Fantasy
à Fantasy (ang. urojenie, wymysł, marzenie, fikcja, wyobraźnia) – odmiana fantastyki, stawiana zwykle obok sf i horroru. Obejmuje zróżnicowane teksty kultury, które posiadają pewne cechy wspólne.
à Nie istnieje jedna, właściwa definicja fantasy.
à w Polsce: fantastyka baśniowa, baśń dla dorosłych , baśń współczesna (S. Lem). Terminy te nie przyjęły się jednak w kręgu odbiorców, ponieważ nie oddają pełni terminu angielskiego.
àKonstrukcja utworu fantasy:
oś utworu:
wędrówka bohatera w celu wypełnienia konkretnej misji (np. ocalenie świata), najczęściej o charakterze poszukiwawczym, prowadzącym do przemiany (element odróżniający fantasy i baśń);
motyw podstawowy:
walka Dobra i Zła;
ważne kategorie:
Przypadek, Los, Fatum (zależy od nich życie bohatera, który nie ma innej możliwości, jak tylko podporządkować się dobru ogółu);
czasy:
fabularny, mityczny, awanturniczo-przygodowy, historyczny;
bohaterowie:
· bohater główny + pomocnicy o różnych zdolnościach (brak alienacji postaci głównej postaci, podniesienie wartości grupy);
· można podzielić bohaterów na działających po stronie Dobra i działających po stronie Zła;
· bohater musi się czymś wyróżniać – ma niepospolite zdolności.
finał:
ostateczna walka;
kreacja świata przedstawionego:
· wyobrażenia o prehistorii i średniowieczu,
· odwołania do tego, co dawne (stroje, kultura, technika, mowa, itp.),
· wykorzystywanie przestarzałych elementów językowych lub tworzenie nowych, sztucznych języków,
· ważność magii jako dziedzina wiedzy tylko dla wybranych.
struktura wewnątrztekstowa świata przedstawionego:
· spójna,
· kompozycja logiczna zgadza się z treścią,
· istnieją realia językowe zgodne z tym, co jest prezentowane w tekście.
· Spójności sprzyja też niekiedy narracja charakterystyczna dla powieści realistycznej.
à Motyw magii w utworach fantasy:
· tajemna wiedza dostępna tylko wybranym,
· może uobecniać się w przedmiotach i zdolnościach bohaterów
à Charakterystyczne postacie ze świata fantasy:
· smoki,
· trolle,
· elfy,
· krasnoludy,
· gobliny,
· enty,
· zwierzęta ze świata realnego lub mające zarówno cechy rzeczywiste i nierzeczywiste.
à Gatunki inspirujące dla fantasy:
· mity,
· legendy,
· podania,
· baśnie,
· eposy,
· pieśni średniowieczne i rycerskie,
· legendy arturiańskie,
· powieści przygodowe i romanse,
· litertura sf,
· powieści przygodowe i historyczne,
· powieści gotyckie i horrory,
· literatura dla dzieci i młodzieży.
à Proto-fantasy – utwory z kręgu fantasy, przeznaczone głownie dla dzieci, wprowadzające w świat baśniowych istot i ludowej demonologii. Fantasy było przeznaczone głównie dla odbiorcy dorosłego i młodzieży. Do proto-fantasy zaliczamy m. in. utwory:
· Charles Kingsley, Wodne dzieci (1863).
· Lewis Carroll, Alicja w Krainie czarów (1865) i Alicja po drugiej stronie lustra (1872).
· Edith Nesbit, Księga smoków (1899).
· Georg MacDonald Księżniczka i koboldy (1872).
à Pierwsze utwory fantasy:
· William Morris Las za światem (1895).
· Lord Dunsany, Córka króla Elflandu (1924).
· Eric Edison, Wąż Ouroboros (1922).
· Clive Staples Lewis Opowieści z Narnii.
· John Roland Reuel Tolkien Hobbit, czyli tam i powrotem; Władca pierścieni.
à Odmiany fantasy (kryterium uznaniowe):
· high/epic fantasy (wysoka, epicka) – wzorowana na eposie, wprowadza elementy legend i mitów. Pojawia się bohater, od którego zależą losy świata. Styl utworów jej podniosły, a tematyka poważna. Przykładem high fantasy jest Władca pierścieni Tolkiena.
o science fantasy – odmiana high fantasy. Najczęściej przedstawia podróż miedzy światami, która w utworze jest wyjaśniana. Łączy to, co realne z fantastycznym. Do utworów z tego kręgu zalicza się m. in.:
§ Trylogia międzyplanetarna C. S. Lewisa,
§ Trzy serca, trzy lwy Andersona,
§ Świat czarownic Nortona,
§ Światy czarnoksiężnika i Kroniki Amberu Zelaznego.
§ Czarodziejska pielgrzymka Simaka,
§ Utwory takich autorów jak: De Camp, Zimmer Bradley, Vance, Dalany, MacCaffarey, Burroughs.
· sword and sorcery fantasy (czarów i miecza) – utwory, w których główny wątek stanowi pojedynek sił magicznych i fizycznych, np. heros contra czarownica/demon/potwór. Przykładem tej odmiany może być:
o Conan Barbarzyńca – cykl Howarda,
o Elak z Atlantydy Kuttnera,
o Jirel of Joiry Moore (jedna z pierwszych postaci kobiet-wojowniczek),
o Pajęczyna utkana z ciemności Wagner,
o Elryk z Malinboné Moorcock,
o opowiadania Leibera.
· heroic fantasy (bohaterska)
· lost race fantasy (zaginione cywilizacje) – utwory najczęściej rozgrywają się w czasach współczesnych, w tajemniczych, nieodkrytych miejscach, które rządzą się własnymi prawami. Funkcjonują w nich również elementy magii. Zalicza się do nich m.in. utwory:
o Kopalnie króla Salomona Haggarda,
o Powrót Tarzana Burroughs,
o Narzeczona Słońca Leroux,
o Atlantyda Banoti,
o Księżycowe jezioro Merritt,
o Kongo Crichton.
· philosophical fantasy (filozoficzna)
à Elementy humorystyczne w fantasy:
· spółka autorska De Camp i Fletcher Pratt à stworzyli postacie i sytuacje igrające z konwencją.
· Terence Pratchett (Świat dysku),
· Andrzej Sapkowski.
à Fantasy jako inspiracja:
· gry RPG,
· gry planszowe,
· gry komputerowe.
· filmy,
· utwory muzyczne
à Fantasy a mity:
· Mity walijskie, celtyckie, skandynawskie i dziedzictwo kulturowe UK, opowieści słowiańskie, baśnie – źródło literatury fantasy, które można zauważyć szczególnie w terminologii i nazwach własnych (np. bestiarium).
· Literatura fantastyczna nie przejmuje mitu, ale dokonuje się w niej jego degradacja w sensie Eliadowskim – mit zostaje przetwarzany (np. schemat literacko-fabularny). Mity utraciły swoją wartość w sensie religijnym.
· Fantazy może zawierać „funkcję religijną”, uobecniającą się w micie. Mity spisane utraciły funkcję religijną.
· Zarówno w fantasy, jak i w micie można zauważyć:
o szczątkowość losu bohaterów (są one mniej istotne od całości historii),
o skłonność do kosmogonii...
Kalietis