Podst. składniki komórki roślinnej: cytoplazma, jądro kom. zwane łącznie protoplastem. Każda kom otoczona jest z zewn cienką, plazmatyczną błoną komórkową a kom rośl są osłonięte dodatkowo ścianą kom. W cytoplazmie są różnorodne organelle komórkowe-najważniejsze są plastydy. W cytoplazmie są też wakuole zaw sok komórkowy, zajmuje znaczną część przestrzeni.
Cytoplazma *półpłynna, bezbarwna, mniej lub bardziej galaretowata masa, *przypomina surowe białko jaja kurzego, *zewn warstwa cytoplazmy jest gęsta, zwarta, stanowi żywą cytoplazmatyczną błonę kom otaczającą całą zawartość kom i przylegającą ściśle do ściany kom. Błona ta reguluje przenikanie składników z otoczenia do wnętrza kom i odwrotnie. *środkowa część cytoplazmy jest bardziej wodnista i zaw często drobne, różnego rodzaju ziarnistości * zaw ok. 80%wody, 10-20% subst białkowych, 2-3% tłuszczy *pewna część tłuszczy tworzy z białkami związki białkowo-tłuszczowe, z których zbudowana jest rozmieszczona w całej cytoplazmie sieć bardzo delikatnych błon cytoplazmatycznych tworzących tzw. retikulum endoplazma tyczne. * cytoplazma znajduje się w ustawicznym ruchu i jest to jedna z jej najbardziej charakterystycznych właściwości życiowych.
Jądro komórkowe *w kom rośl ma postać drobnego ciałka o kształcie jajowatym, kulistym lub soczewkowatym *kom rośl mają przeważnie 1 jądro *jądro otoczone jest cienką błoną jądrową, w której są bardzo małe otworki tworzące siateczkę, za ich pośrednictwem odbywa się wymiana składników między jadrem a cytoplazmą *wnętrze jądra wypełnia sok jądrowy, tzw. kariolimfa albo karioplazma-jest to półpłynna masa składająca się z substancji białkowych, z znaczną zawartością fosforu. W soku jądrowym rozmieszczone są liczne nici chromatynowe, z których podczas podziału jądra formują się dostrzegalne z zwykłym mikroskopie ciałka zw. chromosomami.
Plastydy- drobne ciałka rozmieszczone w cytoplazmie, *zbudowane z substancji białkowych i otoczone błoną białkowo-tłuszczową * kom niektórych rośłin oraz kom zwierzęce pozbawione są plastydów *w młodych kom plastydy mają postać drobniutkich, bezbarwnych ziarenek zw. proplastydami. *w starszych kom występują 3 rodzaje plastydów:1-zielone(chloroplasty, ciałka zieleni),2-żółte i czerwone (chromoplasty),3-bezbarwne(leukoplasty).
Chloroplasty *występują w kom położonych blisko powierzchni ciała rośliny gdzie mogą przenikać promienie słoneczne *najliczniej występują w komórkach liści *mają kształt soczewkowaty * mają zabarwienie zielone, gdyż zawierają barwnik zielony, tzw. chlorofil *mają podstawowe znaczenie dla życia kom rośl, gdyż zachodzi w nich proces asymilacji CO2, czyli fotosynteza.
Chromoplasty *plastydy zawierające barwniki pomarańczowe i żółte (karoten i ksantofil) *występują w kom rośl w postaci okrągłych ciałek albo kryształów przybierając postać nieregularnych płytek lub igieł *nadają barwę kwiatom, owocom.
Leukoplasty *bezbarwne, drobne plastydy, kształtu kulistego lub wrzecionowatego *występują przede wszystkim w kom położonych głębiej, pod powierzchnią ciała rośliny, tzn. w kom odciętych od dostępu światła *najwięcej występują w podziemnych częściach roślin, w korzeniach, kłączach, bulwach *w leukoplastach odbywa się, przy udziale odpowiednich enzymów, przetwarzanie cukru w skrobię, która się w nich odkłada.
Ściana komórkowa Prawie wszystkie kom rośl otoczone są ścianą kom., w młodych komórkach jest ona cienka, łatwo rozciągliwa, w starszych-zgrubiała, kom bardziej sztywne, mało rozciągliwe. *ściany dwóch zrośniętych młodych kom zespojone ze sobą tzw. blaszką środkową, zbudowaną z protopektyny *właściwe ściany kom zbudowane są z błonnika (celulozy), występuje w postaci gęsto splecionych włókienek tworzących mocną sieć *ściany kom starszych najczęściej ulegają zdrewnieniu-odkładanie drzewnika(ligniny) w celulozowych warstwach ściany. Stają się coraz grubsze, mniej rozciągliwe oraz trudniej przepuszczalne dla wody i rozpuszczonych w niej składników. Takie kom z czasem zamierają *korkowacenie-obumieranie kom-odkładanie się w ścianach kom suberyny, która jest nieprzepuszczalna dla wody i powietrza *kutynizacja-przesycenie substancją podobną do tłuszczu, kutyną, występuje najczęściej na powierzchni rośliny, np. w komórkach skórki liścia. Takie ściany zapobiegają nadmiernemu wyparowywaniu wody z komórki *w ścianach kom wielu roślin mogą występować dodatkowo ciała śluzowe (w nasionach lnu), związki mineralne (krzemionka u skrzypu).
Kora pierwotna korzenia zbudowana jest głównie z tkanki miękiszowej.
Tkanka miękiszowa ma komórki zwykle duże, mniej lub bardziej kuliste. Ściana kom jest cienka, celulozowa, czasem może jednak grubieć i drewnieć. Wnętrze kom wypełnia duża wakuola a cytoplazma wyściela cienka warstewką ścianę kom. W cytoplazmie znajduje się jądro kom i liczne plastydy. Tkanka miękiszowa jest tkanką luźną, kom nie są ze sobą ściśle złączone ale znajdują się między nimi przestwory międzykomórkowe. Przestwory te są ze sobą połączone i tworzą jednolity system kanałów przenikających roślinę we wszystkich kierunkach i kontaktujących się z powietrzem otaczającym roślinę za pomocą aparatów szparkowych. Przestwory utrzymują połączenie między kom położonymi w głębi rośliny a otoczeniem ułatwiając wymianę gazów przy oddychaniu. U roślin bagiennych i wodnych występuje miękisz powietrzny odznaczający się dużymi przestworami międzykom. Stanowi on zbiornik powietrza dla tych części rośliny, które są zanurzone w wodzie. Miękisz kory pierwotnej korzenia przeprowadza w drodze osmozy i aktywnego transportu pobraną przez włośniki wodę oraz sole mineralne z komórek skórki do walca osiowego. W starszych częściach korzenia przekształca się on w miękisz spichrzowy, który gromadzi zapasowe substancje pokarmowe. *Wewnętrzna warstwa miękiszu kory pierwotnej korzenia zbudowana z komórek ściśle ze sobą złączonych nazywa się śródskórnią albo endodermą. Komórki jej są martwe i ściśle ze sobą zrośnięte. Dzięki temu śródskórnia tworzy sztywną pochwę ochronna wokół walca osiowego. Tylko niektóre kom śródskórni są żywe i cienkościenne. Są to tzw. komórki przepustowe, które przepuszczają wodę z kory do walca osiowego. Walec osiowy korzenia składa się z warstwy korzonkorodnej, tzw. okolnicy albo perycykl. Pod tą warstwą znajdują się tkanki przewodzące. Okolnice znajdujące się tuż pod śródskórnią przybierają częściowo charakter tkanki twórczej, z której powstają korzenie boczne. Pod okolnicą znajduje się duża wiązka przewodząca składająca się z pasm tkanki drzewnej i pasm tkanki łykowej przebiegających na przemian jedno obok drugiego w układzie promienistym (radialnym). Głównym składnikiem tkanki drzewnej są naczynia mające kształt rurek zbudowanych z martwych komórek o ścianach celulozowych, częściowe od wewnątrz zdrewniałych. Przewodzą one pobraną przez korzenie wodę do pędów. Natomiast w tkance łykowej występują rurki sitowe zbudowane z żywych komórek połączonych w długie szeregi a oddzielonych od siebie tzw. sitami tzn. ściankami zaopatrzonymi w liczne otworki , przez które przenikają substancje odżywcze z komórki do komórki. Tkanka sitowa zaopatruje korzeń w produkty asymilacji wytworzone w liściach. W walcu osiowym występują także komórki tkanki mechanicznej o zgrubiałych i zdrewniałych ścianach.
Wtórny przyrost korzenia jest wynikiem działania nowych wtórnych tkanek twórczych, tzw. miazgi twórczej (kambium) i miazga korkotwórczej (fellogen). Kambium jest wtórną tkanką twórczą boczną składającą się z jednej warstwy komórek formującej walec przebiegający między tkanką naczyniową a tkanką sitową. Komórki miazgi wtórnej dzielą się równolegle do obwodu korzenia i odkładają po obydwu stronach miazgi warstwy komórek potomnych, z których powstają wtórne tkanki stałe. Dzięki temu korzenie rozrastają się na grubość. Kambium wytwarza w korzeniu liczne nowe wiązki przewodzące, w których po zewnętrznej stronie narasta tkanka sitowa (łyko) a po stronie wewnętrznej tkanka naczyniowa (drewno). Pomiędzy sąsiednimi wiązkami przewodzącymi miazga odkłada pasma miękiszu tworzącego promienie rdzeniowe, które stanowią tkankę spichrzową korzenia, czyli gromadzą się w nich materiały zapasowe. W tym samym czasie co kambium powstaje w okolnicy druga wtórna tkanka twórcza-fellogen. Wytwarza ona na zewnątrz warstwy ochronnego korka-nowej wtórnej tkanki okrywającej zbudowanej z komórek martwych. Korek tworzący się wokół walca osiowego odcina korę pierwotną korzenia od odżywiających ją wiązek przewodzących co powoduje obumarcie kory pierwotnej, w wyniku czego korek pokrywa korzeń od zewnątrz. Korek, łyko i miękisz znajdujący się na zewnątrz miazgi wtórnej tworzą korę wtórną korzenia.
Tkanki mechaniczne Odgrywają dużą rolę w przystosowaniu roślin wyższych do życia lądowego. Nadają one roślinom sztywność i elastyczność oraz chronią przed złamaniem, rozerwaniem i zgnieceniem. Utrzymują je w pozycji pionowej i umożliwiają wzrastanie do znacznej wysokości. W łodygach t.m. znajdują się bliżej obwodu, a więc płytko pod skórką, co nadaje roślinie większą wytrzymałość na złamanie. Natomiast w korzeniach są one skupione bliżej środka przez co zwiększa się wytrzymałość na rozerwanie. T.m. są zbudowane z komórek grubościennych, najczęściej wydłużonych i ściśle ze sobą złączonych bez przestworów międzykomórkowych. Dlatego są one mocne. 3 rodzaje t.m. 1-twardzica (sklerenchyma) zbudowana jest z komórek bardzo wydłużonych, które zrastają się w pęczki lub walcowate pochwy ciągnące się wzdłuż rośliny. W miarę dojrzewania komórek ściany ich grubieją tak silnie, że światło ogranicza się do wąziutkiego kanalika. Głównym składnikiem ściany kom jest celuloza, ale najczęściej drewnieją one w większym lub mniejszym stopniu. Żywa zawartość komórek z czasem zanika-twardzica staje się tkanką martwą. Komórki twardzicy przybierają najczęściej postać długich włókien. W obwodowych partiach łodyg i korzeni występują tzw. włókna łykowe, zaś w głębi rośliny włókna drzewne. 2- komórki kamienne-są zwykle niewydłużone lecz okrągławe o bardzo grubej ścianie, przeważnie martwe. Występują one w okrywach owoców (w pestce śliwki) oraz w łupinach nasion, nadając im twardość i odporność. 3-zwarcica (kolenchyma)-występuje głównie u roślin dwuliściennych. Jest to tkanka żywa zbudowana z komórek wydłużonych o ścianach niezdrewniałych lecz celulozowych i tylko częściowo zgrubiałych. Komórki zwarcicy odznaczają się zdolnością do wzrostu i wydłużania się oraz dużą rozciągliwością. Dzięki temu zwarcica może pełnić funkcję tkanki mechanicznej w rosnących częściach rośliny zanim wytworzy się twardzica. Zwarcica mieści się w obwodowych warstwach miękiszu, zazwyczaj tuż pod skórką. Często zawiera bardzo małe ciałka zieleni i może asymilować CO2.
Tkanki przewodzące Przewodzenie wody i materiałów odżywczych w roślinie z komórki do komórki odbywa się przez powolną osmozę, a do szybkiego ich rozprowadzania służą specjalnie przystosowane tkanki przewodzące. 1-tkanka naczyniowa (drewno), 2-tkanka sitowa (łyko). Drewno przewodzi głównie wodę z solami mineralnymi z korzeni do innych części rośliny. Natomiast łyko rozprowadza po roślinie produkty asymilacji. T. przewodzące występują zwykle w postaci oddzielnych pasm naczyniowych i pasm sitowych połączonych w tzw. wiązki przewodzące (wiązki sitowo-naczyniowe albo wiązki łykodrzewne) ciągnące się wzdłuż rośliny. W tkance drzewnej wyróżniamy 2 rodzaje komórek przewodzących: 1-naczynia-tworzą długie rurki powstałe z jednego szeregu komórek leżących jedna nad drugą. Utraciły one cytoplazmę i jądro kom oraz większość rozdzielających je ścian poprzecznych. Ściany boczne naczyń są od wewnątrz częściowo zgrubiałe i zdrewniałe co zapobiega zamykaniu się naczyń pod naporem otaczających je tkanek. 2-cewki-są to komórki wydłużone, martwe, mniej lub bardziej zdrewniałe, które zachodzą wzajemnie na siebie klinowatymi końcami lecz nie tworzą rurek. Są one połączone w długie szeregi a w ścianach oddzielających te komórki występują liczne otworki lub jamki tworzące tzw. sita.
Tkanki wydzielnicze W roślinach występują komórki i tkanki, które wytwarzają rozmaite substancje, zw. wydzielinami (żywice, olejki lotne, śluz, sok mleczny, nektar kwiatowy). Wydzieliny te gromadzą się w komórkach albo w przestworach międzykomórkowych lub też wydostają się na zewnątrz rośliny. Komórki i tkanki produkujące te wydzieliny nazywamy wydzielniczymi. Należą do nich: 1-włoski i komórki gruczołowe-występują na łodygach, liściach i kwiatach wielu roślin. Wytwarzają one i wydzielają na zewnątrz rozmaite substancje w postaci kropel cieczy albo uwalniają olejki lotne. Wydzieliny te chronią roślinę przed zwierzętami a olejki lotne nadają zapach kwiatom zwabiając owady. W t. miękiszowej niektórych roślin występują pojedynczo lub w małych, kulistych skupieniach komórki gruczołowe, których wydzielina pozostaje wewnątrz rośliny gromadząc się w samych komórkach lub w otoczonych przez nie przestworach międzykomórkowych. (np. w liściu dziurawca czy w okrywie owoców pomarańczy i cytryny). Wydzieliny te mają też zastosowanie w lecznictwie. 2-miodniki-wydzielają roztwór cukru; nektar wabiący owady; zlokalizowane głównie w kwiatach, 3-przewody żywiczne-zabezpieczają roślinę przed infekcjami; stanowią zwykle system połączonych między sobą kanałów pionowych i poziomych., 4-rurki mleczne-zbudowane są z komórek wytwarzających i gromadzących sok mleczny. Komórki te częściowo zatracają oddzielające je przegrody i tworzą gęstą sieć rurek, które przenikają całą roślinę. Występują np. w maku, w mniszku (mlecz). U roślin należących do rodziny wilczomleczowatych występują bardzo długie i rozgałęzione wielojądrowe komórki wypełnione sokiem mlecznym, tzw. rurki mleczne nieczłonowe. Sok mleczny niektórych roślin stanowi surowiec do wyrobu gumy i kauczuku.
Tkanka okrywająca -dzieli się na skórkę (tkanka żywa) i korek (tkanka martwa). Skórka występuje na liściach i łodygach (w postaci epidermy) oraz na korzeniach (w postaci epiblemy inaczej zwanej ryzodermą). Dzielimy na pierwotną i wtórną. T.o. składa się z żywych, prostokątnych komórek, ściśle przylegających do siebie. Występuje w niej kutykula, włoski mechaniczne oraz aparaty szparkowe. Nie posiada chloroplastów, dzięki czemu światło przenika do wewnątrz. Fellogen składa się z komórek merystematycznych, które dzielą się odkładając na zewnątrz nowe komórki korka i od czasu do czasu również do wnętrza jedną lub kilka warstw żywych komórek o cechach komórek miękiszowych. Funkcją tej tkanki jest oddzielenie środowiska zewnętrznego od środowiska wewnętrznego, ochrona przed czynnikami zewnętrznymi i utratą wody oraz udział w wymianie gazowej. Formy ochrony: wytworzenie na powierzchni skórki związków zwanych kutyną, wytworzenie kolców i kutneru, wydzielanie substancji drażniących, kłujących, zapachowych.
Farmakognozja-dziedzina wiedzy przyrodniczej wchodząca w zakres nauk farmaceutycznych. Zajmuje się surowcami naturalnymi i ich składem chem., które wykazują właściwości biolog. mające zastosow. w lecznictwie. Zadaniem farmakognozji jest wszechstronne badanie tych surowców naturalnych i ich skład. oraz badanie możliwości ich zastosow. w postaci leków nat. Farmakognozja wykazuje liczne związki z innymi dyscyplinami biolog., szczeg. znaczenie ma botanika farmaceutyczna uwzględniająca morfologię oraz anatomię roślin, systematykę, elementy cytologii, fizjologii, biochemii roślin. Systematyka (taksonomia roślin) określa precyzyjnie przynależność gatunkową roślin dostarczających surowca. Fizjologia roślin-zajmuje się procesami życiowymi roślin, szczeg. ważne jest badanie wpływu różnych czynników zewn. na rośliny uprawiane (światło, temp., charakter gleby, ilość opadów i inne czynniki klimatyczne, które wpływają na zaw. składników czynnych w roślinie. Biochemia roślin-śledzi przemiany biochemiczne istotne dla biosyntezy substancji czynnych w roślinie. Ostatnio istotne znaczenie dla farmakognozji uzyskała hodowla tkanek roślinnych jako potencjalne źródło biologicznie czynnych substancji.
Leki roślinne – są to użyteczne w medycynie wyroby, które zawierają jako składniki czynne wyłącznie rośliny, części roślin, substancje roślinne lub ich kombinacje w postaci przerobionej lub nieprzerobionej. Fitoterapia-określa zastosowanie leków roślinnych na podstawie oceny korzyści w stosunku do ryzyka dla leczenia lub łagodzenia stanów chorobowych a także dla utrzymania zdrowia i celów profilaktycznych. 3 grupy leków roślinnych: 1-jednorodne subst chem- izolowane z sur rośl. o ustalonej strukturze chem i określonych właściwości fizykochem. 2-leki typu galenowego-kompleksy składników czynnych sur.rośl lub preparaty galenowe (nalewki, ekstrakty, soki, syropy lub ich kompozycje) a także pojedyncze zioła lub ich mieszanki. 3- produkty metabolizmu dbn-otrzym w proc fermentacyjnych określane jako antybiotyki. *Leki należące do 1 i 3 grupy stanowią najb nowoczesną formę leku poch.rośl. *Są łatwe do scharakteryzowania pod względem fizykochem. i farmakolog. *są to leki uzyskane w wyniku biosyntezy, co odróżnia je od leków otrzymanych w wyniku syntezy chem. *odróżnia je również sposób otrzymywania-jest to ekstrakcja z sur.rośl.
ORGANY ROŚLINY
LIŚĆ (FOLIUM)
Do grupy liści stanowiących surowce farmakognostyczne należą wyłącznie liście asymilacyjne. Wygląd zewnętrzny liścia pozwala często na identyfikację surowca bez badania elementów anatomicznych. W praktyce spotykamy surowce wysuszone, pokruszone i pokrojone, których nie da się rozpoznać po wyglądzie zewnętrznym i należy oprzeć się na badaniu mikroskopowym. Najczęściej liść jest różnicowany na: *blaszka liściowa, *ogonek, z wyjątkiem liści bezogonkowych, tzw. siedzących. Często u nasady liści mogą wykształcać się przylistki wolne lub zrośnięte z ogonkiem liściowym Mogą one tworzyć tzw. gatkę albo tutkę lub przekształcać się w łuski lub kolce. Liście mogą być umieszczone na pędzie spiralnie (ulistnienie skrętoległe) lub okółkowo. Ogonek liściowy: *kształt-obły, kanciasty, rynienkowaty, spłaszczony. Cechy morfologiczne blaszki liściowej: *kształt: jajowaty, lancetowaty, łopatkowaty, klapowany, *szczyt blaszki: tępy, zaokrąglony, zaostrzony, *nasada blaszki: symetryczne, klinowate, sercowate, *brzeg blaszki: równy, pojedynczo lub podwójnie piłkowany, ząbkowany, karbowany, *unerwienie blaszki: równoległe, pierzaste, łukowate, dłoniaste, *owłosienie blaszki: jednostronne, obustronne, kutnerowate, gruczołowe. Przeprowadzając budowę anatomiczną liścia należy uwzględnić obserwację skórki górnej i dolnej oraz przekroju poprzecznego przez blaszkę liściową wraz z nerwem głównym. Do ważniejszych elementów diagnostycznych znajdujących się na powierzchni liścia należą: 1-wytwory skórki: *różnego rodzaju włoski okrywające jedno- lub wielokomórkowe: krzaczkowate, teowate (T), maczugowate, stożkowate, biczowate, główkowe, *włoski wydzielnicze-na końcu jest kuleczka gdzie zbiera się wydzielina. 2-aparaty szparkowe: *typ Labiatae- są to duże komórki przyszparkowe ułożone prostopadle do osi szparki, *typ Rubiaceae– duże komórki przyszparkowe ułożone równolegle do osi szparki, *typ Cruciferae (Solanaceae)–3, 4 komórki przyszparkowe, z których jedna jest znacznie mniejsza od pozostałych, *typ Rhanunculaceae– 4 do 5 komórek przyszparkowych mniej lub więcej jednakowej wielkości, *typ Liliaceae- 4 komórki przyszparkowe, z których 2 stanowią przedłużenie komórek szparkowych a pozostałe 2 są do nich równoległe. Przekrój poprzeczny liścia pokazuje charakterystyczny układ wiązek przewodzących w nerwie głównym oraz takie elementy diagnostyczne jak kryształy szczawianu wapnia, komórki śluzowe, komórki i zbiorniki olejkowe.
KWIAT (FLOS)
Kwiat to organ rozrodczy roślin nasiennych, jest on skróconym i przekształconym pędem. Podstawowymi częściami kwiatu są: *kielich (Calyx), *korona (Corolla), *pręcikowie (Androceum), *słupkowie (Gynaceum). Słupkowie osadzone pośrodku dna kwiatowego składa się z owocolistków, których liczba jest charakterystyczna dla poszczególnych rodzin. W obrębie słupka wyróżnia się: w dolnej jego części zalążnię przechodzącą zazwyczaj w mniej lub bardziej wydłużoną szyjkę słupka zakończoną u szczytu różnopostaciowym znamieniem. Znamię bywa pojedyncze lub wielokrotne. Pokryte jest najczęściej brodawkami, włoskami lub lepką wydzieliną dla ułatwienia zatrzymywania ziaren pyłku. W zalążni (jednokomorowej bądź podzielonej przegrodami na kilka lub wiele komór) znajdują się zalążki, z których po zapłodnieniu powstają nasiona. Jeżeli zalążnia znajduje się powyżej dna kwiatowego wówczas słupek jest górny a cały kwiat dolny. Natomiast jeśli dno kwiatowe obejmuje zalążnię a okwiat wyrasta powyżej jej szczytu wówczas słupek jest dolny a kwiat górny. Pręcikowie jest męskim narządem generatywnym w kwiecie. Składa się z pręcików występujących w różnej ilości charakterystycznej dla danej rodziny. Do grupy surowców kwiatowych zaliczamy: *pojedyncze kwiaty (Flos), *całe kwiatostany (Anthodium, inaczej Inflorescentia)(koszyczek inaczej kwiatostan), *w nielicznych przypadkach surowiec stanowią korony kwiatów. Przy badaniu tożsamości surowców kwiatowych oprócz cech morfologicznych należy niekiedy uwzględnić także cechy budowy anatomicznej poszczególnych elementów kwiatów. Budowa anatomiczna działek kielicha, płatków korony a także słupka i nici pręcika przypomina budowę anatomiczną liścia. Wśród komórek miękiszu parenchymatycznego oraz na skórce działek kielicha, płatków korony można znaleźć takie elementy charakterystyczne jak: kryształy szczawianu wapnia, włoski okrywające główkowe lub bezgłówkowe, włoski gruczołowe, komórki lub zbiorniki olejkowe.
ZIELE (HERBA)
w skład surowców określanych jako Herba wchodzą: *nadziemne części roślin zielnych składających się z łodygi, liści i kwiatów, *lub tylko kwitnące wierzchołki pędów w przypadku gdy dolna część łodygi ulega zdrewnieniu, *niekiedy w surowcu mogą się znajdować owoce. Dla określenia rośliny dostarczającej surowca istotne znaczenie ma sposób rozgałęzienia pędu. W surowcu wysuszonym i pokrojonym ważne jest rozpoznanie czy łodyga jest zielna czy zdrewniała, pusta czy pełna, obła, spłaszczona, kanciasta czy żeberkowana. W budowie anatomicznej łodygi można stwierdzić na powierzchni obecność skórki, której komórki są najczęściej osiowo wydłużone. Wśród nich widoczne są szparki. Często na powierzchni skórki spotyka się włoski okrywające i włoski gruczołowe. Pod skórką znajduje się zwarcica tworząca jednolity pierścień na całym obwodzie albo występujące w postaci żeberek na występach łodygi. Kora pierwotna ograniczona jest często endodermą. W części korowej występuje niekiedy pas mechaniczny złożony z włókien zwykle słabo zdrewniałych. Wiązki przewodzące w łodydze roślin dwuliściennych są otwarte tzn. posiadają między częścią drzewną i sitową miazgę twórczą i ułożone są w postaci mniej lub bardziej zwartego pierścienia. Wiązki przewodzące są zazwyczaj obok ległe, drewno zwrócone jest ku środkowi, natomiast część sitowa na zewnątrz łodygi. Szeregi komórek między wiązkami, które łączą rdzeń z częścią korową, noszą nazwę promieni rdzeniowych. Rdzeń (środkowa część łodygi) składa się najczęściej z komórek cienkościennych. W wielu roślinach miękisz rdzeniowy istnieje tylko w pierwszych stadiach rozwoju a następnie w miarę rozrastania się łodygi marnieje i rozrywa się. Charakterystycznymi elementami ułatwiającymi odpowiednią klasyfikację surowca, może być również obecność lub brak w miękiszu korowym łodygi kryształów szczawianu wapnia, komórek lub przewodów wydzielniczych oraz rur mlecznych.
OWOC (FRUCTUS)
Składa się z:
- owocni- PERICARDIUM
- nasienie – SEMEN
Jeżeli w tworzeniu owocu bierze udział dno kwiatowe lub inne części kwiatu powstaje tzw owoc pozorny, inaczej szupinkowy.
Owoc złożony powstaje ze zrośnięcia się kilku zalążni samego kwiatu.
Owocnia, czyli ściana owocu służy do ochrony nasion lub też dopomaga w ich rozsiewaniu. Zróżnicowany jest na 3 warstwy:
- zewnętrzną- EXOCARPIUM
- środkową- MEZOCARPIUM
- wewnętrzną- ENDOCARPIUM
Ponieważ owocnia powstaje z jednego lub też zrośnięcia kilku owocolistków, które mają budowę liścia. Wymienione warstwy owocu odpowiadają analogicznym warstwom liścia, czyli skórce dolnej, śródliściu i skórce górnej.
Dlatego też EXOCARPIUM i ENDOCARPIUM składają się z 1 warstwy komórek, podczas gdy MEZOCARPIUM jest zazwyczaj wielowarstwowe.
Podział owoców
Grupa A- owoce pojedyncze (powstające z jednej zalążni)
I-owoce suche
1-owoce jednonasienne, np. orzech, ziarniak
2- wielonasienne
a- pękające, np. mieszek, strąk
b- rozpadające się, np. rozłupnia, zwykle zorpadające się na jednonasienne rozłupki.
II- owoce soczyste
1- pestkowiec- char, się tym, że wewn. część owocni przekształcona jest w pestkę(jedną lub kilka),
2- jagoda—wewn. mięsistej owocni znaj się zazwyczaj liczne nasiona.
Grupa B- owoce złożone- powstają przez zrośnięcie ścian owocni lub gdy poszczeg. Owoce są zespolone na wspólnej tkance, np. dno kwiatowe. W badaniach anatomicznych owoców należy zwrócić uwagę na budowę ENDO, EXO i MEZOCARPIUM. W Mezocarpium występują wiązki przewodzące oraz takie elementy diagnostyczne jak zbiorniki czy przewody wydzielnicze, bądź też specjalnie wykształcone komórki.
KORA (CORTEX)
Korę stanowi zespół tkanek wyst. na zewnątrz pierścienia miazgi pędów nadziemnych i podziemnych roślin dwuliściennych i nagozalążkowych.
W korze wyróżniamy:
- najb obwodową część tzw oskórnię korkową- peryderma
- kora pierwotna
- kora wtórna
Oskórnia korkowa powstaje na skutek działania miazgi korkotwórczej, czyli fellogenu odkładającego na zewnątrz piętrowo ułożone cienkościenne komórki korka o błonach skutynizowanych i skorkowaciałych nieprzepuszczalnych dla gazów i wody.
Do wewnątrz fellogen odkłada grubościenny miękisz korkowy, czyli felodermę, zw. także podmiażdżem korkowym.
Pod perydermą wyst. kora pierwotna złożona z luźno ułożonych komórek miękiszowych, zaw. substancje odżywcze.
Na granicy kory pierwotnej i wtórnej spotyka się niekiedy zgrupowania elementów mechanicznych tworzących pas mechaniczny w postaci nieprzerwanego pierścienia.
Kora wtórna jest najmłodszą tkanką części korowej, char. się występowaniem tzw. pierścieni łubowych między którymi w cienkościennym miękiszu wyst. grupy sit.
W części korowej mogą występować:
- rury mleczne,
- kryształy szczawianu wapnia
- inne el. char.
KORZEŃ(RADIX)
Jest podziemnym organem wegetatywnym rośliny. W skład surowców wchodzą zarówno same korzenie, korzenie wraz z rozłogami i w większości surowców korzenie z krótkim kłączem. Badanie cech morfologicznych korzenia ze względu na stan rozdrobnienia surowca z reguły nie pozwala na rozpoznanie surowca. Właściwe rozpoznanie umożliwiają badania budowy anatomicznej.
Budowa anatomiczna
- w stadium młodocianym korzeń okryty jest skórką(ryzoderma) składa się z jednej warstwy cienkościennych komórek. Niektóre komórki skórki przekształcone są we włośniki. W nieco starszym korzeniach ryzoderma ulega zmarnieniu i funkcje ochronne przejmuje znajdująca się pod nią egzoderma.
Kora pierwotna zbudowana jest z wielu warstw cienkościennych luźno ułożonych komórek miękiszowych.
Ostatnią warstwą kory pierwotnej graniczącą z walcem osiowym stanowi śródskórnia (endoderma)często skorkowaciała lub zdrewniała.
Pierwszą warstwą walca osiowego stanowi okolnica(perycykl). Pod okolnicą wyst. od 2do 7 radialnych wiązek przewodzących skład. Się z ułożonych na przemian pasm floemu( wiązek sitowych) i pasm ksylemu( wiązek naczyniowych). Pomiędzy ksylemem a floemem występuje tkanka miękiszowa.
- w dalszym stadium rozwoju na skutek działalności wtórnych tkanek twórczych następuje rozrost korzenia na grubość. Pomiędzy ksylemem a floemem częściowo z okolnicy częściowo z miękiszu walca osiowego powstaje tkanka twórcza- miazga (kambium). Miazga zakłada się początkowo w postaci gwiaździstej, później ze względu na napór wytwarzanych przez nią tkanek ( na zewnątrz wtórnego floemu a do wewnątrz wtórnego ksylemu) przyjmuje kształt kolisty.
Pomiędzy sąsiednimi wiązkami łykodrzewnymi odkłada się wtórny miękisz formujący tzw. promienie rdzeniowe.
Ostatecznie wykształcony korzeń okryty jest oskórnią (peryderma). Skła. Się głównie z korka i felodermy.Poniżej niekiedy zachowana jest kora pierwotna, na której występują zmarniałe sita pierwotne.
Na skutek silnego przyrostu wtórnego kora pierwotna najczęściej odpada w postaci martwicy. Kora wtórna określona jako łyko jest poprzedzielana mniej lub bardziej zróżnicowanymi promieniami rdzeniowymi. W korze wtórnej znajdują się wtórne sita. Część korową oddziela od walca osiowego pierścień zwykle kilkuwarstwowej miazgi zbudowanej z komórek cie...
Agunia.Z