Profesor Milczek.pdf

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

J.I.KRASICKI

PROFESOR

MILCZEK

Wydawnictwo „Tower Press”

Gdansk 2001

Tower Press 2000

PROFESOR MILCZEK

(Historyjka)

Mało komu znana postać. Mój Boże!. Nawet nie bardzo stare rzeczy tak się łatwo zapomi-

nają; półroczny grób to już często zagadka, a z wielu żyjących po pięćdziesięciu leciech

garstka popiołu i czcze nazwisko, jeżeli i ono zostanie. Tak się to pono stało z tym poczci-

wym profesorem Milczkiem. Nie było to jego właściwe nazwisko, ochrzcili go nim studenci.

Myśmy go na ławach uniwersyteckich zwali panem Damianem Palcewiczem. Już wówczas,

gdyśmy z nim razem na lekcje Capellego i Münicha chodzili, Palcewicz potajemnie brał się

do pióra, ale to była tajemnica stanu, sekret, który przypadkiem tylko podchwycić ktoś zdołał.

Wstydził się tego i zapierał. Byłem z nim bliżej, więc po długich naleganiach przyznał mi się

wreszcie, że rzeczywiście pisać zamyśla...

– Bo to, widzisz – rzekł mi – oprócz pana Joachima 1 i kilku, co drabują po archiwach, do

historii nie ma nikogo. A to, co się u nas historią zowie, czy nią jest w istocie? Materiał to

surowy, w który nikt ożywczego nie tchnął ducha. Więc myślę, po cichu... naprzód uzbierać

tego materiału jak najwięcej, a potem... potem zżyć się z nim, wcielić, przetrawić go w sobie i

– dopiero historię pisać. A! Żebyś wiedział – dodał z zapałem – jak mi się już teraz ta moja

księga dziejów wydaje cudownie piękną! Taką ona pewnie nigdy nie będzie, ale o niej marzę

jak o kochance.

Po tym wyznaniu, które skracam wiele, nie mówiliśmy już z nim więcej; losy nas wkrótce

rozdzieliły, ja wyjechałem na wieś, on z oczów mi zniknął. W lat kilka, długich i obfitych w

wypadki... przejeżdżając przez S... dowiedziałem się przypadkiem, że Damian jest profeso-

rem historii przy tamtejszym gimnazjum. Jakże nie wstąpić, nie pozdrowić dawnego towarzy-

sza, nie ścisnąć dłoni, nie przypomnieć ciężkich lat próby razem przebytych! Pobiegłem do

niego; zajmował parę pokojów w gmachu szkolnym... pełnym ksiąg i papierów. Uściskaliśmy

się ze łzami.

– Cóż porabiasz? Co się z twoją historią stało? – zapytałem po pierwszych powitaniach. –

Porzuciłeś ją?

– A! Uchowaj Boże! – zawołał – głębiej w niej siedzę zatopiony niż kiedykolwiek. Wy-

brałem cudowną epokę, zakochałem się w niej, pracuję nad nią i najrozkoszniejsze dni życia

mojego jej winienem. Wystaw sobie to odgrzebywanie spod popiołów zagrzebanego w nich

życia i skarbów. Co chwila odkrycie nowe, błysk... cudo! Wstają mi z martwych postacie...

widzę je wyraźniej co dzień, oblicza ich się rumienią, usta przemawiają... Uczę się rozumieć

ich mowę... Epoką tą jest panowanie Zygmunta Augusta. Wystaw sobie tło tego XVI wieku:

odrodzenie sztuki, ruch umysłów, obudzenie się chrześcijaństwa w skostniałych zamrożonego

pętach... to tło europejskiej kultury, na którym występują takie charaktery, jak Zygmunt Sta-

ry, Bona, Kmitowie, Orzechowscy... nowatorowie religijni, takie kobiety, jak Barbara i Ja-

giellonki... taki dwór! Co to za obraz! A jak obfity materiał!...

1 Tł. Lelewela (przyp. aut.).

– Jużeś go zebrał? – spytałem.

– A! Nie! Jeszcze tego nie mogę powiedzieć, jeszcze mi tego nie dosyć, jeszcze tysiące

tomów zostaje do przepatrzenia, do mozolnego zbadania, ale jestem na drodze... stosy notat

leżą...

– A więc praca pociągnie się jeszcze długo?

– Czyż ja wiem? Mnie przy niej lata upływają jak błyskawice... Rozpocząłem już redakcję

kilku rozdziałów i musiałem porzucić przekonawszy się, że o prawodawstwie, które tu ważny

moment stanowi, nie jestem przygotowany mówić kompetentnie. Studiuję prawo i prawo-

dawstwo współczesne europejskie.

Mówiliśmy potem o czym innym. Wieczorem profesor pokazywał mi zapisane księgi ca-

łe... studia cenne, ale ułamkowe. Cieszyliśmy się z nim razem i życząc mu powodzenia roz-

stałem się z nim nazajutrz rano...

Było to jeśli się nie mylę, około 1839 roku. Przeniosłem się na Wołyń i profesor Damian

ze swoją historią zszedł mi z oczów... Znowu lat kilka zbiegło szybko... mnie przy na wpół

gospodarskiej, wpół literackiej pracy... a światu na przerabianiu pojęć, idei i historii współ-

czesnej coraz nowym krojem...

Jednego ranka postrzegłem pocztową bryczkę zajeżdżającą przed ganek: jakież było zdzi-

wienie moje, gdym wyszedłszy poznał (nie od razu) w bladym i o zmęczonej twarzy podróż-

nym dawnego towarzysza...

– Cóż ty tu robisz i jaki szczęśliwy traf? – zawołałem prowadząc go do swojej przybudów-

ki dla książek moich skleconej. Nierychło mogłem jednak dopytać się u Damiana, że jechał...

korzystając z wakacji, do biblioteki, w której pewne studia spodziewał się dokonać.

– A cóż się z historią dzieje? – podchwyciłem.

– A! Z historią! – rzekł jakby zawstydzony – smutna to ta historia moja... Wystaw sobie,

jużem był w połowie pracy... alem się w sam czas opatrzył, że się wiele pojęć i warunków

zmieniło... Urosły wymagania. Muszę myśleć nad filozoficznym poglądem na epokę, w har-

monii będącym z dzisiejszymi wymaganiami nauki... inaczej dzieło będzie trącić zadawnia-

łymi teoriami... I – dodał – historię teraz inaczej piszą, więcej muszę zbadać literaturę, oby-

czaje, kulturę narodu... to nieodzowne... To, com zrobił, było jakby rysunkiem, kolorytu mu

braknie, koloryt zdobyć muszę...

Mówiliśmy o tym długo. Damian westchnął.

– Jest to praca Penelopy. Co dziś się zrobi, jutro przerabiać potrzeba, przeinaczać... wypeł-

niać, wczorajszy trud łamać. To coś jak ten pałac Stanisława Augusta na Ujazdowie, co mi-

liony kosztował – co roku mury w nim łamano i w końcu król zmuszony był miastu oddać go

na koszary.

Żal mi było biedaka; zawczasu siwieć poczynał. Pomimo lat straconych on sam zachował

zapał dawny dla swego ideału historii.

– A! Te ofiary – mówił – to nic, bylebym dożył tego, ażebym zobaczył dokończoną pracę

moją i taką, taką, jaką ja ją w duszy mej noszę! Pełną, wielką, piękną, cenną dla uczonych,

zrozumiałą dla prostaczków, ponętną jak powieść, rozgrzewającą jak poezja... prawdziwa jak

karta z życia.

Dwa dni zatrzymałem u siebie profesora tym w końcu, żem mu wynalazł parę niedruko-

wanych ustaw Zygmunta Augusta tyczących się zarządu ekonomii i lasów królewskich. Na-

reszcie pożegnaliśmy się rozrzewnieni, w progu, mówiąc cicho: – Kto wie, czy się jeszcze

kiedy w życiu spotkamy!

Alę, dobre to przysłowie: góra z górą... Wypadła podróż niespodziana na Litwę i znala-

złem się znowu jednego wieczora w S... Na myśl mi przyszedł Damian i jego historia. Student

szedł ulicą – zapytałem go o profesora. Uśmiechnął się.

– A! Pan pyta o profesora Milczka?

– Jak to? Dlaczego Milczka?

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: