Wells Herbert George - Pokarm bogów.pdf - Wells Herbert George - ssaaggaa

Wells

POKARM BOGÓW

SPIS TREśCI

Słowo wstępne ................................. 7

Księga Pierwsza

U ZARANIA POKARMU

I. Odkrycie ................................... 15

II. Ferma eksperymentalna ................... 26

III. Olbrzymie szczury ......................... 60

IV. Olbrzymie dzieci ........................... 97

V. Zniknięcie Bensigtona ..................... 128

Księga Druga

DZIEJE POKARMU NA WSI

I. Pojawienie się Pokarmu ................... 143

II. Gigantyczny berbeć ....................... 165

Księga Trzecia

śNIWO POKARMU

I. Zmieniony świat ........................... 185

II. Miłość olbrzymów ......................... 211

III. Młody Caddles w Londynie .............. 231

IV. Dwa dni Redwooda ....................... 246

V. Wielki przywódca ......................... 268

SŁOWO WSTęPNE

Uwudziestego pierwszego września 1866 roku, w pokoju

przylegającym do małego sklepiku w Bromley w Anglii, właścicie-

lowi sklepu i jego Ŝonie, państwu Josephom Wells, urodził się

syn. Nikt w Bromley nie mógł nawet przypuścić, Ŝe nowo na-

rodzone dziecko kiedykolwiek osiągnie wiele więcej niŜ jego ro-

dzice, stosunkowo ubodzy ludzie, naleŜący do tego, co w owych

czasach określano jako klasy niŜsze. W końcu dziewiętnastego

wieku otrzymywało się takie wykształcenie, na jakie rodzice mogli

sobie pozwolić, a wykształcenie to bywało stosowne do pozycji

w Ŝyciu, z jaką się rodzono. Zapewne więc syn Wellsów - Her-

bert George - otrzymałby nieco wyszkolenia w rachunkach

i księgowości i nauczyłby się prowadzić tego rodzaju sklep.

Ale sklep jego rodziców zbankrutował i poszli oni "na słuŜbę"

do zamoŜnej posiadłości w Up Park. I z tego powodu chłopiec

uzyskał - przez ową bliskość z "lepszymi od siebie" - pierwszy

kontakt ze światem myśli i pisarstwa, którego nigdy nie miałby

w Bromley. Tam właśnie, w Up Park, poszedł do szkoły podsta-

wowej i dał dowody talentu literackiego wydając amatorskie cza-

sopismo. Inteligencja chłopca ucierpiała jednak, gdy sytuacja fi-

nansowa zmusiła go do pracy praktykanta w sklepie tekstylnym

- czyli u sukiennika, zgodnie z brytyjskim określeniem. (Przez

resztę swego Ŝycia dobrze urodzeni pomiatali nim jako "tym po-

mocnikiem sukiennika".)

Ucząc się w wolnym czasie - a miał go naprawdę niewiele -

H. G. Wells uzyskał wreszcie kwalifikacje asystenta wykładowcy

w szkole, gdzie równieŜ zdołał do tego stopnia zapełnić luki swej

edukacji, by uzyskać stypendium w Normal School of Science -

college'u, który ukończył z najwyŜszym wyróŜnieniem i stopniem

bakałarza nauk biologicznych. I tak ów syn sklepikarza wypłynął

na wody - choć początkowo niepewnie - świata idei, nauki

i ksiąŜek.

Na owym oceanie wyrosnąć miał na jednego z największych

w literaturze angielskiej i jednego z wielkich przywódców myśli

postępowej przez resztę swego Ŝycia. Zaczynał od wykładowcy,

potem był dziennikarzem, aŜ wreszcie stał się osobą powszechnie

znaną dzięki powieści Wehikuł czasu, wydanej w roku 1895.

Przez większość swego Ŝycia pisywać miał nowele i powieści

z zakresu fantastyki naukowej, ale najwaŜniejsze jego dokonania

na tym polu nastąpiły w ciągu najbliŜszych dziesięciu lat, gdy

połoŜył podstawy tematyczne pod większość znanych nam obec-

nie fantazji naukowych. Jako twórca nowych idei Wells nie ma

sobie równych. Praktycznie w pojedynkę stworzył i zbadał

wszystkie główne szlaki tzw. "romansu naukowego" (ówczesne

określenie SF).

W Wehikule czasu rozwinął i przestudiował pomysł podróŜy

w czasie i przedstawił obraz dalekiej przyszłości i końca świata.

W Wojnie światów przeraził czytelników pomysłem innych za-

mieszkanych planet i zetknięcia się ich mieszkańców z nami -

była to pierwsza naprawdę wielka powieść o "inwazji z kosmosu".

W Wyspie doktora Moreau stworzył prototyp szalonego naukowca,

twórcy człekopodobnych potworów. W kilkadziesiąt lat później

filmy, magazyny groszowe i ksiąŜki zaroiły się od takich postaci.

W Pierwszych ludziach na KsięŜycu opisał antygrawitacyjny po-

jazd kosmiczny, przy równoczesnym załoŜeniu, iŜ KsięŜyc został

wydrąŜony, by nadawać się do zamieszkania wewnątrz przez spo-

łeczeństwo istot inteligentnych, wzorowane na mrowisku. Niewi-

dzialny człowiek to studium psychiki naukowca, który dokonał

eksperymentu na samym sobie. Gdy śpiący się zbudzi to podróŜ

w czasie dzięki zawieszeniu czynności Ŝyciowych i równocześnie

przeraŜająca satyra na społeczeństwo opanowane przez komercja-

lizm. Wojna w przestworzu to zdumiewająco trafna wizja wpływu

lotnictwa na sposób prowadzenia wojen.

W swych licznych nowelach Wells równieŜ był pionierem no-

wych, pełnych polotu idei. NaleŜą tu koncepcje tak zwanego

czwartego wymiaru, przyspieszania metabolizmu człowieka,

obrazu Ŝycia w epoce jaskiniowej, skutków superchirurgii i jesz-

cze zaskakująca ilość innych, jedynych w swoim rodzaju idei -

wszystkich wyprzedzających swoją epokę, wszystkich zmuszają-

cych do myślenia i zasadniczych dla świata, który miał rozwinąć

się w połowie dwudziestego wieku. Nie było mu sądzone doŜyć

ich rozkwitu, gdyŜ umarł w roku 1946 w wieku lat osiemdziesię-

ciu.

Ale Wells, choć tworzył przyszłościowe fantazje naukowe,

równocześnie czynnie próbował przekształcić swe wizje w działa-

nia polityczne. Był jednym z tych, którzy decydująco przyczynili

się do ukształtowania wczesnych, utopijnych wizji brytyjskiej

Labour Party, która dziś jest jedną z dwóch wielkich partii poli-

tycznych Wielkiej Brytanii (i w bardzo ogólnych zarysach jest

odpowiednikiem Partii Demokratycznej w Stanach Zjednoczo-

nych). Pisał wiele, wierząc, iŜ ludzkość wskutek rozwoju nauki

musi w końcu zjednoczyć się w jedną wielką, światową federację

i ustanowić światowe społeczeństwo obfitości i pokoju.

(Posuwając się w latach Wells coraz bardziej rozczarowywał się

uporem świata, który nie chciał przyjmować Ŝadnych z jego suges-

tii ulepszenia społeczeństwa. W ostatnich latach Ŝycia fakt, Ŝe

pod względem politycznym świat nie mknie ku Utopii, uczynił go

człowiekiem zgorzkniałym, co jest typowe dla rozczarowanych

marzycieli, którzy mając przed oczami swą czystą wizję nie do-

strzegają wahań przeciętnego człowieka, a takŜe nie doceniają zło-

Ŝoności wszelkich ruchów masowych.)

Owa idealistyczna wizja zaczęła przejawiać się coraz mocniej w je-

go pisarstwie i w takich późnych powieściach jak: Ludzie jak bogo-

wie czy The Shape of Things to Come, w których ukazuje czytelni-

kom, jak świat mógłby wyglądać, gdyby tylko słuchano jego słów.

Pokarm Bogów jest jedną z ostatnich jego wielkich powieści fan-

tastyczno-naukowych. Został napisany w okresie, gdy Wells juŜ

całkowicie pogrąŜył się w działalności politycznej. Jest powieścią

pobudzającą wyobraźnię wspaniałym tematem - co by się stało,

gdybyśmy po prostu nie przestawali rosnąć? Opowiada o dwóch

biologach, którzy odkrywają substancję (tytułowy "Pokarm")

zmieniającą tempo wzrostu, mianowicie w sposób taki, by ów

wzrost, zamiast przebiegać w trybie skoków i zatrzymań, czyli

w krótkich zrywach rośnięcia, po których następują okresy spo-

koju - a tak to naprawdę przebiega w przyrodzie - był równy

i ciągły.

Bez względu na motywy owych biologów Pokarm wymyka się

spod kontroli, poniewaŜ Wells wcześnie rozpoznał wrodzoną

zdolność człowieka do sfuszerowania wszystkiego, czego się do-

tknie. Tak więc "zainfekowane" zostały osy, szczury, uprawy,

chwasty oraz bezbronne dziecko niczego nie podejrzewającego

farmera. To zaś, co rozpoczyna się jako relacja o eksperymencie

naukowym, szybko przekształca się w przykuwającą uwagę opo-

wieść o gigantycznych ludziach i o potworach w świecie, w któ-

rym nie ma dla nich miejsca.

Powieść ukazuje teŜ ambiwalencję postaw Wellsa. Z jednej

strony jego wyobraźnią zawładnęły perspektywy eksperymentu

biologicznego. Z drugiej jednak, jako społecznik, nie mógł pow-

strzymać się od spoŜytkowania tej powieści dla przemycenia od-

robiny swego idealizmu. W Pokarmie Bogów ujawnia się to

w szczególnie jaskrawy sposób.

Bowiem mówi on: Popatrzcie, co mogłoby nastąpić, gdybyście

potrafili wznieść się ponad wszystkie owe miałkie interesy Ŝycio-

we i ujrzeć szersze horyzonty. Gdy ludzie pospolici pełzają

w codziennej rutynie, gdy kręcą się jak mrówki za okruchami,

prawdziwie wielki umysł moŜe wzbić się w niebo i spojrzeć, co

leŜy w przyszłości, moŜe zaiste ujrzeć cały las, a nie tylko otacza-

jące go drzewa.

Ostatnie akapity tej ksiąŜki zawierają niektóre z najpiękniej-

szych i najbardziej poetyckich kawałków w twórczości Wellsa. Pi-

sarz przedstawia swych gigantycznych ludzi w taki sposób, Ŝe

choć nie zawsze ich rozumiemy, czujemy do nich sympatię za to,

co w nich próbuje wznieść nas ponad nasze moŜliwości. Autor

zwraca się do nas nieustannie: Próbujcie myśleć na wielką ska-

lę. świat jest waŜny, wy jesteście waŜni, ale tylko wówczas, jeśli

potraficie myśleć na większą skalę. Wznieście się ponad swe

drobne, codzienne problemy i pomyślcie o rzeczach większych,

0 wiekach leŜących za nami i o niesłychanych obietnicach wie-

ków leŜących przed nami. To - mówi Wells - jest naprawdę

waŜne, bo jeśli nie potraficie sięgać myślą od horyzontu do hory-

zontu jak synowie Cossara, marnujecie swe Ŝycie.

Spójrzcie - pisze - a pod groteskowymi kształtami i wyda-

rzeniami teraźniejszości zobaczycie nadchodzący świat gigantów

1 wszystkich wielkich rzeczy, oczekujących w przyszłości, świat

mglisty lecz wspaniały niczym błyszczący pałac ujrzany nagle

w dali, w świetle przelotnego promienia słońca.

I zaiste miał rację, bo świat dwudziestego wieku okazał się

światem gigantycznych odkryć i olbrzymich moŜliwości, hory-

zontów rozciągających się juŜ do innych planet, do gwiazd,

i światem czerpiącym energię nawet z atomu. Wizję tych rzeczy

dostrzegał oczyma Cossara, my zaś juŜ wśród nich Ŝyjemy.

Ale, dodaje Wells, nie moŜemy Ŝyć wśród takich rzeczy z oczy-

ma nie dostrzegającymi niczego poza naszym małym Ŝyciem, na-

szymi drobnymi, codziennymi czynnościami.

Jeśli świat stał się wielki i nieskończony, musimy nauczyć się

działać i myśleć podobnie. Inaczej bowiem znajdziemy się w sy-

tuacji biednego Caddlesa, olbrzyma, który nic nie mógł zrozu-

mieć, który snuł się w zdumieniu, pytając nieustannie: "I po co

jest to wszystko"?

To pytanie zadaje równieŜ Pokarm Bogów. Wielka, barwna po-

wieść o zadziwiającym eksperymencie naukowym i stworzeniu ra-

sy nadludzi, która stawia kaŜdemu z nas pytanie: I po co jest to

wszystko? A potem, w niezapomnianym rozdziale końcowym,

Wells w jednej ze swych najbardziej natchnionych chwil poetyc-

kich, daje nam odpowiedź.

Jeśli choć na moment Pokarm Bogów dla kaŜdego czytelnika

staje się czymś Ŝywym, pozwalając mu przez tę krótką chwilę wy-

rosnąć umysłem na olbrzyma oglądającego wszechświat, wówczas

marzenie Wellsa nigdy nie pójdzie na marne. Bo bez wątpienia

taka jest istota wielkiej fantastyki naukowej - rozszerzanie granic

umysłu, które pozwolą lepiej stawiać czoło nieskończonym hory-

zontom dnia dzisiejszego i jutrzejszego.

Donald A. Wollheim

Księga Pierwsza

U ZARANIA

POKARMU

Rozdział I

ODKRYCIE

W połowie dziewiętnastego wieku po raz pierwszy

w naszym dziwnym świecie pojawiła się liczna grupa ludzi,

w większości skłaniających się ku podeszłemu wiekowi,

których określa się, jakŜe adekwatnie - mimo Ŝe bardzo

tego nie lubią - mianem "Naukowców". Nie lubią do tego

stopnia, Ŝe uŜycie takiego określenia na łamach Naturę,

która od początku była charakterystycznym i wyróŜniają-

cym się czasopismem, jest całkowicie wykluczone, jako

słowa, które przyczynia się do tworzenia brzydkiego języka

w naszym kraju. Ale tzw. opinia publiczna i jej prasa wie-

dzą lepiej, więc pozostali "Naukowcami". Gdy zaś dostąpią

jakiegokolwiek rozgłosu, nazywa się ich co najmniej "Wy-

bitnymi Naukowcami", "Znakomitymi Naukowcami" lub

"Powszechnie Znanymi Naukowcami".

Z pewnością zarówno pan Bensington jak i profesor

Redwood w zupełności zasługiwali na wszystkie te określe-

nia na długo przed tym, zanim dokonali cudownego odkry-

cia, o którym opowiada ta ksiąŜka. Pan Bensington był

członkiem Towarzystwa Królewskiego oraz byłym prze-

wodniczącym Towarzystwa Chemicznego, natomiast Red-

wood profesorem fizjologii w College'u Bond Street Uni-

wersytetu Londyńskiego i - wielokrotnie - ofiarą

oszczerstw ze strony ruchu antywiwisekcjonistów. Od naj-

wcześniejszej młodości prowadzili akademicki tryb Ŝycia.

Oczywiście, jak wszyscy prawdziwi Naukowcy, mieli wy-

gląd bynajmniej niedystyngowany. Najmniej nawet zmanie-

rowany ze wszystkich Ŝyjących aktorów ma więcej dy-

stynkcji, niŜ wszyscy członkowie Royal Society razem

wzięci. Bensington był człowiekiem niskiego wzrostu i bar-

dzo, ale to bardzo, łysym, garbił się teŜ nieco; nosił okulary

w złotej oprawie i filcowe buty z licznymi rozcięciami

z powodu równie licznych odcisków, profesor Redwood

zaś wyglądał zupełnie pospolicie. Zanim natknęli się na

Pokarm Bogów (upieram się przy tej nazwie), Ŝyli pracowi-

cie w tak niezwykłym odosobnieniu, Ŝe trudno znaleźć co-

kolwiek, co moŜna by powiedzieć o nich czytelnikowi.

Bensington zdobył ostrogi (jeśli moŜna uŜyć takiego

wyraŜenia w stosunku do gentlemana chodzącego w pocię-

tych filcowych butach) swymi wspaniałymi Badaniami nad

Jeszcze Bardziej Toksycznymi Alkaloidami, natomiast pro-

fesor Redwood wzniósł się ku sławie... nie pamiętam do-

kładnie, w jaki sposób wzniósł się ku sławie! Wiem, Ŝe był

bardzo sławny i to wszystko. Takie rzeczy się zdarzają.

Przypuszczam, Ŝe stało się to dzięki obszernemu działu

"O Czasie Reakcji", z- licznymi tablicami wykresów sfig-

mograficznych (piszę to z zastrzeŜeniem prawa do popraw-

ki), oraz wspaniałą nową terminologią.

Publicznie owych gentlemanów widywano rzadko, albo

i wcale. Niekiedy, w takich miejscach jak Royal Institution

albo Towarzystwo Sztuk Pięknych, moŜna było, w pew-

nym sensie, ujrzeć Bensingtona - jego zaczerwienioną ły-

sinę i fragment kołnierzyka oraz marynarki, albo teŜ usły-

szeć urywek odczytu czy doniesienia naukowego, które -

we własnym mniemaniu - wygłaszał w sposób słyszalny.

Pamiętam jak raz - było to któregoś popołudnia w minio-

nej przeszłości - gdy Stowarzyszenie Brytyjskie odbywało

swą sesję w Dover, natknąłem się na Sekcję C, D, albo

jakąś podobną literę, które obrały sobie za siedzibę wynaję-

tą knajpę, i podąŜając za dwiema paniami o powaŜnych

minach, niosącymi w rękach paczki zawinięte w papier, za

drzwiami z napisem Bilardy czy teŜ Totalizator znalazłem

się w przeraźliwej ciemności, rozjaśnianej tylko przezro-

czami wykresów Redwooda.

Patrzyłem, jak przezrocza pojawiają się i nikną oraz słu-

chałem głosu (zapomniałem, co mówił) który, jak sądzę,

był głosem profesora Redwooda. Prócz tego słychać było

tylko syczenie latarni magicznej oraz jeszcze jeden dźwięk,

którego osobliwość zatrzymała mnie tu, póki światło nie

zostało nagle włączone. ZauwaŜyłem wówczas, Ŝe tajemni-

czy dźwięk był odgłosem Ŝucia bułek, kanapek i tym po-

dobnych, które Brytyjscy Stowarzyszeni zaczęli jeść pod

osłoną ciemności latarni magicznej.

Redwood zaś, jak pamiętam, nie przestawał mówić

przez cały czas po zapaleniu świateł oraz dotykać ekranu

w miejscu, gdzie powinien być widoczny jego wykres -

a takŜe potem, gdy powróciła ciemność. Pamiętam go jako

najzupełniej pospolicie wyglądającego, nieco nerwowego

ciemnowłosego człowieka z miną taką, jakby myślał

o czymś zupełnie innym, a robił to, co właśnie robił,

wyłącznie z niewytłumaczalnego poczucia obowiązku.

Raz jeden - w minionych dniach - usłyszałem rów-

nieŜ Bensingtona, na konferencji oświatowej w Bloomsbu-

ry. Jak większość chemików i botaników, Bensington wy-

powiadał się bardzo autorytatywnie o nauczaniu - chociaŜ

jestem pewien, Ŝe półgodzinna wizyta w przeciętnej klasie

szkolnej przeraziłaby go śmiertelnie. O ile mogę sobie teraz

przypomnieć - przedłoŜył projekt ulepszenia metody heu-

rystycznej profesora Armstronga, która umoŜliwiłaby kosz-

tem trzech czy czterech setek funtów na aparaturę, kosz-

tem całkowitego pominięcia jakichkolwiek innych przed-

miotów nauczania, oraz zupełnego poświęcenia się przez

wyjątkowo uzdolnionego nauczyciela, opanowanie w ciągu

dziesięciu czy dwunastu lat przez przeciętne dziecko, obda-

rzone wszakŜe szczególnie wyraźnym darem sumienności,

niemal tyle wiadomości z chemii, ile zawarte jest w któ-

rymś z tych najczęściej spotykanych, odraŜających podrę-

czników za szylinga...

Jak więc widzicie, poza terenem nauki były to dwie zu-

pełnie zwyczajne osoby. W kaŜdym razie nader dalekie od

praktycznych zagadnień Ŝycia codziennego. A przekonacie

się, Ŝe dotyczy to "Naukowców" jako klasy na całym świe-

cie. To, co w nich wielkie, tylko irytuje innych "Naukow-

ców", natomiast w powszechnej opinii okryte jest tajemni-

cą. To zaś, co nie jest wielkie, jest widoczne dla wszystkich.

Nie ulega wątpliwości, Ŝe Ŝadna inna rasa ludzka nie

posiada tego, co nie jest wielkie w takich ilościach. Jeśli

idzie o stosunki międzyludzkie, naukowcy Ŝyją w maleńkim

świecie; ich badania wymagają niesłychanej koncentracji

i niemal klasztornego odosobnienia; z Ŝycia pozostaje im

więc niewiele. Gdy widzi się jakiegoś cudacznego, płochli-

wego, nieszczęsnego, siwowłosego, zarozumiałego, małego

Wells Herbert George - Pokarm bogów.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: