10. Dramat Młodej Polski
1. Wstęp- Założenia interpretacyjne i kompozycyjne
· Dramaturgia przełomu XIX i XX wieku- dynamika wynikała ze ścierania się estetycznie przeciwstawnych poetyk- naturalizmu, symbolizmu, neoromantyzmu i ekspresjonizmu- miedzy którymi trwało przenikanie wzajemne środków wyrazu, krzyżowanie technik.
· Twórczość Gabrieli Zapolskiej otwiera panoramę dramatu naturalistycznego. Style w dramaturgii Młodej Polski rozwijały się synchronicznie.
· Trzeba pamiętac o znaczeniu form mieszanych (np. dramaty Przybyszewskiego, łączące naturalizm z symbolizmem), o charakterystycznych formach przejściowych, tworzących pomost między antytezami stylu ( dramaturgia Kisielewskiego lub Rittnera), oraz o wielopostaciowości formalnej niektórych dramatów ( Kasprowicz, Zuławski, Szukiewicz).
· Odrębne problemy badawcze nasuwa dramaturgia Adolfa Nowaczyńskiego. Naturalizm, neoromantyczny rozmach, barokowy nadmiar motywów, satyryczna dydaktyka i historiozofia maja wspólne podłoże w postawie antyromantycznej, w racjonalistycznej interpretacji historii i wynikających z niej wskazań, w realistycznej krytyce współczesności.
· Naturalizm we wczesnym okresie Młodej Polski był mutacja pozytywistycznego dramatu mieszczańskiego. Był to punkt wyjścia. Punktem dojścia- po fazach symbolizmu i neoromantyzmu- okazał się ekspresjonizm dramaturgii Tadeusza Micińskiego otwartej ku perspektywo Czystej Formy teatru S. I. Witkiewicza i nadrealizmu.
2. Schyłkowa faza dramatu mieszczańskiego
· Reprezentantami dramatu mieszczańskiego wg. Tadeusza Siwerta byli: Zygmunt Sarnecki, Edward Lubowski, Kazimierz Zalewski- wszyscy trzej byli literacko aktywni w okresie Młodej Polski.
· W ostatnich sztukach Blizińskiego zauważa się ciążenie tradycyjnej komedii, zarwno wyrosłej z impulsów fredrowskich, jak i z wzorców komedii społecznej doby pozytywizmu, ku naturalistycznemu zaostrzeniu obserwacji i konkluzji- oznaczają pojawiające się przemiany artystyczne.
· U Blizińskiego ewolucja szła w kierunku pogłębienia kontrastów świata przedstawionego, ukazania jego niejednoznaczności. Ten sam aspekt dostrzega się w ostatniej dekadzie komediopisarstwa Bałuckiego.
· Komedie Zalewskiego- przyczyny powodzenia :
o Sensacyjne, powierzchowne ujmowanie tematu
o Doszukiwanie się w nich fabuły zaczerpniętej z plotek warszawskich
o Elementy dowcipu w dialogach
o Zręczna budowa, uwypuklające efekty sceniczne
o Brak istotnych walorów intelektualnych
o Nowoczesność obrazie środowiska, zastąpienie komedii szlacheckiej dawnego stylu komedia mieszczańską.
· Zalewski, Lubowski i ich współcześni powierzali ważne funkcje konkretyzacyjne aktorom, ich mimice, gestom, kontaktowi z publicznością. Pisali dla widza, a nie dla czytelnika. Dostrzegali konieczność wprowadzania nowych akcentów artystycznych.
· W sferze techniki znamienna jest rezygnacja z jednoznacznej konstrukcji zdarzeń, doprowadzenie fabuły do stanu migotliwości, jej otwarcie na wielość interpretacyjnych wariantów, na perspektywę barokowa życia, które nie jest tym czym się wydaje, lecz może snem, teatrem.
· Edward Lubowski- w jego komedii Pt. Królewicz (1896) dostrzegano kryzys ideologii mieszczańskiej, brak pozytywnego bohatera, którego miejsce zajmuje dekadent.
· Ibsenowskie reminiscencje odnajduje się w dramacie Daniela Zglińskieg Pt. Jakub Warka – motywy obłedu i samobójstwa zaostrzaja teze dramatu, zwrócona przeciw egoizmowi finansowego spekulanta.
· W rozwoju dramatu mieszczańskiego dawały się wyróżnić dwie fazy:
o linia progresywna - faza dynamiki; w problematyce dominowała teza społeczna, a w kompozycji modelowa struktura zamknieta
o linia regresywna- faza transformacji wewnętrznej, zmiany skali wartości; jest tu teza psychologiczna, której w technice dramatu odpowiadała modelowa struktura półotwarta.
3. Dramaturgia popularna
· W okresie Młodej Polski pojawia się dramaturgia popularna. Miała następujące wersje tematyczno- techniczne:
o Dawny typ dramatu ludowego, opartego o folklor wiejski, np. sztuki Kantego Galasiewicza.
o Mutacja dawnego typu dramatu ludowego, ukazująca folklor miejski, np. Konstanty Krumłowski.
o Dramat tematyki narodowej sprowadzonej do maksymalnie uproszczonych faktów historycznych, często deformowanych i dostosowanych do tez moralistyczno- sentymentalnych, np. Bolesławicz ( Belweder).
o Adaptacja wybitnych dzieł narracyjnych, np. Wallek- Walewski, Popławski,
o Krotochwila bez nadbudowy problemowej, wtórna w środkach wyrazu, eklektycznie pasożytująca na echach komedii szlacheckiej i pozytywistycznej sztuki mieszczańskiej, np. adaptacja niem. Farsy Kurta Kraatza- Ach, to Zakopane! Wallek- Walewskiego.
o Baśni dla dzieci- niezawodny środek na słabą frekwencję w teatrze, np. Sarnecki.
o Dramat publicystyczny- pisano i wystawiano sztuki agitacyjne, np. Leon Świeżawski
· Konstanty Krumłowski i jego Królowa przedmieścia zespoliła folklor miejski o plebejskim zabarwieniu z klimatem cyganerii o największym findesieclowym sukcesie teatralnym dramaturgii popularnej.
· Dramaturgia popularna w swej domenie obyczajowej zaczęła podlegać impulsom naturalistycznym, a na polu tematyki narodowej sięgającej po schematy i stereotypy historyczne zbliżała się do osiągnięć epigonów romantyzmu, takich jak Elżbieta Bośniacka.
o Należy tu min. Historyczna obudowa powstanie listopadowego i wspomnienie roku 1863, np. A. Staszczyk pisze Noc w Belwederze, A. Stodor Joannę Grudzińską, Bolesławicz- dramat Belweder.
· Okres kościuszkowski też był okresem tematycznie wyróżnianym, w ślady anczyca szedł Bałucki. Popularyzowano tez postac ks. Józefa Poniatowskiego.
· Integralną częścią dram popularnej były utwory przeznaczona dla dzieci i młodzieży o baśniowym lub zbliżonym do poetki baśni charakterze, np. twórczośc Zygmunta Sarneckiego.
C. d. w punkcie 11J, opracowane na podstawie L. Eustachiewicz, Dramaturgia Młodej Polski. Próba monografii dramatu z lat 1890- 1918, Wrszawa 1982
2
Marenejra