Speer Albert - Wspomnienia.pdf - Speer Albert - ssaaggaa

Rozdział 1

POCHODZENIE l MŁODOŚĆ

Moi przodkowie byli Szwabami albo teŜ wywodzili się z

biednych chłopów Westerwaldu, a niektórzy z nich przybyli ze

Śląska i Westfalii. NaleŜeli do wielkiej masy ludzi prowadzących

Ŝycie bez rozgłosu. Jedynym wyjątkiem był graf Friedrich

Ferdinand zu Pappen-heim (1702-1793), dziedziczący tytuł

marszałka Rzeszy (Reichserbmar-schall) l . W nieślubnym związku

z moją praprababką nazwiskiem Humelin spłodził ośmiu synów.

Wydaje się, Ŝe niezbyt troszczył się o dalsze ich losy.

Trzy generacje później mój dziadek Hermann Hommel,

syn niezamoŜnego leśniczego ze Schwarzwaldu, był juŜ pod

koniec swego Ŝycia wyłącznym właścicielem jednego z

największych w Niemczech domów handlowych, sprzedających

obrabiarki, oraz fabryki narzędzi precyzyjnych. Mimo swego

bogactwa Ŝył skromnie, dobrze traktował podległych mu ludzi.

Ten marzyciel ze Schwarzwaldu, mogący całymi godzinami bez

słowa przesiadywać w lesie na ławce, nie tylko sam był pracowity,

ale takŜe potrafił skłonić innych do samodzielnej pracy dla niego.

Mój drugi dziadek, Berthold Speer, stał się w tym czasie

zamoŜnym architektem w Dortmundzie; wznosił liczne budowle w

rozpowszechnionym wówczas stylu klasycystycznym. Umarł

wprawdzie wcześnie, ale środki, które pozostawił, wystarczyły na

wykształcenie jego czterech synów. Karierze moich dziadków

sprzyjała industrializacja, rozwijająca się w drugiej połowie XIX

stulecia. Ale nie pomogła ona wielu tym, którzy mogli startować

w lepszych warunkach. Wcześnie posiwiała matka mojego ojca

wzbudzała we mnie w okresie dzieciństwa więcej respektu niŜ

miłości. Była powaŜną kobietą, trzymającą się

prostych poglądów na Ŝycie, obdarzoną wytrwałą energią.

Dominowała nad swym otoczeniem.

Przyszedłem na świat w niedzielę, 19 marca 1905 roku, o

dwunastej w południe, w Mannheimie. Grzmot wiosennej burzy

zagłuszał, jak mi często opowiadała matka, bicie dzwonów w

pobliskim kościele.

Mój ojciec, po usamodzielnieniu się w wieku dwudziestu

dziewięciu lat, w 1892 roku był jednym z najbardziej wziętych

architektów Mannheimu, rozkwitającego wówczas badeńskiego

miasta przemysłowego. Posiadał juŜ pokaźny majątek, gdy w

1900 roku Ŝenił się z córką zamoŜnego handlowca z Moguncji.

Wielkomieszczański styl naszego mieszkania w jednej z

mann-heimskich kamienic ojca odpowiadał zamoŜności i pozycji

społecznej moich rodziców. Przy wjeździe otwierały się wielkie

Ŝelazne bramy ozdobione kutymi arabeskami: był to imponujący

dom, na którego dziedzińcu mogły parkować samochody.

Zatrzymywały się przed wejściem na schody, harmonizującym z

bogactwem całego domu. Moi dwaj bracia i ja musieliśmy co

prawda korzystać z kuchennych schodów. Były one ciemne,

strome i wąskie; kończyły się bardzo prozaicznie w tylnej sieni.

Elegancka, wyłoŜona dywanami klatka schodowa nie była

przecieŜ dla dzieci.

Nasze dziecięce królestwo rozciągało się w tylnej części

domu, od naszych sypialni do duŜej jak sala kuchni. Obok

przechodziło się do reprezentacyjnej części czternastopokojowego

mieszkania. Z przedpokoju, w którym stały meble holenderskie i

znajdowała się atrapa kominka, wykonana z drogich kafli z Delft,

wprowadzało się gości do duŜego pokoju, wyposaŜonego we

francuskie meble i empirowe tkaniny. Do dziś stoją mi przed

oczyma błyszczące wieloramienne kryształowe lichtarze i

oranŜeria, której urządzenie zakupił mój ojciec na Paryskiej

Wystawie Światowej w 1900 roku: bogato rzeźbione meble

indyjskie, ręcznie haftowane zasłony, otomana nakryta kobiercem,

palmy i egzotyczne rośliny - wszystko sprawiało wraŜenie

tajemniczego, obcego świata. Tu moi rodzice spoŜywali śniadanie

i tutaj mój ojciec przygotowywał dzieciom kanapki z szynką ze

swej rodzinnej Westfalii. Wspomnienie sąsiedniego salonu

wprawdzie wyblakło, jednak ozdobiona boazerią, neogotycka

jadalnia zachowała swój czar. Przy stole mogło zasiąść ponad

dwadzieścia osób. W niej to urządzono moje chrzciny i do dziś

jeszcze odbywają się nasze uroczystości rodzinne.

Moja matka z wielkim zapałem i mieszczańską dumą

dbała o to, abyśmy naleŜeli w Mannheimie do rodzin najbardziej

atrakcyjnych w Ŝyciu towarzyskim. Z pewnością było w tym

mieście dwadzieścia do trzydziestu domów, które mogły sobie na

to pozwolić. By sprostać wymogom reprezentacji,

utrzymywaliśmy liczną słuŜbę. Moi rodzice, oprócz kucharki,

lubianej ze zrozumiałych powodów przez dzieci, zatrudniali

pomocnicę kuchenną, pokojówkę, często takŜe kamerdynera,

zawsze szofera, oraz nadzorującą nas bonę. SłuŜba Ŝeńska nosiła

białe czepki, czarne suknie i białe fartuchy, kamerdyner -

fioletową liberię z pozłacanymi guzikami; najwspanialej

prezentował się kierowca.

Rodzice robili wszystko, by zapewnić swym dzieciom

piękną i beztroską młodość. Ale spełnieniu tego Ŝyczenia

przeszkadzało bogactwo, względy reprezentacji, zobowiązania

towarzyskie, wielkie gospodarstwo domowe, bona i słuŜba. W

dodatku ja często miałem zawroty głowy, czasami traciłem

przytomność. Zaproszony na konsultację profesor z Heidelbergu

stwierdził niedoczynność naczyń krwionośnych. Ta dolegliwość

oznaczała dość powaŜne obciąŜenie psychiczne i za młodu

naraŜała mnie na przykrą konfrontację z otoczeniem. Cierpiałem

tym bardziej, Ŝe moi towarzysze zabaw i moi dwaj bracia byli

fizycznie silniejsi, wskutek czego czułem ich wyŜszość nad sobą.

Okazywali mi to nierzadko w sposób złośliwy.

Dolegliwość często wyzwala nowe zdolności. W moim

przypadku doprowadziła do tego, Ŝe juŜ jako młody chłopiec

nauczyłem się zręcznie dostosowywać do otoczenia. To, Ŝe

później w nie sprzyjających okolicznościach i wobec

nieprzychylnych mi ludzi wykazywałem wytrwałość i zręczność,

było chyba wynikiem przede wszystkim mojej wcześniejszej

słabości fizycznej.

Gdy wychodziliśmy na spacer z naszą francuską

wychowawczynią, musieliśmy być, odpowiednio do naszej

pozycji społecznej, starannie ubrani. Naturalnie zabraniano nam

bawić się w miejskich parkach czy na ulicy. Miejscem naszych

zabaw było więc podwórze niewiele większe niŜ kilka pokoi

razem wziętych, otoczone i ścieśnione tylnymi ścianami

wielopiętrowych domów czynszowych. Marniały tam dwa lub

trzy złaknione powietrza platany, widniała ściana porośnięta

bluszczem, a bryły ŜuŜla w jednym z rogów pozorowały jaskinię.

Gruba warstwa sadzy juŜ wiosną pokrywała drzewa, liście i

wszystko inne, tak więc dotykając tu czegokolwiek mogliśmy

upodobnić się po prostu do nieeleganckich, brudnych,

wielkomiejskich dzieci. Moją ulubioną towarzyszką zabaw, zanim

poszedłem do szkoły, była córka naszego dozorcy

Allmendingera, Frieda. Chętnie przebywałem u niej, w skromnym

ciemnym mieszkaniu na parterze. Atmosfera bezpretensjonalności

i solidarność tej rodziny szczególnie mnie pociągały.

Pierwsze nauki pobierałem w ekskluzywnej szkole

prywatnej, w której uczono czytać i pisać dzieci

najznakomitszych rodzin naszego przemysłowego miasta.

PoniewaŜ dotychczas rozpieszczano mnie, szczególnie cięŜko

znosiłem pierwsze miesiące w średniej szkole realnej, pośród

rozhukanych kolegów. Wkrótce jednak mój przyjaciel Quenzer

zaznajomił mnie z róŜnego rodzaju kawałami, a takŜe namówił,

bym ze swego kieszonkowego kupił piłkę futbolową. Plebejski

kaprys, który wywołał w domu wielkie zgorszenie, zwłaszcza Ŝe

Quenzer pochodził z biednej rodziny. W tym czasie zbudziła się

we mnie, chyba po raz pierwszy, skłonność do statystycznego

ujmowania zdarzeń: wpisywałem wszystkie krytyczne uwagi z

dziennika klasowego do swojego ,,Phonix-kalender fur Schuler" i

kaŜdego miesiąca liczyłem, kto był najczęściej odnotowywany. Z

pewnością dałbym temu spokój, gdyby nie widoki, Ŝe od czasu do

czasu sam znajdę się na czele tej tabeli.

Biuro architektoniczne mojego ojca łączyło się z naszym

mieszkaniem. Tutaj kreślono wielkie plany dla inwestorów

budowlanych; powstawały rysunki wszelkich rodzajów na

niebieskawej kalce olejnej, której zapach dziś jeszcze kojarzy mi

się ze wspomnieniem tego biura. Projekty budowlane mego ojca

ujawniały wpływy neorenesansu, wychodząc poza jugendstil.

Później wzorem był dla niego Ludwig Hoffmann, wpływowy

architekt berliński, ze swym spokojniejszym klasycyzmem.

W tym biurze powstało, gdy miałem około dwunastu lat,

moje pierwsze „dzieło sztuki" - rysunek przedstawiający rodzaj

zegara Ŝycia w obudowie ozdobionej wieloma esami-floresami,

podtrzymywanej korynckimi kolumnami i patetycznymi

wolutami. UŜyłem przy tym tuszów we wszystkich kolorach, jakie

miałem pod ręką. Przy współudziale pracowników biura powstał

twór wyraźnie ujawniający skłonność do stylu z epoki późnego

empiru.

Oprócz odkrytego samochodu letniego rodzice moi mieli

przed 1914 rokiem wóz zamknięty, uŜywany zimą i do jazdy po

mieście. Auta te były głównym przedmiotem moich marzeń

technicznych. Na początku wojny musiano je umieścić na

podporach, by oszczędzać opony; jeśli jednak byliśmy w dobrej

komitywie z kierowcą, mogliśmy w garaŜu zasiąść za kierownicą.

Były to moje pierwsze upojenia techniką w mini-

malnie jeszcze wtedy stechnicyzowanym świecie. Uczucia

podobnego szczęścia doznałem dopiero w więzieniu w Spandau -

gdzie przez dwadzieścia lat obywać się musiałem, jak człowiek

Ŝyjący, powiedzmy, w XIX stuleciu, bez radia, telewizji, telefonu i

samochodu, bez moŜliwości nawet przekręcenia wyłącznika

światła - gdy po dziesięciu latach wolno mi było obsługiwać

froterkę elektryczną.

W 1915 roku zetknąłem się z innym wynalazkiem

rewolucji technicznej tych lat. Pod Mannheimem stacjonował

jeden ze sterowców (zeppelinów), których uŜywano do ataków na

Londyn. Dowódca i jego oficerowie byli wkrótce stałymi gośćmi

w naszym domu. Zaprosili moich dwóch braci i mnie do

zwiedzenia swego statku powietrznego; stanąłem, jako

dziesięcioletni chłopiec, przed mechanicznym olbrzymem,

wspiąłem się do gondoli silnikowej i tajemniczymi mrocznymi

przejściami wewnątrz kadłuba nośnego przedostałem się do

gondoli pilotów. Kiedy przed wieczorem statek powietrzny

startował, komendant kazał wykonywać nad naszym domem

piękną pętlę, a oficerowie powiewali z gondoli lnianą chustą,

wypoŜyczoną od mojej matki. Co noc napełniała mnie strachem

moŜliwość, Ŝe statek stanie w płomieniach, a wszyscy przyjaciele

zginą 2 .

Moja wyobraźnia Ŝyła wojną, postępami i odwrotami

frontu, cierpieniami Ŝołnierzy. Nocą słyszeliśmy niekiedy odległy

grzmot wyniszczającej bitwy pod Verdun; przejęty dziecinnym

współczuciem spałem często przez kilka nocy obok swego

miękkiego łóŜka na podłodze, poniewaŜ wydawało mi się, Ŝe

twardsze posłanie bardziej odpowiada wyrzeczeniom Ŝołnierzy

frontowych.

Złe zaopatrzenie Ŝywnościowe wielkiego miasta i

„brukwiana zima" dały się takŜe nam we znaki. Mieliśmy

wszelkie bogactwa, ale nie mieliśmy krewnych i znajomych na

lepiej zaopatrzonej wsi. Wprawdzie matka potrafiła wymyślać

coraz to nowe warianty dań z brukwi, ale często byłem tak

głodny, Ŝe po kryjomu stopniowo pochłonąłem z wielkim

apetytem cały worek twardych jak kamień, pochodzących jeszcze

z okresu pokojowego, sucharów dla psów. Ataki lotnicze na

Mannheim, całkiem niegroźne według dzisiejszych pojęć, były

coraz częstsze; mała bomba trafiła jeden z sąsiednich domów;

zaczął się nowy rozdział mojej młodości.

W pobliŜu Heidelbergu mieliśmy od 1905 roku letni dom,

wzniesiony na zboczu kamieniołomów, które słuŜyły budowie

połoŜonego w pobliŜu zamku heidelberskiego. Za tym terenem

Speer Albert - Wspomnienia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: