ADEUSZ KASPERCZYKSTANISŁAW KMAK
MASAŻ PUNKTOWYI INNE METODY REFLEKSOTERAPII
Tadeusz Kasperczyk, Stanisław Kmak
KRAKÓW 2003
Copyright © by Tadeusz Kasperczyk, Stanisław Kmak
Wydanie II
Rysunki w tekście: Jadwiga Wsołek
Projekt okładki: Jan Kmak
Redakcja techniczna: Jerzy Kościelny
Wydawca: Firma Handlowo-Usługowa „KASPER" s.c.
Kraków, ul. Szyllinga 30
Druk: Z.G. COLONEL s.j. Kraków ul. Dąbrowskiego 16 tel. (12) 423 66 66Skład komputerowy: KSP „COMTEX" s.c. Kraków, tel. 423-02-33ISBN: 83-901977-1-5
SPIS TREŚCI
Słowo wstępne ................................................... 5
Rozdział I
Rys historyczny ..'................................................ 9
U źródeł czyli w Chinach ........................................ 9
W Polsce .................................................... 11
Rozdziałll
Podstawy filozofii medycyny chińskiej ............................. 13
Tao ........................................................ 13
Energia Qi i jej formy yang i yin ................................. 16
Prawo pięciu elementów ....................................... 20
Meridiany główne i dodatkowe .................................. 27
Punkty chińskie i metody ich lokalizacji ........................... 29
Rozdział III
Przebieg meridianów, położenie punktów
i wskazania terapeutyczne ........................................ 34
Meridian płuc ................................................ 34
Meridian jelita grubego ........................................ 37
Meridian żołądka ............................................. 42
Meridian śledziony i trzustki .................................... 51
Meridian serca ............................................... 56
Meridian jelita cienkiego ....................................... 59
Meridian pęcherza moczowego .................................. 63
Meridian nerek ............................................... 73
Meridian osierdzia ............................................ 79
Meridian potrójnego ogrzewacza ................................. 82
Meridian pęcherzyka żółciowego ................................ 87
Meridian wątroby ............................................. 94
Główny regulator tylny ........................................ 99
SPIS TREŚi
Główny regulator przedni ...................................... 10
Punkty pozameridianowe dodatkowe i „nowe" .................... 10
Rozdział IV
Podstawy diagnostyki ........................................... 10!
Diagnostyka kliniczna ........................................ 10'
Diagnostyka stanów chorobowych .............................. 11
Diagnostyka narządowa....................................... 11:
Diagnostyka meridian ......................................... U!
Pojęcie „recepty punktowej",
podział punktów pod względem funkcji .......................... 11C
Punkty źródłowe ............................................. 12(
Punkty zgodności (przychylności) ............................... 12C
' Punkty przepustowe (Luo) ..................................... 121
Punkty tonizujące ............................................ 122
: Punkty sedatywne ............................................ 122
' Punkty zgodności przedniej (alarmowe) .......................... 122
Punkty zgodności tylnej (alarmowe) ............................. 123
Punkty Hua Tuo ............................................. 126
Punkty pozostałe ............................................. 126
Rozdział V
Akupresura i inne metody refleksoterapii ......................... 127
Akupresura ................................................. 127
Akupunktura ....................7........................... 131
Przyżeganie ................................................. 132
Elektroakupunktura........................................... 132
Sonopunktura ............................................... 132
,,,. Elektropunktura ............................................. 132
Magnetopunktura ............................................ 134
Laseropunktura .............................................. 136
Rozdział VI
Recepty punktowe ............................................. 138
Wykaz recept punktowych ..................................... 138
Wskazania i przeciwwskazania w stosowaniu akupresury ............ 139
Recepty punktowe ........................................... 140
Punkty samodzielne .......................................... 197
Najczęściej stosowane punkty w praktyce sportowej ................ 204
Bibliografia ................................................... 211
Załącznik I.................................................... 213
Załącznik II ................................................... 214
SŁOWO WSTĘPNE
Troska o zachowanie własnego zdrowia staje się współcześnie corazpowszechniejsza. Do wielu z nas dotarła świadomość, że przeciwdziałaniechorobie to nie to samo co leczenie jej samej. Szukamy więc takich sposobówpostępowania, które chronią nas od chorób.
Strategiczne miejsce w systemie profilaktyki chorób przypada na odnowępsychosomatyczną.
Odnowa psychiki i odnowa biologiczna to działanie polegające na przy-spieszaniu naturalnych procesów wypoczynkowych i regeneracji organizmu.Aby efekty te osiągnąć należy poznać odpowiednie techniki stosowane w tymcelu i ich teoretyczne uzasadnienie. Ogromną rolę w tym względzie odgrywająsystemy profilaktyczne i terapeutyczne zbudowane na podstawie filozofiimedycyny wschodu, np. joga, Zen, Qigong i inne.
W ramach studiów na kierunku rekreacji w Akademii Wychowania Fizycz-nego w Krakowie realizowana jest specjalizacja z odnowy psychosomatycz-nej. Na program tej specjalizacji składają się między innymi takie działy jak:masaż klasyczny i punktowy, refleksoterapia, odnowa biologiczna i psychiczna,trening zdrowotny i dietetyka.
Autorzy adresują tę książkę głównie do studentów wspomnianego kierunkustudiów jako podręcznik do masażu punktowego. Zakładamy, że będzie onapomocna także w zawodzie: lekarza, fizjoterapeuty, masażysty i innych osóbzainteresowanych zagadnieniami zdrowotnymi.
Osoby bez przygotowania metodycznego, które zechcą skorzystać z niejwinni zdawać sobie sprawę, że wiadomości głównie w zakresie anatomiii patofizjologii, należy uzupełnić we własnym zakresie.
Niniejszy podręcznik poświęcony jest przede wszystkim akupresurze.Przez akupresurę rozumiemy taką formę terapii, w której działając bodźcemmechanicznym w formie ucisku palcem (lub pałeczką) na określony punkt lubstrefę ciała wywołujemy reakcję organizmu.
Akupresura wykonywana na punktach chińskich bywa nazywana masażempunktowym. Pojęciem szerszym od akupresury jest refleksoterapia. W refle-ksoterapii wykorzystuje się różne postacie bodźców: energię prądu elektrycz-nego, ciepła, stałego i zmiennego pola magnetycznego, światła, itp.
W tej książce, obok akupresury wykonywanej na punktach chińskichomawiamy najpopularniejsze metody refleksoterapii tj. elektropunkturę, mag-netopunkturę i laseropunkturę.
Pierwowzorem tej publikacji jest nasza pierwsza książka z tego zakresu pt:„Leczniczy masaż punktowy" . Szybkie wyczerpanie się nakładu książkizachęciło nas do dalszego doskonalenia jej merytorycznej strony, a takżeszeregu zmian redakcyjnych.
Najistotniejsze różnice pomiędzy „Leczniczym masażem punktowym"a „Masażem punktowym i innymi metodami refleksoterapii" dotyczą:
1. Szerszego potraktowania zagadnień teoretycznych podstaw masażupunktowego, a w szczególności filozofii taoistycznej i prawa pięciuelementów w medycynie naturalnej.
2. Włączenia do rozdziału „Podstawy diagnostyki" oprócz diagnostykistanów chorobowych i diagnostyki narządowej, także diagnostyki klini-cznej i diagnostyki meridian. Pomimo szerszego potraktowania proble-matyki rozpoznania, ciągle aktualne, pozostaje założenie, że odbiorcatej książki będzie korzystał z gotowych „recept punktowych".Postawienie diagnozy w konwencjitradycyjnej medycyny chińskiej jestsprawą bardzo trudną i wymaga wszechstronnej wiedzy medycznej,a zatem i lat studiów koniecznych do jej zdobycia i zastosowaniaw praktyce.
3. Poszerzenia zakresu wykorzystania „punktów samodzielnych" o punktywykorzystywane w odnowie biologicznej sportowców.
4. Wszystkie punkty wchodzące w skład „recepty punktowej" a także„punkty samodzielne" zilustrowano rycinami niezależnie od podaniaw tekście lokalizacji punktów.
W tym miejscu zwracamy uwagę czytelnika, że metodyka lokalizacjipunktów nakazuje postępować według następującego toku: W pierwszejkolejności wykorzystujemy rysunek, który ukazuje topografię punktu,następnie należy zapoznać się z opisem jego położenia a ostatecznympotwierdzeniem właściwej lokalizacji jest efekt de-Qi.
Kasperczyk T., Kmak S.: Leczniczy masaż punktowy. Comes, Warszawa, 1993.
5. Zrezygnowano z umieszczenia treści dotyczących objaśnienia biologi-cznych mechanizmów działania akupresury. Tym razem przyjęliśmyzałożenie, że książka w całości napisana będzie w konwencji tradycyj-nej filozofii medycyny wschodu. Jakkolwiek wiele zagadnień z zakresutradycyjnej medycyny wschodu znalazło objaśnienie na gruncie naukmedycznych, to istnieją jeszcze takie obszary, których w stopniu zada-walającym na gruncie medycyny konwencjonalnej nie sposób wyjaśnić.Z kolei szersze zaprezentowanie tej problematyki wykraczałoby pozaramy tego wydawnictwa. Czytelników których te zagadnienia bardzointeresują odsyłamy do pozycji książkowych, których wykaz podanow „Bibliografii".
6. Z metod refleksoterapeutycznych szerzej omówiono wykorzystanie prądustałego (elektropunktura), stałego pola magnetycznego (magnetopunktura)i światła laserowego (laseropunktura).
W tym miejscu pragniemy podziękować wszystkim tym, którzy podzie-lili się z nami swoimi uwagami i opiniami na temat „Leczniczegomasażu punktowego". Mamy nadzieję, że i tym razem będzie podobnie.Prosimy o uwagi i spostrzeżenia Państwa na adres autorów.
Katedra Teorii
Rekreacji i Sportów Wodnych
AL Jana Pawła II 78 AWF
31-571 KRAKÓW.
Rozdział IRYS HISTORYCZNY
Ten rys historyczny, wbrew pozorom, w większości poświęcony jest niedokonaniom w sferze akupresury, lecz akupunktury, którą potocznie zwie sięstarszą „siostrą" masażu punktowego. Wynika to z trudności jakie napotykasię już na wstępie dociekań mających na celu określenie historii akupresury.Aby wiarygodnie przedstawić problem należałoby przeprowadzić gruntownestudia materiałów dotyczących chińskiej medycyny. Nie to jednak jesttematem niniejszego opracowania. Poniższy rys historyczny nie pretenduje doroli wszechstronnego opracowania rozwoju tej dziedziny medycyny chińskiejw ujęciu historycznym. Celem tego rozdziału jest podanie w formie kalenda-rium najważniejszych dat i faktów dotyczących rozwoju akupunktury i przyże-gania, które traktujemy jako minimum niezbędnej wiedzy w tym zakresie.
Szersze omówienie historii rozwoju akupunktury znajdzie zainteresowanyCzytelnik w podręcznikach autorów polskich i zagranicznych, których dużyzestaw zamieszczono na końcu książki.
U źródeł, czyli w Chinach
Początki akupunktury, za kolebkę której uznajemy Chiny, sięgają około5000 lat p.n.e. Nazwy Zhen - tzn. nakłuwanie i Tsju - tzn. przyżeganiepochodzą z czasów starożytnych. Żyjący około 3000 lat p.n.e. cesarz Chin,nazwany w przekazach historycznych Żółtym Cesarzem - Huang Ti, nakazałlekarzom zaniechania leczenia tradycyjnego, tj. w rozumieniu współczesnymfarmakologicznego, a zalecił leczenie nakłuwaniami za pomocą cienkich igieł,które kierują przepływem energii życiowej (Qi) i w ten sposób przywracajązdrowie. Z tego wynika, że wówczas metoda ta musiała być już dośćpowszechnie znana, a filozofia związana z uzasadnieniem jej skutecznościrozwinięta.
10
RYS HISTORYCZNY
Jednym z najstarszych opracowań poświęconych akupunkturze jest dziełopt. „Huangdi-Nei-Jing", czyli „Przyroda i życie", nazwane także „KanonemMedycyny Wewnętrznej". Prawdopodobnie dzieło to powstało w latach 475-221 p.n.e. Jest pracą zbiorową składającą się z 10 tomów w 2 częściach,z których druga część poświęcona jest akupunkturze i przyżeganiu (Ling shu -Kanon Akupunktury). W dziele tym zamieszczono mapę z topografią 295punktów, w tym 25 nieparzystych. Znajdziemy tam omówienie teorii pięciuelementów (drzewo-ogień-ziemia-metal-woda) oraz poglądy na energię życio-wą Qi i jej formy yang i yin.
Żyjący w latach 141-208 n.e. lekarz - uważany za pioniera chirurgiichińskiej - Hua Tuo jako pierwszy wykorzystał akupunkturę do znieczuleniaprzed zabiegiem chirurgicznym.
W latach 215-282 n.e. żył lekarz chiński - Huang Fou-Mi, który w 285 r.ogłosił dzieło pt. „Kia-yi-king", co w tłumaczeniu na język polski znaczy:„O akupunkturze i przyżeganiu" (te sposoby w Chinach rozwijały się jedno-cześnie). Autor opisał już 649 punktów: 300 parzystych i 49 nieparzystych.Inny wybitny lekarz - Souen Ssen-Mo (581-682) napisał dzieło, złożone z 30tomów, pt. „Tsien-kin-fang", czyli „Tysiąc Złotych Recept". Dwa z owych 30tomów poświęcone są akupunkturze i przyżeganiu. Podręcznik ten przezdługie lata służył do nauki akupunktury i przyżegania nie tylko lekarzomchińskim, ale także koreańskim i wietnamskim.
W okresie 618-907 powstały w Chinach szkoły akupunktury jako wydziałyszkół medycznych. To dla celów szkoleniowych w 1027 r. na polecenieCesarza Chin, lekarz Wang-Wei-Jin zlecił odlanie z brązu modeli naturalnejwielkości ludzkich postaci, pustych w środku. Na powierzchni każdej z dwóchfigur (odlano tylko 2 modele zwane Tang-Jen) zaznaczono przebieg 12 meri-dian i 649 punktów. Wspomniany lekarz jest autorem podręcznika pt. „Ilustro-wany podręcznik o punktach akupunktury i przyżegania na odlanym modeluz brązu".
Kolejny krok w rozwoju metody leczenia akupunkturą przypadł na rok1303. To z tego roku pochodzi zapis autorstwa lekarza Hu-Te-Pina o kolej-nych 2 kanałach (meridianach): głównym tylnym i głównym przednim.Łącznie mamy już w XIV wieku 14 meridianów i 693 punkty. Od tamtego -jakże odległego czasu - nie zmieniła się liczba kanałów, dodaje się jedynienowe punkty.
Czasy renesansu przyniosły dalszy rozwój metod leczenia i nowe dziełanaukowe. W 1601 roku ukazało się „Kompendium akupunktury i przyżegania"- dzieło porządkujące posiadaną na ten temat wiedzę ówczesnych. Znajdujemyw nim opis dziewięciu igieł oraz terapeutyczne właściwości kanałów i punktów.
11
Powtórnie zostały odlane modele z brązu, tym razem trzy: mężczyzny, kobietyi dziecka. Modele te służyły głównie celom szkoleniowym.
W rozwoju akupunktury w Chinach nastąpił pewien regres. W XVIII w.w Chinach powstały wyższe uczelnie na wzór europejski. Wielu lekarzypowróciło z Europy po okresie studiów i stali się oni przeciwnikami tradycyj-nej chińskiej medycyny uznając ją za nienaukową. Zastój ten przypadł na lata1664-1930.
W latach wojen, jakie z przerwami toczyły się w Chinach od 1924 r. aż dokońca II wojny światowej akupunktura była wykorzystywana do leczeniarannych żołnierzy i to sprawiło, że nastąpił jej powtórny rozkwit i pełnarehabilitacja. Ponownie metoda ta została zrównana z innymi metodamileczenia. Z Chin akupunktura rozprzestrzeniła się na cały Daleki Wschódi tam, z pewnymi zmianami, była szeroko stosowana.
W Polsce
Jeżeli nie brać pod uwagę udziału Michała Boyma* w dziele popularyzacjiakupunktury w Europie, to pierwsze dokumenty, świadczące o zainteresowa-niu się lekarzy tą metodą leczenia w Polsce, pochodzą z lat 1828 i 1830. Data1828 wiąże się z uzyskaniem przez lekarza Antoniego Baranowskiego stopniadoktora medycyny na Uniwersytecie Wileńskim za pracę napisaną po łacinie,a poświęconą japońskiej moksie (przyżeganiu). Tytuł rozprawy po łaciniebrzmi: „De moxa japonica ac sinensi dissertatio inauguralis chirurgico-practicaquam in Caesarea Litteraturum Universitate Vilnensi ad gradum doctorismedicinae vito obfinendum publice defendet Antonius Baranowski LithauanusMedicinae Magister".
W dwa lata później inny Polak - Józef Domaszewski na UniwersytecieJagiellońskim bronił rozprawę doktorską częściowo poświęconą akupunkturze;tytuł rozprawy: „De Hydrocephale interno chronice item de acupunctura.Dissertatio inauguralis medico-chirurgica".
* Michał Boym (1612-1659). Polski jezuita, urodzony we Lwowie, jako misjonarz wyjechałdo Chin (1644 r.). Pobyt w Chinach, obok działalności misyjnej, M. Boym poświęcił nastudiowanie medycyny chińskiej. Miał ku temu dobre podstawy wyniesione jeszcze z domurodzinnego - ojciec Michała, Paweł Boym, był nadwornym lekarzem Zygmunta III Wazy.Poza tym znajomość języka chińskiego pozwalała mu na szybkie zgłębienie tajemnicchińskich ksiąg medycznych i tłumaczenie ich na język łaciński. Pozostawił po sobie dzieła:Flora Sinesis (Flora Chin), wydane w 1656 r. w Wiedniu, Clavis Medica ad ChinariumDoctorinam de Pulsibus (Klucz medyczny), wydane w 1686 r. w Norymberdze; ponadtorękopisy prac Chiński medyk i Księgi chińskich receptur, wydane już po śmierci przezAndreasa Cleyera oraz Wilhelma Ten Rhyne. Zmarł w Chinach w 1659 roku.
12
RYS HISTORYCZNA
Jako ciekawostkę podajemy, że ta część pracy, która została poświęconaakupunkturze zawiera zaledwie 9 stron druku, ma charakter pracy poglądowe;i oparta była na 12 współczesnych publikacjach zagranicznych. Niemnie^zawarto w niej zadziwiająco dużo treści: rys historyczny akupunktury, opisigieł, objaśnienia mechanizmu działania nakłuwań, zastosowanie i wartościlecznicze tej metody. - - •
Pomiędzy rokiem 1830 a poniżej sporządzonym wykazem dat ważniej-szych wydarzeń dotyczących akupunktury istnieje olbrzymia przepaść. Wydajesię, że jest to niemożliwe, aby przez całe dziesięciolecia w Polsce nie znano,bądź nie interesowano się akupunkturą. Jeżeli podręczniki z tego okresu nic naten temat nie mówią, to oprócz hipotezy, że rzeczywiście nic istotnego w tyrrzakresie się nie działo można także przypuszczać, że nie odkryto i nie opisanejeszcze tych co się tym zagadnieniem interesowali.
Uznajemy zatem, że historię polskiej akupunktury, którą możemy zaliczyćdo młodych dziedzin medycyny, wyznaczają następujące daty:
1972 - powstała w Gliwicach Poradnia zwalczania Bólu (za sprawą di...
masazysta