Powell Corey S. - Znikające światy.pdf - świat nauki - joliet_

Cig dalszy ze strony 10

ASTRONOMIA

1989 roku, to nie przekona¸o. W Nature

z 27 lutego 1997 roku opisuje on zmien-

noæ linii absorpcyjnych w widmie

51 Pegasi o okresie 4.23 dnia; efekt ten Ð

jak twierdzi Ð nie da si« wyjaæni wp¸y-

wem planety. Przypuszcza on, ýe po-

wierzchnia gwiazdy oscyluje podobnie

jak rozhuætana woda w basenie. Na-

ukowcy, ktrzy na podstawie danych

obserwacyjnych og¸osili odkrycie pla-

nety, dali si« wed¸ug niego ponieæ fali

przedwczesnego entuzjazmu.

Jeszcze przed opublikowaniem arty-

ku¸u Graya Ð unikajc zw¸oki wywo¸a-

nej procesem recenzowania artyku¸w

naukowych Ð Mayor, Queloz, Marcy i

Butler opublikowali w Internecie kæli-

w polemik«. üowcy planet zarzucaj

Grayowi, ýe to on poluje na fantomy.

ãNie wydaje mi si«, aby mia¸ napraw-

d« dobre widmoÓ Ð mwi Marcy, po-

wo¸ujc si« na duýy rozrzut opubliko-

wanych przez Graya danych.

Marcy kwestionuje takýe poprawnoæ

interpretacji Graya. Oscylacje powinny

mie wp¸yw na jasnoæ gwiazdy, tym-

czasem ã51 Pegasi nie wykazuje zmian

jasnoæci wi«kszych niý 1/5000Ó. Co wi«-

cej, proponowany przez Graya rodzaj

oscylacji nie zosta¸ jeszcze przez niko-

go zaobserwowany ani nawet postulo-

wany. ãTakie oscylacje by¸yby znacznie

bardziej nieoczekiwane i niezwyk¸e niý

nowa planetaÓ Ð koÄczy Marcy.

Niewtpliwie emocjonalnie wszyscy

s po stronie zwolennikw planet. Cho

Gray kwestionuje odkrycie tylko jednej

z planet pozas¸onecznych, swym arty-

ku¸em wywo¸a¸ wraýenie, iý jest nauko-

wym harpagonem, porywajcym od

dawna oczekiwane odkrycie. ãSzczerze

mwic, nie mog« zrozumie gwa¸tow-

nych atakw moich niektrych kolegw

na prac« Davida GrayaÓ Ð mwi Artie

Hatzes z University of Texas, ktry obec-

nie wsp¸pracuje z Grayem przy dalszej

analizie 51 Pegasi.

Ktra strona ostatecznie zwyci«ýy,

trudno jest przewidzie. Nikt nie lekce-

waýy artyku¸u Graya. Sallie Baliunas

z Harvard-Smithsonian Center for

Astrophysics zauwaýa, ýe ãobserwacje

Graya s na og¸ bardzo dobreÓ, cho

dostrzega w jego analizie kilka s¸abych

punktw. Nie podoba si« jej takýe, iý nie

zaznaczy¸ na wykresach w swym arty-

kule marginesu b¸«du ani czasu obser-

wacji, co pomog¸oby innym badaczom

w zweryfikowaniu jego wynikw.

Gordon Walker z University of Bri-

tish Columbia, ktry napisa¸ komentarz

do doniesienia Graya w Nature , przy-

znaje, ýe ma ono charakter wst«pny. Ze-

brane obserwacje przypominaj, zda-

niem Walkera, ýe gwiazdy to nie zega-

ry Ð drgaj, obracaj si« i zmieniaj

Najstarsi szybownicy

Naukowcy z Landessamlungen fr Naturkunde

z Karlsruhe w Niemczech i kanadyjskiego

Royal Ontario Museum oraz University

of Toronto wydobyli najstarszy z odkrytych

Znikajce æwiaty

Czy pierwsza planeta odkryta

wok¸ gwiazdy podobnej do S¸oÄca

okaýe si« miraýem?

ciach planet okrýajcych

gwiazdy podobne do S¸oÄca

pobudzi¸y nasz wyobrani«. Artyæci

maluj wymyælne ãfantazyjne obrazyÓ

nowych æwiatw, teoretycy spiesz z hi-

potezami wyjaæniajcymi dziwaczne

w¸aæciwoæci tych obiektw, a wszyscy

napawaj si« myæl, ýe by moýe Ð nie

da si« przecieý tego wykluczy Ð na kt-

rejæ z tych planet istnieje ýycie.

Po latach ãfa¸szywych alarmwÓ i

odwo¸ywanych odkry astronomowie

myæleli, ýe oto nareszcie maj w r«ku

niezbite dowody, iý nasz Uk¸ad S¸onecz-

ny nie jest jedyny we Wszechæwiecie.

Obecnie znw mamy dj vu , gdyý Da-

vid F. Gray z University of Western

Ontario przedstawi¸ dowody, ýe pier-

wsza z tych nowo odkrytych planet,

obiegajca gwiazd« 51 Pegasi, po pro-

stu nie istnieje.

Gray w swej pracy podkreæla szcze-

gln natur« ãpolowania na planetyÓ.

Planety istniejce poza Uk¸adem S¸o-

necznym oglda moýna jedynie na ob-

razach z gatunku fantastyki naukowej,

wszystkie odkrycia nowych planet Ð

a wedle ostatnich obliczeÄ jest ich osiem

Ð oparte s bowiem na niezwykle subtel-

nych dowodach poærednich.

Odkrywcy hipotetycznej planety, Mi-

chel Mayor i Didier Queloz z genewskie-

go Obserwatorium Astronomicznego,

badajc gwiazd« 51 Pegasi, zauwaýyli,

ýe jej widmo regularnie przesuwa si« le-

ciutko tam i z powrotem z okresem 4.23

dnia. Wynik ten szybko potwierdzili

Geoffrey W. Marcy z San Francisco Sta-

te University i R. Paul Butler z Univer-

sity of California w Berkeley, ktrzy od

tego czasu przoduj w odkrywaniu no-

wych planet.

Obie grupy badawcze zinterpretowa-

¸y przesuni«cia widma gwiazdy jako

wynik dzia¸ania efektu Dopplera Ð wy-

d¸uýania lub skracania si« d¸ugoæci fal

æwietlnych emitowanych przez gwiazd«

wskutek jej ruchu od lub do obser-

watora. Doszli do wniosku, ýe gwiazda

51 Pegasi przesuwana jest tam i z po-

wrotem przez okrýajc j ci«ýk pla-

net« o masie rwnej co najmniej po¸o-

wie masy Jowisza.

Jednak Graya, ktry prowadzi obser-

wacje 51 Pegasi z ma¸ymi przerwami od

dotd kompletny szkielet latajcego gada.

Moýna przypuszcza, ýe pnopermski

Coelurosauravus jaekeli porusza¸ si«

na ¸ukowato wygi«tych p¸atach noænych

znajdujcych si« po bokach jak

u dzisiejszych latajcych jaszczurek

Ð smokw latajcych czy niektrych

gekonw. B¸ona lotna celurozaurawusa

nie by¸a jednak podparta szkieletem

koÄczyn, jak u wi«kszoæci kopalnych

(i wsp¸czesnych Ð przyp. t¸um.)

czworonogw poruszajcych si«

lotem ælizgowym, lecz jedynie usztywniona

kostnymi pr«cikami tkwicymi w skrze.

Ulotne leptokwarki?

Najnowszy subatomowy atak na Model

Standardowy przypuszczony zosta¸

za pomoc akceleratora DESY

w Hamburgu. Pracujcy tam fizycy

przebadali ostatnio dane zebrane

z milionw zderzeÄ pewnego rodzaju

leptonw, zwanych pozytonami, z protonami,

ktre zbudowane s z kwarkw. Na og¸

pozytony rozprasza¸y si« na kwarkach,

ale w 12 przypadkach pozyton zawrci¸

i uciek¸, unoszc zaskakujco wiele energii.

Ten nieoczekiwany ãw ty¸ zwrotÓ moýe

by tylko przypadkow fluktuacj Ð

mwi badacze Ð lecz moýe teý wskazywa,

ýe pozyton i kwark na mgnienie oka

utworzy¸y uciekajcy leptokwark, ktry

natychmiast si« rozpad¸. Poszukiwania

silniejszych dowodw istnienia

leptokwarkw trwaj.

W«ýe w kosmosie

Wielka zastyg¸a b¸yskawica,

zaobserwowana po raz pierwszy

w 1992 roku, wije si« jak wý

w gwiazdozbiorze Strzelca. Do niedawna

naukowcy wiedzieli jedynie, ýe ten dziwny

twr ma d¸ugoæ oko¸o 150 lat æwietlnych,

szerokoæ 2Ð3 lata æwietlne i dwa ogromne

zgi«cia, z ktrych wydobywa si« silne

promieniowanie radiowe. Obecnie

Gregory Benford z University of California

w Irvine zaproponowa¸ wyjaænienie, wed¸ug

ktrego w wý i podobne w¸kna

w pobliýu ærodka Galaktyki s tworzone

przez zjonizowane ob¸oki molekularne,

poruszajce si« poprzez pole magnetyczne.

Wý si« wije, twierdzi Benford,

poniewaý otaczajce pole magnetyczne

jest za s¸abe, aby go utrzyma.

Cig dalszy na stronie 13

12 å WIAT N AUKI Lipiec 1997

N iedawne doniesienia o odkry-

Cig dalszy ze strony 12

Poradnik lekarza

S¸ynny podr«cznik dla lekarzy

PhysiciansÕ Desk Reference podaje

b¸«dne, a czasem fatalne w skutkach

wskazwki dotyczce pomocy

w przypadkach przedawkowania

lekw Ð twierdz lekarze i farmaceuci

dyýurujcy przy telefonie pogotowia

zatruciowego w San Francisco

(Poison Control Center). Grupa ta

przeprowadzi¸a ankiet« wærd

80 lekarzy, ktrzy zwracali si«

do pogotowia o pomoc, i stwierdzi¸a,

ýe w cigu ubieg¸ego roku po¸owa

ankietowanych korzysta¸a z tego

trzyip¸kilogramowego, liczcego

3 tys. stron tomu zawierajcego

informacje producentw. Nast«pnie

w wydaniu podr«cznika z roku 1994

ci sami badacze uwaýnie przestudiowali

dane dotyczce szeæciu lekw cz«sto

przyjmowanych w nadmiernych,

æmiertelnych dawkach. W kaýdym

z tych przypadkw podr«cznik PDR

zaleca¸ post«powanie niebezpieczne,

nieskuteczne lub po prostu przestarza¸e.

Wydawca PDR , Medical Economics,

twierdzi, ýe kilka usterek

zosta¸o w nowym wydaniu

z roku 1997 poprawionych.

DOMNIEMANA PLANETA obiegajca gwiazd« 51 Pegasi

przedstawiona tu w wizji artysty by moýe wcale nie istnieje.

CIG DALSZY...

Bhopal Ð dziesi« lat pniej

Ostatnio w National Medical Journal

of India ukaza¸ si« artyku¸ omawiajcy

d¸ugotrwa¸e skutki wycieku gazu,

ktry nastpi¸ w Bhopalu w Indiach

w 1984 roku. Na podstawie rozes¸anych

kwestionariuszy i badaÄ klinicznych

przeprowadzonych w 1994 roku

autorzy stwierdzaj, ýe mieszkaÄcy

miasta najbardziej naraýeni przed 10 laty

na kontakt z gazem maj od tego czasu

najwi«cej oglnych problemw zdrowotnych,

gorczek, powik¸aÄ

oko¸oporodowych

i zaburzeÄ oddychania.

U tych ludzi wystpi¸y

rwnieý choroby

neurologiczne,

psychiczne i okulistyczne.

W za¸czonym artykule

Mi«dzynarodowa

Komisja Medyczna

w Bhopalu, chcc

zapobiec takim tragediom

w przysz¸oæci, nawo¸uje

do uchwalenia

oglnoæwiatowej ustawy

o ochronie zdrowia

i bezpieczeÄstwie.

Pot«pia Union Carbide

szczeglnie za

nieudost«pnianie

informacji o jakoæciowym

i iloæciowym sk¸adzie

gazu, ktry przedosta¸ si«

wtedy do atmosfery,

za b¸«dy w przygotowaniu

akcji ratowniczej

oraz zbyt ma¸ rekompensat« finansow

dla pokrzywdzonej ludnoæci

(patrz: åwiat Nauki , sierpieÄ 1995, s. 10Ð11).

Kristin Leutwyler

w sposb, ktry ¸atwo moýe zmyli nie-

uwaýnego badacza.

Sam Gray nie wydaje si« zadowolo-

ny z ca¸ej tej wrzawy. ãNie interesuj« si«

szczeglnie planetami pozas¸oneczny-

mi Ð mwi, wyjaæniajc, dlaczego nie

opublikowa¸ wczeæniejszych obserwa-

cji 51 Pegasi. Ð Nie chcia¸bym powie-

dzie: ÇA kogo to obchodziÈ, ale dla

mnie nie by¸o to szczeglnie waýne.Ó

Dla astronoma bardziej nastawionego

na badanie fizyki gwiazd niý mogcych

je okrýa szcztkw ãnowy mod oscy-

lacji by¸by znacznie ciekawszy od jakiejæ

tam planetyÓ Ð dodaje.

Niezaleýnie od sposobu patrzenia na

spraw« wszyscy uczestnicy dyskusji

chc jakoæ rozwik¸a sporne kwestie. Na

szcz«æcie ta kontrowersja naukowa nie

powinna si« cign w nieskoÄczonoæ.

W najbliýszych tygodniach astronomo-

wie na ca¸ym æwiecie skupi si« na Tau

Bootis, kolejnej gwiedzie podejrzewa-

nej o posiadanie planety na krtkookre-

sowej, 3.3-dniowej orbicie Ð b«d w niej

szuka zmiennoæci podobnej do zmien-

noæci postulowanej przez Graya w przy-

padku 51 Pegasi.

Pod koniec roku, gdy 51 Pegasi sta-

nie si« znw dost«pna do obserwacji,

interpretacje MarcyÕego i Graya moýna

b«dzie zweryfikowa. Za kilka miesi«cy

dost«pne b«d bardzo dok¸adne pomia-

ry astrometryczne. Powinny one udzie-

li definitywnej odpowiedzi, czy rzeczy-

wiæcie trzy gwiazdy, wok¸ ktrych

Marcy i Butler postuluj istnienie pla-

net, ãzataczaj si«Ó po niebie. Jak na ra-

zie nikt jeszcze nie zakwestionowa¸ tych

wynikw.

Co b«dzie jednak, jeæli i te planety

znikn? Marcy nie traci pewnoæci sie-

bie: ãGdyby coæ takiego si« okaza¸o, to

wsid« w autobus 28 do Golden Gate

Bridge i dam nura na samo dno.Ó

Corey S. Powell

å WIAT N AUKI Lipiec 1997 13

Powell Corey S. - Znikające światy.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: