KKK WYKŁAD 1, 20.02.2006 r.
- trzeba zdefiniować sam termin KKK.
- wbrew pozorom, termin do zdefiniowania jest dosyć prosty.
- KKK: geograficznie (dawniej „Daleki Wschód”, ale termin odpowiedni tylko dla Zachodu, gdy przyjmiemy, że Europa jest centrum świata).
- „Daleki Wschód”, to ostatni region, do którego dotarli Europejczycy, próbowali go oczywiście skolonizować, na pewnych terenach to się udało, ale nie na wszystkich. To był bardzo ponury okres w historii.
- początek: „Wojna Opiumowa”. (w sumie były dwie wojny opiumowe).
I Wojna Opiumowa 1839 – 1842 - zakończona traktatem nankinskim, Europa narzuciła bardzo niekorzystne warunki Chinom.
Wojna toczona była w imię handlu narkotykami, bo Chińczycy wprowadzili zakaz sprzedaży opium. Jednak Europejczycy łatwo pokonali Chińczyków i to tylko po to, bo Chiny chciały ratować swoich ludzi przed zgubnym wpływem opium. Także wojna wybuchła po to, by mieć możliwość spokojnego handlu opium.
- kontakty Europa – Daleki Wschód były traumatyczne dla wschodu, pozostawiły niechęć do Europy, obecny nawet do dziś, np. w Chinach.
- Europa weszła w kontakty z Dalekim Wschodem w 19 wieku. Dotychczas kraje te były zamknięte, odizolowane od reszty świata, nie chcieli mieć nic wspólnego z drapieżnym Zachodem. Ale nie udało im się uchronić, bo Europa była znacznie lepiej rozwinięta technicznie.
- rozwój wschodu i zachodu szedł odmiennymi ścieżkami. Europa była w fazie szczytowej ekspansji, a wschód był zamknięty i Chiny i Japonia.
Japonia
Japonia była zamknięta od 17 wieku, od ustanowienia szogunatu Tokugawów.
W Japonii chrześcijaństwo zostało zdelegalizowane. Były nawet stracenia chrześcijan (np. w Nagasaki). Nie wolno też było przybijać do J. statkom przez 250 lat. Jedynie Holendrzy (m.in. dlatego, że byli to protestanci i nie interesowała ich ewangelizacja) mieli prawo prowadzenia handlu, ale bardzo ograniczonego. Jedynie kilka statków na rok mogło wpływać do Nagasaki.
Nagasaki było oknem J. na świat, tutaj docierały chińskie towary. To był jedyny port, gdzie Holandia może docierać, ale tylko do jednej z portowych wysepek i to otoczonych palisadą. Wyspa ta, pilnowana była wojskami szoguna, załoga holenderska spędzała tu kilka miesięcy, gdy przybywał kolejny statek, to wymieniali się ze sobą. Dziś jest tam muzeum. Przez 2 i pół wieku, był to jedyny kontakt ze światem. (Ta wyspa, to Dejima). Jest jeszcze szczelniej zamknięta, niż Chiny, nie chce mieć ze światem nic wspólnego, pragnie jedynie kontynuować swoją tradycję.
Korea
Tutaj sytuacja rysuje się podobnie. Kraj zamknięty, jedyny port kontaktowy, to Pusan. Korea jest małą repliką Chin, tylko na znacznie mniejszą skalę.
Chiny
Minimalny kontakt następował przez Kanton, to tutaj portugalscy kupcy przybywali, a potem brytyjscy. Portugalczycy mogli osiedlić się na małym skrawku ziemi i dwóch wysepkach (m.in. Makau). [na marginesie dodał: Hong Kong – terytorium wydarte przez Brytyjczyków.]
- Te dwa światy stykają się ze sobą. Zachód się rozrasta (Wielka Brytania, Holandia, potem Francja). Wybucha:
II Wojna Opiumowa 1858 – 1860
Francja już bierze w niej udział. Chiny nie są zainteresowane handlem, nowymi towarami. Pragną jedynie, by zachód dał im spokój. Ale to się nie uda.
Kolebką kultury KKK są Chiny, najstarsza cywilizacja świata, która zachowała ciągłość, są z tego dumni, dlatego też patrzą na Europejczyków, jako na barbarzyńców.
XIII w – podbój Chin przez Mongołów.
XVII w – podbój Chin przez Mandżurów,
PISMO
Jest jednym z kryteriów do wyznaczenia obszaru KKK, to bardzo ważny element. Pismo jest bardzo stare i trudne, nie wiele się zmieniło. Pierwsze znalezione znaki chińskie odkryto na kościach zwierząt i żółwich skorupach, pochodzą z 1 połowy 2 tysiąclecia pne. Geneza pisma jest magiczno-religijna, a nie ekonomiczna, jak to zazwyczaj bywało.
Japonia i Korea przejęły pismo chińskie do zapisu swojego języka. W połowie 15 w, Korea tworzy swój język pisany alfabetyczny (bo pismo chińskie nie było najlepsze do zapisu języka koreańskiego i japońskiego).
Wietnam też przejął pismo chińskie, ale wtedy obszar Wietnamu był inny niż obecnie. Współczesny kształt kraju porównywany jest do koszyka z ryżem na zgiętym kiju. Ale tak wygląda dopiero od 200-250 lat. Wcześniej to dzisiejszy pn Wietnam. Stolicą jest Hanoi, tradycyjne i historyczne, a Sajgon to miasto bardzo nowoczesne. Południe – część cywilizacji Kmerów.
Na początku KKK był zwarty. Zaczął się od Doliny Żółtej Rzeki, tu początek i rozwój cywilizacji chińskiej. Chińczycy sami stworzyli swoją cywilizację, nie tak, jak Europejczycy.
Z Doliny Wielkiej Rzeki Kultura rozprzestrzenia się na PN, aż do Korei, potem i na pd.
IV-III w pne – pierwsze kolonie na terenach Korei, choć państwo koreańskie jeszcze nie istniało. Różne ludy przejmują elementy K chińskiej, na przykład pismo, także instytucje polityczne, prawo, architekturę, sztukę. (np. ludy syberyjskie).
a. IV w pne – I w pne K z dorzecza Żółtej Rzeki opanowuje płw. Koreański.
b. Przenikanie K chińskiej na wyspy japońskie, 2 kanałami:
- bezpośrednio z Chin
- poprzez pośrednictwo Korei (głównie w pierwszych wiekach Korea ma większy wpływ niż Chiny)
V-VI w K chińska szeroko przenika na wyspy japońskie.
c. najpóźniej Wietnam (dzisiejszy pn).
Wietnam dobrze zachował chińską cywilizację, za wyjątkiem pisma – jest łacińskie. Chińskie ideogramy w połowie XX w zostały odrzucone, już w XIX w pisma używali tam misjonarze francuscy.
KKK: OBSZAR
- dzisiejsze Chiny (tu sformowana cywilizacja)
- płw. Koreański (wierna kopia cywilizacji)
- Wietnam (też wierna kopia)
- Japonia (nieco odrębna, bo to wyspy, obszar geograficznie izolowany)
- liczne ludy stepowe także ulegały sinizacji.
Dynastia mandżurska nie była w stanie zmienić Chin, na odwrót, najeźdźcy byli sinizowani. Zdobywcy przejmują K tych, co podbili!
KKK – grupa społeczna, która przejęła i rozwinęła K konfucjańską (prawo, instytucje polityczne, światopogląd).
Konfucjanizm – i filozofia społeczna i prawo i system wiedzy, instytucje, etyka, polityka, moralność, ideologia, która uformowała ten region.
Kryterium wyznaczania przynależności do KKK:
- pismo
- konfucjanizm
System był przejmowany dobrowolnie, bo jako wytwór wyższej cywilizacji!
Do dziś się konfucjanizm przejawia w:
- systemie politycznym w Japonii
- w sposobie zachowywania się (przykład F.: np. na randce w Japonii)
Tradycja konfucjańska powstała w V w pne. System tworzy się przez kilka wieków.
III-II w pne – fundament zjednoczonego cesarstwa.
VI w – Akademia Konfucjańska.
III w – wielki mędrzec Mencjusz.
Chiny powstały III-II w pne, jako Zjednoczone Cesarstwo. Jednoczą się odrębne państewka, pokrewne kulturowo. Było państewek kilkadziesiąt, napadały na siebie (podobnie jak w Grecji), tworzyły się różne sojusze, do czasu aż Han podbija inne, trwa to kilkadziesiąt lat.
Powstaje Cesarstwo Chan – 4 w pne. Tu Chiny się formują, jako jednolite państwo. To było bardzo ważne, do dziś „Chan”, to etniczny Chińczyk, coś jak Piast o Polaku. Nazwa Chiny pochodzi także od Chan. Jest to cesarstwo, które niezmiennie trwa ponad 2000 lat.
221 pne - zjednoczenie
1911 - upadek (rzymskie ces. upada już w V w).
Przez długi czas była to najbardziej rozwinięta cywilizacja na świecie. Przez pewien okres Europa była bardzo zacofana w stosunku do Chin czy cyw. Islamu i to przez ponad 10 wieków.
Bacon wymienia 4 wynalazki, które najbardziej zmieniły świat. Nie zdawał sobie sprawy z tego, że wszystkie są chińskie! A są to: druk, papier, kompas, proch.
Robert Temple w „Geniuszu Chin” wymienia wynalazki, połowa, a może i więcej wynalazków, na których opiera się świat, to wynalazki chińskie. Począwszy od nawozów, aż po spinki do włosów. Chiny były najlepiej rozwinięte technologicznie, od nich przejmowano technologie, z Europą włącznie, np. jedwab, przez długi okres, oprócz Chińczyków, nikt go nie umiał produkować. (dopiero w 9 w mnisi nestoriańscy wywieźli w łodygach jedwabniki do Bizancjum).
Cyw. Chińska jest najbardziej oddaloną cywilizacją od zachodniej i politycznie i mentalnie, wszystkim. Ciężko jest przełożyć ich kulturę na nasze terminy, bo pojęcia są nieadekwatne i na odwrót. Bo np. Bliski Wschód jest odrębny kulturowo, ale oni dają się zrozumieć, jesteśmy w stanie ich pojąć. A Chiny, to jakby inna planeta.
Marks – formacja azjatycka (nie pasuje do feudalizmu).
Levi – Strauss, pisał o przeciwstawianiu Kultury – Naturze. A tutaj to w ogóle nie znajduje odniesienia. Kultura jest przedłużeniem Natury! Jest to jednorodny twór. Coś, co nie jest przyrodą, jest degradacją. Kultura jest wartościowa tylko wtedy, gdy jest przedłużeniem przyrody. Nie ma podziału na:
- świat natury i kultury.
- świat materialny i duchowy.
- świat społeczny i indywidualny.
Te podziały pojawią się później, dopiero, gdy przybędzie kultura z zachodu.
Kołakowski i Malinowski byli przekonani, że nie może istnieć społeczeństwo, gdzie normy nie są wyprowadzone z religii. Religia była koniecznym i niezbędnym fundamentem kultury. Kołakowski: jeśli nie ma boga, to trzeba go wymyślić, bo wtedy nie ma moralności.
TU JEST INACZEJ. KONFUCJANIZM NIE JEST RELIGIĄ!!!
Jest to świecki system filozoficzno-moralny, normatywny. A więc, może istnieć społeczeństwo bez religii. Wielka cywilizacja, która nie potrzebowała i nie stworzyła religii! A wszędzie indziej religia jest podstawą. (Istniał co prawda buddyzm chiński, ale nie odegrał on dużej roli, tak jak religia u Żydów, Chrześcijan, Chrześcijan Hindusów czy w Islamie).
Nie ma tu pojęcia grzechu i zbawienia, życia pozagrobowego. Wszystko odbiega od znanych nam schematów. To czemu ludzie przestrzegają norm, skoro nie czują strachu? Otóż, duch ojca może żyć nawet 2 – 3 pokolenia, potem umiera, chyba, że nie jest karmiony, bez ufiar umrze wcześniej, stąd tak ważne jest posiadanie męskich potomków. Nie ma rzeczywistości wiecznej nadprzyrodzonej, nie ma metafizyki.
Chińczyk nie może też być ateistą, bo nie może wierzyć czy nie wierzyć w coś, co w ogóle nie istnieje w tamtej rzeczywistości!
Nie ma metafizyki, stąd wielu ludzi powie, że nie ma filozofii, bo filozofia, to głównie ontologia i epistemologia. Ale zakłada problem poznania, a tu wszystko jest dostępne
i wiadome.
KKK to ogromny obszar, konfucjanizm, pismo i niesamowita odrębność. Sami Chińczycy stworzyli określenie na ten krąg kulturowy: świat cywilizowany i barbarzyński. Podobnie, jak u Greków. Cywilizacja = KKK. Cywilizowany jest ten, który przejął cywilizacje chińska,
a przejawem tego jest posługiwanie się pałeczkami. Same Chiny nie czują potrzeby szerzenia swojej kultury, wręcz przeciwnie, odcinają się od barbarzyńców.
WYKŁAD NR 2 - 27.02.06 r.
- wykład 1: ci znaczy termin KKK, pokazanie odmienności od Europy, charakterystyka.
- wykład 2: uszczegółowienie jednej z cech: areligijnego charakteru K Dalekiego Wschodu (Chiny, Japonia, Korea, Wietnam).
- większość sądzi, że nie może istnieć kultura bez religii, religia uprawomocnia normy moralne – to bardzo popularna, ale błędna teza (a sądzili tak np. Weber, Kółakowski). Przykładem na błędność tej tezy jest KKK.
- Kołakowski „Jeśli nie ma Boga”: Flis go ceni, ale twierdzi, że ta książka, to upadek jego umysłu. Kołakowski twierdzi, że jeśli boga nie ma, to trzeba go sobie wymyślić, bo nastąpi upadek i chaos. A to nie prawda, Chiny są przykładem tego, że może istnieć K bez podstaw
w religii. Nie tylko istnieć, ale i dominować na całym świecie. (dla porównania ces. rzymskie przetrwało tylko 2 tysiące lat). A tutaj dlużej, na dodatek w wielkim ładzie i porządku. Metaforyczna nazwa K chińskiej, to „Kultura bez grzechu”.
- punkt wyjścia: teza Ruth Benedict „Chryzantema i miecz” : „Wzory Kultury japońskiej.” Ukazała się w czasach II wojny światowej, polskie tłumaczenie wyszło w roku 1999. jest to najlepsza jej książka według Flisa, choć pisała także o np. Indianach amerykańskich, ale mało oryginalnie => „Wzory Kultury”. Ale „Chryzantema i miecz”, to jedna z najważniejszych książek w antropologii światowej XX w, a także w jej dorobku. Dlaczego?
1. Jest to najlepsze studium K japońskiej, a napisane przez osobę, która w życiu nie była w Japonii, nie znała języka i nie miała bezpośredniego kontaktu z K i ludźmi.
2. Sami Japończycy bardzo cenią tą książkę, mimo, że obecnie niektóre tezy się zdezaktualizowały, po 50 letniej amerykanizacji Japonii. Japonia staje się coraz mniej japońska, ale nie tylko Japonia, Chiny także czy Polska…=> dyfuzja elementów elementów.
Drugie ważne dzieło, to książka Japonki Chie Nakane „Społeczeństwo japońskie”. Jest ona antropologiem, kształciła się w Anglii, dzięki temu potrafi spojrzeć na Japonię zarówno od wewnątrz, jak i od zewnątrz.
Żeby zacząć poznawać Japonię, trzeba mieć bazę, którą uzyska się po przeczytaniu tych dwóch książek.
Ruth Benedict była w zespole antropologów, których pentagon powołał w okresie wojny z Japończykami. W 1 roku wojny sukcesy odnosiła Japonia, USA sobie nie radziło, byli ciągle zaskakiwani. A to dlatego, że z punktu widzenia USA, Japończycy zachowywali się zupełnie nieprzewidywalnie. A prowadzenie wojny z kimś z własnego kręgu kulturowego (I wojna światowa), a z innego (Japonia), to dwie zupełnie odrębne kwestie.
Dowództwo doszło do wniosku, że żeby odnieść sukces, trzeba zrozumieć mentalność Japończyków. Bo mogli Japończyków zakatować na śmierć, a ci i tak nie zdradzą, a gdy np. zagrozili, że opublikują ich zdjęcia w gazetach – od razu wszystko zdradzali. Czemu tak było? Trzeba się właśnie tego dowiedzieć.
Dlatego też pentagon powołał grupę ekspertów, by znaleźć wzory zachowań Japończyków, a potem przeprowadzi się szkolenie żołnierzu amerykańskich, by wiedzieli, jak postępować.
I właśnie z tych zdobytych materiałów, powstaje „Chryzantema i miecz”.
„Chryzantema i miecz” wprowadza dychotomiczny podział dla wszystkich kultur świata. Dzieli je na:
KULTURY WINY I KULTURY WSTYDU.
Kultury winy
Opierają się na pojęciu grzechu. Wpajają jednostce normy moralne – jako absolutne, bo religijne. Nacisk jest położony na rozwój sumienia.
Kultury wstydu
Nie odwołują się do pojęcia grzechu, bo go nie znają. Absolutyzują pojęcie honoru i opinii publicznej. Następuje zewnętrzna ocena zachowania człowieka. Sankcje są zewnętrzne. Wstyd jest reakcją na krytykę innych, albo gdy człowiekowi zdaje się, że stał się przedmiotem drwin.
Natomiast poczucie winy rodzi się wtedy, gdy ma się poczucie złamania norm i to rodzi wewnętrzny dyskomfort.
Ze wstydem jest inaczej. Sam fakt złamania normy nie jest ważny! Staje się ważny dopiero wtedy, gdy jest zauważony przez innych, bo wtedy staje się faktem zewnętrznym. Nie dzieje się nic złego, dopóki jesteśmy wstanie to ukryć. Gdy nie potrafimy => pojawia się wstyd i sankcje, jak ostracyzm, wyszydzenie.
2 modele kontroli społecznej
1. Poprzez wpajanie norm, internalizację ich, one stają się częścią naszej świadomości, gdy nie są przyswojone, to jest to patologia. Jednostka nie musi spotykać się z innymi, by mieć wyrzuty sumienia, lęk przed brakiem zbawienia. Sankcje są wewnętrzne.
2. Sankcje są zewnętrzne. Narzędziem wychowania jest wstyd i potępienie, ale tylko, gdy czyn zostanie zauważony.
Oba te modele mają swoje ograniczenia. Wina zdaje się być bardziej efektywna, ale tylko pozornie. Również oba systemy stworzyły sposoby oczyszczenia się z winy.
Ad.1. wina => można się łatwo z niej oczyścić: spowiedź, skrucha, zadośćuczynienie.
Ad. 2. wstyd => oczyścić się nie można. Sankcje są dużo bardziej bezwzględne. Wstyd nie opuszcza nas do końca życia, dlatego tak bardzo trzeba uważać, by nie postąpić niewłaściwie.
Japońskie przysłowie: „Wstyd przypomina bliznę na drzewie, która nie zniknie, lecz powiększa się z czasem”.
Inne: „Żadnym krawcom nie udało się uszyć fartucha, który zakryłby poczucie wstydu”.
U nas wstyd też jest obecny, jest funkcją grzechu, wtórny do winy. Jest częścią poczucia winy, możemy się wstydzić nawet wtedy, gdy nie wiemy, że złamaliśmy jakąś normę.
KKK wstyd – to lęk przed utratą twarzy, honoru, strach przed odrzuceniem przez innych. Konfucjusz: „Człowiek szlachetny, to taki, który, co to wstyd.”
Wstydem okrywa się prostak, bo lekceważy normy, albo nie potrafi im sprostać => pogarda dla niego, lub też nie wie co dobre, a co złe.
Chiny i Japonia – najwyższą wartością jest dobre imię. To daje szacunek innych. Zadraśnięcie na imieniu jest źródłem hańby.
Fragment jednego z mitów japońskich:
W mitycznych czasach, wyspy japońskie zamieszkiwane były przez bogów. Yamatoto zobaczyła zwiniętego węża, krzyknęła z przerażenia. Wąż zamienił się w człowieka. Małżonek zdenerwował się, że uczyniła mu wstyd brakiem opanowania. Porzucił żonę, a ona się zabiła. Nie wolno tracić nad sobą panowania, tylko prostacy mogą być spontaniczni. Od dzieciństwa jest wpajane uczucia wstydu, głównym elementem edukacji jest: „Będą się z ciebie śmiali”.
Pojęcia zła i dobra są nieobecne, jedne zachowania są dopuszczalne, a inne nie. Jedyną metodą zmycia wstydu jest samobójstwo.
Maria Ossowska „Studium na temat moralności” – K nie ma świadka, który by zaglądał do naszego życia. Grzech jest patologiczną relacją z bogiem.
K nie zakłada istnienia boga, obserwatora, jednostka odpowiedzialna jest przed społeczeństwem. Głównym instrumentem kontroli społecznej jest poczucie wstydu.
Chie Nakane pisała, że: roli nie pełni tu religia, a świecka moralność. Muszę coś uczynić, bo robi to także ktoś inny, a gdy tego nie zrobię, to będą się ze mnie śmiali. To ma wpływ na decyzje. To właśnie Ruth Benedict nazwała K wstydu.
Sumienie jest wewnętrzną instytucją oceniającą postępowanie nas samych. K japońska i chińska uformowały inne koncepcje sumienia.
a) W Europie, gdy mówi się, że człowiek jest bez sumienia, to jest to bardzo pejoratywne określenie. Znaczy, że jest on pozbawiony poczucia winy, łamie normy społeczne. Jest to człowiek zły.
b) W Japonii: gdy mówi się, że człowiek jest bez sumienia, to jest to najwyższą pochwałą. Jest to człowiek doskonale uspołeczniony, podporządkowuje się grupie, bezrefleksyjna gotowość jest najwyższą cnotą.
...
BuryWilk