊród których nie zabrak∏o Marcelego Nowotki, który w PRL

by∏ czczony jako póêniejszy „ojciec-za∏o˝yciel PPR”. Nowotko zosta∏ przewod-

niczàcym Rewkomu – czyli bolszewickim odpowiednikiem starosty – w powia-

towym mieÊcie Wysokie Mazowieckie.

Zwyci´stwo Polski w Bitwie Warszawskiej – a potem w niemeƒskiej – prze-

kreÊli∏o ówczesne plany budowy „Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad”. We-

zwania bolszewików nie znalaz∏y szerszego odzewu w polskim spo∏eczeƒ-

stwie, a Lenin musia∏ pogodziç si´ z myÊlà o wyd∏u˝eniu w czasie drogi do

zwyci´stwa rewolucji na kontynencie. Ochotniczy zaciàg ludnoÊci – równie˝

robotniczej i ch∏opskiej – do Wojska Polskiego pokazywa∏, ˝e komuniÊci w Pol-

sce pozostajà nielicznà i izolowanà grupà politycznà w spo∏eczeƒstwie.

W 1921 roku nazw´ KPRP oficjalnie rozbudowano o dodatek „Sekcja Mi´-

dzynarodówki Komunistycznej”. W lutym 1921 roku w czasie II konferencji

KPRP dyskutowano nad szczegó∏ami taktyki dzia∏ania po nieudanej próbie

rozbicia paƒstwa polskiego przez Armi´ Czerwonà. Zacz´to poszukiwaç no-

wych formu∏ dzia∏alnoÊci propagandowej – podj´to decyzj´ o udziale w wybo-

rach do parlamentu. Traktat ryski ustanawiajàcy wschodnie granice Polski ko-

muniÊci ocenili jako „tryumf imperializmu polskiego”, ale i oni musieli si´ po-

godziç z faktem post´pujàcej stabilizacji istnienia II Rzeczypospolitej i od∏o˝e-

niem w czasie rewolucji, która jà obali.

W kolejnych latach zmiany w programie i we w∏adzach KPRP zacz´∏y byç lu-

strzanym odbiciem przemian i rywalizacji o w∏adz´ w Rosyjskiej Komunistycz-

nej Partii (bolszewików) – RKP (b). Wraz z umocnieniem pozycji Stalina nastà-

pi∏o dalsze pog∏´bienie centralizacji w∏adzy nad Kominternem i partiami komu-

nistycznymi. Faktycznie nadano im charakter sowieckiej agentury – coraz bar-

dziej scentralizowanej, zespolonej ze s∏u˝bami sowieckiej dyplomacji i struktu-

rami wywiadu zagranicznego.

W latach 20. ton partii nadawa∏a grupa dzia∏aczy z Adolfem Warszawskim (ps.

Warski), Marià Koszutskà (ps. Wera Kostrzewa) i Maksymilianem Horwitzem (ps.

Henryk Walecki) na czele, okreÊlana mianem „3W” (Warski – Wera – Walecki).

Od IV Zjazdu w 1927 roku dominujàce znaczenie w partii zdobywa∏ wierny linii

stalinowskiej przywódca tzw. mniejszoÊci Julian Leszczyƒski ps. Leƒski. W 1929

roku ostatecznie utwierdzi∏ on swojà pozycj´ jako sekretarz generalny KC KPP.

szym naturalnym i zarazem nale˝nym zadoÊçuczy-

nieniem za jego czyny i poÊwi´cenie, zbyt nieÊmia∏o

dotàd dokonywanym, co jest osobnà i dziwnà przy-

pad∏oÊcià, êle Êwiadczàcà o naszej mentalnoÊci, cià-

g∏ych kompleksach, a przede wszystkim o dezorien-

tacji historycznej i manipulacji przesz∏oÊcià po roku

1989. A przecie˝ pami´ç o ludziach takich jak Pilecki

mo˝e byç dzisiaj tylko powodem do dumy. Jak wia-

domo, nawet zachodni, angielski historyk Michael Fo-

ot w swej ksià˝ce „Six Faces of Courage” („SzeÊç

twarzy odwagi”) zaliczy∏ Pileckiego do szeÊciu najod-

wa˝niejszych ludzi dzia∏ajàcych w ruchu oporu pod-

czas II wojny Êwiatowej.

Wojna i totalitaryzmy XX wieku to przede wszystkim

ofiary, niezliczone ofiary i ich cierpienia, które dziÊ na-

wet trudno sobie wyobraziç. Ale oprócz ofiar zdarzali

si´ w tych okrutnych czasach równie˝ bohaterowie, w

porównaniu z ofiarami nieliczni, ale tak w∏aÊnie jest z

wyjàtkowoÊcià i wagà, z najwy˝szymi przyk∏adami i

wzorcami. Wystarczajà nieliczni, jak ci biblijni sprawie-

dliwi, wystarczy nieomal jeden, by ocaliç wszystkich. A

zatem istnieli wbrew totalitaryzmowi, który w∏aÊnie za-

k∏ada∏, ˝e wszyscy b´dà ofiarami, ˝e zag∏ada b´dzie

ca∏kowita, ˝e nikt nie zdob´dzie si´ na sprzeciw, nie

b´dzie ryzykowa∏ ceny najwy˝szej, w∏asnego ˝ycia.

Totalizm wpaja∏ przecie˝ przekonanie, które mia∏o byç

powszechne, ˝e nie ma od niego ucieczki, nie ma wy-

jàtków ani przypadków podwa˝ajàcych ten porzàdek,

a w konsekwencji tego ju˝ zapewne nie przewidzia∏,

˝e jeÊli wszyscy majà byç ofiarami, to równie˝ opraw-

cy, kaci i zwyci´zcy, ˝e po totalitaryzmie XX wieku nie

ma ju˝ zwyci´zców i zwyci´˝onych.

Bohaterowie utraceni?

JeÊli wi´c byli tacy, którzy w sytuacji tak beznadziejnej

przeciwstawili si´ nie tylko totalitarnej przemocy, ale i

temu powszechnemu zastraszeniu, tej zbiorowej nie-

mocy i beznadziejnoÊci, to sà szczególnymi bohate-

rami, którym nale˝y si´ nie tylko pami´ç, ale i rzeczo-

wa znajomoÊç ich postawy i czynów. Oni nie tylko by-

li nieustraszeni, nie ul´kli si´, ale i nie przyj´li tego no-

wego obrazu Êwiata i ˝ycia, który przynosi∏ jeden czy

drugi totalitaryzm, nie godzili si´ na postaw´ wszelkiej

podleg∏oÊci, nie tylko zewn´trznej, ale i wewn´trznej,

nie mogli przyjàç pozycji niewolników i bezsensow-

nych ofiar, zgodziç si´ na zniszczenie i upadek. Dla

nich w∏asne ˝ycie nie by∏o cz´sto najwy˝szà cenà, ry-

zykowali nim jednak, bo dzia∏ali nie tyle dla siebie, co

w imieniu innych, w imieniu wspólnego Êwiata, które-

go bronili i który ubezpieczali, stanowi∏ bowiem dotàd

o ich cz∏owieczeƒstwie, które mia∏o byç usuni´te

przez nowe z∏o.

W Polsce wojennej i tu˝ powojennej ci nieliczni nie

byli na szcz´Êcie tak nieliczni, jakby si´ wydawa∏o.

Ale dopiero od niedawna ujawnia si´ i upami´tnia po-

wszechniej ich losy i czyny. Coraz lepiej znamy boha-

terów wojennych, coraz wi´cej te˝, nawet wbrew

dziwnym tendencjom politycznym po 1989 roku, po-

znajemy tych póêniejszych, walczàcych ju˝ po woj-

nie, coraz bardziej beznadziejnie, przeciw zagarniajà-

cemu Polsk´ sowieckiemu systemowi komunistycz-

nemu. Rotmistrz Witold Pilecki nale˝a∏ do tych najbar-

dziej niezwyk∏ych. Dopiero teraz zdobywa z trudem

w∏aÊciwe miejsce w pami´ci i ÊwiadomoÊci historycz-

nej Polaków. Dzieje si´ tak po latach oboj´tnoÊci lub

te˝ celowego usuwania z pami´ci postaci takich jak

on, najwi´kszych w dziejach II wojny Êwiatowej, od-

znaczajàcych si´ bezprzyk∏adnà odwagà i poÊwi´ce-

niem. To przemilczenie dokonywa∏o si´ ju˝ w ramach

„poprawnoÊci historycznej”, jaka zapanowa∏a od po-

czàtku postkomunistycznych lat 90. Usuwano z niej

wszelkà tradycj´ walki niepodleg∏oÊciowej, nazywa-

jàc jà demagogicznie groêbà nowej „endecji”, koja-

rzàc z nacjonalizmem, szowinizmem i antykomuni-

zmem jako przejawami nietolerancji. Odbywa∏o si´ to

w interesie zarówno postkomunistów, jak i, niestety,

lewicowej cz´Êci dawnej opozycji, która dosz∏a do

w∏adzy po 1989 roku. Pilecki, jak i wiele innych posta-

ci niepodleg∏oÊciowej walki po wojnie, by∏ mo˝e zbyt

Êwie˝ym wyrzutem sumienia dla solidarnoÊci grupo-

wej po upadku PRL i dla nowej w∏adzy w III RP, wyrzu-

tem wspólnym zarówno dla dawniejszych komuni-

stów, jak i dawnych (lewicowych) opozycjonistów. By∏

postacià w ka˝dym razie zbyt niewygodnà i kontro-

wersyjnà, jak to okreÊla si´ eufemistycznie, by go

przypominaç i umieszczaç wÊród protoplastów III RP,

by wskrzeszaç w ogóle tragiczne losy ludzi takich jak

on, a przede wszystkim ich racje i ich pe∏nà samoza-

parcia walk´. Ju˝ w prze∏omowym roku 1989 sàd

wojskowy odmówi∏ rehabilitacji Pileckiego. O nim i je-

mu podobnych nie nale˝a∏o po prostu wtedy g∏oÊno

mówiç, co sta∏o si´ jednym z karykaturalnych przeja-

wów postkomunizmu, który jednak obejmowa∏ jesz-

cze lata 90. Powsta∏o ju˝ wtedy sporo prac historycz-

nych przypominajàcych postaç Pileckiego, ale mia∏y

one ograniczony zasi´g. Daleko by∏o jeszcze do na-

le˝nego mu miejsca w zbiorowej pami´ci i Êwiado-

moÊci Polaków.

Pami´ç odzyskiwana

Wydana obecnie przez Instytut Pami´ci Narodowej

ksià˝ka „Rotmistrz Witold Pilecki 1901-1948” autorstwa

Jacka Paw∏owicza nie jest naukowà monografià histo-

rycznà, lecz obszernym albumem fotograficznym przy-

bli˝ajàcym naocznie, wizualnie postaç i biografi´ na-

szego bohatera. Po krótkim zarysie biograficznym,

równie˝ w wersji angielskiej, znajdziemy w tej pokaê-

nych rozmiarów ksi´dze zbiór fotografii i dokumentów

u∏o˝onych wed∏ug chronologii biografii Pileckiego. Jest

ona, mo˝na by powiedzieç, zbiorem obrazów Êwiata,

w którym ˝y∏ Pilecki. Od pierwszych obrazów z naj-

wczeÊniejszego dzieciƒstwa na dalekiej rosyjskiej pó∏-

nocy, w Karelii, gdzie w O∏oƒcu nad jeziorem ¸adoga

urodzi∏ si´ w 1901 roku, dokàd trafili jego przodkowie

po wyp´dzeniu z Nowogródczyzny po Powstaniu

Styczniowym. Dalej to widoki Wilna, gdzie sp´dzi∏ m∏o-

doÊç i lata szkolne, i którego broni∏ ju˝ jako m∏odocia-

ny ˝o∏nierz ochotnik w latach I wojny Êwiatowej, a póê-

niej podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku.

Nast´pne obrazy sà niemal idylliczne, pamiàtki rodzin-

nego majàtku i dworu w Sukurczach ko∏o Lidy, gdzie

Pilecki osiad∏ na sta∏e i za∏o˝y∏ rodzin´ w latach 20. Ko-

lejne obrazy to ju˝ lata s∏u˝by wojennej i konspiracji,

dokumentacja pobytu w OÊwi´cimiu i ucieczki, udzia∏u

w Powstaniu Warszawskim w oddziale Chrobry II, ewa-

kuacja i obozy niemieckie. Wreszcie obszerna doku-

mentacja procesu, zdj´cia i dokumenty sàdowe, listy,

ostatnie pamiàtki, a w koƒcu katalog katów Pileckiego,

od najwy˝szych do najni˝szych zbrodniarzy zza biurka

lub zza sto∏u s´dziowskiego, Êledczych, prokuratorów,

s´dziów, a˝ do wykonawcy wyroku. 17 twarzy od Bie-

ruta, Cyrankiewicza, Romkowskiego i Ró˝aƒskiego

poczynajàc, poprzez poÊrednich oprawców, funkcjo-

nariuszy, prokuratorów i s´dziów, m.in. Humera, Kraw-

czyƒskiego, Dytrego, ¸apiƒskiego, Hryckowiana, Ba-

deckiego, Hochberga, a˝ do kata bezpoÊredniego,

wykonawcy wyroku st. sier˝anta Piotra Âmietaƒskiego.

Nie ma tylko obrazu ostatniego, prawdziwego grobu,

miejsca pochówku Pileckiego, ostatniego Êladu jego

ziemskiej bytnoÊci, czegoÊ, co przypomina∏oby jego

obecnoÊç i czyny. Tego w∏aÊnie mia∏o nie byç, mia∏ nie

pozostaç po nim ˝aden Êlad, pami´ç po nim mia∏a byç

zatarta, jakby go nie by∏o. W∏adze komunistyczne wy-

da∏y nie tylko wyrok Êmierci, nie tylko go zamordowa-

∏y, chcia∏y tak˝e przypiecz´towaç wyrok, wydaç uzur-

patorski rozkaz, dekret o jego nieistnieniu, o tym, ˝e go

wcale nie by∏o – na szcz´Êcie niewykonalny.

Czy Pilecki b´dzie

bohaterem Europy?

W takiej atmosferze niespe∏na miesiàc póêniej, 16 grudnia 1918 roku, utwo-

rzono Komunistycznà Parti´ Robotniczà Polski (KPRP – w 1925 roku nazw´

zmieniono na: Komunistyczna Partia Polski). Mia∏a to byç kierownicza si∏a Pol-

ski, stanowiàcej integralnà cz´Êç kontynentalnego, a potem mo˝e i Êwiatowe-

go paƒstwa komunistów.

KPRP od pierwszych miesi´cy istnienia w pe∏ni solidaryzowa∏a si´ ze zwyci´ski-

mi w Rosji bolszewikami, ale jeszcze wtedy podejmowa∏a samodzielne decyzje w

sprawach programowych i taktycznych. Zwiàzki z partià Lenina by∏y tym bardziej

naturalne, ˝e znaczna cz´Êç dzia∏aczy wywodzàcych si´ z SDKPiL z Feliksem

Dzier˝yƒskim i Józefem Unszlichtem na czele aktywnie uczestniczy∏a w rewolucji

rosyjskiej, m.in. organizujàc organy policji politycznej (Czeka – Ogólnorosyjska

Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucjà i Sabota˝em).

Przeciw „socjalpatriotom”

W latach 1918-1919 regu∏y zale˝noÊci i wspó∏pracy nie by∏y jeszcze ustalo-

ne. W marcu 1919 roku bolszewicy og∏osili powstanie Mi´dzynarodówki Ko-

munistycznej (Kominternu), do której niezw∏ocznie przystàpi∏a KPRP. Jej

scentralizowany kszta∏t wypracowany zosta∏ dopiero rok póêniej, kiedy w sta-

tucie okreÊlono, ˝e b´dzie „w swej istocie i w dzia∏aniu jednolità partià komu-

nistycznà ca∏ego Êwiata”, a poszczególne partie b´dà jedynie jej sekcjami. O

dominujàcej roli komunistów rosyjskich decydowa∏o umiejscowienie w Mo-

skwie oÊrodka decyzyjnego, centrum finansowego i w∏adz Kominternu. W

ten sposób od poczàtku lat 20. wraz z umacnianiem si´ sowieckiej paƒstwo-

woÊci KPRP coraz ÊciÊlej zamienia∏a si´ w narz´dzie polityki sowieckiej wo-

bec Polski.

Liczàc na rych∏e rozprzestrzenienie si´ rewolucji bolszewickiej na ca∏à Euro-

p´, I Za∏o˝ycielski Zjazd KPRP jako cel jasno okreÊli∏ po∏àczenie tworzonych w

Polsce Rad Delegatów Robotniczych „w jeden wielki scentralizowany orga-

nizm zdolny do obj´cia ca∏ej w∏adzy w Êcis∏ej ∏àcznoÊci z rzàdami proletariac-

kimi i Radami Robotniczymi innych krajów”.

Tymczasem ju˝ w poczàtkach 1919 roku armia bolszewicka rozpocz´∏a

marsz na zachód. Z przeciwnej strony ziemie opuszczane przez Niemców

zacz´∏y zajmowaç wojska polskie. Wojna by∏a nieunikniona. KPRP uzna∏a za

swój naturalny obowiàzek pomoc Armii Czerwonej. Ju˝ I Zjazd partii og∏osi∏,

˝e „proletariat zwalczaç b´dzie wszelkie próby stworzenia bur˝uazyjnej,

kontrrewolucyjnej armii polskiej, wszelkie wojny o granice narodowe”. Dlate-

go swój g∏ówny wysi∏ek partia skupi∏a na ideologicznej dywersji nastawionej

na rozpowszechnianie hase∏ bolszewickich wÊród spo∏eczeƒstwa i ˝o∏nierzy

Wojska Polskiego w celu przyspieszenia zwyci´stwa Armii Czerwonej oraz

przygotowanie wybuchu rewolucji w Polsce. Nawo∏ywano ˝o∏nierzy do two-

rzenia komitetów rewolucyjnych i przechodzenia z bronià na stron´ wroga.

Przystàpiono tak˝e do dzia∏aƒ szpiegowskich na rzecz Sowietów, a tak˝e do

organizowania strajków i akcji sabota˝owych na zapleczu frontu.

Ju˝ wtedy zaciekle i konsekwentnie zwalczana by∏a niepodleg∏oÊciowa i

demokratyczna Polska Partia Socjalistyczna (PPS), która faktycznie odbie-

ra∏a komunistom wp∏ywy w najwa˝niejszym dla nich Êrodowisku robotników.

PPS jasno i wyraênie stawia∏a program odbudowy niepodleg∏ej Polski, aby

dopiero w wolnym kraju drogà reform socjalnych realizowaç lewicowy pro-

gram polityczny. Bolszewizm uwa˝a∏a za zagro˝enie dla kraju. KomuniÊci

okreÊlali to wówczas – w za∏o˝eniu obel˝ywie – „socjalpatriotyzmem” i bez-

pardonowo atakowali niepodleg∏oÊciowych socjalistów. Na I konferencji

partyjnej KPRP w maju 1920 roku uchwalono, ˝e „walka z ideologià PPS w

ruchu robotniczym, demaskowanie jej imperialistycznego i kontrrewolucyj-

nego charakteru, stanowiç winny jedno z najpilniejszych zadaƒ politycznych

partii”.

Adolf Warski

3 marca 2009 r. w gmachu Parlamentu Europejskiego

w Brukseli prezes Instytutu Pami´ci Narodowej Ja-

nusz Kurtyka uroczyÊcie otworzy∏ wystaw´ poÊwi´co-

nà rotmistrzowi Pileckiemu. Towarzyszy∏a jej konfe-

rencja historyczna o „ochotniku z Auschwitz”. Wzià∏ w

niej udzia∏ m.in. historyk angielski Michael Foot, który

zalicza Pileckiego do najodwa˝niejszych bohaterów II

wojny Êwiatowej. Do wszystkich europos∏ów rozes∏a-

no „Raport Witolda” – sprawozdanie rotmistrza z jego

pobytu w obozie Auschwitz. Ta europejska promocja

naszego bohatera zwiàzana by∏a z ustanowieniem

przez PE Europejskiego Dnia Pami´ci Ofiar Stalini-

zmu i Nazizmu, wyznaczonego na 23 sierpnia w

zwiàzku z paktem Ribbentrop-Mo∏otow z 1939 roku.

Jedna z pos∏anek PiS zaproponowa∏a, aby dodatko-

wo ustanowiç dzieƒ 25 maja, dla uczczenia zamordo-

wanego wtedy Pileckiego, Dniem Bohaterów Walki z

Totalitaryzmami. Propozycja ta zosta∏a jednak odrzu-

cona równie˝ g∏osami polskich eurodeputowanych,

podobno przez nieporozumienie. Pami´ç komuni-

styczna, jak widaç, nadal przewa˝a nad pami´cià o

ofiarach komunizmu i bohaterach z nim walczàcych.

dr Marek Klecel

DODATEK PRZYGOTOWUJE BIURO EDUKACJI PUBLICZNEJ IPN.

www.ipn.gov.pl

Redaktorzy:

dr Krzysztof Kaczmarski, krzysztof.kaczmarski@ipn.gov.pl (Rzeszów 017 860 60 25)

Romuald Niedzielko, romuald.niedzielko@ipn.gov.pl (Warszawa 022 431 83 73)

ADRES DO KORESPONDENCJI:

DODATEK IPN DO „Naszego Dziennika”

UL. TOWAROWA 28, 00-839 WARSZAWA

SPRZEDA˚ WYDAWNICTW IPN: TEL. (022) 581 88 72

VI Nasz Dziennik Piàtek, 29 maja 2009

DODATEK HISTORYCZNY IPN 5/2009 (24)

Piàtek, 29 maja 2009 Nasz Dziennik III

Dr Marek Klecel

Stanis∏aw Sojczyƒski „Warszyc”

i Konspiracyjne Wojsko

Polskie

próbowa∏ zorganizowaç II Komend´ KWP Jerzy Jasiƒski, dowódca kompanii

„Kleszcze” i „Motor”. Zosta∏a ona jednak doÊç szybko rozbita, bo trafi∏ do niej zna-

ny ju˝ agent UB Henryk Brzóska „˚bik”. Coraz mniejsze oddzia∏y, cz´sto kilkuoso-

bowe grupy, próbowa∏ podporzàdkowaç sobie samozwaƒczy ju˝ komendant Jan

Ma∏olepszy „Murat”, dowódca oddzia∏u „Turbina”, dzia∏ajàcego w rejonie Wielunia.

W koƒcu 1948 roku zosta∏ jednak uj´ty na skutek donosów coraz liczniejszej w te-

renie agentury UB i skazany na kar´ Êmierci. W Êledztwie i na procesie za∏ama∏ si´,

zapewne z powodu tortur. Mimo ˝e wykonanie wyroku by∏o przesàdzone, zosta∏

zakatowany na Êmierç w wi´zieniu przez funkcjonariuszy UB Tadeusza Stràka, Ja-

na Tral´, Wac∏awa Rzepkowskiego i Jana Banalaka.

Ostatnimi dowódcami coraz mniejszych grup KWP, Êciganych bezlitoÊnie przez

si∏y UB, byli Andrzej Jaworski „Marianek”, Antoni Chowaƒski „Kuba”, Józef Âl´zak

„Mucha” i Ludwik Danielak „Bojar”. Najd∏u˝ej walczàcy i ukrywajàcy si´ Âl´zak i

Danielak zostali schwytani dopiero w roku 1954 i straceni w 1955, na rok przed Paê-

dziernikiem 1956.

Terror i dywersja

Has∏a obalenia paƒstwa polskiego nie by∏y wówczas tylko deklaracjami propa-

gandowymi. W latach 20. i 30. komuniÊci wed∏ug sowieckich dyrektyw prowa-

dzili czynnà dzia∏alnoÊç wymierzonà w struktury Rzeczypospolitej, a przede

wszystkim Wojska Polskiego. Na bazie Êrodowisk komunistycznych stworzyli

sprawnie dzia∏ajàcà siatk´ wywiadowczo-dywersyjnà, koordynowanà tak˝e za

poÊrednictwem sowieckiego poselstwa w Warszawie. W∏aÊnie na jego terenie

w 1923 roku wysoki przedstawiciel Kominternu W∏adimir Milutin poleci∏ przejÊç

cz∏onkom KPRP do nowej fazy dzia∏alnoÊci agitacyjnej i dywersyjnej wÊród ˝o∏-

nierzy i robotników (ze szczególnym naciskiem na pracowników zak∏adów

zbrojeniowych). Poprzez nasilenie akcji terrorystycznych, strajków, demonstra-

cji i zamieszek ulicznych zamierzano pog∏´biç destabilizacj´ paƒstwa polskie-

go. Koordynacj´ dzia∏aƒ dywersyjnych powierzono cz∏onkowi Wydzia∏u Woj-

skowego KPRP, by∏emu oficerowi Waleremu Bagiƒskiemu i Antoniemu Wie-

czorkiewiczowi.

Obok licznych dzia∏aƒ terrorystycznych podj´to przygotowania do zamachu

na Pi∏sudskiego w Sulejówku, tak aby upozorowaç, ˝e sprawcami byli bojów-

karze endeccy. Celem by∏o sprowokowanie rozruchów albo nawet wojny do-

mowej w Polsce. Planu zabójstwa by∏ego Naczelnika Paƒstwa nie zrealizowa-

no, ale g∏oÊna sta∏a si´ inna akcja przygotowana pod kierunkiem Bagiƒskiego

i Wieczorkiewicza (chocia˝ ju˝ nie przez nich wykonana). 13 paêdziernika 1923

roku pod∏o˝ono pochodzàce z sowieckiego poselstwa ∏adunki wybuchowe

pod sk∏adem amunicji w warszawskiej Cytadeli. Eksplozja, oprócz wielu ran-

nych, poch∏on´∏a kilkanaÊcie ofiar Êmiertelnych, w tym ˝o∏nierzy çwiczàcych w

pobli˝u musztr´. Aresztowanym zdrajcom kar´ Êmierci zamieniono na d∏ugo-

letnie wi´zienie, po czym zostali zastrzeleni przez policjanta na granicy sowiec-

kiej w trakcie wymiany na Polaków wi´zionych w ZSRR.

Na du˝à skal´ prowadzono akcje dywersyjne na ziemiach wschodnich, któ-

re koordynowa∏ Zakordonnyj Otdie∏ (Wydzia∏ Zagraniczny) powo∏any przez Ko-

mintern. Przez granic´ przerzucano systematycznie broƒ i zaopatrzenie dla

tworzonych przez komunistów bojówek i oddzia∏ów dywersyjnych, które mia∏y

podsycaç antagonizmy narodowoÊciowe oraz organizowaç i wspomagaç bun-

ty bia∏oruskie i ukraiƒskie w Polsce. Urzàdzano napady na urz´dy paƒstwowe

i majàtki ziemskie. Dokonywano zabójstw polskich funkcjonariuszy i urz´dni-

ków, oficerów Wojska Polskiego i Korpusu Ochrony Pogranicza, policjantów,

ziemian.

Centralna bojówka

G∏oÊnym echem odbi∏ si´ m.in. napad na powiatowe miasteczko kresowe

Sto∏pce latem 1924 roku, w czasie którego zniszczono stacj´ kolejowà, ko-

mend´ policji i urzàd pocztowy. W maju 1924 roku w ¸odzi komunista Samuel

Engel zamordowa∏ policjanta, w lipcu udaremniono prób´ wysadzenia sk∏adu

amunicji we Lwowie. Specjalnie wydzielone komórki komunistyczne wykony-

wa∏y wyroki Êmierci na „towarzyszach, którzy zdradzili parti´”. Du˝e nadzieje

tego rodzaju wiàzano z utworzonà w po∏owie lat 20. „centralnà bojówkà”, na

której czele stanà∏ specjalnie przeszkolony w ZSRR W∏adys∏aw Hibner. Jednak

w czasie próby zabójstwa wspó∏pracownika policji Cechnowskiego, by∏ego

cz∏onka warszawskich w∏adz KPRP, dwaj cz∏onkowie ochrony Hibnera rozpo-

cz´li bez∏adnà strzelanin´ na ulicach miasta, zabijajàc i raniàc przechodniów.

W rezultacie sprawnej akcji policji wszyscy trzej zostali pochwyceni, osàdzeni

i skazani na Êmierç. Wyroki wykonano w sierpniu 1925 roku.

Od drugiej po∏owy lat 20. KPP systematycznie zwi´ksza∏a fundusze prze-

znaczane na dzia∏alnoÊç w wojsku, gromadzi∏a informacje szpiegowskie i roz-

budowywa∏a kontakty z ˝o∏nierzami podatnymi na agitacj´ komunistycznà. Z

Moskwy dzia∏acze KPP otrzymywali instrukcje dzia∏aƒ wywiadowczych, dywer-

syjnych i propagandowych. Chodzi∏o przede wszystkim o os∏abienie si∏ Polski

na wypadek konfliktu z Sowietami. Na czas wojny przygotowywano m.in. sieç

∏àcznoÊci radiowej i kurierskiej oraz plany otwartych akcji dywersyjnych i sabo-

ta˝owych prowadzonych na ty∏ach armii polskiej.

Zwi´kszono znaczàco personel Centralnego Wydzia∏u Wojskowego (CWW)

Komitetu Centralnego KPP. W tym czasie jednà z wa˝niejszych postaci w par-

tii by∏ szef Wydzia∏u Organizacyjnego KC KPP Bronis∏aw Bortnowski ps. Bron-

kowski, wczeÊniej wysoki funkcjonariusz Czeki – poprzedniczki NKWD. W

1920 roku by∏ naczelnikiem wywiadu wojsk bolszewickich na froncie polskim,

a póêniej zast´pcà szefa wywiadu sztabu Armii Czerwonej. Po uszkodzeniu

kr´gos∏upa w wyniku zamachu by∏ cz´Êciowo sparali˝owany; od 1929 roku

ca∏kowicie poÊwi´ci∏ si´ dzia∏alnoÊci w KPP.

Piàta kolumna

W koƒcu lat 20. KPP by∏a ju˝ sprawnym narz´dziem sowieckiego paƒstwa. Mimo

˝e wcià˝ nielegalna i dzia∏ajàca na marginesie ˝ycia politycznego, by∏a zasobna

w fundusze na dzia∏alnoÊç organizacyjnà. O jej sile decydowa∏o wsparcie propa-

gandowe, szkoleniowe, a przede wszystkim finansowe i organizacyjne z Rosji So-

wieckiej. Du˝à cz´Êç cz∏onków partii stanowili zawodowi funkcjonariusze, w po-

tocznym ˝argonie Êrodowiskowym nazywani „funkami”, którzy uzyskiwali od So-

wietów sta∏e, stosunkowo wysokie uposa˝enie. Dzi´ki niemu nie musieli praco-

waç i mogli w ca∏oÊci poÊwi´ciç si´ dzia∏alnoÊci agitacyjnej i wywiadowczej na

rzecz Moskwy i ruchu komunistycznego. JednoczeÊnie byli te˝ w pe∏ni uzale˝nie-

ni (równie˝ pod wzgl´dem Êrodków na ˝ycie) od sowieckiej partii.

W tym okresie doÊç szybki rozwój rewolucyjnych ruchów nacjonalistycz-

nych (odwo∏ujàcych si´ do wzorów faszystowskich), w cz´Êci tak˝e bazujà-

cych na ideologii marksistowskiej, zrodzi∏ kolejnà, obok socjaldemokracji, kon-

kurencj´ dla komunizmu i zagro˝enie dla wp∏ywów Moskwy m.in. w Êrodowi-

skach proletariatu krajów zachodnioeuropejskich. Walka z faszyzmem sta∏a si´

od tej pory jednym z g∏ównych hase∏ komunistycznej propagandy.

W czerwcu i lipcu 1924 roku na V Kongresie Kominternu zapoczàtkowano

nowy okres otwartej wojny ideologiczno-propagandowej z partiami socjalde-

mokratycznymi. Tym razem socjaldemokratów okrzykni´to „lewym skrzyd∏em

obozu bur˝uazyjnego”, a faszyzm – prawym. Tych pierwszych zacz´to tak˝e

okreÊlaç mianem socjalfaszystów.

Âlàsk i Pomorze do Niemiec

Planów rozniecenia rewolucji w Europie nigdy nie zarzucono. Nieustannie

szczególne nadzieje wiàzano z wybuchem rewolucji niemieckiej, którà uznawa-

no za kluczowà dla rozszerzenia bolszewizmu na pozosta∏e kraje. W KPD, czy-

li niemieckiej partii komunistycznej, otwarcie wzywano do obalenia „porzàdku

wersalskiego” i przywrócenia Niemcom ziem utraconych na wschodzie.

W zwiàzku z tym w oficjalnych dokumentach programowych równie˝ KPP

obok hase∏ stworzenia „Polskiej Republiki Rad” i oderwania od Polski ziem

wschodnich przez lata funkcjonowa∏y ˝àdania „zwrotu” Niemcom Górnego

Âlàska i Pomorza, gdy˝ „posiadanie przez Polsk´ ziem by∏ego zaboru pruskie-

go jest êród∏em sta∏ego przeciwieƒstwa pomi´dzy bur˝uazyjnà Polskà a bur˝u-

azyjnymi Niemcami”. Krytykowano „polski imperializm”: „Gdy Niemcy dà˝à do

rozwiàzania kwestii przez odebranie z powrotem »korytarza«, Polska chcia∏aby

[…] dalszych aneksji – wcielenia Gdaƒska i Prus Wschodnich”. OczywiÊcie

przypomniano, ˝e jedynà drogà zapewnienia Polakom i Niemcom „ca∏kowitej

wolnoÊci” jest stworzenie „w∏adzy radzieckiej” przez komunistów, „która jedy-

nie zdolna jest zapewniç obu narodom ca∏kowità wolnoÊç rozwoju narodowe-

go i zgodne wspó∏˝ycie w ramach Zwiàzku Republik Radzieckich”. Powróco-

no do bezpardonowych ataków na PPS, której wczeÊniejsze poparcie dla g∏o-

sowania za Polskà w ramach górnoÊlàskiego plebiscytu okreÊlano jako „ha-

niebne”: „W Polsce haniebnà rol´ odegra∏a PPS, która w okresie plebiscyto-

wym na Górnym Âlàsku r´ka w r´k´ z Korfantym uprawia∏a wÊciek∏e szczucie

nacjonalistyczne i nios∏a zaraz´ nienawiÊci narodowej w szeregi robotnicze”.

Na zorganizowanym w Mohylowie na Bia∏orusi VI zjeêdzie KPP w listopadzie

1932 roku uchwalono opini´, ˝e „imperializm polski ustanowi∏ swe panowanie

na Górnym Âlàsku na mocy imperialistycznego traktatu wersalskiego, przez

zd∏awienie walki rewolucyjnej proletariatu górnoÊlàskiego, przez oszustwo ple-

biscytowe, przez rozp´tanie nacjonalistycznej antyniemieckiej nagonki”. Dalej

stwierdzono, ˝e „KPP mobilizuje masy pracujàce na Górnym Âlàsku, jak rów-

nie˝ na Pomorzu do walki z uciskiem narodowym ludnoÊci niemieckiej pod ha-

s∏em praw do samookreÊlenia a˝ do oderwania od Polski,” a w stosunku do

Gdaƒska „uznaje prawo ludnoÊci gdaƒskiej, si∏à oderwanej od Niemiec, do po-

nownego z∏àczenia z Niemcami”.

Nowà taktyk´ propagandowà zarówno w stosunku do Niemiec, jak i w sto-

sunku do partii socjaldemokratycznych oraz ludowych przyj´to dopiero po VII

Kongresie Kominternu w 1935 roku. Wtedy skupiono si´ na has∏ach tworzenia

frontów ludowych. Dla KPP, rozwiàzanej przez Komintern w 1938 roku, by∏ to

ju˝ ostatni okres dzia∏alnoÊci.

Dokoƒczenie ze s. V

Krwawa robota »rozkr´ca∏a si´« szybko. Dokonano w ciàgu kilku miesi´cy sze-

regu napadów, mordów i rabunków. Od kul bandy »Warszyca« zgin´∏o 51 ˝o∏nie-

rzy polskich i dziesi´ciu sowieckich, dziesi´ciu funkcjonariuszy MO, 29 pracowni-

ków Bezpieczeƒstwa, 23 peperowców, 26 przedstawicieli instytucji paƒstwowych i

45 bezpartyjnych ch∏opów, robotników, inteligentów – ot, tak sobie. Raniono kilka-

dziesiàt osób, uprowadzono bez Êladu kilkudziesi´ciu”.

17 grudnia 1946 roku Sàd Okr´gowy w ¸odzi wyda∏ wyrok Êmierci na „Warszy-

ca” i jego siedmiu towarzyszy. Wyrok wykonano trzy dni przed amnestià, 19 lutego

1947 roku w ¸odzi, prawdopodobnie na strzelnicy na Brusie. Nie jest to pewne, po-

dobnie jak miejsce pochówku ˝o∏nierzy KWP, które nie jest znane. Po procesie szta-

bu „Warszyca” rozpocz´∏y si´ dalsze aresztowania dziesiàtków ludzi mniej lub bar-

dziej zwiàzanych z KWP, Êledztwa i procesy. Represjonowano i inwigilowano ich ro-

dziny, zastraszano sàsiadów. Mimo to organizacja nie zosta∏a rozbita ca∏kowicie.

Dzi´ki luênej strukturze i samodzielnoÊci oddzia∏ów przetrwa∏o ich sporo i z nich

***

W paêdzierniku 1992 roku uniewa˝niono wyrok Êmierci na Stanis∏awa Sojczyƒskie-

go „Warszyca”, uznajàc, ˝e dzia∏a∏ na rzecz niepodleg∏oÊci paƒstwa polskiego. Nie-

dawno Zarzàd G∏ówny Zwiàzku By∏ych ˚o∏nierzy Konspiracyjnego Wojska Polskie-

go wystàpi∏ do Ministerstwa Obrony o poÊmiertne mianowanie „Warszyca” na sto-

pieƒ genera∏a brygady. Dyrektor Kadr MON Janusz Bojarski, by∏y szef WSI, absol-

went Wojskowej Akademii Politycznej im. Feliksa Dzier˝yƒskiego, w imieniu mini-

stra proÊb´ t´ odrzuci∏.

Z kalendarza polskiego

25 maja 1948 roku o godzinie 21.30

w wi´zieniu Urz´du Bezpieczeƒstwa na Mokotowie

zosta∏ zamordowany strza∏em w ty∏ g∏owy

rotmistrz Witold Pilecki

„OÊwi´cim by∏ igraszkà”

Po up∏ywie dwudziestu lat od 1989 roku ˝ycie i czyny

rotmistrza Pileckiego sà ju˝ na ogó∏ znane w swym

najwa˝niejszym zarysie i w decydujàcych momen-

tach. Znany jest oczywiÊcie jego dobrowolny pobyt w

Auschwitz, dokàd da∏ si´ wywieêç, by zdobyç infor-

macje o funkcjonowaniu obozu i za∏o˝yç w nim siat-

k´ konspiracyjnà. Przebywa∏ tam ju˝ od jesieni 1940

roku a˝ do wiosny 1943 roku, kiedy to, zagro˝ony de-

konspiracjà, zorganizowa∏ z dwoma wspó∏wi´êniami

Êmia∏à ucieczk´. Po powrocie do Warszawy kontynu-

owa∏ dzia∏alnoÊç konspiracyjnà, zosta∏ w∏àczony do

akcji niepodleg∏oÊciowej NIE, organizowanej na wy-

padek sowieckiego zwyci´stwa, bra∏ udzia∏ w Powsta-

niu Warszawskim. Po jego upadku trafi∏ do obozów

Lamsdorf i Murnau, a po wyzwoleniu ich przez Ame-

rykanów dotar∏ do II Korpusu Polskiego we W∏oszech,

gdzie zameldowa∏ si´ u gen. Andersa. Jesienià 1945

roku podjà∏ si´ drugiej wielkiej misji – powrotu do kra-

ju i zorganizowania tam siatki konspiracyjnej przeciw

nowej, sowieckiej w∏adzy komunistycznej w Polsce.

Mimo uprzedzeƒ o mo˝liwej dekonspiracji nie opuÊci∏

kraju. W 1947 roku zosta∏ aresztowany, poddany bru-

talnemu Êledztwu, które nadzorowa∏ sam p∏k Gold-

berg-Ró˝aƒski. Podczas krótkiego widzenia z ˝onà

Pilecki wyzna∏ jej: „OÊwi´cim to by∏a igraszka”.

Oskar˝ony w pokazowym procesie o szpiegostwo

zosta∏ skazany na potrójnà kar´ Êmierci. Wyrok wyko-

nano skrycie 25 maja 1948 roku w wi´zieniu na Mo-

kotowie. Nie wiadomo, gdzie zosta∏ pochowany.

By∏o z∏owrogim paradoksem i tragicznym zbie-

giem okolicznoÊci naszej historii, ˝e cz∏owiek tak za-

s∏u˝ony w walce z totalitaryzmem niemieckim, który w

najtrudniejszych do wyobra˝enia warunkach Au-

schwitz i zag∏ady móg∏ wykonywaç swe patriotyczne

zadania, a zosta∏ zg∏adzony po haniebnym procesie

przez nowy, sowiecko-komunistyczny totalitaryzm

g∏oszàcy pokój i wyzwolenie.

Witold Pilecki b´dzie jednym z tych ludzi, którzy

symbolizujà tragizm polskiej historii, a zarazem pozo-

stanie wzorem samozaparcia i nieustraszonej posta-

wy w wykonywaniu zadaƒ najwy˝szych, najwa˝niej-

szych dla ogó∏u, b´dzie przyk∏adem poÊwi´cenia bez

wzgl´du na w∏asne ˝ycie. Pami´ç o nim jest wi´c na-

IV Nasz Dziennik Piàtek, 29 maja 2009

DODATEK HISTORYCZNY IPN 5/2009 (24)

Piàtek, 29 maja 2009 Nasz Dziennik V

Dr Marek Klecel

Stanis∏aw Sojczyƒski „Warszyc”

i Konspiracyjne Wojsko Polskie

Zdobycie czerwonego Radomska

Jednà z pierwszych takich akcji by∏a likwidacja szefa sekcji Êledczej UB w Radom-

sku Jakuba Cukiermana w sierpniu 1945 roku. W koƒcu paêdziernika tego roku od-

dzia∏y 80 partyzantów KWP przeprowadzi∏y akcj´ pacyfikacyjnà w Radomsku i Sto-

biecku Miejskim. Uprowadzono z nich, jak podaje Tomasz Toborek, „13 konfidentów

i funkcjonariuszy UB. Cz´Êç z nich zwolniono po wymierzeniu kary ch∏osty. Zapla-

nowano tak˝e wykonanie pi´ciu wyroków Êmierci – na W∏adys∏awie Jaworskim i Bo-

les∏awie Chodaczyƒskim z Radomska oraz Janie Zbroi, Stefanie Chobocie i Kazi-

mierzu Kipigrochu ze Stobiecka. W czasie akcji w Radomsku zlikwidowano Jawor-

skiego, agenta UB i wykonawc´ wyroku na ˝o∏nierzach AK w czasie okupacji nie-

mieckiej. [...] Chodaczyƒskiego – funkcjonariusza UB – nie uda∏o si´ zlikwidowaç.

Ze Stobiecka zlikwidowano natomiast dwóch konfidentów – Zbroj´ i Chobota”.

Wydano tak˝e wyroki Êmierci na najwy˝szych funkcjonariuszy w tym rejonie,

szefa UB w ¸odzi Mieczys∏awa Moczara i wojewod´ ∏ódzkiego Jana Dàb-Kocio∏a.

Nie uda∏o si´ ich wykonaç z powodu s∏abej siatki organizacyjnej KWP w ¸odzi. W

uzasadnieniu wyroku „Warszyc” zarzuca∏ Moczarowi: „oddanie si´ na us∏ugi zabor-

czo nastawionego w stosunku do Polski ZSRR i dzia∏anie w myÊl dyrektyw i inspi-

racji NKWD. Kierowanie terrorem, zmierzajàcym do zgn´bienia przeciwnej czerwo-

nemu re˝imowi wi´kszoÊci Spo∏eczeƒstwa Polskiego. Stosowanie metod terroru,

okreÊlanych przez prawo polskie i mi´dzynarodowe jako zbrodnicze”.

Najwi´ksza akcja KWP mia∏a miejsce na wiosn´ 1946 roku, gdy oddzia∏y ugru-

powania „Warszyca”, „Motor”, „˚niwiarka” i „Turbina” opanowa∏y znowu ca∏e Ra-

domsko, rozbi∏y wi´zienie, uwalniajàc ponad 50 wi´êniów, ku przera˝eniu miejsco-

wych w∏adz, UB i MO. By∏o to dok∏adne powtórzenie akcji z 1943 roku przeciwko

okupacyjnym w∏adzom niemieckim, teraz przeciw nowym w∏adzom komunistycz-

nym. By∏y one bardzo zaniepokojone sytuacjà, jak wynika∏o z meldunków. Narazi-

∏y si´ tak˝e sowieckim zwierzchnikom swà biernoÊcià i nieudolnoÊcià, zw∏aszcza z

powodu likwidacji ca∏ego oddzia∏u NKWD przez oddzia∏ KWP „Klingi” Glapiƒskie-

go, podczas wycofywania si´ z akcji w Radomsku. Oddzia∏ sowiecki zosta∏ zasko-

czony w pobli˝u miasta, wzi´ty do niewoli i zlikwidowany, co by∏o zresztà niesub-

ordynacjà dowódcy wobec rozkazów „Warszyca”. Nie dà˝y∏ on do likwidacji wszel-

kich przeciwników, ale ich najgroêniejszych, szkodliwych przywódców, prowody-

rów, nie zaÊ szeregowych ˝o∏nierzy czy ideologicznie zdezorientowanych cywilów.

PodkreÊla∏ to wielokrotnie w swych rozkazach, które prócz bojowych instrukcji mia-

∏y te˝ charakter wychowawczy, polityczny w duchu niepodleg∏oÊciowym, pobudza-

jàcym do zachowania wojskowego „morale”, bez prywaty, ch´ci zemsty czy poku-

sy ∏atwych zdobyczy, co grozi∏o rozk∏adem ideowych racji walki.

Najazd oddzia∏ów KWP na Radomsko odbi∏ si´ g∏oÊnym echem i wywo∏a∏ gwa∏-

townà reakcj´ wy˝szych w∏adz UB, rozpoczà∏ wÊciek∏y odwet szefa UB w ¸odzi

Mieczys∏awa Moczara, który nakaza∏ wszystkim swym si∏om rozpracowanie ca∏ego

KWP i schwytanie samego „Warszyca”. Moczar zmobilizowa∏ specjalnà grup´ ope-

racyjnà z∏o˝onà z 350 ˝o∏nierzy KBW, 400 Wojska Polskiego, 200 ˝o∏nierzy sowiec-

kich, 50 milicjantów. Ju˝ wczeÊniej prowadzono czynnoÊci Êledcze i operacyjne na

terenie dzia∏ania KWP. Wkrótce aresztowano dziesiàtki osób w rejonie Piotrkowa i

Cz´stochowy, natrafiajàc na takie, które mia∏y powiàzania lub kontakty z KWP. Pod-

dane brutalnym Êledztwom doprowadzi∏y do cz´Êciowego rozpracowania siatki or-

ganizacyjnej KWP, zw∏aszcza otoczenia „Warszyca”. Kluczowà osobà, która zdra-

dzi∏a organizacj´ i rozpocz´∏a czynnà wspó∏prac´ z UB, by∏ Henryk Brzóska, póê-

niej agent „˚bik”. Wskaza∏ on miejsce pobytu „Warszyca”, zakonspirowanego wte-

dy w Cz´stochowie. Kapitan Sojczyƒski zosta∏ zaskoczony w mieszkaniu w Cz´sto-

chowie i aresztowany razem ze swà sekretarkà Halinà Pikulskà „Ewunià”. Nie sta-

wia∏ oporu, myÊlàc, ˝e zatrzymujà go funkcjonariusze miejscowego UB, gdzie mia∏

zaufanych ludzi i móg∏ liczyç na zwolnienie. Nie wiedzia∏, ˝e aresztujà go ludzie Mo-

czara. Zaraz po aresztowaniu „Warszyca” jego „kontakt”, szef cz´stochowskiego

UB Stanis∏aw Korol, pope∏ni∏ samobójstwo. Wkrótce nastàpi∏y dalsze aresztowania

najwa˝niejszych osób w kierownictwie KWP, Stanis∏awa ˚elanowskiego „Na∏´cza”,

szefa wywiadu KWP i adiutanta „Warszyca” Ksawerego B∏asiaka „Alberta”. Po prze-

j´ciu archiwów KWP s∏u˝by UB mog∏y ju˝ dotrzeç do komendantów obwodów w

¸odzi, Cz´stochowie, ¸asku, Sieradzu i rozbiç w du˝ym stopniu ca∏à organizacj´.

Prócz Brzóski „˚bika” wprowadzono w szeregi KWP kolejnych agentów. Naj-

wa˝niejszym i najbardziej szkodliwym by∏ „Z-24”, „Siwiƒski”, Zygmunt Lercel, który

przyczyni∏ si´ do rozbicia i zniszczenia nast´pnych oddzia∏ów KWP ju˝ po areszto-

waniu „Warszyca”. Pos∏u˝y∏ on do prowokacji polegajàcej na wymianie w∏adz KWP

podobnej do tych, jakich u˝yto przy opanowywaniu kolejnych Zarzàdów WiN. „Si-

wiƒski”, uwiarygodniony w Êrodowisku KWP, powo∏ujàc si´ na kontakty z w∏adzami

emigracyjnymi, zdoby∏ zaufanie kilku nast´pnych dowódców KWP, przedstawiajàc

si´ jako wyznaczony przez gen. Andersa nast´pca „Warszyca”. Plan nie w pe∏ni si´

uda∏, ale wyeliminowano w ten sposób kilka oddzia∏ów KWP. Henryk Glapiƒski

„Klinga” ze swà obstawà zwabiony do Warszawy na spotkanie z rzekomym angiel-

skim oficerem ∏àcznikowym zosta∏ aresztowany w hotelu „Polonia”. Podobnie

agent „Z-24” doprowadzi∏ do likwidacji niewielkiego ju˝ oddzia∏u Adama Dul´by

„Jura” z Radomska. Mia∏ on zostaç przeniesiony w Lubelskie i do∏àczyç do oddzia-

∏u Glapiƒskiego. Dowódca d∏ugo waha∏ si´, nie dowierzajàc „Siwiƒskiemu”. Uleg∏,

szanta˝owany przez „Anglika”, jak go nazywano, ˝e ten zerwie kontakty z organi-

zacjà. Wyjechali dostarczonà przez „Siwiƒskiego” ci´˝arówkà PCK. Pod Garwoli-

nem czeka∏a na nich zasadzka. Na postoju agent i kierowca uciekli, a ˝o∏nierze na

ci´˝arówce zostali zaatakowani i zabici przez grup´ UB.

Mimo tych zas∏ug agent „Z-24” nie spotka∏ si´ z wi´kszà wdzi´cznoÊcià ze stro-

ny Urz´du Bezpieczeƒstwa. Zgubi∏a go te˝ zbyt wielka pewnoÊç siebie i przekona-

nie o swych agenturalnych zdolnoÊciach. Mia∏ coraz wi´kszà wiedz´ o dzia∏aniach

UB, a sukcesy wywiadowcze tak mu uderzy∏y do g∏owy, ˝e zaczà∏ przechwalaç si´

rzekomymi kontaktami z „¸upaszkà”, czyli Szendzielarzem, i z „Ogniem”, czyli Ku-

rasiem. Uznano, i˝ mo˝e byç niebezpieczny, zw∏aszcza ˝e nie by∏ podw∏adnym UB,

i postanowiono go usunàç. Zrobiono to w majestacie ówczesnego prawa, areszto-

wano i skazano na Êmierç w 1950 roku za to, ˝e w czasie wojny mia∏ byç konfiden-

tem gestapo i wydawaç w∏adzom niemieckim Polaków i ˚ydów.

Âledztwo i proces

W nocy z 19 na 20 kwietnia 1946 roku odzia∏y Konspiracyjnego Wojska Polskiego

pod dowództwem por. Jana Rogolki „Grota”, komendanta okr´gu Piotrków Trybu-

nalski, opanowa∏y miasto Radomsko. Poszczególne grupy partyzanckie zaatako-

wa∏y siedziby Urz´du Bezpieczeƒstwa, Milicji Obywatelskiej, opanowa∏y wi´zienie,

ubezpiecza∏y wa˝niejsze punkty miasta. Uwolniono 57 wi´êniów, co by∏o g∏ównym

celem akcji. Trwa∏a ona godzin´ i zakoƒczy∏a si´ bez strat. Zademonstrowano jed-

noczeÊnie gotowoÊç bojowà i zdecydowanie do walki z nowà, komunistycznà oku-

pacjà. Miejscowe w∏adze zosta∏y na jakiÊ czas skutecznie spacyfikowane.

Wojna nie skoƒczy∏a si´ przecie˝ pokojem. Po zawieszeniu akcji „Burza”, która

mia∏a mobilizowaç oddzia∏y Armii Krajowej przed wkraczajàcà na ziemie polskie Ar-

mià Czerwonà, po rozwiàzaniu AK przez gen. Okulickiego w styczniu 1945 roku,

Komendant Okr´gu Radom-Kielce „Jod∏a”, p∏k Jan Zientarski „Mieczys∏aw” tak opi-

sywa∏ sytuacj´ w terenie: „Od pierwszych dni Sowiety rozpocz´∏y zwalczanie AK.

Dotychczas aresztowano kilkuset cz∏onków ró˝nych stopni [...]. Wsz´dzie dà˝enie

do wykrycia sztabów AK”. Dowódcy okr´gów wykonywali rozkaz rozwiàzania AK,

zgadzali si´ na ujawnianie ˝o∏nierzy (chocia˝ po ukryciu broni i archiwów), a nawet,

na poczàtku, na wspó∏prac´ z w∏adzami komunistycznymi i nowà administracjà, po

to, by „nadaç jej kierunek w duchu czysto polsko-niepodleg∏oÊciowym”. Szybko

jednak okaza∏o si´, ˝e ta wspó∏praca jest niemo˝liwa: odpowiedzià by∏y masowe

aresztowania ujawniajàcych si´ ˝o∏nierzy AK i ich dowódców.

Z tych wszystkich wzgl´dów reaktywowa∏o si´ wiele oddzia∏ów partyzanckich,

podejmujàc walk´ z nowym okupantem. W Polsce centralnej, zanim powsta∏o Kon-

spiracyjne Wojsko Polskie, najwi´ksze tu regularne ugrupowanie po AK, dzia∏a∏y

liczne grupy partyzanckie, z których najbardziej odznaczy∏y si´: oddzia∏ Ruchu

Obrony Armii Krajowej (ROAK) Aleksandra Arkuszyƒskiego, dzia∏ajàcy w okr´gu

¸ódê kierowanym przez majora Adama Trybusa, czy oddzia∏ ppor. Stanis∏awa Kar-

liƒskiego „Burzy” z 25. pp. AK. Pierwszy z nich dokona∏ brawurowego zdobycia

wi´zienia w Pabianicach, gdzie wi´ziono partyzantów AK, drugi, o wiele wi´kszy, li-

czàcy oko∏o stu ludzi, stoczy∏ regularnà bitw´ z oddzia∏ami NKWD i UB w okolicach

Piotrkowa. „Burza” Karliƒski podjà∏ nawet rozmowy z Sowieckà Komendanturà Wo-

jennà w Piotrkowie, ale warunki, jakie mu postawiono, by∏y nie do przyj´cia. Po od-

mowie wspó∏pracy s∏u˝by UB podpali∏y jego gospodarstwo, a rodzin´ aresztowa-

no i zamkni´to w obozie dla volksdeutschów w Piotrkowie. Karliƒski ze swym od-

dzia∏em zdoby∏ obóz i uwolni∏ rodzin´. W po∏owie 1945 roku stoczy∏ najwi´kszà w

tym rejonie bitw´ z 64. Dywizjà NKWD pod wsià Majkowice, zaznaczajàc tym sa-

mym realnà si∏´ wojskowà na tym terenie.

Najwi´kszà jednak i najwa˝niejszà organizacjà partyzanckà w centralnej Polsce

by∏o regularnie tworzone od koƒca wojny przez kapitana Stanis∏awa Sojczyƒskie-

go „Warszyca” Konspiracyjne Wojsko Polskie. Obejmowa∏o ono swym dzia∏aniem

najpierw okolice Radomska, Piotrkowa i ¸odzi, póêniej Sieradza, Wielunia, rozsze-

rzajàc si´ na po∏udnie w stron´ Cz´stochowy i si´gajàc Âlàska, a tak˝e, choç w

mniejszym stopniu, ma zachód, ku Wielkopolsce. Liczy∏o, jak szacujà historycy, po-

nad dwa tysiàce partyzantów. Tomasz Toborek w swym gruntownym opracowaniu

„Stanis∏aw Sojczyƒski i Konspiracyjne Wojsko Polskie” (IPN ¸ódê 2007) podaje licz-

b´ 2550 ˝o∏nierzy KWP. Powsta∏o ono z najaktywniejszych grup poakowskich, dzia-

∏ajàcych na tych terenach, po∏àczonych pod jednym dowództwem.

Do organizacji KWP Sojczyƒski przyst´powa∏ ju˝ jako doÊwiadczony ˝o∏nierz i

konspirator. Przed wojnà zakoƒczy∏ s∏u˝b´ wojskowà w stopniu podporucznika re-

zerwy, pracowa∏ jako nauczyciel pod Cz´stochowà w swych rodzinnych stronach,

które stale b´dà terenem jego dzia∏alnoÊci. Po kampanii wrzeÊniowej w rejonie Hru-

bieszowa i Janowa Lubelskiego wróci∏ do rodzinnych Rzejowic pod Radomskiem i

tam od razu rozpoczà∏ dzia∏alnoÊç konspiracyjnà, organizujàc lokalne struktury Ob-

wodu Radomsko, wchodzàcego najpierw w sk∏ad Obwodu ZWZ ¸ódê, a póêniej

Obwodu Radom – Kielce. Akcje bojowe rozpocz´to dopiero w 1943 roku po dobrym

przygotowaniu i mobilizacji konspiracyjnej. Pierwszà wi´kszà akcjà by∏a likwidacja

szefa gestapo w Radomsku Willego Bergera i jego zast´pcy – Johanna Wagnera,

za egzekucj´ ludnoÊci cywil-

nej w Dmeninie w lipcu 1942

roku. Najwi´kszà akcjà od-

dzia∏u Sojczyƒskiego (wów-

czas „Zbigniewa”) by∏o odbi-

cie wi´zienia w Radomsku w

sierpniu 1943 roku – po pa-

cyfikacji jego rodzinnych

Rzejowic i aresztowaniu licz-

nych mieszkaƒców, w tym

partyzantów AK. Prawie set-

ka partyzantów opanowa∏a

miasto, poszczególne grupy

zdobywa∏y wi´zienie i ubez-

piecza∏y teren akcji i odwrót.

Uwolniono ponad 50 osób,

ca∏a akcja trwa∏a 20 minut i

odby∏a si´ bez strat; zasko-

czenie Niemców by∏o ca∏ko-

wite. W akcji bra∏ równie˝

udzia∏ oddzia∏ Jana Rogólki,

który b´dzie dowodzi∏ w po-

dobnej akcji na powojenne

Radomsko w 1946 roku.

Oddzia∏ Sojczyƒskiego, a póêniej jego nast´pców, prowadzi∏ do koƒca wojny licz-

ne akcje n´kajàce Niemców, przeprowadza∏ tak˝e likwidacje konfidentów gestapo.

Pod koniec wojny powsta∏ problem wspó∏dzia∏ania z oddzia∏ami sowieckimi, które

wkracza∏y na te tereny, a tak˝e z oddzia∏ami Gwardii i Armii Ludowej. Trzeba podkre-

Êliç, ˝e na poczàtku Sojczyƒski nawet wspó∏dzia∏a∏ z tymi oddzia∏ami, ochrania∏ so-

wiecki oddzia∏ majora Siemiona Nowosada przed Niemcami i przekaza∏ mu grup´

sowieckich ˝o∏nierzy, którzy trafili do polskich oddzia∏ów. Z ugrupowaniami AL roz-

pocz´∏y si´ jednak konflikty na tle politycznym, z powodu przewidywanego zwyci´-

stwa sowieckiego i ich aspiracji do przej´cia w∏adzy. Zacz´∏a si´ tak˝e walka, w któ-

rej gin´li partyzanci KWP. Zachowa∏ si´ wa˝ny w tym temacie list sekretarza PPR w

Cz´stochowie Juliana Burskiego „Juliana” do oficera bezpieczeƒstwa w sztabie AL

Bronis∏awa Krogulca „Jastrz´bia”, który by∏ wyraênà instrukcjà zwalczania konspira-

cji: „Nasza taktyka musi byç taka: ustaliç endeckich i NSZ dzia∏aczy z nazwisk i tych

najczarniejszych po cichu wykaƒczaç, a t∏uÊciejszych braç na zak∏adników. W ten

sposób b´dziemy ich zap´dy hamowaç i nawet przyspieszaç ich usuni´cie z tych

terenów. Stasiek [Stanis∏aw Hany˝] ma ju˝ kilka takich ptaszków i trzyma ich za za-

k∏adników”. Zak∏adnicy ci, nale˝àcy do KWP, a nie NSZ czy WiN, czego komuniÊci

nie rozró˝niali, zostali zamordowani przez grup´ AL tego˝ Hany˝a „Stacha”.

Konspiracyjne Wojsko Polskie kontynuowa∏o wi´c wojennà walk´ w czasach nowej

okupacji sowiecko-komunistycznej, realizowanej pod pozorami zachowania w∏adz i in-

stytucji polskich, pod ideologicznymi has∏ami spo∏ecznych rewindykacji, pe∏nej demo-

kratyzacji i modernizacji kraju. Gdy zach´ty do wspó∏pracy, ujawniania si´ ˝o∏nierzy

AK, amnestii, okaza∏y si´ taktycznym podst´pem, Sojczyƒski przystàpi∏ do ÊciÊlejszej

organizacji wielu rozproszonych, rozbitych bàdê zdezorientowanych pod koniec woj-

ny grup partyzanckich na tych terenach, skupiajàc je pod swoim dowództwem. Przy-

stàpiono do zorganizowanej walki z oddzia∏ami zbrojnymi w∏adz komunistycznych

– UB, MO, ORMO, a tak˝e z oddzia∏ami sowieckimi NKWD. Rozpocz´to od pacyfika-

cji w∏adz lokalnych, zastraszania jej funkcjonariuszy, dzia∏aczy partyjnych, zbyt gorli-

wych urz´dników, od likwidacji konfidentów. Wymierzano kary tak˝e podszywajàcym

si´ pod nich zwyk∏ym przest´pcom, najcz´Êciej rabusiom, ˝erujàcym na trudnej sytu-

acji powojennej. Wyroki wydawa∏ Sàd Specjalny KWP, formu∏ujàc wyraênie akt oskar-

˝enia. Najcz´Êciej by∏y to kary publicznego napi´tnowania, ch∏osty.

Stanis∏aw Sojczyƒski „Warszyc”

Dochodzenie przeciw „Warszycowi” zacz´∏o si´ zaraz po jego aresztowaniu w

czerwcu 1946 roku. Wed∏ug relacji Czes∏awa Stachury, który by∏ informatorem WiN

w Urz´dzie Bezpieczeƒstwa w ¸odzi, Sojczyƒski by∏ w Êledztwie torturowany: „po-

odbijane nerki i stopy od bicia, ˝e nogi ma we krwi i (...) owini´te w ga∏ganach”.

Przed sàdem prócz „Warszyca” postawiono jedenastu oskar˝onych, z czego tylko

po∏owa nale˝a∏a do dowództwa KWP, reszta to byli szeregowi jego cz∏onkowie lub

osoby przypadkowe, wcale niezwiàzane z konspiracjà, jak ks. Mieczys∏aw Krzemiƒ-

ski, majàcy byç kapelanem KWP. Cz´sto do takich procesów do∏àczano w∏aÊnie

ksi´˝y. Sàd w sk∏adzie: przewodniczàcy pp∏k Bronis∏aw Ochnio, kpt. Piotr Ada-

mowski, ∏awnik Leonard Kroze, sekretarz por. Roman Dyhdalewicz oraz prokurato-

rzy wojskowi Graff i ¸apiƒski oskar˝ali w konkluzji Sojczyƒskiego o to, ˝e „usi∏owa∏

przemocà usunàç organa w∏adzy zwierzchniej Narodu i zagarnàç ich w∏adz´ oraz

usi∏owa∏ przemocà zmieniç ustrój Paƒstwa Polskiego”. Na pytanie, czy przyznaje

si´ do winy, „Warszyc” odpowiedzia∏: „Uwa˝am raczej, ˝e mam zas∏ugi wobec Na-

rodu, dla dobra którego walczy∏em. W Êwietle obowiàzujàcych przepisów praw-

nych nie uwa˝am swoich czynów za przest´pstwo. Wszelkie czyny, jeÊli nie wysz∏y

poza ramy moich rozkazów, sà zgodne z moimi zasadami i sumieniem”.

Proces „Warszyca” i KWP wykorzystano propagandowo do ataku na ruch nie-

podleg∏oÊciowy, przedstawiajàc partyzantów jako pospolitych bandytów i rabu-

siów, „Warszyca” jako krwawego herszta, wata˝k´, który chce obaliç panujàcy po-

rzàdek. W czasie procesu sfa∏szowano jego biografi´ w czasie wojny, podajàc, ˝e

nie bra∏ w niej udzia∏u, podczas gdy koƒczy∏ jà w stopniu kapitana i z krzy˝em Vir-

tuti Militari, przyznanym przez w∏adze AK. Partyjna gazeta „G∏os Robotniczy” og∏a-

sza∏a wielkimi tytu∏ami: „Krwawy genera∏ Warszyc przed sàdem. Sztab NSZ-owski

odpowiada za zbrodnie i mordy”. W sprawozdaniu z pokazowego procesu, zain-

spirowanym niewàtpliwie przez UB, znajdziemy sugestywny, sensacyjny niemal

obraz zbrodniczej, jak sugerowano, dzia∏alnoÊci „Warszyca” i jego organizacji:

„S´dzia, kapitan Adamowski, przyst´puje do czytania aktu oskar˝enia, co trwa

prawie trzy godziny. Przed oczami widzów zebranych na wielkiej sali Sàdu Okr´go-

wego w ¸odzi – przesuwajà si´ wstrzàsajàce obrazy krwawych wyczynów groêne-

go »genera∏a«, który uzna∏ pu∏kownika »Rados∏awa«, wzywajàcego do ujawnienia

si´ dawnych cz∏onków AK – za zdrajc´, uzurpowa∏ sobie w∏adz´ nad podziemiem

faszystowskim w trzech województwach i »tworzy∏« jakieÊ »konspiracyjne wojsko«,

by siaç postrach, mordowaç bez pardonu i s∏uchaç tylko »rzàdu« z Londynu, a póê-

niej czerpaç natchnienie od p. Miko∏ajczyka, z którym stara∏ si´ nawiàzaç kontakt.

Poczàtkowo »Warszyc« organizuje swojà armi´, swój korpus wojskowy. Jest i

sztab, sà poszczególne wydzia∏y, wywiad, »sàd« itp. Wprawia swoich ludzi poma∏u

do roboty. Nakazuje likwidacj´, tj. mordowanie dzia∏aczy demokratycznych. Za to,

˝e podobno Kaleta Piotr chcia∏ wziàç rower ˝onie jego podw∏adnego – spotyka go

kara Êmierci i grób bezimienny. Wystarczy∏o, ˝e si´ ktoÊ komuÊ nie podoba∏, wystar-

czy∏ jeden niesprawdzony donos – i ju˝ grób by∏ gotowy.

Dokoƒczenie na s. VI

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: