Perez-Reverte Arturo - Przygody kapitana Alatriste 01 - Kapitan Alatriste.pdf - Perez-Reverte Arturo - regis2004

Wiedzcie bowiem: był tam z nami,

Walecznymi żołnierzami,

Z głęboką raną kapitan,

A śmierć wielkimi krokami

Szła, by o niego zapytać.

Nie ma go już między nami!

Eduardo Marquina, We Flandrii już zapadł zmierzch

I. GOSPODA POD TURKIEM

ie grzeszył ni uczciwością, ni pobożnością, lecz jako żywo był człekiem odważnym. Zwał się

Diego Alatriste y Tenorio i swoje przewojował w barwach regimentu piechoty podczas kampanii

flamandzkich. Gdym go poznał, wiódł w Madrycie marny żywot i najmował się za grosze do mało

chwalebnych zajęć, nierzadko pojedynkując się w imieniu każdego, komu kunsztu bądź odwagi nie stawało,

by samemu załatwić swoje porachunki. A to, drodzy waszmościowie, rogi jakiemuś mężowi przyprawione, a

to waśń lub też niejasno wyłożony testament, a to dług spłacony w części jedynie i jeszcze inne pomniejsze

sprawki. Dzisiaj łatwo piętnować taki proceder, ale w owych czasach stolica Hiszpanii była miejscem, gdzie

człowieczy los rozstrzygał się w błysku stali w lada zaułku i zależał częstokroć od szybkiego uniku. A w

takich momentach Diego Alatriste wyśmienicie radę sobie dawał. Gdy dobywał rapiera, znać było mistrza,

na dodatek jego lewica kryła wąski i długi sztylet, zwany przez niektórych lewakiem, którym zawodowe

zabijaki nieraz się podówczas posługiwały, on zaś władał nim jak się patrzy. Jak mawiano, i z góry, i z

mańki. Przeciwnik, bywało, uwijał się właśnie przy zadawaniu i parowaniu wykwintnych sztychów, a tu

znienacka, od spodu, prosto w wątpia dochodziło go krótkie pchnięcie niby grom z jasnego nieba i czasu już

nie miał nawet, by księdza wołać. Taaak. Mówiłem waszmościom, że czasy nie były łaskawe.

Kapitan Alatriste wszelako potrafił rapierem na życie zapracować. Jak sięgam pamięcią, owo

„kapitan" było nie tyle faktyczną szarżą, ile raczej przydomkiem. Tytuł ów pochodził z dawnych czasów:

oto walcząc jako żołnierz pod królewskim sztandarem, musiał Alatriste pewnej nocy sforsować lodowato

zimną rzekę wraz z dwudziestoma dziewięcioma towarzyszami i prawdziwym kapitanem, miarkujecie

waszmościowie, wiwat Hiszpania i tak dalej, z rapierami w zębach i w samych koszulach, by od śnieżnej

połaci się nie odróżniać. A wszystko to w celu zaskoczenia oddziału Holendrów, oni to bowiem byli

podówczas naszymi wrogami, iże niezawisłość pragnęli ogłosić, jakby nigdy nic. Owóż na koniec udało im

się, ale nim się wybili, mocno im skórę przetrzepaliśmy. Wracając do kapitana - zamysł był taki, iżby

zatrzymać się na owym brzegu czy też grobli, czy bies jeden wie, co to było, i czekać, aż świt nastanie,

kiedy to główne siły królewskie do ataku ruszą, a wtedy oddział miał się do nich przyłączyć. Koniec

końców, schizmatyków dosięgła sprawiedliwa kara w postaci śmiertelnego żelaza, ani pisnąć nie zdołali.

Spali jak susły, gdy nasi, z wody wyszedłszy, ziąbem skuci, ogrzali się natychmiast, posyłając heretyków do

piekieł czy gdzie tam lutrów po śmierci przyjmują. Nieszczęsnym trafem świt nadszedł, za nim jasny

poranek, a tymczasem hiszpański atak nie nadchodził. Jak powiadano potem, do fermentów pomiędzy

marszałkami polnymi a generałami doszło było. Stało się przeto, że naszych trzydziestu jeden mężów

pozostawiono ich własnemu losowi, klnących na czym świat stoi i w żywe kamienie, a wokół już roić się

poczęło od Holendrów nad wyraz chętnych rzeź kamratów pomścić. Znaleźli się w opałach większych niźli

Niezwyciężona Armada poczciwego króla Filipa Drugiego. Długi to był dzień i ciężki nadzwyczaj. I

wystawcie sobie waszmościowie - dwóch tylko Hiszpanów na drugi brzeg dotrzeć zdołało, nim noc zapadła.

Jednym z nich był Diego Alatriste, a jako że dzień cały ludźmi dowodził (prawdziwy kapitan już w

pierwszej potyczce padł i ducha wyzionął za sprawą stali, która na dwie piędzi z pleców mu wystawała),

toteż i przezwisko mu zostało, choć nigdy nie zdołał dochrapać się odpowiedniej pozycji. Był kapitanem

przez jeden dzionek, mając pod swymi rozkazami oddział ludzi skazanych na śmierć. Drogo skórę swą

sprzedali, jeden po drugim, mając rzekę za plecami i złorzecząc najczystszą żołnierską łaciną. Ot, wojenne

zawieruchy. Ot, hiszpański los.

Ale, ale. Drugim żołnierzem ocalałym owej nocy był mój ojciec. Zwał się Lope Balboa, pochodził z

prowincji baskijskiej Guipuzcoa i również do tchórzy nie należał. Wieść niesie, że on i Diego Alatriste byli

wielkimi przyjaciółmi, braćmi nieomal. Musi w tym być ziarno prawdy, jako że później, gdy mój ojciec padł

od kuli arkebuza na murach bastionu Julich (to dlatego Diego Velazquez nie uwiecznił go potem na obrazie

wyobrażającym poddanie Bredy, kontentując się tylko swym przyjacielem i imiennikiem Alatriste, którego

owszem, namalował, widnieje tam zaraz za jednym koniem), kapitan przysiągł mu, że weźmie mnie,

podówczas wciąż jeszcze młode pacholę, pod swą opiekę, gdy nieco podrosnę. Otóż i przyczyna, dla której,

gdym trzynaście lat ukończył, moja matka zapakowała do tobołka koszulę, gatki, różaniec i skibę chleba i

posłała mnie, bym zamieszkał u kapitana, korzystając z tego, że pewien jej kuzyn akurat do Madrytu się

wybierał. Tak to począłem pełnić powinności po trosze sługi, po trosze pazia u przyjaciela ojca mego.

Wyznam coś teraz: śmiem wątpić, czy znając dobrze naturę kapitana, macierz moja tak łacno

skierowałaby mnie doń na służbę. Mniemam wszelako, że choć tytuł kapitański był zgoła fałszywy,

przydawał mu jednak zaszczytnego poloru. Poza tym moja biedna matka słabowała, a miała jeszcze dwie

siostry moje do wyżywienia, wolała przeto pozbyć się kolejnej gęby znad garnka, dając mi przy tym okazję

szukania szczęścia bliżej Dworu. Wyekspediowała mnie oto więc ze swym kuzynem, o bliższe szczegóły się

nie wypytując, wyposażyła tylko w pokaźny list sporządzony przez proboszcza z naszej wsi, w którym

przypominała Diegowi Alatriste o jego zobowiązaniach i o przyjaźni, jaka łączyła go była z moim

nieboszczykiem ojcem. Pamiętam, że gdym wstąpił na służbę, kapitan właśnie dopiero co wrócił był z

Flandrii, jako że paskudna rana w boku, jaką otrzymał pod Fleurus, świeżą jeszcze była i moc bólów mu

dostarczała. Ja zaś, ledwo co przybywszy, leżąc nieśmiały i wystraszony jak myszka na sienniku, nocami

wsłuchiwałem się w jego kroki, gdy chodził po swej izbie w tę i z powrotem, nie mogąc zasnąć. Chwilami

słyszałem, jak cichutko nuci przerywane napadami bólu strofy, jak mówi wiersze Lopego, jak rzuca na głos

przekleństwo albo skierowaną do siebie samego uwagę, pełną na poły rezygnacji, na poły ubawienia. Taki

właśnie był kapitan: wszelakie zło i przeciwność losu przyjmował jako nieuniknioną krotochwilę, płataną

mu coraz to przez jakiegoś żądnego rozrywki starego, przewrotnego druha. Może stąd brało się jego

osobliwe poczucie humoru, cierpkie, sarkastyczne i gorzkie.

Od owego czasu wiele lat upłynęło i daty trochę mi się we łbie mieszają. Historia jednak, którą sposobię się

waszmościom opowiedzieć, musiała wydarzyć się w tysiąc sześćset dwudziestym którymś roku, mylić się tu

grubo nie mogę. Była to przygoda, której bohaterami stali się dwaj zamaskowani mężczyźni i dwaj Anglicy,

przygoda, która wiele języków poruszyła na Dworze, przygoda wreszcie, w której kapitan nie tylko omal nie

postradał życia ocalonego szczęśliwie spod szabel flamandzkich, tureckich i z rąk berberyjskich korsarzy,

ale też pozyskał paru zawziętych wrogów, którzy zapałali doń dozgonną nienawiścią. Myślę tu o sekretarzu

królewskim Luisie de Alquezar i jego złowrogim opryszku, milczącym, niebezpiecznym włoskim zabijace,

zwanym Gual-terio Malatesta. Człek ów tak nawykł zabijać innych ciosem w plecy, że gdy tylko zdarzało

mu się przypadkiem uczynić to twarzą w twarz, chodził zwarzony, sądząc, że oto traci swe talenta. I był to

również rok, w którym zakochałem się bez pamięci jak szczenię w Angelice de Alquezar, Złu doskonałym,

które przewrotność i niegodziwość skryło pod postacią prześlicznego jasnowłosego dziewczęcia lat

jedenastu, może dwunastu. Ale opowiedzmy rzecz całą po kolei.

Imię moje: Inigo. I właśnie to imię było pierwszym słowem, jakie kapitan Alatriste wymówił owego

ranka, gdy wypuszczono go ze starego więzienia dworskiego, gdzie spędził był trzy tygodnie na królewskim

wikcie za niespłacone długi. Ów „wikt" to krasomówcze nadużycie, w tamtej epoce bowiem zarówno w

tym, jak i w innych więzieniach jedyne dostatki, na jakie mogli liczyć osadzeni - a do dostatków zaliczała

się także strawa - sprowadzały się do tego, za co każdy z nich mógł zapłacić z własnego mieszka.

Szczęśliwie kapitan trafił wprawdzie w kazamaty bez grosza zgoła, przyjaciół miał wszakże niemało. I tak to

ci, to tamci przychodzili mu w sukurs, gdy za kratami bawił, mniej dokuczliwymi dzięki zupom, które

Caridad Cyganicha, karczmarka z Gospody Pod Turkiem, posyłała mu przeze mnie co dni parę, a także

dzięki paru poczwórnym realom, które dostawał za sprawą kompanów - Francisca de Quevedo, Juana

Vicuńi i jeszcze kilku innych. Względem zaś spraw pozostałych, co mówiąc, mam na myśli udręki samego

zamknięcia, kapitan jak nikt umiał stawiać im czoło. Szeroko wieść się w owym czasie niosła o więziennym

obyczaju pozbawiania współtowarzyszy z celi już to osobistego dobytku, już to przyodziewku, ba, butów

nawet. Ale madrycka sława Diega Alatriste była jeszcze większa, a do kogo dotrzeć na czas nie zdołała,

rychło sam się przekonywał, że lepiej jest podchodzić doń z najwyższą rozwagą. Jakem później się

dowiedział, gdy tylko zjawił się był w przybytku, z miejsca poszedł ku najbardziej niebezpiecznemu

fanfaronowi pomiędzy skazańcami i pozdrowiwszy go z największą galanterią, przystawił mu do gardzieli

krótki nóż rzeźnicki, który zdołał był przemycić, wzbogacając strażnika o kilka marawedi. Metoda okazała

się błogosławiona. Po wprowadzeniu nowych zasad z taką zadzierzystością nikt już nie śmiał zaczepiać

kapitana, który odtąd mógł spokojnie spać owinięty w płaszcz w jako tako czystym kącie celi, opromieniony

famą człowieka z fantazją. Szczodrobliwość, z jaką następnie dzielił się zupami od Cyganichy i flaszkami

wina, zakupionymi (z pomocą usłużnych przyjaciół) u naczelnika więzienia, zaskarbiły mu bezwzględną

lojalność współtowarzyszy niedoli, z dotychczasowym hersztem włącznie - był to kordobańczyk o

haniebnym nazwisku Bartolo Cupamagna, który wprawdzie w pamięci ludowej zdołał się już był zapisać

jako człek, któremu niestraszne żadne galery ni Boże potępienie, a jednak urazy nijakiej do kapitana nie

czuł. Otóż i kolejna cnota Diega Alatriste: przyjaciół potrafił znaleźć choćby w piekle.

Wierzcie lub nie wierzcie: wprawdzie nie pamiętam dobrze, który to rok stulecia był - dwudziesty

drugi, trzeci może - ale głowę daję, że kapitan opuścił więzienne mury o poranku takim, jaki często bywa w

Madrycie o tej porze: niebo skąpane w rozświetlonym błękicie, a powietrze chłodne, że dech zapiera. Od

owego dnia, który (żaden z nas jeszcze tego nie przeczuwał) tak bardzo miał odmienić nasze życie, upłynęło

już mnóstwo czasu i wody w rzece Manzanares. Do dziś jednak przed oczyma staje mi jak żywy Diego

Alatriste, chudy i nieogolony, na progu ciężkich drzwi z czarnego drewna, które z trzaskiem zamykają się za

jego plecami. Doskonale pamiętam, jak zamrugał powiekami w oślepiającym świetle ulicy, pamiętam jego

gruby wąs, skrywający górną wargę, jego smukłą sylwetkę spowitą w płaszcz i kapelusz z szerokim rondem,

w którego cieniu iskrzyło się dwoje jasnych, zmrużonych teraz oczu, które zdały się uśmiechać, widząc, że

siedzę na placu na ławeczce. W spojrzeniu kapitana było coś szczególnego: z jednej strony było bardzo

jasne i bardzo chłodne, modre na podobieństwo porannych kałuż zimowych, z drugiej wszakże ów chłód

mógł raptem ustąpić w cieple przyjaznego uśmiechu jak tafla lodu, która topnieje pod nagłym naporem

gorąca, choć oblicze kapitana pozostawało bez wyrazu, pełne powagi lub też surowości. Miał też w zanadrzu

jeszcze jeden, bardziej niepokojący uśmiech, który zostawiał na chwile niebezpieczeństwa bądź smutku: był

to grymas ledwo widoczny spod wąsów, lekkie skrzywienie ust w kierunku lewego kącika, grymas

nieodmiennie groźny jak pchnięcie rapierem (które często po nim następowało) albo posępny jak zła

wróżba, gdy towarzyszył szeregowi butelczyn wina, jakie zdarzało się kapitanowi spełniać w samotności w

dniach, gdy ni słowem nie zwykł odzywać się do nikogo. Półtorej szklanicy jednym tchem i ten gest otarcia

wąsów wierzchem dłoni, wzrok wtopiony w ścianę naprzeciw. Flaszki, które miały przepędzić upiory - tak

mawiał, choć nigdy nie zdołał przepędzić ich na amen.

Uśmiech, jaki posłał mi owego ranka, gdym czekał na niego, należał do tej pierwszej kategorii: rozjaśniał

mu oczy na przekór odwiecznej powadze oblicza i oschłości, z jaką tak skrupulatnie cedził słowa, choćby w

głębi serca jej zgoła nie doświadczał. Spojrzał w górę i w dół ulicy, z widoczną ulgą przyjął nieobecność na

widnokręgu kolejnego wierzyciela, zbliżył się do mnie, mimo chłodu zdjął płaszcz, zwinął w bezkształtny

kłąb i wcisnął mi go w ręce.

- Ińigo - odezwał się. - Wygotuj go. Aż roi się w nim od pluskiew.

Płaszcz cuchnął podobnie jak jego właściciel. Takoż i w przyodziewku mrowiły się insekta, jakby na

najwykwint-niejszy cymes zwołane. Nim jednak upłynęła godzina, kapitan wyglądał niemalże jak nowy, a to

za sprawą wizyty w łaźni golibrody Mendo Toskańczyka. Ów człek w młodości wojował w Neapolu, a

Diega Alatriste darzył głębokim szacunkiem i zaufaniem. Gdym przybiegł tam ze zmianą bielizny i jedyną

szatą, jaką kapitan chował w naszej garderobie, czyli stoczonej przez korniki starej szafie, on stał już w

drewnianej balii i wycierał ciało do sucha. Toskańczyk zdążył przez ten czas uczesać mu brodę i ciemne

włosy. Krótkie, wilgotne

i zaczesane do tyłu, z przedziałkiem pośrodku głowy, odsłaniały teraz szerokie kapitańskie czoło, spalone

słońcem na więziennym dziedzińcu, i niewielką bliznę opadającą ku lewej brwi. Właśnie skończył się

wycierać i jął naciągać na siebie koszulę i gacie, ja tymczasem przypatrywałem się innym bliznom, tak mi

już dobrze znanym. Jedna, w kształcie półksiężyca, pomiędzy pępkiem a prawą piersią. Inna, w formie

długiego zygzaka, na udzie. Zadane były przez broń białą, rapier lub sztylet. W przeciwieństwie do tej

czwartej, na plecach, o charakterystycznym rysunku gwiazdy, nieomylnie wskazującym na pocisk. Piąta

szrama, fioletowy ślad na lewym boku, pochodziła z czasów niedawnych, miała niewiele ponad rok: jeszcze

do końca niezabliźniona, niekiedy otwierała się i ropiała nieco. To ona, pamiątka z bitwy pod Fleurus,

zakłócała kapitanowi nocny spoczynek, wszelako tego dnia, gdy jej właściciel wychodził z balii,

prezentowała się zgoła nie najgorzej.

Pomagałem mu, gdy tak odziewał się powoli i niedbale: ciemnoszary kaftan i tej samej barwy portki, zwane

pludrami, zapięte na kolanach tuż nad wysokimi sznurowanymi butami, skrywającymi pocerowane

pończochy. Natenczas opiął się w talii skórzanym pasem, który w czas nieobecności jego smarowałem

skrupulatnie, i wsunął za niego rapier o wydatnych jelcach, którego głownię i gardę pokrywały ślady,

wyszczerbienia i draśnięcia, świadectwa innych lat i innych kling. Był to rapier zacny, długi, ze złowrogiej

toledańskiej stali; przy wsuwaniu i wysuwaniu z pochwy wydawał niekończący się metaliczny pisk, od

którego skóra cierpła. Na koniec przejrzał się w wiszącym w izbie pokancerowanym lustrze

1 przywołał na twarz leciutki, znużony uśmieszek:

- Klnę się na Boga - wycedził przez zęby - że chce mi się pić.

Co powiedziawszy, ruszył przodem po schodach na dół, następnie zaś ulicą Toledo prościutko do Gospody

Pod Turkiem. Nie mając na sobie płaszcza, wybrał tę stronę, po której przygrzewało słońce, i kroczył z

dumnie uniesioną głową w kapeluszu, który zdobiło sfatygowane czerwone pióro. Chwilami muskał dłonią

szerokie rondo, pozdrawiając znajomą twarz, lub też uchylał go, widząc damy szczególnej kon-duity.

Podążałem za nim zamyślony, popatrując na skaczących po ulicy małych huncwotów, na kramarki

handlujące w podcieniach warzywami i na próżniaków, którzy wygrzewali się na słońcu pod kościołem

Jezuitów, pogrążeni w gwarnej dyspucie. Aczkolwiek nigdym nie należał do nadzwyczaj naiwnych pacholąt,

a miesiące, którem w okolicy już zdążył spędzić, zdołały mnie co nieco ociosać, to jednak wciąż rozpierała

mnie zwykła w tak młodym wieku ciekawość, chłonąłem przeto świat oczami pełnymi zadziwienia, pilnując,

by ani jednego drobiazgu nie uronić. Wtedy posłyszałem za naszymi plecami zbliżający się odgłos kopyt

dwóch mułów pociągowych i skrzypienie kół. Zrazu anim na to uwagi nie zwrócił, wozy i karoce stanowiły

tu częsty widok, ulica ta bowiem służyła jako wygodny trakt, którym można się było dostać na plac Mayor i

do Pałacu Królewskiego. Jednakże gdy powóz zrównał się z nami, uniosłem na chwilę wzrok, który napotkał

wpierw drzwiczki bez herbu, a powyżej, w okienku, twarz dziewczynki, jasne loki i najbardziej błękitne,

czyste i zniewalające oczy, jakie kiedykolwiek zdarzyło mi się podziwiać. Spojrzenie ich na moment

skrzyżowało się z moim, po czym, uniesione pędem karocy, przepadło w głębi ulicy. Ja zaś zadrżałem, choć

czemu - nie wiedziałem. Drżałbym wszakże jeszcze bardziej, gdybym wiedział, że właśnie zobaczyłem

samego Diabła.

- Bić się nam przyjdzie - rzekł Francisco de Quevedo.

Na stole tłoczyły się puste butelki, a ilekroć mość Francisco folgował sobie z winem San Martin de

Valdeiglesias - co zdarzało się wcale często - już był gotów wyciągać rapier i wadzić się choćby z samym

Panem Bogiem. Z talentu poeta, był człekiem chromym i krótkowzrocznym, ale pyszałkowatym, kawalerem

Zakonu Świętego Jakuba, a przy tym mężem wszetecznym, równie ciętym i szybkim w rapierze, co i w

dowcipie. Na królewskim Dworze cieszył się zarówno dobrą sławą pierwszorzędnego poety, jak i sławą złą

nieprzeciętnego raptusa. Tej ostatniej zawdzięczał niekiedy już to banicję, już to więzienną celę. Trzeba

bowiem wasżmościom wiedzieć, że choć nasz poczciwy król i pan Filip Czwarty oraz jego faworyt hrabia de

Olivares, jak zresztą cały Madryt, rozsmakowywali się w jego celnych wierszach, to jednak absolutnie nie

było im w smak, gdy sami stawali się ich bohaterami. Dlatego gdy światło dzienne ujrzał jakiś anonimowy

sonet lub też kwintylla, w których łacno rozpoznać można było rękę naszego poety, zaraz strażnicy z

pachołkami pojawiali się w drzwiach gospody, u niego w domu albo w jakim innym uczęszczanym przezeń

miejscu publicznym, i z całym szacunkiem prosili go, by im towarzyszył, wskutek czego znikał z oczu na

kilka dni, względnie i miesięcy. A jako że mość Francisco należał do ludzi upartych i dumnych, co to nigdy

gorzkich nauk do serc sobie nie biorą, perypetie owe spotykały go nader często, dodatkowego kwasu

dolewając do i tak złej krwi poety. Wszelako był zarazem wyśmienitym kompanem biesiadnym, a i dla

przyjaciół swych, do których zaliczał się kapitan Alatriste, druhem był niezastąpionym. Obydwaj chętnie

odwiedzali Gospodę Pod Turkiem, gdzie nieodmiennie zasiadali w większym gronie wokół jednego z

najlepszych stołów, jaki Caridad Cyganicha - ongiś dziwka, w owym czasie od czasu do czasu darząca

swymi wdziękami kapitana, wszelako za darmo - zawsze dla nich ostawiała. Tego poranka kompanii mości

Franciscowi i kapitanowi dotrzymywało stałe grono: licencjat Calzas, Juan Vicuńa, Klecha Perez i Cyklop

Fadrique, aptekarz z Puerta Cerrada.

- Bić się nam przyjdzie - powtórzył z naciskiem poeta.

Jak już nadmieniłem, animuszu dodawała mu pokaźna ilość wypitego Valdeiglesias. Powstał, przewracając

przy tym taboret, położył dłoń na rękojeści rapiera i jął spojrzeniem miotać gromy w stronę dwóch

nieznanych kawalerów zasiadających przy sąsiednim stole, których oręż i płaszcze zwisały z kołków na

ścianie. Przybysze dopiero co głośno wychwalali naszego poetę za strofy, które w rzeczywistości wyszły

spod pióra Luisa de Góngora, ten zaś był najbardziej znienawidzonym adwersarzem Queveda w całej

poetyckiej rzeczypospolitej. Pan Francisco po wielekroć nie omieszkał obrzucać go najgorszymi w swych

ustach obelgami: zwał go sodomitą, psem i Żydem. Omyłka w dobrej wierze, w każdym razie tak mogło się

wydawać, jednakże przyjaciel mojego kapitana nie zamierzał puszczać tego płazem:

Żebyś w me wiersze zębów wbić nie zdołał,

W boczek je włożę, mości Gongorełe...

... jął improwizować, chwiejąc się i kurczowo zaciskając dłoń na rękojeści rapiera, a przybysze tymczasem

nuże przepraszać, kapitan zaś i pozostali kompani przytrzymywali mości Francisca, ażeby broni nie dobywał

i na tamtych dwóch nie ruszał.

Perez-Reverte Arturo - Przygody kapitana Alatriste 01 - Kapitan Alatriste.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: