Husaria
1. HISTORIA HUSARII
Początki husarii sięgają przełomu XV i XVI wieku. Oddział ten zawdzięcza swoje powstanie Serbom. W 1389 r. ponieśli oni klęskę na Kosowym Polu. Ich kraj utracił niepodległość, a wielu z nich udało się na emigrację. Bardzo często trafiali do Polski i tu osiedlali się. Nie wyrzekli się jednak dalszej walki z Turkami, którzy byli przyczyną utraty przez nich państwa.
Wyraz "usar" pochodzi z języka serbskiego i oznacza konnego rycerza. Ta etymologia słowa świadczy wybitnie o tym, że pomysłodawcami polskich huzarów stali się Serbowie. Wynajmowali się za pieniądze i odpłacali się walką. Brali udział w bitwie pod Kleckiem, która rozegrała się w 1506 r. podczas tego starcia wojsko litewskie dowodzone przez Glińskiego odniosło zwycięstwo nad oddziałami tatarskimi.
Na początku XVI wieku uzbrojenie takiego zaciężnego Serba bądź Węgra, składało się tylko z bardzo lekkiego pancerza. Nie mieli więc ochronnego uzbrojenia. Co prawda wynikało z tego kilka korzyści. Żołnierz był zwrotny, szybki, a to sprzyjało wygrywaniu pojedynków, szczególnie z świetnie wyszkolonymi Tatarami. Korzystając z tego wzoru także i polscy żołnierze pozbywali się ciężkiej zbroi, ubierali lekki pancerz bądź też przystępowali do walki bez niego. Jako ochronę posiadali tylko tarczę. Jednocześnie przejęli inną broń używaną przez Serbów, mianowicie kopię. Używana była podczas ataku prowadzonego w galopie. Takimi siłami kopijników, lekko uzbrojonych oddziały polsko-litewskie mogły się poszczycić już w bitwie nad Orszą (18 IX 1514 r.). Podstawą odwodu, dowodzącego wówczas Ostrogskiego, było 800 takich żołnierzy. Wojska moskiewskiego przeciwnika liczyły trzykrotnie więcej walczących. To jednak nie przeszkodziło w odniesieniu przez połączone siły polsko-litewskie zwycięstwa. Przyczyniły się do niej oddziały husarii, szczycące się świetnym wyszkoleniem i bojową sprawnością.
Prawdziwym jednak twórcą polskiej husarii był król Stefan Batory. Za jego panowania oddział ten został wyposażony w cięższe uzbrojenie. Ponadto wówczas wyodrębniono husarię jako osobną całkowicie formację. Od tej pory husaria stała się niezwyciężoną siłą polskich wojsk. Odniosła wielkie zwycięstwa na polach Lubieszowa w 1577 r. nad gdańskimi wojskami najemnymi, później w 1588 r. pod Byczyną w walkach z oddziałami arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, pod Kokenhausen (1601 r.) i Kircholmem (1605 r.), pod Kłuszynem (1610 r.) nad wojskami moskiewskimi. Walczyła z Turkami pod Chocimiem w 1621 r. oraz z Tatarami w 1624 r. pod Martynowem. O sile polskiej husarii przekonali się szybko nasi sąsiedzi. Był to oddział elitarny. Na służbę w husarii było stać tylko synów szlachty, ze względu na wysokie koszty utrzymania i wyposażenia huzara. Walka w tak wyszkolonym oddziale stawała się dla żołnierza nobilitacją. Taka formacja powstała tylko na terenie Polski, w żadnym innym państwie nie występowała. W tej skali była więc fenomenem. Oprócz Polaków w oddziałach służyli także Rusini i Litwini.
Husaria brała udział we wszystkich bitwach prowadzonych przez Rzeczypospolitą w XVI i XVII wieku. Żadna z tych potyczek nie została przegrana z jej winy. Można powiedzieć, że dochodziło wręcz do ratowania wyniku bitwy przez atak husarii. Ratując bitwę, jednocześnie ratowała honor polskiego wojska. Niosła nam zwycięstwo, nie mając równego sobie przeciwnika wśród oddziałów jazdy innych państw. Takiego uderzenia jakim dysponowała husaria nie były w stanie wytrzymać oddziały tatarskie, moskiewskie, turecka spahia i zachodnia kawaleria (rajtaria). Podobnie było z piechotą. Klęski w starciach ponosili tureccy janczarzy, strzelcy z Księstwa Moskiewskiego oraz piechota, np. szwedzka dowodzona przez Karola Sudermańskiego. Po kilku reformach wojskowych przeprowadzonych przez króla Szwecji Gustawa Adolfa, zwycięstwo stało się możliwe. Okupione było jednak ogromnymi stratami. Porównywalnie do szwedzkiej piechoty, trudnym przeciwnikiem stali się Kozacy, szczególnie wówczas kiedy bronili się w obwarowanym taborze. W 1702 r. rozegrała się bitwa pod Kliszowem, ostatnia w której udział wzięła husaria. Ta bitwa dla Rzeczypospolitej zakończyła się klęską. Co prawda nie przyczyniła się do niej wyłącznie husaria. Głównym powodem były polityczne konflikty między królem Augustem II Sasem a hetmanem Lubomirskim. Jednak mimo to oddziały husarii nie zostały już później wykorzystane na większą skalę. Pod Kliszowem atak huzarów rozgromił szwedzką jazdę. Więc nadal pozostawała niezwyciężoną formacją. W 1776 r. nastąpił ostateczny koniec husarii. W wyniku decyzji sejmu polskiego przeprowadzono reformę wojskową. z chorągwi husarskich zostały utworzone brygady narodowej kawalerii.
2. BITWY HUSARII
Poniżej zostaną wymienione bitwy, w których brała udział polska husaria.
· Batoh (1-2 VI 1652 r.): przegrana przez Polskę bitwa; wojskami polskimi dowodził hetman Marcin Kalinowski, po drugiej stronie frontu stanęły wojska kozacko-tatarskie a na ich czele Bohdan Chmielnicki i sułtan Nuradyan. Bitwa rozegrała się na terenie obecnej Ukrainy w pobliżu wsi o nazwie Czetwertynówka. Wojska nieprzyjacielskie odniosły zwycięstwo, polski obóz został zdobyty, a około 5 tys. Polaków razem z hetmanem poniosło śmierć. Przeżyło te bitwę 1, 5 tys. żołnierzy polskich. Politycznym następstwem stało się zerwanie ugody z Białej Cerkwi z 1651 r. zawartej pomiędzy Kozakami a stroną polską.
· Beresteczko (28-30 VI 1651 r.): w tym miasteczku, leżącym na Ukrainie rozegrała się wielka bitwa, tym razem zakończona zwycięstwem dla wojsk polskich Jana Kazimierza nad oddziałami kozacko-tatarskimi, dowodzonymi przez Chmielnickiego i chana Krymu Islama Gireja. Z pola bitwy musiały uciekać oddziały tatarskie. Kozacy natomiast okopali się w taborze i pod wodza Bohuna, przebili się przez okrążające ich wojska polskie, okupując to ogromnymi stratami; armia polska także poniosła straty i nie była w stanie wykorzystać odpowiednio tego zwycięstwa; po bitwie zawarto ugodę w Białej Cerkwi.
· Byczyna (24 I 1588 r.): odbyła się tu zwycięska bitwa wojska polskich dowodzonych przez hetmana Jana Zamoyskiego, zwyciężono oddziały austriackie księcia Maksymiliana Habsburga, który starał się o objęcie polskiego tronu; książę został wzięty do niewoli, a wojska go wspierające doszczętnie rozbite; miejscowość znajduje się na Wysoczyźnie Wieruszowskiej w województwie opolskim, pow. kluczborski.
· Cecora: wojska kierowane przez hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego poniosły tu klęskę w 1620 r. w walce z oddziałami turecko-tatarskimi; w bitwie poległ hetman Żółkiewski; pod Mohylowem wojska polskie zostały całkowicie rozgromione; miasto znajduje się na prawym brzegu Prutu, niedaleko miejscowości Jassy.
· Chocim: w 1621 r. w tym miejscu rozegrała się bitwa Polaków, dowodzonych przez hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza oraz wspomagającymi ich oddziałami tatarskimi, którymi kierował Piotr Konaszewicz-Sajdaczny z Turkami; twierdza chocimska została wzniesiona na planie nieregularnym i zaopatrzona w pięć baszt; miasto położone jest na terenie południowo-zachodniej Ukrainy, tuż nad Dniestrem; po zwycięskiej obronie zawarto rozejm, zgodnie z którym granicę między dwoma państwami wyznaczył Dniestr; ponadto Rzeczypospolita zdecydowała się uznać zwierzchnictwo Turcji nad Mołdawią.
· Cudnów (27 IX - 3 XI 1660 r.): miejsce bitwy wojsk polsko-rosyjskich; Polakami dowodzili hetmani Stanisław Potocki-Rewera i Jerzy Sebastian Lubomirski, pomocy udzielili w walce z Rosjanami Tatarzy, wystąpili przeciwko sprzymierzonym siłom rosyjsko-kozackim pod wodzą W Szeremietiewa i atamana Cieciury; oddziały tatarskie otoczyły się taborem, jak to miały w zwyczaju i w ten sposób umocniły swe pozycje. 17 października została podpisana ugoda z Kozakami, 3 listopada skapitulowała armia rosyjska Szeremietiewa; miejscowość Cudnów leży na Ukrainie, niedaleko Żytomierza, tuz nad rzeka Teterw, jest to dopływ Dniepru.
· Filipów (22 X 1656 r.): miejsce bitwy, zakończonej klęską dla Polaków pod wodza hetmana Gosiewskiego, przeciwnikiem były wojska szwedzko-brandenburskie; wieś położona jest w województwie podlaskim.
· Górzno (12 II 1629 r.): przegrana bitwa przez Polaków podczas starcia ze Szwedami; polskimi wojskami dowodził regimentarz Stanisław Potocki, wojskami przeciwnika natomiast feldmarszałek H. Wrangl. Szwedzi zagrozili Polakom w taki sposób, iż Ci byli zmuszeni wycofywać się w kierunku miejscowości Brodnica. Ponieśliśmy duże straty w wysokości 700 zabitych, a Szwedzi zagarnęli 600 polskich jeńców oraz większość dział, ponosząc przy tym minimalne straty; Górzno jest miastem znajdującym się na Pojezierzu Dobrzyńskim.
· Guzów (6 VII 1607 r.): miejscowość znajdująca się na terenie województwa mazowieckiego, wsławiła się podczas rokoszu sandomierskiego. Rozegrała się tu bitwa, w czasie której wojska rokoszan dowodzone przez marszałka wielkiego koronnego i wojewodę krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego oraz kasztelana wileńskiego Janusza Radziwiłła poniosły klęskę. Oddziałami królewskimi kierowali hetman Stanisław Żółkiewski i Jan Karol Chodkiewicz. Klęska buntowników była znacząca, a stracili około 10, 6 tys. osób oraz 28 dział i hakownic).
· Kircholm (27 IX 1605 r.): rozegrała się tu bitwa pomiędzy wojskami polskimi pod dowództwem hetmana Jana Karola Chodkiewicza i wojskami szwedzkimi kierowanymi przez Karola IX Sudermańskiego. Zwycięstwo odnieśli, dzięki taktyce zastosowanej przez Chodkiewicza, Polacy. Bitwa pod Kircholmem była pierwszym zwycięstwem polskiej husarii mimo dość znaczącej liczebnej przewagi Szwedów.
· Kliszów: w 1702 r. rozegrała się tutaj bitwa w czasie trwającej wojny północnej. Po jednej stronie frontu stanęły wojska saskie i polskie, a po drugiej Szwedzi. Zwycięstwo zostało po stronie naszych przeciwników, bowiem w trakcie bitwy wojska polskie dowodzone przez Hieronima Augustyna Lubomirskiego wycofały się z pola walki.
· Kłuszyn (4 VII 1610 r.): polskimi wojskami dowodził hetman Stanisław Żółkiewski, a po drugiej stronie frontu stanęli Rosjanie kierowani przez D. Szujskiego i wzmocnieni dodatkowo szwedzkimi posiłkami. Bitwa pod Kłuszynem dzięki przemyślnej taktyce i zaskoczeniu wojsk rosyjskich zakończyła się zwycięstwem Polaków, otwierając nam drogę do Moskwy. Kłuszyn jest wsią leżącą w obwodzie smoleńskim.
· Korsuń (26 V 1648 r.): jedna z bitew powstanie kozackiego pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Polakami dowodzili hetmani Mikołaj Potocki i Marcin Kalinowski. Ponieśliśmy w niej klęskę. Kozaków dodatkowo wsparli Tatarzy.
· Ochmatów (30 I 1644 r.; 29 I - 2 II 1655 r.): hetman Stanisław Koniecpolski i kierowane przez niego polskie wojska odniosły w bitwie pod Ochmatowem zwycięstwo. Tatarzy, dowodzeni przez Tuchaj-Beja pierzchli z pola walki. Następnego dnia doścignęła ich polska lekka jazda M. Zaćwilichowskiego, zadając im ostateczną klęskę.
Rozegrała się pod Ochmatowem jeszcze jedna bitwa, tym razem podczas wojny polsko-rosyjskiej. Polakami dowodzili hetmani Stanisław Potocki i Stanisław Lanckoroński. Z pomocą przyszli nam Tatarzy. Wrogimi wojskami byli Rosjanie i Kozacy, kierowani przez Bohdana Chmielnickiego i W. Szeremietiewa. Nasze oddziały bezskutecznie próbowały zdobyć tabor broniącego się nieprzyjaciela. Dodatkowo opieszałość działań tatarskich spowodowała, że wojska przeciwnika wycofały się w kierunku wschodnim.
· Wiedeń: w 1683 r. odbyła się wielka wyprawa wojsk polskich pod dowództwem Jana III Sobieskiego, sprzymierzonych z Austriakami przeciwko Turkom, którzy oblegli wówczas Wiedeń i zagrażali cesarstwu Leopolda I. 12 IX tego samego roku rozegrała się wielka rozstrzygająca bitwa. Turecka armia kara Mustafy została rozbita przez połączone siły polsko-austriackie. Zwycięstwo zapewnił atak polskiej husarii, przeprowadzony ze wzgórza Kahlenberg.
· Piławce (20-23 IX 1648 r.): w czasie trwania powstanie Kozaków pod wodza Bohdana Chmielnickiego rozegrała się tu bitwa z koronnymi wojskami polskimi. Zakończyła się ona klęską dla naszych wojsk, dowodzonych przez regimentarzy Koniecpolskiego, Zasławskiego i Ostroroga. Polacy uciekli przez Tatarami i Kozakami jeszcze nim bitwa zaczęła się na dobre. W pierwszych dniach zmagań dochodziło tylko do nieregularnych potyczek z wojskami nieprzyjaciela, jednak już w nocy 23 IX w wyniku paniki, która zapanowała w polskim obozie, porzucając broń, Polacy rzucili się do ucieczki. Największe straty podczas odwrotu poniosła piechota, kierowana przez obersztera Osińskiego, jako że osłaniała ucieczkę pozostałych wojsk. Następnego dnia Kozacy wdarli się do polskiego obozu, łupiąc go i niszcząc.
· Prostki (8 X 1656 r.): zwycięstwo wojsk polskich dowodzonych przez hetmana Gosiewskiego i wspomaganych przez oddziały tatarskie nad wojskami brandenbursko-szwedzkimi, kierowanymi przez Bogusława Radziwiłła i G. F. Waldecka. Nieprzyjaciel został rozbity, a jego żołnierze uciekali z pola walki w panice.
· Warka (7 VI 1656 r.): podczas potopu szwedzkiego wojska polskie kierowane przez Stefana Czarnieckiego odniosły zwycięstwo nad Szwedami dowodzonymi przez margrabiego Badeńskiego.
· Warszawa: o stolicę polski rozegrały się trzy wielkie bitwy. W czasie wojny polsko-szwedzkiej (20 IV - 1 VII 1656 r.) Warszawa była oblegana przez Szwedów, udało się ją jednak odzyskać, ale nie na długo bowiem 8 IX 1655 r. Szwedzi zajęli naszą stolicę zupełnie bez walki podjętej przez polską stronę. Kolejne starcie rozegrało się w dniach 28 - 30 VII 1656 r., kiedy to wojska Jana Kazimierza po trzech dniach walki wycofały się ze szwedzko-brandenburskiego okrążenia. Wojskami nieprzyjacielskimi dowodził Karol Gustaw i elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm. W XVIII wieku, podczas wojny północnej, 31 VIII 1705 roku armia polska po sforsowaniu Wisły poniosła klęskę w ponownym starciu ze Szwedami.
· Zbaraż (10 VII-22 VIII 1649 r.): miejscowość znajdująca się na obszarze dzisiejszej Ukrainy. W zbaraskiej twierdzy broniła się polska armia dowodzona przez Jeremiego Wiśniowieckiego, przed oblegającymi ją wojskami kozacko-tatarskimi Bohdana Chmielnickiego i chana Islama III Gireja.
· Zborów (15-16 VIII 1649 r.): w czasie trwania powstania kozackiego rozegrała się pod tą ukraińską miejscowością bitwa, pomiędzy wojskami koronnymi Jana Kazimierza a Kozakami. Polska armia szła z odsieczą do broniącej się załogi Zbaraża. W trakcie działań militarnych chan tatarski, z namową kanclerza Jerzego Ossolińskiego, nakłonił Bohdana Chmielnickiego do podpisania ugody. Wszczęte zostały rokowania. Doprowadziły one do zawarcia ugody zborowskiej. Na jej mocy Kozacy otrzymali pewne przywileje, a ponadto rejestr wojsk kozackich od tej pory miał być zwiększony do 40 tys.
· Żółte Wody (15-18 V 1648 r.): na tym bagnistym terenie, leżącym na Ukrainie, rozegrała się bitwa polsko-kozacka. Polakami dowodzili hetmani Potocki i Kalinowski. Rezultat tej bitwy nie był dla nas zadowalający, ponieważ to starcie przegraliśmy.
· Żurawno (25 IX-14 X 1676 r.): w tej miejscowości na Ukrainie zmierzyły się dwie potężne armie polska i turecka. Wojskami polskimi dowodził Jan Sobieski. Udało mu się powstrzymać siły tatarsko-tureckie kierowane przez Ibrahima Szejtana. W tej sytuacji nieprzyjaciel musiał się zgodzić na zawieszenie broni. 17 X 1678 r. został zawarty rozejm. Turcja otrzymała Podole wraz z Kamieńcem Podolskim, a także część prawobrzeżnej Ukrainy.
· Żwaniec: w 1653 r. wojska polskie Jana Kazimierza zostały otoczone w obozie pod Żwańcem przez armię kozacko-tatarską. W trakcie działań, jednak Tatarzy się wycofali i w tej sytuacji, mimo początkowej przewagi, wódz kozacki Bohdan Chmielnicki zdecydował się na zawarcie ugody (15 XII 1653 r.). Powtórzyła ona warunki ugody zborowskiej.
3. BROŃ HUSARII
a. Kopia
Husarska kopia zasadniczo różniła się od średniowiecznej kopii rycerskiej, ale także od lancy (włóczni). Różna była budowa i zastosowanie samej broni w walce. Kopia stosowana przez husarię wywodziła się w prostej linii od kopii węgierskiej. Jej budowa umożliwiła huzarowi takie prowadzenie walki, które było niewykonalne przez inny rodzaj kawalerii. Kopia węgierska, pierwowzór kopii husarskiej, była to broń lekka długości około trzech metrów. W XVI wieku zawitała na polskie ziemie. Wykonywano ją z jodłowego drzewa. Bliżej tylca umieszczano dość dużą kulę, która służyła do przesunięcia środka ciężkości. Grot miał kształt czworokąta i liczył kilkanaście centymetrów. Na nim zawieszano proporzec.
Taka broń okazywała się być bardzo skuteczna, w walce z ciężkozbrojną jazdą zachodnią i saphią Turcji. Bezużyteczną okazywała się w zetknięciu ze zwrotnymi, lekkimi oddziałami tatarskimi. Jej długość wynosiła od 4, 5 do 5 metrów długości. Chociaż wielkość niektórych modeli kopii husarskiej sięgała aż do 5,5 metra. W porównaniu do średniowiecznej kopii ta była lżejsza. Drzewiec wykonywany był z lekkiego i kruchego materiału, najczęściej z osiki. Był to materiał, który bardzo łatwo można było drążyć. Kopie wykorzystywane przez husarię drążono aż od ostrza do kuli. Kula służyła do przesuwania środka ciężkości do tyłu. Taki zabieg pozwalał na zwiększenie zasięgu broni, ale nie zmuszał jednocześnie do pogrubiania jej drzewca. Stalowy, ostry grot, długości łokcia, kończył kopię. Miał czworograniasty, okrągły bądź trójgraniasty kształt. Od grotu na około dwa łokcie usztywniano kopie przez zastosowanie dwóch mocnych prętów żelaznych. Były dodatkową ochroną przez cięciem wykonanym szablą. Kopię oplatano rzemieniem i oblewano smołą, by ją wzmocnić. Nie okuwano tylnych końców broni, a drzewiec kopii pokrywano różnymi kolorami, zwykle tymi które charakterystyczne były dla określonej chorągwi. Czubek kopii zdobił proporzec. Wykonywany był w dwóch kolorach: białym i czerwonym, niebieskim i zielonym, bądź czarnym i białym. Ich długość wynosiła 4-5 łokci. Powszechnie uważano, że ich rola nie polega tylko i wyłącznie na zdobieniu kopii, ale służyć miały proporce także do odstraszania koni, na których jechał nieprzyjaciel.
Kopia husarska była dość specyficzna bronią, używana także do określonego celu. Jej zadaniem stało się przełamanie zwartego szyku pikinierów i zwartych szyków jazdy oraz piechoty. Przy takim pierwszym ataku i zetknięciu się z oddziałami piechoty, kopie się zazwyczaj łamały. Wówczas huzar odrzucał je. Były taką bronią jednorazowego użytku. Od lancy różniła ją jeszcze jedna rzecz. Nie nadawała się do wykonywania ewolucji, chwytów i innego typu zasłon przed przeciwnikiem.
Kopia stała się bronią, o którą szczególnie dbano, tylko ona spośród innych rodzajów rynsztunku dostarczana była przez wojskowe władze. Przypuszczanie w ten sposób dbano o to aby husaria używała jednolitej broni, jeśli przeznaczano ją do użytku jednorazowego i to tzw. zadań specjalnych.
Kopie, które używano jako ozdoby podczas parad wojskowych, husarze trzymali osadzone w rzemiennej tulejce obok prawego strzemienia. Tulejkę mocowano do siodła. Później przewożono je na wozach, podobnie jak i długą broń palną. Cała husaria wyposażana była w jednakową broń. W 1689 r. pojawił się rozkaz hetmana Jabłonowskiego, zgodnie z którym oddział pocztowych w koronnej husarii wyposażony został w broń palną. Tym samym pozbawiono go kopii. Zwiększeniu uległa liczba muszkieterów, a pikinierzy byli sukcesywnie wycofywani. Sytuacja zmieniła się też w armiach innych państw. Muszkieterzy wchodzili w skład piechoty, a do atakowania takiego oddziału nie była potrzeba tak dużej liczby huzarów. Hetmanowi Jabłonowskiemu zależało także na zwiększonej sile ogniowej nowych oddziałów. Ale nadal husaria zachowała swój dotychczasowy charakter oddziału, który służył do rozstrzygającego uderzenia w przeciwnika.
W czasach panowania w Polsce Sasów husaria odrywać będzie już coraz mniejszą rolę. Głównie ze względu na to, że nie wprowadzane reformy wojskowe, pogrążać będą polską armię i prowadzić do upadku.
b. Koncerz
Broń ta pochodzi od miecza. Wszedł koncerz w użycie w XV wieku i to niemal równocześnie w krajach Europy Zachodniej, na Bliskim Wschodzie oraz w Polsce i na Węgrzech. We Francji koncerza używano jako wyposażenia jazdy ciężkiej, do lat 40-tych XVII wieku. Na terenie Węgier i w Polsce wykorzystywany był do połowy XVIII wieku. Używany był nie tylko przez husarię, ale także przez inne chorągwie, np. przez pancerne. W koncerze uzbrojeni w husarii byli pocztowi jaki i towarzysze.
Broń ta liczyła 1,3 metra długości, była ciężka i źle wyważona. W XVI wieku i w XVII w użyciu znalazły się już innego typu koncerze. Ich przekrój miał kształt trój- bądź czworokątny i wyposażony był w różne rękojeści. Ta broń już była lżejsza i lepiej wyważona, ale zwiększyła się jej długość do 1,6 metra. Długość tego nowego koncerza zbliżała go do lancy.
Pochwy, gdzie umieszczano koncerze, wykonywano z drewna i powlekano czarna skórą. Dodatkową ozdobę stanowiły żelazne okucia. Często zdobione je również wschodnimi wzorami, choć broń ta nie wymagała jakiś specjalnych ozdób. Jednak taki koncerz nie znajdował się już w drewnianej pochwie, ale w metalowej. Klingę i jej oprawę wykonywano ze srebra, często ją grawerowano i wysadzano szlachetnymi kamieniami.
Podczas bitwy, koncerz wykorzystywano do walki z konia. Aby można go było łatwo dosięgnąć sytuowano koncerz pod siodłem z jednej bądź z drugiej strony. Husaria używała tej broni w momencie, gdy podczas ataku została złamana kopia. Wówczas wydobywano spod siodła koncerz i przystępowano do dalszej walki. Naszych przeciwników osłaniało jednak uzbrojenie ochronne. A wobec niego nawet najlepsza szabla i ciecie nią okazywało się być bezskuteczne.
c. Pałasz
Pałasz należy do broni białej. Używany był przez polską kawalerię od XVI do XVII wieku. Miał podobne do koncerza znaczenie. Pałasz to broń sieczna, z charakterystyczną szeroką i prostą głownią oraz z rękojeścią podobną do tej jaką posiadała szabla. Wcześniej używane przez oddziały polskie pałasze wyposażano w rękojeść półotwartą z esowato wygiętym kabłąkiem. Ozdobne modele tej broni miały mieczową rękojeść i krzyżowy jelec. Z czasem korzystając z innych polskich wzorów, szczególnie polskiej szabli, w pałaszu stosowano zamkniętą rękojeść.
Nigdy jednak nie była tak ważną dla husarii bronią jak koncerz czy szabla. Z racji ich masy oraz długości częściej były wykorzystywane do walki z ciężkozbrojną jazdą zachodnią. Głównie w XVI i tuż na początku wieku XVII. Po zamianie przez rajtarów ciężkiej zbroi w kolczugi w walce z wojskami wschodnimi bardziej użyteczny okazywał się być koncerz.
d. Broń palna
W 1576 r. wprowadzone zostały jako broń husarii - pistolety. Pistolet, który używała polska kawaleria miał inne zastosowanie niż te, które były używane przez zachodnie oddziały kawalerii. Dzięki zastosowaniu broni palnej zmieniła się taktyka walki husarii. Z racji tego, że wprowadzono nową broń, zrezygnowano z pewnych istotnych walorów, które posiadała jazda. Chodzi tutaj o jej szybkość, zwrotność oraz o fenomenalną uderzeniową siłę. Od tej pory stosowano taktykę karakolowania. Doprowadziła ona do tego, że jazda zachodnia już nie odgrywała tak decydującej i rozstrzygającej roli na polach bitew. Co prawda w momencie gdy broń palna została wprowadzona w użycie w oddziałach husarii, nie stała się ona ich jedyną bronią. Podobnie także i taktyka karakolowania nie była stosowana wyłącznie.
Pistolet okazał się być bardzo skuteczną bronią, kiedy po drugiej stronie fontu stały wojska tatarskie. Ci przez długi czas bali się palnej broni. Jazda polska nie korzystała z wzorców zachodnich używania tej broni. W przeciwnym razie Tatarzy mogliby się wkrótce przekonać o jej małej skuteczności. W walce z Tatarami polskie oddziały wprowadzały w życie pewną skuteczną, jak się okazało zasadę. Mianowicie dopóki nie doszło do natarcia na oddziały uzbrojone w broń białą, ich pistolety były nabite. Największe straty przeciwnikowi zadawano wówczas, gdy strzał miał miejsce z małej odległości. Dodatkowo taki atak wywierał duże wrażenie. Nabity pistolet był przez husarię używany po głównym ataku. Traktowano go jako wsparcie dla koncerza i szabli. Ogień pistoletów, stosowanych w walce w XVI i XVII wieku, wywierał piorunujące wrażenie na oddziałach nieprzyjaciela. Wszystko wskazuje na to, że Tatarzy nie mieli pojęcia o tym, że huzar może oddać w czasie walki zaledwie jeden strzał. Ponowne nabicie takiego pistoletu, które miałoby mieć miejsce w zgiełku bitewnym, było wręcz niemożliwe.
Palną broń, którą stosowała husaria, można podzielić, biorąc pod uwagę kryterium zamków, na: lontową, kołową i skałkową. Ta ostatnia była spośród nich najnowocześniejsza. Pistolety, które używała husaria od polowy XVI wieku do końca XVII wieku, posiadały zamki kołowe. Skonstruowano go na początku XVI wieku. W momencie, gdy pociągano za spustowy język pojawiała się iskra, w skutek odpowiedniego mechanizmu wcześniej uruchomionego. A zapalenie prochu działo się samoczynnie. Zamek z racji swojej skomplikowanej budowy, miał tendencję do częstego zacinania się. Niebezpieczne były szczególnie jakiekolwiek, nawet te najmniejsze zanieczyszczenia. W tej sytuacji z czasem jego użycie ograniczono, wyłącznie do broni drugiej stosowanej przez piechotę. Panował natomiast powszechnie w kawalerii, mimo swoich wielu widocznych wad. W przypadku oddziałów kawalerzystów, celem w walce stało się oddanie strzału z bardzo bliskiej odległości. Nie ważne było już manipulowanie bronią.
e. Łuk
W czasach świetności husarii w ich uzbrojeniu występował także łuk. Broń ta była już znana od czasów starożytnych, często stosowano do w średniowieczu i co ciekawe nawet w XVII wieku nie straciła na znaczeniu. Z czasem jednak został wyparty przez bardziej skuteczną broń palną. Jednak pod względem szybkostrzelności ta ostatnia była wiele gorsza niż łuk. O wartości tego rodzaju broni zdawali sobie sprawę najwięksi europejscy wodzowie, m. in. król szwedzki Gustaw Adolf. W swoim wojsku posiadał świetnie wyszkoloną piechotę, której uzbrojenie stanowiły muszkiety i działka regimentowe, ale dodatkowo wynajął 2 tys. oddział łuczników. Ich zadaniem była ochrona wojsk przez atakiem, który przypuściłaby polska jazda. Ostatni raz w historii broń ta została zastosowana w XIX wieku, podczas bitwy napoleońskiej pod Lipskiem (1813 r.).
Do Polski łuk trafił już we wczesnym średniowieczu. Powszechnie stosowano go w słowiańskich czasach, a później był przez całe średniowiecze powszechnie używany w polskim wojsku. Doskonałym materiałem na łuk było drzewo cisowe, natomiast strzały wykonywano z świerku. W XV wieku w użycie wchodzi tzw. łuk odwracalny, zwany też refleksyjnym. Była to broń charakterystyczna dla uzbrojenia wschodniego. W nie napiętym stanie łuk ten wyginał się w jedną stronę, w momencie natomiast napięcia w drugą. Aby założyć cięciwę należało łuk wygiąć w kierunku przeciwnym do tego w którym pozostawał w stanie spoczynku. Wypuszczonej z takiego łuku strzale nadawano wielką początkową prędkość, a tym samym zwiększał się jej zasięg. Taka precyzja wymagała od konstruktora doskonałego wykonania takiej broni. Zazwyczaj robiono je z rogu. W porównaniu do łuków stosowanych przez wojska Europy Zachodniej te typu wschodniego były znacznie lżejsze i w użyciu wygodniejsze. W XVI i XVII wieku taki typ łuku przyjął się w polskich lekkich chorągwiach i pancernych.
Dla husarii łuk nie stał się jedyną bronią, nie był on konieczny do osiągnięcia przez nią zamierzonych celów i zadań. Dla osób walczących w oddziałach husarii łuk nie był nową i nieznaną bronią, z tego chociażby względu iż bardzo często zdarzało się, że żołnierze w husarii służący nabywali doświadczenie walki wcześniej w innych oddziałach. Ale kiedy zapoznano ich z kopią i jej możliwościami, bardzo rzadko z niej rezygnowali. Odległość, na która można było posłać strzałę przy wykorzystaniu łuku odwracalnego wynosiła 800 metrów. Dla porównania współczesna łukowi broń myśliwska (18, 7 mm), zaopatrzona w gładką lufę, strzelała na odległość 600-700 metrów. W tej więc sytuacji odległość łuku była wręcz imponująca. Łucznik potrafił wypuścić ze swojego łuku 12 strzał na jedną minutę. To powodowało, że pod względem szybkostrzelności był znacznie lepszy od wszystkich innych broni, w tym także broni palnej. Zaletą łuku była także jego lekkość. Nie obciążał zbytnio jeźdźca. Wożono go przypięty p...
kooool